Шаруашылық есеп туралы жалпы түсінік (5 топ)

Тақырыбы: Шаруашылық есеп туралы жалпы түсінік

Сабақтың мақсаты:

1. білімділік: Студенттерге шаруашылық есеп туралы жалпы түсіндіру;

2. дамытушылық: студенттердің ойлау, танымдарын дамыту;

3. тәрбиелік: адамгершілікке, адалдыққа тәрбиелеу.

Сабақ түрі: аралас сабақ

Көрнекілігі: мультимедиялық жабдық

Сабақ барысы:

Ұйымдастыру кезеңі: Сабаққа қатынасу мен сабаққа әзірліктерін тексеру.

Оқушылардың ынтасын сабаққа аудару.

Жаңа сабақ түсіндіру:

Шаруашылық есеп туралы жалпы түсінік

Кең мағынасында алғанда шаруашылық есеп, өзінің аты да көрсетіп тұрганындай, тағамға, киімге, түрғылықты жерге қажеттіліктерді және т.б. қанағаттандыру үшін аса қажет материалдың игіліктерді өндіру және таратуды түсіндіретін өндіріс орнының есебі, халық шаруашылығының шаруашылық қызметінің есебі.

Шаруашылық есеп әр түрлі елде шаруашылың жүйесіне байланысты сан алуан сипатқа ие.

Есептің сипаты шаруашылықтың жүйесіне байланысты болғандықтан, халық шаруашылығы туралы кейбір жалпы үғымдармен алдын ала танысып алуымыз керек.

Халық шаруашылығының негізінде шаруашылықтың жүйесі жөне өндіріс құралдарына деген меншік үғымы жатыр.

Халық шаруашылығы өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс, сауда, көлік сияқты салалардан түрады.

Әрбір сала жеке шаруашылық көсіпорындарынан түрады. Оларға зауыт, фабрика, кен орындары, шахталар, ауылшаруашылық, көлік, сауда, тамақтандыру және т.б. кәсіп-орындары жатады. Әрбір кәсіпорын халық шаруашылығының бір бөлігі бола отырып, өзіне жүктелген міндеттерге сөйкес шаруашылық қызметті жүзеге асырады, яғни белгілі бір шаруашылық жұмысты жүзеге асырады. Мысалы, фабрикалар мен зауыттар өнеркөсіп өнімдерінөндіреді, ал сауда үйымдары өнімдермен жабдықтайды жөне т.б.

Шаруашылық қызметті жүзеге асыру үшін әрбір көсіпорынның өз қарамагында қажетті шаруашылық құралдары болады. Оларға ғимарат, машиналар, материалдар, тауарлар, ақша қаражаттары және т.б. жатады.

Шаруашылық құралдарымен қоса еңбек шаруашылық қызметтің негізгі шарты болып табылады. Еңбек шығындары материалдық шығындарымен және өндіріс құралдарымен бірге өндірілетін өнімнің құнына кіреді, олардың заттық негізін қүрайды.

Кәсіпорындардың шаруашылық қызметтері шаруашылық процестерінен тұрады, олар өз кезегінде жеке шаруашылық әрекеттеріне бөлінеді.

Мысалы, тамақтандыру кәсіпорнына дайындау процесін құрайтын материалдарды сатып алу әрекеттері, материалдардан өнімдер дайындау әрекеттері, сату процесінің құрамына кіретін өндірілген өнімдерді сату әрекеттері тән болып келеді.

Әрбір кесіпорын шаруашылық қызметтерін бизнес-жоспарға сәйкес жүргізеді. Онда кәсіпорынның шаруашылық қызметінің бағыты, мазмұны мен көлемі айқындалады.

Шаруашылық қызметінің нәтижесі - табыс, оның қайнар көзі - еңбек болып табылады.

Енді халық шаруашылығы туралы жалпы түсінігіміздің бар екенін пайдалана отырып, шаруашылық есептің мәнін қысқаша анықтай аламыз - ол не үшін қажет, қалай жүзеге асырылады жөне қандай анықтама беруге болады?

Шаруашылық қызметі басқару мен бақылауды қажет етеді. Шаруашылық жұмысты дұрыс жүргізу үшін, әрдайым олардың жағдайы қалай екен және оларда қандай өзгерістер болып жатыр екен деген мәселелерден хабардар болуымыз керек.

Әрбір көсіпорынның шаруашылық қызметі жайлы деректер қажет - оның құралдары мен қаражатының мөлшері мен құрамы қандай, ол өз жоспарын қалай орындайды, шаруашылық әрекеттерін қалай іске асырады және т.б. Сонымен қатар бүкіл халық шаруашылығының жағдайы мен дамуы жайлы да - жоспар қалай орындалып жатыр, халық шаруашылығының салалары қалай даму үстінде, республикамыздың қоғамдық байлығы мен қуаты қалай өсу үстінде деген сияқты мәселелерден түсінігіміз болуы қажет.

Осындай мәліметтердің барлығы дерлік тек есептің көмегімен ғана алынады.

Шаруашылық есеп басқару мен бақылау үшін қажет, кәсіпорындардың шаруашылық қызметтері және халық шаруашылығының даму жағдайы туралы мәліметтер беру үшін керек.

Шаруашылық есептің жүзеге асырылуы кезекті екі процеске бөлінуі мүмкін:

1) Алғашқы мөліметтерді алу;

2) Осы алынған мәліметтерді өңдеу.

Алғашқы мәліметтерді алу әрекеттерді бақылау, өлшеу және тіркеудің көмегімен жүзеге асырылады.

Бақылаудың нәтижесінде әрекеттің сипаты мен мәні бекітіледі.

Белгілі бір сандық көрсеткіштермен өлшеудің нәтижесінде (санмен, өлшеумен, салмағымен, теңгемен және т.б.) әрекеттердің сандық бейнесі есептеліп анықталады.

Әрекеттерді тіркеудің нәтижесінде әрекеттер олардың аяқталғанын, мазмұны мен сандық көрсетілуін растайтын құжаттарда бейнеленеді.

Есептік өңдеудің нәтижесінде жекелеген әрекеттер туралы әр түрлі мәліметтерден әрбір шаруашылық процесі және кәсіпорынның жалпы шаруашылық қызметі бойынша жинақталған жалпылама мәліметтер алынады.

Кәсіпорындардың көрсеткіштерін жинақтап, қорытындылай келе аудандар, салалар және барлық халық шаруашылығы бойынша жалпылама деректер аламыз.

Бұл арада ескеретін бір жайт - есеп арқылы берілетін сандық көрсеткіштер келешекте арнайы оқып, меңгеруге және талдауға ұшырайды және олармен көрсетілетін әрекеттер мен процестерді сапалы бағалаудың негізі болып табылады.

Жаңа сабақты бекіту:

1. Шаруашылық есеп не үшін қажет?

2. Шаруашылық есеп сипаты неге байланысты?

3. Есептің нәтижесін түсіндір.

Үйге тапсырма: эконворд шешу

Оқытушы: Каратаева К.К.