Өлеңдер жинағы. 6 сынып оқушыларына

Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат

Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат,

Екі түрлі нәрсе ғой сыр мен сымбат.

Арзан, жалған күлмейтін, шын күлерлік

Ер табылса, жарайды қылса сұхбат.

Кейбіреу тыңдар үйден шыққанынша,

Кейбіреу қояр құлақ ұққанынша.

Сөз мәнісін білерлік кейбіреу бар,

Абайлар әрбір сөзді өз халынша.

Шын көңілмен сүйсе екен, кімді сүйсе,

Бір сөзімен тұрса екен, жанса-күйсе.

Қырмызы, қызыл жібек бозбалалар

Оңғақ бұлдай былғайды, бір дым тисе.

Керек іс бозбалаға - талаптылық,

Әртүрлі өнер, мінез, жақсы қылық.

Кейбір жігіт жүреді мақтан көйлеп,

Сыртқа пысық келеді, көзге сынық.

Кемді күн қызық дәурен тату өткіз,

Жетпесе, біріңдікін бірің жеткіз!

Күншіліксіз тату бол шын көңілмен,

Қиянатшыл болмақты естен кеткіз!

Бір жерде бірге жүрсең басың қосып,

Біріңнің бірің сөйле сөзің тосып.

Біріңді бірің ғиззәт*, құрмет етіс,

Тұрғандай бейне қорқып, жаның шошып.

Жолдастық, сұхбаттастық - бір үлкен іс,

Оның қадiрін жетесіз адам білмес.

Сүйікті ер білген сырын сыртқа жаймас,

Артыңнан бір ауыз сөз айтып күлмес.

Күйлеме жігітпін деп үнемі ойнас,

Салынсаң, салдуарлық қадір қоймас.

Ер жігіт таңдап тауып, еппен жүрсін,

Төбетке өлекшіннің* бәрі бір бас.

Біреуді көркі бар деп жақсы көрме,

Лапылдақ көрсе қызар нәпсіге ерме!

Әйел жақсы болмайды көркіменен,

Мінезіне көз жетпей, көңіл берме!

Көп жүрмес, жеңсікқойлық тез-ақ тозар,

Жаңғырар жеңсік құмар жатқа қозар.

Күнде көрген бір беттен көңіл қайтып,

Қылт еткізбес қылықты, тамыршы озар.

Толқынын жүрегіңнің хаттай таныр,

Бүлк еткізбес қалайша соқса тамыр.

Жар көңiліне бір жанын пида қылып,

Білместігің бар болса, қылар сабыр.

Шу дегенде көрінер сұлу артық,

Көбі көпшіл келеді ондай қаншық.

Бетім барда, бетіме кім шыдар деп,

Кімі паңдау келеді, кімі тантық.

Ақыл керек, іс керек, мінез керек,

Ер ұялар іс қылмас, болса зерек.

Салақ, олақ, ойнасшы, керім-кербез,

Жыртаң-тыртаң қызылдан шығады ерек.

Қатының сені сүйсе, сен де оны сүй,

Қоржаң суық келеді кей сасық ми.

Ері ақылды, қатыны мінезді боп,

Тату болса, райыс* үстіндегі үй.

Жоқ, болса қатыныңның жат өсегі,

Болмаса мінезінің еш кесегі,

Майысқан бейне гүлдей, толықсыған,

Кем емес алтын тақтан жар төсегі.

Жасаулы деп, малды деп байдан алма,

Кедей қызы арзан деп құмарланба.

Ары бар, ақылы бар, ұяты бар

Ата-ананың қызынан ғапыл қалма.

Үйіңе тату құрбың келсе кіріп,

Сазданба сен қабақпен имендіріп.

Ері сүйген кісіні ол да сүйіп,

Қызмет қылсын көңілі таза жүріп.

Құрбыңның тәуір болсын өз мінезі,

Абыройлы қалжыңмен келсін сөзі.

Жас өспірім замандас қапа қылды

Жас өспірім замандас қапа қылды,

Сабыр, ар жоқ, аял жоқ, ілді-жұлды.

Тұрлау қылып ешнәрсе басқара алмай,

Сенімі жоқ серменде өңкей жынды.

Жамандық, жақсылық пен - оған бір бәс,

Дін ісін, құдай ісін айыра алмас.

Арын сатып, ант ұрып іздегені -

Бір семіз ат, аяғы бір табақ ас.

Тұрлаусыздың қолынан не келеді?

Ынтасыз қайтіп өнер үйренеді?

Еңбегі жоқ, еппенен мал табам деп,

Сендіре алмай, сене алмай, сенделеді.

Онда оны алдайды, мұнда мұны,

Жанын берсе табылмас сөздің шыны.

Алты жақсы, жүз жылқы болған басы

Бір семіз ат болады оның құны.

