Доклад на тему Ою-өрнек - халықтық мұра

Ертеңгі келер күннің бүгінгіден нұрлырақ болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш тек білімге ғана тән. Қай елдің болсын өсіп өркендеуі, өркениетті дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттың білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына, тікелей байланысты. Жалпы әр халықтың ұлттық білім беруі сол елдің экономикалық дамуына, халқының тарихи тағлымына, мәдениетінің деңгейіне сай болуы керек. Ұлттың табиғатына терең бойламаған бәйтерек,тамыры жер бетіне ғана жайылған дарақ сияқты, жел соқса, шайқалып жылдам қопарылып түседі. Мемлекет болашағы бүгінгі жеті жасар ұрпақтын білімі мен тәрбиесіне, іскерлігі мен парасаттығына тікелей байланысты.

Осы бағытта жас ұрпақты, қазақ халқының көне дәуірден өшпес мұрасы болып, ұрпақтан-ұрпаққа, әкеден балаға сабақтасып,өзіндік тарихымен, әдет-ғұрыпымен, сәндік, көркемдік жолымен, көшпенді елімізді бүкіл әлемге өзінің ерекшелігімен таныта білген -қолөнер.

Қолөнердің халықтық әлеуметтік, салт тұрмысында алатын орнының қаншалықты биік, жоғары екеніне, нақышына келтіріліп әдемілік, әсемдік дүниенің ауқымын кеңейткен ол ою-өрнек. Өткен өмірімізден өшпес мұра болып, материалдық мәдениетімізбен қатарласып, сабақтасып келе жатқан ою-өрнек.

Ою-өрнектің таралуы қолөнер, тұрмыс заттарының өркендеуімен байланысты. Олардың даму процестеріне халықтық әлеуметтік сана-сезімінің, болмыс тіршілігінің жанданып, мәдениетінің өсіп, тұрмыс жағдайларының жақсаруына да әсері болды. Сонымен қатар ою-өрнектің өркендеуіне ата-бабаларымыздың сезімдік талғампаздық дүниесі, қоршаған табиғат аясы, туған жердің қасиетті топырағы мен тоғай- тауларының құлпырған реңк-түрлері, шикізат байлықтары да қатты ықпал етті. Ұлтқа тән өзіндік ою-өрнек негіздері қалыптасып дәстүр алды. Пішу, үлгі алу, және басқа материалға көшіріп әсемдеу жолдары дамыды. Кілемге, киімге, сырмаққа, ыдысқа, қару жараққа, үй жиһаздарына арналған ою түрлері қалыптасқан. Олай болса, ою-өрнек бүгінгі тіршілік өмірімізге бірден дайын күйінде келмеген. Ою-өрнек адам баласының ақыл-ойларының толып-толқуымен жүрегінің лүпілінен, өзін айнала қоршаған ортадан туған образдар. Гүлдің, жапырақтың, жан-жануарлардың бейнелері сол қалпында берілмей, көшірілмей, образдар арқылы ою-өрнекке айналып, қолдану аясына ерекше мәнерімен, үндестікпен, әуенмен жеткен. Бұл халықтың білімінің, шеберлігінің өсіп, ою-өрнек өнеріне қосқан үлесі, тапқырлығы, данышпандығы.

Ою-өрнекті зертеп не екенін басқа елдерге жеткізген, көптеген шет елдердің саяхатшылары, тарихшылары, этнографтары, археолог-ғалымдары, айта кетсек, Г.Н.Потанин, В.В.Стасов, П.С.Паласс т.б айтуға болады. Қазақ елінің топырағынан жаратылып, жоғары дәрежелі білім алып, қазақ қолөнерін жоғары бағалап, талдау жасап, ою-өрнекті топтастырып бір жүйеге келтірген этнограф тарихшы, әдебиетші, өнер танушы аталарымыз Ш.Уалиханов, Ә.Марғұлан, Ө.Жәнібеков, Х.Арғынбаев, Т.К.Бәсенов т.б.жұмыстарын айта кетуімізге болады. Қазіргі таңда, жас елде көне өнер түріне сүйіспеншілік, оны үйрету процестері көптеген елді мекендерде, ауыл-қалаларда тез дами бастады. Мектертерде үйірмелер, арнаулы сабақтар жүргізіліп көрмелер ашылды. Көптеген шағын кәсіпорындар, кооператив-тер киім, кілем, ыдыс, ағаш бұйымдарды жасауда ою-өрнектерді көптеп қолдана бастады. Оюдың өзіне тоқталатын болсақ заттың, бұйымдардың, жиһаздардың, ғимараттардың сыртқы пішініне, түріне, шығармашылық әуеніне ерекше мәнер, қосымша әсер беріп, қарпайым симетриялы элементтерден құрылып, ырғақ, теңеу, рең арқылы түзу жазықтықта немесе шаршы, ромб, шеңберлерде тұйықталып орналасқан әшекейлі өрнекті айтады. Заттың бұйымның сыртқы пішініне, алатын орнына, атқаратын қызметіне, пайдалану мақсатына және шикізат түрлеріне қарай ою-өрнекті ойып, бояп, қашап, құйып, бедерлеп, өріп, заттардың түр-пішініне үйлестіре іске пайдаланған.