План мероприятия на тему уарня

Раздел Воспитательная работа
Класс -
Тип Другие методич. материалы
Автор
Дата
Формат doc
Изображения Нет
For-Teacher.ru - все для учителя
Поделитесь с коллегами:

МОУ «Ронгинская средняя общеобразоватньная школа» Советского района Республики Марий Эл










Марий пайрем - Ÿарня


(Школышто пайремым эртарашлан сценарий)







Марий йылмым туныктышо Л.В.Александрова

ямдылен





















Ронга 2016


Цель:

1.Марий калык деке пагалыме шижмашым ылыжташ, тудын этнографийжым шымлаш кумыландаш.

2. Тунемше-влакым марий калыкын Ÿярня пайремым эртрыме радам дене палдараш.

3.Тÿрлö илыш- йÿлам шуктымо годым марла кутырен да мурен моштымын кÿлешлыкшым ончыкташ.

Оборудований:

1. Марий чес( команмелна, туара, когыльо, салмамуно, ÿяча, перемеч)

2.

Пайремым эртарыме радам:


  1. Ончылмут.

Туныктышо: Жап, шке корныжым поктен, шошо велыш тайныш. Теве шукерте огыл мöчöр Шорыкйолым эртарышна. Чатлама (январь) тылзын шымше кечышкыже кандаш арням ушен, Ÿярня капкаш пурена.

Йодыш: Йоча-влак, а февраль тылзыже марла кузе йонга?

Ÿярня - пеш ожнысо марий пайрем, тудо, чынжымак, пытартыш ÿян, сий-чесан пайрем.Ÿярня деч вара кочкыш йÿыш начарештын, тошто перке шагалемеш, сандене пайрем шке поян чесыж дене ойыртемалтын. Пайрем ик арня шуйнен. Ÿярням телым ужатыме да шошым вашлийме пайрем семын эртарат.

II.

Туныктышо: Пайремлан кузе ямдылалтыт?

Тунемше: Пайрем деч ончыч пöрт гыч уто ÿзгарым ик жаплан клатыш луктыныт, ийволым, издерым писте гыч ямдыленыт.

Ÿярня марте черке закон почеш кугыен-влак пÿтым кученыт, шöр-торыкым, ÿйым, шылым, муным кочкын огытыл. Тÿн кочкыш - кол, тÿрлö пакчасаска, нöшмыÿй.

Пайрем эрла манме годым суртоза мончаш олтен. Пелашышт тÿрлö кочкышым ямдыленыт. Мончаш эн ончыч пöръен-влак пуреныт, пушым луктыныт, выньыкым лывыштеныт, лöкам, кÿварым, тошто выньык дене эрыктен, шолшо вÿд дене шÿалтеныт.

Туныктышо: Йоча-влак, тиде йÿла мемнам молан туныкта?

Тунемше: Ешыште ваш-ваш пагалымаш, кугурак еным жаплымаш, чаткалык.

Туныктышо: Пайрем лишемеш.

1-ше йоча: Ÿярня толын мунчалташ,

Шер теммеш мелна кочкаш!

2-шо йоча: Ÿярня йор-йор, мелна чыж-чыж!

Ÿдыр-влак муралтен лектыт:

Теле гочак вучышна,

Шöр-торыкым кучышна.

Сылне марий мурынам

Ямдылыша пайремлан.

Тыгай жапым, веселам,

Вучена ме ÿарнян.

Мурен-куштен илашлан

Йöратена илышнам.

Сылне пайрем - Ÿарня

Шуйна ынде ик арня.

Мурена да куштена,

Шокшо мелнам кочкына.

Ÿарня, ÿарня,

Лийыч тые ÿй арня,

Ужатена ойгырен,

Келгын гына шÿлалтен.

Чылан: Ÿарня пайрем дене, йолташ-влак!

1-ше йоча: Кечат онча шыргыжал,

Лумат шула вожылал.

Толын таче сай пайрем,

Уна лият, тол, родем.

