Тақырып. Сұйықтың құрамын өлшеу

Тақырып. Сұйықтың құрамын өлшеу.

Сабақтың мақсаты: Өндірістік кәсіпорындарда қарастырылатын аспаптар және өлшеу әдістері.

Сабақтың жоспары:

1. Сұйықты өлшеудің негізгі анықтамалары.

2. Аспаптардың жіктелуі.

3. Аспаптардың әрекет принципі.

Анализатор - бақыланатын сұйықтық кейбір жағдайда қосынды компоненттердің затын, оның концентрациясы немесе зат мөлшерінен алынған өлшеу ақпаратын өлшеу құралына береді. Әртүрлі тамақ өнеркәсіп саласында аралық және дайын өнімнің сапасын анықтау үшін анализаторлар қолданылады. Бұл аспаптың көмегімен қамырдағы метал ионның қоспасын, су ертіндісіндегі сілтіні, тұзды, қышқыл концентрациясын және құрамын өлшейді.

Әрекет принципі бойынша анализаторлар келесі топқа жіктеледі: электрлі, радиоизотопты, акустикалық және жылулық.

Электрохимиялық анализатор - арнаулы электрод жүйесін бақыланатын сұйыққа батырғанда болған электрохимиялық құбылысты қолдануға негізделген. Қен тараған анализаторлар: кондуктометрлік, потенциометрлік, полярографиялық.

Кондуктометрлік аспап - сенімділігі, сезімталдығы жоғары және салыстыруы қарапайым бақыланатын сұйықта (шараптарда, сүт өнімдерінде, тұз және басқа ертінділерде) кең қолданылады. Кондуктометрлі әдіс бақыланатын ертіндінде электр өтімділігін өлшеуге негізделген. Бұл әдіс екігі бөлінеді: жанаспалы және жанаспасыз.

Жанаспалы анализатордың немесе жанаспалы кондуктометрдің әрекет принципі бақыланатын ертіндінде электрод арасындағы тоқты немесе кернеуді тікелей өлшеуге негізделген.

Жанаспасыз анализатордың немесе жанаспасыз кондуктометрдің әрекет принципі технологиялық ағындағы коллоидті ертіндіні, суспензия және қатты ластанған агрессивті сұйықтың концентрация арасындағы ертіндінің электр өтімділігін өлшеп қамтамасыз ету. Жанаспасыз кондуктометрдің жіктелуі: төменгі жилікті (1000 Гц-қа дейін) және жоғары жилікті (1000 Гц-тан ондаған мегагерц-қа дейін).

Потенциометрлі анализатор барлық тамақ өнеркәсіп саласында кең қолданылады. Осы аспаптың көмегімен сутек иондардың ертіндісінің концентрация - қышқыл, сілтілі ортаны, әртүрлі заттардың иондары (Na, K, Ca, Mg, Li және т.б.) барлық диапазондарын өлшейді. Потенциометрлік өлшеуде екі түрлі электрод қолданылады - бірінші және екінші ретті.

Бірінші ретті электрод - ертіндіде өзінің катиондары активті сезімтал, металдан жасалған (сынап, күміс, жез, қорғасын, сутегі және т.б.). Кейбір металдар тез тотығады және олардың электродты функциясы бұзалады. Сондықтан өлшеуде қолданбайды.

Екінші ретті электрод метал электродтан және тұздары ерімді металдан тұрады, мысалы күмісхлориді және каломельді. Бұндай электродтың потенциалы ерімтал емес анионның бейімділігіне тәуелді. Бақыланатын ертіндіде тотығу - тотықсыздану формасын өлшеу үшін қолданылады, негізгі топтың электроды инертті металдар. Потенциометрлік әдіс бақыланатын ортада батырылған арнайы екі электрод электрлік потенциал айырмасы ертіндінің ион концентрациясын өлшейді, өлшеу кезінде потенциалы өзгермеу керек, екі электродтың біреуі қосымша болып табылады. Потенциометрлік өлшеуде қосымша болып екінші ретті электрод қолданылады.