Сабырсыз, арсыз,еріншек

Сабырсыз, арсыз,еріншек,

Көрсе қызар, жалмауыз,

Сорлы қазақ сол үшін,

Алты бақан алауыз.

Өзін-өзі күндейді,

Жақынын жалған міндейді

Ол - арсыздық белгісі.

Ұятсынбай, ойланбай,

Қой дегенге тіл алмай,

Iс қылмай ма үлгісі?

Бір-ақ секіріп шығам деп,

Бір-ақ қарғып түсем деп,

Мертігеді, жатады.

Ұрлықпен мал табам деп

Егессе ауыл шабам деп,

Сүйтіп құдай атады.

Бұл нең десе, біреуге

Жоқ нәрсені шатады.

Құтылам деп ісінен,

Бәрін көріп кісіден,

Шығынға әбден батады.

Бұл болмаса онысы,

Аударылып қонысы,

Алыстан дәм татады

Қызмет қылып мал таппай,

Ғылым оқып ой таппай,

Құр үйінде жатады.

Ел қыдырып ас ішіп,

Еркек арын сатады.

Бала-шаға, ұрғашы

Үйде жарап қатады.

Еңбегі жоқ еркесіп,

Бір шолақпен серкесіп,

Пысық деген ант шықты.

Бір сөз үшін жау болып,

Бір күн үшін дос болып,

Жүз құбылған салт шықты.

Пысық кім деп сұрасаң -

Қалаға шапса дем алмай,

Өтірік арыз көп берсе,

Көргендерден ұялмай.

Сыбырдан басқа сыры жоқ,

Шаруаға қыры жоқ,

Өтірік, өсек, мақтанға

Ағып тұрса бейне су.

Ат-шапаннан кем көрмес,

Біреу атын қойса "қу".

Қу нәпсісін тыя алмай,

Атым шығып жүрсін деп,

Берекеге қас болса,

Желіктірген айтаққа,

Арақ ішпей мас болса.

Ел тыныш болса азады,

Ерігіп өле жазады.

Үйде отырса салбырап,

Түзге шықса албырап,

Кісіні көрсе қылжаңдап,

Қалжыңшылсып ыржаңдап.

Өз үйінде қипаңдап,

Кісі үйінде күй таңдап,

Ақылы бар кісіні

Айбаттайды, даттайды.

Ауқаты бар туғанды

Қайырсыз ит деп жаттайды.

Абай Құнанбаев

Адамдық борышың

Адамдық борышың -
Халқыңа еңбек қыл.
Ақ жолдан айнымай
Ар сақта, оны бiл.

Талаптан да бiлiм мен өнер үйрен,
Бiлiмсiз,
Өнерсiз,
Болады ақыл тұл.

Мақтанға салынба
Мансаптың тағы үшiн.
Нәпсiңе билетпе
Басыңның бағы үшiн.

Өмiрiңдi сарп қыл өлгенiңше,
Жоба тап,
Жол көрсет,
Келешек қамы үшiн.

Қайтадан қайрылып
Қауымға келмейсiң.
Барыңды,
Нәрiңдi
Тiрлiкте бергейсiң.

Ғибрат алар артыңа iз қалдырсаң -
Шын бақыт'
Осыны ұқ,
Мәңгiлiк өлмейсiң!

Шәкәрім Құдайбердіұлы

Жігерлендіру

Сен жыладың, жігітім,

Көп көрдім деп тұрмыстың тапшылығын,

Қайтпады деп,

Жұртқа еткен жақсылығың.

Сен жыладың,

Бір қатты соққы алдым деп,

Бақытсыз болып қалдым деп.

Жә, жә, жарар,

Өткен күн оралар ма,

Қарау керек, бауырым, саған алға,

Басыңдағы бөрік пе, орамал ма?

Көтер қане басыңды, қалай бұның?!

Мұз боп еріп кеткен бе бар айбының?!

Көтер қане басыңды!

Күніңді босқа өткізіп пе едің?

Тағдыр неге сыр айтты сары-ау,

Өмірдің барлық сәтсіздіктерін

Бақытсыздық - деп кім айтты саған?!

Кім айтты саған?!

Тұлпарды сүрінбейді деп,

Асауды мінілмейді деп,

Ақ көйлек кірлемейді деп,

Қара ешкі мүжіген ағаш қайтадан гүлдемейді деп.

Кім айтты саған?!

Жұрттың бәрі мейірбан, арайлы деп,

Жұрттың бәрі шындықты қалайды деп,

Биікті ардақтайды, асылды қорлатпайды деп.

Қиналып бекер алаңдадың-ау,

Ойыңды шығар өріске!

Өзің-ақ айтшы, ғаламда мынау,

Жеңудің бәрі жеңіс пе?

Жігітке арман жеткізіп пе еді,

Өз сорын өзі жеңбесе.

Өмірдің барлық сәтсіздіктері

Бақытсыздық емес, ендеше.

Мұхтар Шаханов