Технология сабағы 7 сынып

Тамақтану мәдениеті дегеніміз -бір қалыпты тамақтану, тағамдардың әр-түрлі

болуы, қай кезде және қандай мөлшерде ішіп-жей білу.

Балалар мен жасөспірімді дұрыс тамақтандыру, олардың денсаулығын нығайтып, дене және ой қабілетінің дамуына мүмкіндік береді, еңбек ету мен сабақ үлгеру қабілетін артырады. Егер тамақтану дұрыс ұйымдастырылмаса, тиімсіз, яғни жеткіліксіз болса, организмде метаболизм, зат алмасу бұзылып, оның айналадағы ортаның зиянды әсеріне және әртүрлі жұқпалы ауруларға қарсы тұрарлық қабілеті төмендейді. Балалардың тамақтануының үлкендерге қарағанда, едәуір айырмасы болады. Үлкендерге тамақ организмдегі тіршілік процестерін қолдану үшін, әртүрлі жұмыстарға жұмсалған күш қуатты қалпына келтіру үшін қажет болса, өсіп келе жатқан жас организмге тек өмірлік процестерді ғана қолдану үшін емес, сонымен бірге бүкіл организмнің өсу, даму, қалыптасу процесіне қажет.

Адам тағамнан өзінің бір тәулікте жұмсайтын энергиясының мөлшеріне сай қуат алуы тиіс. Егер адам үнемі мөлшерден тыс ішіп-жесе, семіріп кетеді де, нәтижесінде қант диабетіне, атесклерозға ұшырайды, бауырдың қызметі бұзылады да әр-түрлі ауруларға шалдығады.

Алайда тамақты мөлшерден аз ішуге де болмайды. Бұныңда қауіпті зардаптары бар.

Адам организміне қажетті тағамдық заттар:

Нәруыздар

Майлар

Көмірсулар

Дәрумендер

Минерал тұздар- осылардың бәрі ас қорытатын шырын арқылы тағамдардан бөлініп шығып, қанға араласады да, дененің барлық организміне тарайды.

Адам денесінің ткандары мысалы 70кг салмағы бар адамда

40-45кг судан;

16-17кг нәруыздан;

7-10кг химиялық элементтерден;

2,5-3кг минерал тұздарынан;

0,5-0,8кг көміртегіден тұрады.

Өмір сүрудің әр-түрлі күрделі процестерін қамтамасыз ету үшін біздің организмімізде осы аталған тағам түрлері және т.б. биологиялық заттарды ұдайы қабылдап тұруы керек.

Тамақтану кезіндегі әдеп ережелері

Дастархан басында өзін ұстай білу үшін әдеп ережелерін білу қажет.
1. Дастархан басында отырғанда, денені қисайтпай, тік ұста. Дастарханды тартқылауға, оған қисайып жатуға, орындықты тебуге және тербетуге болмайды.
2. Тісіңді шанышқымен шұқылауға болмайды, тамақ ішісімен ауызыңды сумен шай.

Тамақтану дегеніміз - организмнің тіршілігін, денсаулығын және еңбекке қабілеттілігін сақтау үшін қажетті қоректік заттарды сіңіру процесі. Адам ағзасы тамақпен бірге тіршілік әрекетіне қажет нәруыздар, майлар, көмірсуларды, сондай - ақ биологиялық белсенді заттар - дәрумендер мен минералды тұздарды алады. Ағзаға түскен тамақты қорытуда ас қорыту жүйесі үлкен рөл атқарады. Тамақты нәруыздарға, майларға, көмірсуларға, оларды өз кезегінде жай заттарға ыдыратады.
Бұл заттардың барлығы ас қорыту жолында сіңіріліп, қан мен лимфаға, яғни ағзаның сұйық ортасында түседі.
Адам өмірінде дұрыс және тиімді тамақтану маңызды рөл атқарады. Тамақ алуан түрлі болуы керек: еттен және балықтан жасалған тағамдар, сүт тағамдары, көкөністер мен жеміс - жидектер, өсімдіктекті және жануартекті майлар.
Тамақтану мәдениетіне ерекше назар аудару керек. Тамақты күнде бір мезгілде ішкен дұрыс, сонда тамақ едәуір толық қорытылады.
Қоректену арқылы тірі ағзалар өседі, дамиды және қалыпты тіршілік әрекетін жалғастырады. «Ас - адамның арқауы», «асты көрсең қадір тұт» деген сөздер тағамның қасиетін айқындап тұр. Ағзаға қажетті тағамдық заттар күнделікті пайдалынатын тағамнан алынады. Ағза қабылдаған тағам алдымен түрлі өзгерістерге ұшырап, күрделі өңдеуден өтеді. Өңделген тағамдық заттар қан және лимфа арқылы жасушаларға, ұлпаларға таралып, қалдық заттар сыртқа шығарылады. Тағамның құрамындағы органикалық заттар ыдыраған кезде энергия бөлінеді. Бұл энергия жеке мүшелердің және жалпы ағзаның қызметі үшін жұмсалады. Тағам - ағза үшін энергия көзі және құрылыс материалы.
Адам күнделікті пайдалынатын тағамының құрамында күрделі органикалық заттар (нәруыздар, майлар, көмірсулар және витаминдер) бар.

