Мақала Абайдың қарасөздеріндегі имандылық тәрбиесі

Абайдың қара сөздеріндегі имандылық тәрбиесі

Абайдың әдеби -шығармашылық мұрасында өлеңдері өрнекті ой тізбегінен өркеш-өркеш болып жарыса бой көтерген құс қия,шыған шындардың тұтасқан бір жүйесін құраса, қара сөздері асқарлы алып жартастай өз алдына бір байтақ әлемді алып жатыр.Ол-дүниені небір тылсым құпияларынан шым-шымдап шындық тартып,адам тіршілігінін сан сала тәжірибесінен сыр түйгендей ғажап бір тағылымды ой-пікір әлемі.Мұхтар Әуезов айтқандай: «Жалпы алғанда,Абайдың қара сөздері прозаның өзіне бөлек,бір алуаны,болып қалыптасады.Бұлар сюжетті шығармалар емес.Стиль мазмұн жағынан алғанда,осы шығармалар-Абайдың өзі тапқан бір көркем сөдің түрі. Абай өзінің қарасөздерімен қазақ әдебиетінің тарихында көркем прозаның алғашқы негізін қалаушылардың бірі болды.»

Абай өз халқына ұстаздық етіп,ізгі адамгершілікке тәрбиеленгенде немесе тыңдаушылары мен оқушыларына өмір тажірбиесінен қазақтың өз тұрмысынан , арғы тарихыныан,әлемдік ғылым-білім бұлағынан сусындап отырады. Абайдың қарасөздерінде көп қайталанып, кең көлемде пікір туғызатын күрделі тақырып - дін, мұсылмандық жайлы. Абай айтады: «Кімде-кім жақсы-жаман ғибадат қылып жүрсе, оны ол ғибадаттан тыюға аузымыз бармайды, жақсылыққа қылған ниеттің жамандығы жақ қой,» дейді. Не нәрсеге иман келтіріп, соның хақтығына ақылмен дәлел келтіріп сену. Бірнеше қарасөзінде Абай имандылық, алланың хикметі жайлы мәселелерді жан-жақты талдап терең пікірлер айтады. Әсіресе отыз сегізінші сөзінде осы мәселелерді жан-жақты тыңғылықты түрде баяндацды. Құдайға сенуді Абай адамгершілік идеялармен тығыз байланыстырып айтады. «Ғылым - Алланың сипаты», Алла тағала - өзі хақиқат жолы: Хақиқат пен растық қиянаттың дұшпаны, күллі адам баласын қор қылатын үш нәрсе. Сонан қашпақ керек. Әуелі-надандық, екіншісі - еріншектік, үшіншісі- залымдық деп білемін деген сөздерінен осыны байқауға болады.

Абай адал еңбек ету, егін салу, саудамен айналысу, өнер үйрену, білім-ғылымды игеру, қоғамдағы әр түрлі топтардың қылып жүрген харакеті, мінез-құлқы, адамгершілік, имандылық секілді бірталай мәселелерді қарасөздерінде кеңінен толғайды.

Алматы облысы, Көксу ауданы, Балпық би ауылы Н.Алдабергенов атындағы орта мектептің қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі А.Б.Құсайнова