Полярографиялық анализатор кейінгі кезде зертханалық құрылғы өндірістік өлшеулерде қолданылады. Полярографиялық әдіс қазіргі кезде сезімталдығы және дәлдігі дәл болып саналады. Бұл әдіс көп компоненті ертінділердің сапасын және мөлшерінің анализін өңдейді.

Оптикалық анализатор спектральді анализатор сыныбына жатады, бақыланатын сұйықтың ағын сәулесі шығысындағы өлшеу ақпараттың дабыл мәніне тәуелді. Инфрақызыл облысында көрінетін ультракүлгін сәулесі оптикалық спектр облысында сәуле шағылысу анализі үшін қолданылады. Оптикалық анализатор монохроматтыға жіктеледі, интегралды сәуле шағылысу ағынының анализі үшін қолданылады. Монохроматты емес аспаптар кең таралған, тамақ өнеркәсібінде қолданылатын әдістер: колориметриялық, рефрактометриялық, нефелометриялық, турбидиметриялық, поляризациялық, фотометриялық, люминесцентті.

Колориметриялы анализатордың әрекет принципі ертінді түсінің бояуының қарқындылығы бойынша оның концентрациясын анықтауға негізделген. Ертінді түсінің бояуының қарқындылығын жарық сәулесінің ертіндіде жұтылуын өлшей отырып оптикалық әдіспен анықтайды. Бұл аспаптар әртүрлі тамақ өнімдерінде сапасын бақылау үшін қолданылады. Осының көмегімен кондитерлік бұйымдардың және жеміс-жидек шырындары, шараптардың қышқылдығы, консервілердің майлылығы және т.б. Фотоэлектрлік түрлендіргіштердің қолдану облысын кеңейтеді, бұл топтағы аспаптар инфрақызыл және ультракүлгін спектр облысында көрінбейтін жұтылу сызықтары бар ертіндіде анализін жасау үшін қолданылады. Сонымен қатар біртүсті сұйықтың түнықтығын немесе түсіздігінің анализін бақылайды.

Колориметриялық әдісте фотоэлектрлік титрлеу фиксациясының соңғы нүктесі ертінді түсінің өзгеруіне жатады, сонымен бірге барлық катион, анион және көптеген органикалық заттардың боялған реагентті қоспасына сәйкес келеді.

Рефрактометрлі анализатор өнеркәсіп өндірісінде: сыра, арақ - шарап, қант және т.б. құрғақ ертінді заттардың концентрациясын анықтау үшін қолданылады.

Рефрактометрлік әдісте ерітінді концентрациясында жарықтың сыну көрсеткішінің шамасы бір ортадан келесі ортаға өтуі бойынша анықталады.

Нефелометрлі және трбидиметрлі анализаторлар әртүрлі сұйық және газ тәрізді ортада ертіндіде ерімеген бөлшектің концентрациясын бақылау үшін қолданылады. Тамақ өндірісінде бұл аспаптар жеміс - жидек шырындарында, сыра, шараптарда жұтылу және сүзілген сапасын анықтау үшін қолданылады. Бұл аспаптың көмегімен шараптың нәр уыз немесе ақ уыз концентрациясын анықтау үшін қолданылады.

Нефелометрлі әдіс сұйық не газ арқылы өтетін жарық ағыны Ф_р жұтылып қоймай, сонымен қатар ондағы асылма бөлшектердің арқасында шашырайды. Бұл жағдайда асылма бөлшектердің концентрациясын нефелометр көмегімен жарық ағынының әлсіреуі бойынша анықтайды. Мына Рэлея теңдеу бойынша:

Ф_р = Ф₀К(VN²/λ⁴)

Мұндағы: Ф_{0 -} бастапқы жарық ағынының қарқындылығы, лм; К - тұрақты коэффициент, м; V - көлем бөлшегі, м³; N - бөлшек саны; λ - түскен жарықтың толқын ұзындығы, м.

