Етістік және түрленуі

Етістік (Глагол)

Заттың іс-әрекетін қимыл білдіріп Не істеді? Не істеп жатыр? Не істейді?сұрақтарына жауап береді.

Глагол - часть речи, которая обозначает действие и отвечает на вопросы что делать? что сделать?

Етістік түрлері (Виды глаголов):

құрамына қарай:

• Дара (простое - один корень)

Мысалы: сөйле, жаз, әкел.

• Күрделі (сложное - несколько корней)

Мысалы: бара жатыр, сатып алды.

тұлғасына қарай:

• Негізгі (непроизводное - нет суффикса)

Мысалы: кел, бар, айт.

• Туынды (производное - есть суффикс)

Мысалы: амандас, ойнайды.

мағынасына қарай:

• Болымды (утвердительное)

Мысалы: бар, кел, жаз.

• Болымсыз (отрицательное)

Мысалы: оқымайды, айтпайды.

• Салт (непереходное)

Мысалы: тұрады, ойлайды.

• Сабақты (переходное)

Мысалы: оқыды, көремін.

Етістік шақтары - Времена глаголов.

• Осы шақ (настоящее время)

- нақ (Түбір + а, е, й, ып, іп, п + жатыр/отыр/жүр/тұр) + Ж.Ж.

Мысалы: оқып жатырмын, бара жатыр.

- ауыспалы (Түбір + а, е, й) + Ж.Ж.

Мысалы: отырамын.

• Келер шақ (будущее время)

- болжалды (Түбір + ар, ер, р) + Ж.Ж.

Мысалы: барармын.

- мақсатты (Түбір + мақ/мек, бақ/бек, пақ/пек + шы/ші) + Ж.Ж.

Мысалы: көрмекшімін.

- ауыспалы (Түбір + а, е, й) + Ж.Ж.

Мысалы: көрмекшімін.

• Өткен шақ (прошедшее время)

- жедел (Түбір + ды/ді, ты/ті) + Ж.Ж.

Мысалы: жақсы көрдім.

- бұрынғы (Түбір + ған/ген, қан/кен, ып, іп, п) + Ж.Ж.

Мысалы: барған.

- ауыспалы (Түбір + атын, етін, йтын, йтін) + Ж.Ж.

Мысалы: келетін.

Етістік райлары - Наклонения глаголов.

1. Ашық

2. Бұйрық (повелительное)

I жақ:

Мен Түбір + айын, ейін

Біз Түбір + айық, ейік

II жақ:

Сен Түбір

Сендер Түбір + ыңдар, іңдер

Сіз Түбір + ыңыз,іңіз

Сіздер Түбір + ыңыздар, іңіздер

III жақ:

Ол Түбір + сын, сін

Олар Түбір + сын, сін

3. Шартты (условное)

Түбір + са/се + Ж.Ж.

4. Қалау (желательное)

ғы/гі, қы/кі + Т.Ж.

Тұйық етістік (Начальная форма глагола): Түбір + У(жұрнақ).

Мысалы: бару, жазу, айту.