Баяндама: Аталар мұрасы-халық қазынасы

Баяндаманың тақырыбы: Аталар мұрасы-халық қазынасы.

Аталардан қалған ұлағатты ғибрат аларлық сөздерді балаларға ұғындыру;
Сол сөздерден өнеге алуға баулу.
Ойын нақты дұрыс жеткізуге, тапқыр сөйлеуге, ақылды, салмақты ой айтуға үйрету.

Қай заманда, қандай қоғамда болсын алдында тұрған зор міндеттердің бірі - болашақ ұрпағын тәрбиелеу. Жан - жақты жетілген, ақыл парасаты мен мәдениеті мол, саналы ұрпақ тәрбиелеуде әр халықтың салт - дәстүрінен дамуындағы бағалы байлықтың нәрін біртіндеп сіңіру арқылы ғана жүзеге асыруға болады. Басқа халықтар сияқты қазақ елінің де ұрпақ тәрбиелеуде мол тәжірибесі, жиған - тергені, озық ойлары мен өзіндік ерекшеліктері бар. Осындай мол мұраның «дәнегін мәпелеп екпейінше» жастарды ізгілік пен парасаттылықты тәрбиелеу мүмкін емес. Халықтың жазбаша жазылмаған, бірақ ұрпақ есінде мәңгілікке сақталып, бір ұрпақтан бір ұрпаққа ауызша жалғасып келген нақыл - өсиет, өнеге қағида болып таралып келген тәлім - тәрбие тағылымының бай мұрасы бар.

Еліміздің әлеуметтік - экономикалық дамуын жақсарту қоғамдық өмірдің барлық саласында түбегейлі терең өзгерістер жасауды, ең алдымен, адам санасын шыңдауды, жаңаша ойлар қалыптастыруды, халқының өткен тарихи -мәдени мұраларын игере отырып шығармашылықпен еңбек етуді талап етеді.

Қазіргі кезде көп ұлтты мемлекетіміздің алдында тұрған ұлы міндет, біріншіден біртұтас білім кеңістігін қалыптастыру болса, екіншіден, халықтық педагогиканы тәрбие үрдісінде пайдалана отырып ұлттық тәрбие беруде жеткіншектерге тілі мен әдебиетін, тарихы мен өнерін қастерлеп, салт-дәстүрін меңгерту-тарихи қажеттілік.

Салт-дәстүр халықтың белгілі бір әдет-ғұрыптары мен байланысты туады. Салт дегеніміз - халықтың кәсіп, сенім, тіршілігіне байланысты қалыптасып, ұрпақтан ұрпаққа ауысып отыратын дәстүрдің бір түрі. Ұлттық дәстүр дегеніміз - тарих барысында қалыптасып ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып отыратын әдет-ғұрыптар, салт-сана, қоғамдық тәртіп, заң, мінез-құлық қалыптары. Мысалы, бала тәрбиесімен байланысты: шілдехана өткізу, сүйінші сұрау, балаға ат қою, бесікке салу, тұсау кесу, атқа мінгізу, сүндетке отырғызу тойлары; үйлену, үй болумен байланысты: құда түсу, есік-төр көрсету, келін түсіру тойлары, қалын-мал алу, жасау беру т.б. салт-дәстүрлер, түрлі кәде-ырымдар, өлген адамды жерлеумен байланысты: арыздасу, қоштасу, естірту, көңіл айту, жұбату, жоқтау, өлген адамның жетісін, қырқын, жылын беру т.б. ырым-жырымдар қазақ халқында ежелден сақталған. Мұны салт-дәстүрлері деп атайды.

Тұрмыс - салтқа байланысты туған әдет-ғұрыптар мен салт-дәстүрлердің, бәрінде халықтың арман-тілегі, ой-пікірі, келешек ұрпаққа айтар өсиеті көрініс беріп отырады.

Қазақта мынадай құнды өсиеттер бар.

Мысалы: Жеті қазына Жеті ата Жеті жұт

1. Ер жігіт 1. Бала 1. Құрғақшылық

2. Сұлу әйел 2. Әке 2. Жұт (мал қырылу)

3. Ақыл, білім 3.Ата 3.Өрт

4. Жүйрік ат 4.Арғы ата 4. Оба (ауру)

5. Қыран бүркіт 5. Баба 5. Соғыс

6. Берен мылтық 6. Түп ата 6. Топан су

7. Жүйрік тазы (ит) 7. Тек ата 7. Зілзала (жер сілкіну)

Жеті күн Жеті ғалым Жеті әулие

1. Бүгін 1. Шығыс 1. Меке шәріп

2. Ертең 2. Батыс 2. Мәдина шәріп

3. Бірсүгіні 3. Оңтүстік 3. Бұхар шәріп

4. Арғы күні 4. Солтүстік 4. Шам шәріп

5. Ауыр күн 5. Аспан (жоғары ғалым) 5. Қатым шәріп

6. Соңғы күн 6. Жер орта 6. Құддыс (Мысыр) шәріп

7. Азына 7. Жер асты( төменгі ғалым) 7. Кәләм шәріп (Құран)

Жеті жоқ Жеті жетім

1. Жерде өлшеуіш жоқ 1. Тыңдамаған сөз жетім

2. Аспанда тіреуіш жоқ 2. Киюсіз тозған боз жетім

3. Таста тамыр жоқ 3. Иесіз қалған жер жетім

4. Тасбақада талақ жоқ 4. Басшысы жоқ ел жетім

5. Аққуда сүт жоқ 5. Аққу - қазсыз көл жетім

6. Аллада бауыр жоқ 6. Жерінен айырылған ел жетім

7. Жылқыда өт жоқ 7. Замандасы болмаса - бәрінен де сол жетім

Бес қару Бес өсиет Бес намаз

1. Садақ 1. Топасқа сенбе 1. Таң намазы

2. Мылтық 2. Жауға иілме 2. Бесін намазы

3. Найза 3. Сақ жүр 3. Екінді намаз

4. Қылыш 4. Аз үйге сенбе 4. Ақшам намазы

5. Айбалта 5. Жарлыдан сый алма 5. Жашиық намазы

Бес жаратылыс Бес қатер

1. Күн 1. От

2. Ай 2. Жау

3. Жұлдыз 3. Борыш

4. Күндіз 4. Ауру

5. Түн 5. Сөз

Үш даусыз Үш арсыз Үш тәтті

1. Мінез 1. Ұйқы арсыз 1. Жан тәтті

2. Кәрілік 2. Күлкі арсыз 2. Мал тәтті

3. Ажал 3. Тамақ арсыз 3. Жар тәтті

Үш ғайып Үш қадірлі Үш қуат

1. Ажал ғайып 1. Ырыс 1. Ақыл қуат

2. Қонақ ғайып 2. Бақ 2. Жүрек қуат

3. Несібе ғайып 3. Дәулет 3. Тіл қуат

«10 жалпы білім беру орта мектебі» КММ-сі

Аталар мұрасы-халық қазынасы

Баяндама

Уақыты: 17.10.15

Сыныбы: 6 «А»

Дайындаған: Басбаева А.И

2015-2016 оқу жылы