Турбидиметрлі әдіс суспензияның шашырату қабілетінің асылма бөлшектер концентрациясына тәуелділігін анықтайтын аспап. Асылма бөлшектердің концентрациясынан өту жарық ағынының Ф әлсіреу қарқындылығын өлшеуге негізделген. Сәуле түсу бағытының қарқындылығы Бугер - Ламберт - Бера теңдеуімен анықталады:

Ф = Ф₀*10^-К/С (1)

(1-ші) теңдеу түрленгеннен кейін келесі түрде жазылады:

D = ln (Ф₀/ Ф) = KlC

Мұнда: D - оптикалық тығыздық (логарифм жарық ағынының қарқындылығының қатынасы, зерттелетін ортаға кіретін жарық ағыны, одан шығатын); K - тұрақты коэффициент, зат қасиеттінің өлшеу әдісіне тәуелді м²/моль; l - зерттелетін заттың қалындығы, м; C - асылма бөлшектің мольдік концентрациясы, моль/м³.

Поляризациялы анализатор. Көптеген тамақ өнеркәсібінде болатын оптикалық активті немесе анизотропты заттарда механикалық, электрлі немесе магнитті күш жолдары келтірілген. Оптикалық активті заттарға сахароза, глюкоза, фруктоза, эфир майлары және т.б. жатады. Бұндай заттардың анализі поляризациялы әдіспен анықталады. Бұл әдіс поляризация жарығының параметрін өзгертеді, яғни оптикалық активті ортаның поляризация жарығы әрекетесуіне негізделген. Поляризация әдісі ертінді үшін оптикалық активті заттың құрамы поляризация жарығы α поляризация жазықтығының айналу бұрышына тура пропорционал, оның концентрациясы мына теңдеумен анықталады:

α = α₀lCK

мұнда: α₀ - поляризация жазықтығының айналу бұрышы, температура және жарық толқын ұзындығына тәуелді; l - ертіндінің қалындағы, м; C - оптикалық активті заттың концентрациясы, моль/м³ ; K - тұрақты коэффициент, м²/моль.

Фотометриялық және атомді - абсорбциялы анализатор.

Салыстырмалы конструктивті қиындыққа қарамай автоматты өлшеу үрдісінде кең тараған. Әрекет принципі аэрозоль түрінде отқа енгізіп, бақыланатын сұйық элементінің шағыласуы сипатталып қарқындылығын өлшеуге негізделген. Оттағы ертінді буланады, жылу энергия отынан қозған молекула немесе атом эмиссионды спектр сызық түрінде береді. Егер элемент бір - бірімен байланысқан жағдайда, молекулярлы немесе аналитикалық сызықтар деп атайды. Оттың температурасы 1300 ^о С -ден 5000 ^о С -ға дейін алу үшін әртүрлі жанармай қоспалары (бутан - ауа, сутегі - ауа, ацетилен - ауа, сутегі - оттегі және т.б.) қолданылады. Қазіргі кезде эмиссионды оттың фотометрия көмегімен 30 химиялық элемент анықталады. Атомді - абсорбциялы әдіс эмиссионды отты әдістің әріқарай дамуын негізі болады. Сыртқы қөрек көзінің жарығы оттың шағылысу атом буының элементін жұтуын өлшеуі болып саналады. Бақыланатын элементтің концентрациясы толқын ұзындығы және қозу резонансінің жұтылу жилігінің түрлеріне тәуелді. Белгілі элементтің концентрациясын анықтау үшін оттың қозу резонансінің жұтуы болады. Бұл әдіс Менделеев жүйесінің периодты элементін анықтау үшін керек.