2-шо йоча: Ÿет уло - Ÿарня, уке гын - кукшо арня.

Туныктышо: Яндар кап-кылан, шочмо гычак Юмын пуымо кочкыш перкена дене чеснам ямдылен, Ÿарня йор-йор, мелна чыж-чыж манын, пайремым вашлийына. Тиде пайремым шочмо гыч рушарня марте пайремлаш тÿналына. Таче ме мемнан кугезына-влак тиде пайремым кузе эртареныт, чыла шергал лектына.

Шочмо - Ÿарням вашлиймаш. Эргычак чевер тÿсан ÿян мелнам кÿэштын шынденыт. Ÿстелтöрыштö авызлыме годым мелнам кавасе пыл кокла гыч волгалтше чевер кече дене танастареныт. Эрдене эр кочкышым ыштымек,ÿдыр ден рвезе-влак Ÿарня пазарыш вашкеныт. Молан? Ÿарня пазарже рвезе-влакын ÿдырым ончымо,ÿдыр-влаклан каче шинчаш логалме йöн лийын. Ожно клуб, кинотеатр уке ыльыс. Моторнын чийыше каче-влак пазарыште ÿдыр погынымо верыш вашкеныт. Кызыт каче, ÿдырым кидпÿан гыч кучен, чыла ончылно ошкыл колта. Тунам тыге ыштыме намыслан шотлалтын, вожылыныт. Каче, чак миен, поро мутым келшыше ÿдырлан пелешташ тыршен.

Туныктышо: Тиде койыш мыланна мом каласынеже?

2-шо кече. Курык гыч мунчалтымаш.

2-шо йоча: Каена ме мунчалташ,

Ÿярня вараште ÿчашаш.

1-ше йоча: Ида шого те кылмен,

Айда модына тöршталтен!

Пайрем эртарыме верлан корем але энер воктен улшо курыксанга шотлалтын, тудым Ÿярня курык маныныт. Тыште, курык гыч ÿчашен, ийвол, тер дене мунчалтеныт, пар дене Ÿярня вараш шогалын, писын юарлен воленыт. Илалше-влак родышт деке унала коштыныт, самырык-шамыч курыкышто юарлен модыныт. Ялыште кÿлеш мутым ойлен моштышо, Юмын мутшым шындарен пелештыше ен эре лийын. Йÿла почеш эн ончыч ялысе эн шонгыен мунчалтен волышаш. Чоклышо ен тыге пелештен:

«Икияш воштыр гай уржада лийже,

Ужар посто гай шÿльыда лийже,

Вÿд толкын гай шыданда лийже,

Ÿярня пайремда ÿян лийже»

Тиде ой деч вара шонгым издерыш шынден, урвалтыж дене сайын йолжым леведын, курык ÿмбач шÿкал колтеныт. Издер лыжган гына тарванен, шонгыен мунчалтен волен. Ялысе рвезе-влак тудым мöнгеш курыкыш кÿзыктеныт. Тидын деч вара чылан мунчалташ тÿналыныт.

Туныктышо: Йоча-влак, курык гыч мунчалтыме йÿла мемнам могай лияш кумыланда?

Тунемше: Тиде йÿла кугурак-влакым пагалаш, жаплаш ÿжеш.

Туныктышо: Вара вате-марий-влак воленыт. Кугуракым чытен-вученак, капеш шушо-влак курык вуйышто шогеныт. Вараже нунынат черет шуын.

Кö пала, эше могай модыш дене модыныт?

ИКН-ым туныктышо модыш-влак дене модыкта, каласкала. (кö эн ончыч ÿян мелнам кочкын пытара да молат)

ИКН-ым туныктышо: Йоча-влак, ÿярня годым молан курык гыч мунчалтеныт. Мунчалтымаш дене кылдалтше могай пале-влакым паледа?


  1. Ÿярня годым курык гыч мÿндыркö мунчалтет гын, илышаш кечет эше шуко лиеш.