Тамақтану кезіндегі әдеп ережелері

Дастархан басында өзін ұстай білу үшін әдеп ережелерін білу қажет.

3. Алдыңдағы тағамды кесу қажет болса, онда оң қолыңа пышақ, сол қолыңа шанышқы ұстаған дұрыс. Өйткені оң қолымен кескен ыңғайлы.
4. Тағамды жеп болысымен пышақ пен шанышқыны дастархан үстіне тастай салмай, тарелкаңа салып қой. Өйткені майлы дақ дастарханды былғайды.

Тамақтанудың гигиенасы. Адамның денсаулығы көбінесе оның немен және қалай тамақтануына байланысты. Дұрыс тамақтану арқылы адам өз денесіне қажетті заттарды алып отырады.
Ас тағамдары әр түрлі болуы керек. Үнемі бір түрлі тамақ ішкенде, оның сіңімділігі төмендеп, адамның асқа тәбеті тартпайды. Астың құрамында өсімдіктер және жануарлар өнімі болуы қажет.
Дәмдеп ішкен ас жылдам және толық қорытылады. Асқорыту сөлінің мол бөлуіне жеміс шырындары мен көкөністер әсер етеді.
Тамақтану мезгілі. Асқорыту жүйесінің жақсы жұмыс істеуі үщін әр уақытта бір мезгілде тамақтану қажет. Үнемі бір мезгілде тамақтанып отырған адамның асқорыту мүшелерінің бездерінен тамақ алдында сөл бөліне бастайды. Сондықтан ас қарынға және ішекке түсісімен ыдырап, қорытыла береді.
Мезгілімен тамақтану - оның жылдам қорытылып және жақсы сіңуіне септігін тигізеді.
Күніне 4 мезгіл тамақтанған жөн. Ересек адамдар күніне 3 мезгіл тамақтанады. Күніне 4 рет тамақтанғанда асты былай мөлшерлеу дұрыс: таңертеңгі ас - 25%, түскі ас - 40%, сәскелік ас немесе түстен кейінгі ас - 15%, кеші ас - 20%. Тамақтану мерзімі асқорыту жүйесі мүшелерінің қалыпты жұмысын қамтамасыз етеді.
Тамақты өте кешігіп ішу және құрғақ тағамдарды жиі қолдану қарынның ауруға шалдығуына әкеліп соғады. Кешкілік тамақты ұйықтаудан 2 сағат бұрын ішу керек. Бұл уақыт ішінде қарындағы ас қорытылып үлгереді. Асты ішуден бұрын қолды мұқият сабындап жуады. Асты асықпай, жақсылап шайнау керек. Тамақ ішіп отырғанда кітап, газет оқып, радио тыңдап, теледидар көріп, сөйлеуге болмайды. Астың тым ыстық та, өте салқын да болмағаны жөн. Ас ішкеннен кейін ауызды сумен шайып, тістердің астың қалдығынан тазартып отыруға әдеттену қажет.

Тамақтану кезіндегі әдеп ережелері

Дастархан басында өзін ұстай білу үшін әдеп ережелерін білу қажет.
5. Ортаға қойған табақтан асты жеке тарелкаға салып же.
6. Тамақ ішкенде, оны төгіп - шашпа. Сұйық тамақты сораптама. Тамақ ішіп отырып, газет, кітап, журнал оқыма.
7. Тамақты асықпай, ұзақ шайнап жеу.

Бағалау парағы

Топтың аты: ______________________________________

Топ басшысы: ______________________________________

№

Оқушылардың аты-жөні

Үй тапсырмасы

«Ой қозғау»

Практикалық жұмыс

Формативті баға

Суммативті баға

1

2

3

4

5

6

7

Бағалау парағы

Топтың аты: ______________________________________

Топ басшысы: ______________________________________

№

Оқушылардың аты-жөні

Үй тапсырмасы

«Ой қозғау»

Практикалық жұмыс

Формативті баға

Суммативті баға

1

2

3

4

5

6

7

Бағалау парағы

Топтың аты: ______________________________________

Топ басшысы: ______________________________________

№

Оқушылардың аты-жөні

Үй тапсырмасы

«Ой қозғау»

Практикалық жұмыс

Формативті баға

Суммативті баға

1

2

3

4

5

6

7

Сабақтың тақырыбы

Балықтарға жалпы сипаттама.Шеміршекті балықтар класы. Шеміршекті балықтардың сыртқы құрылысындағы ерекшеліктер.Сезім мүшелері. Шеміршекті балықтың ішкі құрылысы. Торсылдағы және оның маңызы.