Люминесцентті анализатор. Люминесцентті әдіс сезімталдығы жоғары, тез әрекет етеді және аппараттың құрлысы қарапайым. Люминесцентті аспаптар тамақ өнімдерінде (балық, ет және т.б.), әртүрлі материалдардың ақауын, жоғарғы маталардың бір қалыпты бояуын бақылау үшін, әртүрлі ауыл шаруашылығының өнімдері (картоп, қызанық т.б.) сорттау сапасын бақылау үшін қолданылады. Люминесцентті - деп жылуы бөлінбей жанатын заттың жағдайын айтады. Тамақ өнімдерінің анализін қолдану үшін флуоресценция қолданылады. Флуоресценция - деп кейбір заттардың басқандай сәуле көзінен сәулелену арқылы жарқырау қабілеті. Сәулелену тоқтағаннан бастап жарық қабілеті жоғалады. Тек қана жеке жұмыстар жүргізілді, люминесцентті әдіс тамақ өнімдерінің сапасын бақылау үшін көрсетеді. Кей біразық түліктер, ультракүлгін жарықтың әсерінен аз мөлшерде қызыл және инфрақызыл сәуленің әсерінен көк түске боялады. Айрықша қатты жарық әсерінен бастапқы кездегі бұзылу қиярдан, бұршақтан, қызыл және ақ капустадан, картоптан, балық және ет өнімдерінен байқалады. Кептіру үрдісінде люминесцентті әдісті бақылау үшін тәжірибе жұмыстарының көрсеткіштері қолданылады. Мысал, картопты кептірген кезде, құрғақ заттардың құрамы жоғарлаған сайын оттың жылуы өсіп, кептіру жылдамдығына тәуелді емес. Дәл осындай құбылыстар пияз, сәбіз және қызылшаларды кептіргенде байқалады.

Диэлькометрлі анализатор. Диэлькометрлі анализатордың әрекет принципі бақыланатын сұйықтың қасиеті, құрамы, қоспа түрлеріне тәуелді және диэлектрлік өтімділігіне негізделгн. Бұл әдістің негізгі шартты бақыланатын қоспа компоненттерін құрайтын диэлектрлі өтімділік шама айырмашылығы белгілі болады. Демек, бинарлық қоспа анализі диэлектрлі өтімділік шамасы бойынша компоненттің айырмашылығы анықталады. Бұл жағдайда қоспа құрамын анықтайтын диэлектрлі өтімділік мәні ε мына теңдеумен анықталады

ε = ƒ (С)

мұнда: С- бақыланатын компоненттің концентрациясы

Диэлектрлі әдіс өте күрделі қоспаларда қолданылады, мысал органикалық ертінділерді тазалау, реактивте, тазаланған майларда, спирт өнімдерінде, микробиологиялық зерттеулерде және т.б.

Титрометрлі анализатор. Таңдауы және дәлдігі жоғары, азық түлік анализінде титрлеу әдісі әмбебап әдіс деп саналады. Титрометрлі автоматты анализатор сенімділігі жеткіліксіз және таратылуы күрделі. Титрлеу әдістемесі, тізбектей қатар операциялардан тұрады: пробаларды дозалау және таңдау; бақыланатын компонент концентрациясының көлемін өлшеу; титрлеуге сәйкес; титрлеу ертінді эквиваленттің көлемі бойынша есептеу; келесі анализді дайындау жүйесі. Берілген операцияларды орындау үшін автоматты титрометрде арнайы құрылғысы қолданылады. Титрлеу әдісінің маңызы қоспада болатын басқа компоненттер, бақыланатын компоненттінің концентрациясын А, оған әрекет ететін арнайы таңдалған зат Б. А компоненттінде таңдауға әсер етіп анықтайды. Б затын қосқан кезде, анықталған А зат мөлшерінің эквивалентті болмағанша дейін өңделеді, сол кезде титрлеу ертіндісі немесе титрант деп аталады. Титрлеу реакциясы келесі сұлба бойынша жүреді:

А + Б → В + Д,

мұндағы В және Д - титрлеу өнімдерінің реакциясы.