  2. Ÿярня годым издер дене мунчалтет гын, кынет кужу лиеш.

  3. Ÿярня годым вÿдвараш шинчын волет гын, тÿредме годым шылыжет коршташ ок тÿнал.

  4. Ÿжара дене курык гыч мунчалтет гын, шуршым почкет.

3-шо кече. Вÿргече - мелна кочмаш.

Туныктышо: Ÿярня - ÿян мелна. Сандене тиде пайремым ÿян мелна дене пайремлаш тÿналыныт. Ÿярня марте пÿтö пыта, садлан ÿян мелнам, шыл когыльым, муным, торык когыльым ыштеныт. Ÿярня -ÿй арня. Ÿстелтöрыштö авызлыме годым мелнам кече дене танастареныт. Ушкал лийын гын, тувыртышым шолтеныт. Сий перкем юмо пелештыме дене кылденыт. (Йоча-влак дене пайрем ÿстелым поген моштымаш нерген мутланымаш)

1-ше йоча: Шокшо мелнана йÿкша,

2-шо йоча: Айста кочкаш каена!

Туныктышо: Кызыт ме тендам чеснам авызлаш йодына. (Уна-влакым мелна дене сийлымаш)

4-ше кече. Изарня - имне дене кудалыштмаш.

1-ше йоча: Пайремнажым тÿзаташ.

Онгыр йÿк ден мурыкташ

Кудал толын шем оржан

Кугу ожо, куатан.

2-шо йоча: Шичса тушко вашкерак,

Кудалына мардежлак.

Туныктышо: Пеш ожно, шкет озанлык годым, капеш шушо ÿдыр але рвезе Ÿарня деч кок арня ончычак ожым чаплын пукшаш тÿналыныт. Тырлыктарыме ожым изи тереш кычкен лектыныт. Терыште 2-3 ен лийын. Пÿгыштö кум йынгыр мурен-йонген. Ÿчашен кудалышьыныт.

5-ше кече. Кугарня - оньо деке вене унала коштын.

Туныктышо: Йоча-влак, кöм оньо, вене маныныт?

6-шо кече. Унала коштмаш.

1-ше йоча: Мурен-кушташ калыкем

Шангак лектын вет родем.

2-шо йоча: Гармонь йÿк шыман йонга,

Мурына умбак шокта.

Туныктышо: Ÿарня арнян кудымшо кечынже пошкудыш ваш-ваш унала коштыныт. Арака шуко лийын гынат, йÿын шынден огытыл, кастене курыкышто мунчалтыманыс. Ялыште пайремым кÿсле, шÿвыр, скрипка сылнештареныт. Кажне пайремлан у муро шочын.

Тиде арняште калык мурен-куштен гына огыл, игечымат шекланен.

  1. Ÿарня шочмын лум лумеш - кияр сай шочеш.

  2. Кушкыжмын лумеш - шуко понго лиеш.

  3. Вÿргечын йога - шурно лектыш куандарышаш.

  4. Ÿярняште могай кечын эн сай, леве лиеш, вес гана тудо кечын шыданым ÿдыман.

  5. Ÿарня деч варат латкок поран лиеш.

  6. Ÿарня кече луман - урлыкаш шийме годым йÿран лиеш.

7-ше кече - Ужатымаш.

Туныктышо: Изи ÿярня, лектыш ÿярня . Моло пайремым огыт ужате, а вот Ÿярням эре ужатат. Курык вуеш олымым чумырен, тулым пижыктеныт. Йÿлен пытымек, ломыжым тыге ойлен шавеныт: «Чыла осалым йÿлалтен колтышна, нергем, тÿрлö черым пытарышна. Осал шÿлыш, осал ю эрте корнет дене, мыланна ит логал. Чечен ырыкте мемнам, чевер кече! Тек чыла осал вий олым чучыл семын йÿлен пыта да порылык кумылнам озаже лиеш!»



© 2010-2022