Биология пәнінен сабақ жоспары.

. сынып

Мақсаты

1.Оқушыларға шеміршекті балықтардың өзіне тән - ерекшеліктері туралы білім беру.

2.Оқушыларға балықтың түрлері, отрядтары жөнінде ұғым бере отырып, ой-өрісін, іздену қабілетін дамыту.

3.Оқушыларды табиғатты қорғауға, аялауға жан-жануарларға қамқорлық жасауға тәрбиелеу.

Күтілетін

нәтиже

Оқушылар тақырыпты толық меңгереді, жоғары деңгейде ойлай алады, топта бірлесіп жұмыс жасауға дағдыланады, өз пікірін қорғай алады, сыни ойлай білуге үйренеді, ақпаратты тиімді қолдана біледі.

Оқуда қолданылатын әдіс-тәсілдер

Жеке, жұппен жұмыс (Сыни тұрғыдан ойлау), әңгіме нұсқау беру (қалай оқыту керектігін үйрету), демонстрация, түсінік беру (диалогтік оқыту). «Адасқан әріптер» ойсергек. Тест жұмысы.

Негізгі деректер көздері

«Ыстық орындық» сұрақтар бұрқасыны тест бойынша.

Кезеңі

Мұғалім әрекеті

Оқушы әрекеті

Ұйымдастыру

кезеңі

1.Сынып оқушыларын түгендеу, белгілеу, анықтау.

Жинақталып сабаққа көңіл аудару.

Тапсырма

1.Үй тапсырмасын тексеру: Қызығушылықты ояту. «Ыстық орындық» сұрақ-жауап.

2.Бағалау критерийімен таныстыру.

Сұрақтарға жауап береді.

Жаңа сабақ

(жаңа сабақ материалдары)

Мағынаны тану:

1.Сыртқы құрылысы:

Дәптерге жазу

Желілі жануарлардың омыртқалылар тип тармағы кейде бассүйектілер деп те аталады. Өйткені омыртқалылардың миды қорғайтын бассүйегі болады.

Омыртқалыларға - дөңгелекауыздылар, шеміршекті және сүйекті балықтар, қосмекенділер, жорғалаушылар, құстар, сүтқоректілер жатады.

Жақ сүйектерінің болу-болмауына байланысты омыртқалыларды жақсүйексіздер және жақсүйектілер деп бөледі. Жақсүйексіздерге көбінесе теңіздер мен өзендерде тіршілік ететін дөңгелекауыздылар: миногалар мен миксиналар жатады. Минога - эктопаразит, балық денесіне дөңгелек аузымен жабысып, қанын сорады, бұлшықеттерін, ішкі мүшелерін бүлдіреді. Қазіргі кезде жақсүйексіздердің дөңгелекауыздылар деп аталатын бір класының өкілдері ғана кездеседі. Дөңгелекауыздылар класына жататын каспий миногасы Қазақстанның Қызыл кітабына (2010) тіркелген.

Шеміршекті, сүйекті балықтар, қосмекенділер, жорғалаушылар, құстар және сүтқоректілер - омыртқалылардың жақсүйектілер тобына жататын жануарлар.

Омыртқалыларды ұрығының даму ерекшеліктеріне байланысты қағанақсыздар және қағанақтылар деп екі топқа бөледі. Қағанақ деп ұрықтың даму кезінде түзілетін арнайы қабықты атайды. Қағанақсыздардың ұрығы суда дамиды. Оның сыртында арнайы ұрық қабықтар түзілмейді. Қағанақсыздар тобына дөңгелекауыздылар, шеміршекті, сүйекті балықтар және қосмекенділер жатады.

Қағанақты омыртқалылардың ұрығы дамыған кезде оның сыртында бірнеше арнайы қабықтар түзілді.Оның негізгі қабығы қағанақ болып саналады. Олар іштей ұрықтанады. Жорғалаушылар, құстар және сүтқоректілер - қағанақты омыртқалы жануарларға жатады.

Омыртқалылар дене температурасына байланысты екі топқа бөлінеді. Олар салқынқандылар және жылықандылар деп аталады.Салқынқандылардың дене температурасы тұрақсыз, яғни қоршаған ортаның температурасына сәйкес өзгеріп отырады. Дөңгелекауыздылар, шеміршекті, сүйекті балықтар, қосмекенділер және жорғалаушылар - салқынқанды жануарлар.