Бақыланатын пробада Б зат мөлшері толық жойылғанда А затының құрамы анықталады. Бақыланатын заттың концентрациясы (мольмен өлшенеді). С_А = КС_Б (V_Б / V_А),

мұндағы С_А және С_Б - А және Б заттардың концентрациясы, моль/м³; К - коэффициент, анықталған титрлеу стехиометриялық реакция; V_Б және V_А -титрлеудің көлемі, м³,

Титрлеу реакцияның моменті немесе эквивалент моментінің жұықтап химиялық индикатор немесе аспаптың көмегімен анықтаймыз. Бақыланатын ертіңдіде екі тәсіл қарастырылады: жартылай автоматтандырылған, автоматты. Жартылай автоматтандырылғанда титрлеу ертіндісі ақырындап қосылады, ал автоматтыда - автоматты басқару жүйесі арқылы қосылады. Автоматты титрлеу анализаторы өлшенген параметр әдісінің жіктелуі: потенциометрлік, оптикалық, амперометриялық, кондуктометрлік.

Потенциометрлік аспаптар титрлеу ертіндісіне түсірілген өлшеу және салыстыру электродтардың потенциал шамасы арқылы анықталады. рН - шамасын анықтау үшін титрлеу жүргізіледі, мысал бейтарап мөлшерін бақылау құрылғысы рН-метр қолданылады.

Қышқыл және сілтілі ертіндісін анықтау үшін сутегі иондарының концентрациясы арнайы екі электродтың электр потенциал арасындағы функционалдық тәуелділік қолданылады. Сұйық заттарда қышқылдар мен сілтілер сутектің катионына және қышқыл қалдығыныңанионына, сондайақ металл катионы мен гидроксил анионына диссоциацияланады. Ертіндіде сутек иондары пайда болғанда молекула суы диссоциацияланады. Н₂О[Н⁺]+[ОН^-]. Судың констант электролитикалық диссоциациясы К_Н20=[Н⁺][ОН^-]/[Н₂О]. Су молекуласының концентрациясы диссоциацияланбайды [Н₂О]=1, су иондар концентрациясының тұрақты мәнін анықтау [Н⁺]=[OH^-]=К_=10^-14. Судағы қышқыл ерігенде сутегі иондарының концентрациясы өседі, ал гидроксил ионы азаяды; судағы сілті ерігенде иондардың қатынасы қарама қарсы болады. Демек, сутек иондарының концентрациясын өлшегенде, ертіндінің қышқылдығы немесе сілтілігі анықталады. Сутегі иондарының концентрациясы бойынша заттардың қышқылдығын айқындайды. Сутегі иондарының концентрациясы бағалар мөлшері m-деп, рН-санын ондық логарифмді теріс мәнін аламыз:

рН= -lg[H⁺]f

мұндағы f-активті концентрациясының қатынасы актив коэффициентіне тең

ақиқат, су үшін f=1.

Бейтарап ертінді үшін рН тең 7, қышқыл үшін рН<7, сілтілі үшін рН>7.

Ертіндіде рН-ті өлшеу үшін келесі әдістер қолданылады: колориметрлік және потенциометрлік. Колориметрлік әдісте индикатор қолданылса ертіндінің қасиеті өзінің бояуын өзгертіп рН шамасына тәуелді болады. Бұл әдіс зертханаларда қолданылады. Потенциометрлік әдісте рН автоматты өлшеу қолданылады. Бұл әдіс ертіндіде сутегі актив иондарының тәуелдігі арнайы электрод жүйесі ЭҚК өлшеуге негізделген Аспаптардың әрекет принципі потенциометрлік әдіске негізделген, оларды рН-метр деп атайды.

рН-метрдің электрод жүйесі екі электродтан тұрады: өлшеу электроды, салыстыру электроды.

Өлшеу электродтың орнына шыны электрод қолданылады, құрылғы (сур.15 а-да) көрсетілген. Шыны түтікшенің 2 аяқ жағында шар тәрізді 1 жіңішке арнайы шыны дәнекерленген (натрилі немесе литийлі). Шар және түтікшенің ішкі жағы калий-хлор 3 ертіндісі толтырылған. Түтікшеде қосымша хлор-күмісті электрод 4 батырылған, оған майысқақ сым 5 шығысымен дәнекерленген. Салыстыру электродтың орнына қаныққан хлор-күмісті ағынды және ағынды емес электрод қолданылады.

Хлор-күмісті ағынды емес электродтың типі (сур.15 б-да) көрсетілген. Қалыпты шыны түтікше 1-ден жасалған. Түтікшенің ішінде екі мембраналық резінке 2 орналасқан. Платиналы сымнан жасалған электрод 4 негізгісі күмістен, қосымшасы хлор-күмісті жұқа қабатпен қапталған. Электрод резінкелі тығын 6-мен нығыздалған, платиналы сымға сымның шығысы 5 дәнекерленген, ал электродтың жоғарғы бөлігінде күміс кристалл 3 қабаты орналасқан. Электродтың іші калий хлор ертіндісімен 7-мен толтырылған. Түтікшенің ішіндегі калий хлор ертіндісі және шыны түтікшенің ішкі қабаты бақыланатын ертінді және электрод арасындағы электрлі контакт арқылы жүзеге асады. Электрод бақыланатын ертіндіде басқа иондардың ішке кетуін мембраналық резінке сақтап тұрады. Электродтағы потенциал хлор-күміс шекарасында пайда болады. Ағынды салыстырмалы электрод (сур.8 в-да) көрсетілген. Шыны стакан 2, калий хлор ертіндісімен толтырылған, 3-те қапталып орналасқан. Шыны стакан түбінде 4 резінкелі қап орнатылған, 9 хлор-күмісті электрод, 5 резінкелі түтікше немесе құбыр, 6 түбі пластмастан жасалған 7 қап және 8 электрлі винтті кілт. Хлор-күмісті электрод күмісті контакт 11 түрінде жасалған, 10 пластмасті корпустің беткі жағы хлор-күміс кристаллымен толтырылған және беті 13-пен жабылған екеуінің арасы 12 капронды шайбамен қысылған. Электрод 14-пен тығыз жабылған, іші калий хлор ертіндісімен толтырылған. Бұл электродтың кебуден және оған ауа түсуін сақтайды. Стаканның 2 жоғарға бөлігінде 1 штуцер арқылы қысымды беріп отырады. Бақыланатын ертіндіде артық қысымды бақылайды.

Сурет 15. рН-метрдегі электрод:

а - шыны тәрәзді; б - ағынды емес хлор-күмісті; в - ағынды хлор-күмісті.

Стакандағы калий хлор ерітіндісі резінкелі түтік арқылы бақыланатын ертіндіге ағады. Бақыланатын ертіндіде калий хлор ертіндісі үзіліссіз ағуын басқа иондардың диффузиясы хлор-күмісті электрод бақыланатын ертінді және калий хлор ертінді арасында шекара құрайды. Потенциометрлі титрлеудің артықшылығы: дәлдігі жоғары, әртүрлі орталарда анализді бақылау үшін (ашытқы, нан ашытқысы, шырындарда, майларда және т.б.) қолданылады. Сонымен бірге эквивалент момент дәрежесін автоматты өлшеу. Оптикалық аспаптарда эквивалент нүктесі ертіндіде оптикалық титрлеу қасиетінің өзгеруін анықтайды. Титрлеу ертіндісінде оптикалық қасиеті тез өзгеруін қамтамасыз етеді. Индикатор құрылғысы ретінде арнайы немесе өндірісті оптикалық анализатор, көбінесе фотоколориметрлер қолданылады. Оптикалық аспаптардың артықшылығы ертіндіде электрофизикалық реакция қасиеттін жүргізу.

Амперометриялық аспаптар платина, графиттан жасалған электродтар сынап-тамшылы айналудың соңғы нүктесі бойынша диффузиялық тоқты анықтау үшін негізделген. Индикаторлы электрод арқылы потенциалы өзгерген кезде тоқ күшінің өзгеруін тіркейді. Бұл аспаптардың артықшылығы сезімталдығы жоғары, лайлы және боялған ертінділермен жұмыс істейді.