Дене температурасы тұрақты омыртқалылар жылықандылар деп аталады. Олардың дене температурасы қоршаған ортаның температурасына тәуелсіз үнемі тұрақты болады. Оларға құстар мен сүтқоректілер жатады.

Балықтар туралы не білесіңдер?

Балықтар - сулы ортада тіршілік етуге бейімделген төменгі сатыдағы омыртқалы жануарлар. «Балықтың жаны - суда» деген халық даналығы соның айғағы.

Қазіргі кезде дүние жүзінің су айдындарында балықтардың жиырма мыңдай түрі мекендейді. Зоология ғылымының балықтарды зерттейтін саласы ихтиология (грекше «ихтис» - балық, «логия» - ілім, ғылым)

Дастархан жабдықтаудың мақсаты - тамақ ішу барысында тәбетпен тамақтануға жағдай жасау, жақсы көңіл-күй орнату және өз мәдениетін көрсету, ыдыстарды белгілі бір тәртіппен орнату.

Дастархан жабдықтауға қандай ас үй ыдыстары қолданылады ? ( алуан түрлі ас үй ыдыс-аяқтары мен құрал-жабдықтары падаланылады.

Құрал жабдықтарға:

- бірінші жіне екінші тағамға арналған тарелкалар;

- нан және ұннан жасалған аспаздық тағамдарға;

- ыстық сусындарға арналған ыдыс-аяқтар;

- пышақ, шанышқа, үлкен және кіші қасықтар жатады.

Дастарханға алдымен қандай ыдыстар, қандай ара қашықтықта қойылады? (үстелдің шетіне жақын бір-бірінен бірдей арақашықтықта тарелкалар қойылады содан кейін құралдар мен бокалдар қойылады. Пышақ пен қасық оң жаққа, шанышқы сол жаққа қойылады).

Дастархан жабдықтаудың мақсаты - тамақ ішу барысында тәбетпен тамақтануға жағдай жасау, жақсы көңіл-күй орнату және өз мәдениетін көрсету, ыдыстарды белгілі бір тәртіппен орнату.

Дастархан жабдықтауға қандай ас үй ыдыстары қолданылады ? ( алуан түрлі ас үй ыдыс-аяқтары мен құрал-жабдықтары падаланылады.

Құрал жабдықтарға:

- бірінші жіне екінші тағамға арналған тарелкалар;

- нан және ұннан жасалған аспаздық тағамдарға;

- ыстық сусындарға арналған ыдыс-аяқтар;

- пышақ, шанышқа, үлкен және кіші қасықтар жатады.

Дастарханға алдымен қандай ыдыстар, қандай ара қашықтықта қойылады? (үстелдің шетіне жақын бір-бірінен бірдей арақашықтықта тарелкалар қойылады содан кейін құралдар мен бокалдар қойылады. Пышақ пен қасық оң жаққа, шанышқы сол жаққа қойылады).

Дастархан жабдықтаудың мақсаты - тамақ ішу барысында тәбетпен тамақтануға жағдай жасау, жақсы көңіл-күй орнату және өз мәдениетін көрсету, ыдыстарды белгілі бір тәртіппен орнату.

Дастархан жабдықтауға қандай ас үй ыдыстары қолданылады ? ( алуан түрлі ас үй ыдыс-аяқтары мен құрал-жабдықтары падаланылады.

Құрал жабдықтарға:

- бірінші жіне екінші тағамға арналған тарелкалар;

- нан және ұннан жасалған аспаздық тағамдарға;

- ыстық сусындарға арналған ыдыс-аяқтар;

- пышақ, шанышқа, үлкен және кіші қасықтар жатады.

Дастарханға алдымен қандай ыдыстар, қандай ара қашықтықта қойылады? (үстелдің шетіне жақын бір-бірінен бірдей арақашықтықта тарелкалар қойылады содан кейін құралдар мен бокалдар қойылады. Пышақ пен қасық оң жаққа, шанышқы сол жаққа қойылады).

«Мен..................................

................................... білдім.
Тамақтану тәртібі ................

.............................. түсіндім,
................................................

....................... қолданамын»

«Мен..................................

................................... білдім.
Тамақтану тәртібі ................

.............................. түсіндім,
................................................

....................... қолданамын»

«Мен..................................

................................... білдім.
Тамақтану тәртібі ................

.............................. түсіндім,
................................................

....................... қолданамын»

«Мен..................................

................................... білдім.
Тамақтану тәртібі ................

.............................. түсіндім,
................................................

....................... қолданамын»

Мен ................................... білдім.
Тамақтану тәртібі ................

.............................. түсіндім,
................................................

....................... қолданамын»