Кондуктометрлі аспаптар титрлеу ертіндісінде электрөтікізгіштігі өзгерген кезде эквивалент нүктесін анықтауға негізделген. Бұл жағдайда ертіндінің электрөтімділік абсолютті шамасын өлшеудің қажеті жоқ, ертіндінің өзгерген қасиеті арқылы білуге болады. Практикада концентрат өлшеуіш электродтардың ортамен өзара әрекеттесуіне қарай жанаспалы және жанаспасызболып келеді. Электродтар арасындағы ағатын тоқтардың түріне байланысты айнымалы және тұрақты тоқты өлшеуге болады.

Радиоизотопты анализаторлар. Бұл аспаптың артықшылығы сұйықтықтың анализінде сәулелену сыртқы факторларға тәуелді емес. Радиоизотопты анализатордың әрекет принципі бақыланатын ортада β - немесе γ - сәулесі жүтылу дәрежесі ертіндіде анықталған компонент концентрациясының өзгеруіне негізделген. Сонымен бірге ядро заттының нейтрон қабілеттілігін тез азайтуда қолданады, оларды жылулыққа айналдырады. Қазіргі кезде бұл аспаптар кең тараған. Бақыланатын заттың γ - сәулелену дәрежесіне негізделген, гамма - кванты атомдар затымен әрекеттеседі сол кезде сәулелену әлсірейді. Әлсіреу сәулесі мына теңдеумен анықталады:

I = I₀ e ^-µd,

мұндағы I және I₀ - жұтылуға дейінгі және кейінгі сәуле интенсивтілігі, Вт/м²; µ - сызықты әлсіреу коэффициентті, м^-1; d - жұтылу қалыңдылығы, м.

Сызықты әлсіреу коэффициентті µ энергияға тәуелді, γ - табиғатта жұтылу заты және сәулесі.

Акустикалық анализаторлар. Сұйықтың құрамында ультрадыбыс тербелісін қолдануы болып табылады. Бұл әдіс әмбе-бап әдіс болып табылады. Бақыланатын ортада ультрадыбыс жылдамдығын өзгеру немесе оны жұтылу, сіңіру қасиетімен құрамын бақылауға, өлшеуге негізделген.

Көптеген сулы ертінділерде ультрадыбыс жылдамдығы С_уд олардың концентрациясына тәуелді және мына теңдеумен анықталады:

С_уз = √k / ρ = √1 /χ ρ,

мұндағы k = 1 / χ - жан-жақты сығылу модулі, Па; χ - сығылу коэффициенті, м²/Н; ρ - сұйықтың тығыздығы, кг/м³. Ультрадыбыс жылдамдығы тығыздық ρ арқылы бейнелейді және температураға тәуелді.

Жылулық анализаторлар. Бұл аспаптың әрекет принципі бақыланатын сұйықтықта жылыту немесе суыту молекулярлы-жылыту қасиетінің өзгеруіне негізделген.

Термокондуктометрлік анализатор бақыланатын сұйықтықта жылуөткізгіштігін анықтауға негізделген. Жылулық әдіс зертханалық құрылғыларда қолданылады, ал автоматты құрылғылар өндірістік жағдайларда қолданылады.

Өзін тексеру үшін арналған сұрақтар:

1. Концентрация өлшейтін аспаптардың жіктелуі?

2. Әрекет принципі бойнша газоанализатордың жіктелуі?

3. Концентрция өлшеу әдістері?

4. Әрекет принципі бойнша анализатордың жіктелуі?

Қолданылатын әдебиеттер:

1. Фарзане Н.Г., Илиясов Л.В., Азим-заде А.Ю. Технологическое измерения и приборы.-М.: Высшая школа,1989.с.-456.

2. Петров И.К.Технологические измерения и приборы в пищевой промышленности.-М.: Агропромиздат ,1985.с.-343.