ЗАНЯТИЕ ПО ПСИХОЛОГИИ ДЛЯ 5 КЛАССА СУИЦИД

тақырыбы: Оқушылар арасында суицидтің алдын-алу жолдары.

Егер әрбір балаға жастайынан жақсы тәлім-тәрбие беріп, өмірді бағалай білуге үйретіп өсірсек, қайғылы жағдайларға тап болмасымыз кәміл. Баланың бойында патриоттық сезімді оятып, өмірге деген құлшынысын арттыру үшін нәтижелі әрі түзу бағыт-бағдар беруіміз қажет.

Бірінші кезекте күнделікті қарым-қатынастағы жақын адамдарымызға жылы шырай танытып, ішкі жандүниесін түсінуі қажет.

Жасөспірімдік кезең-алуан түрлі қарама-қайшылыққа толы, ата-аналар мен мұғалімдерді алаңдататын, уайымға түсіретін күрделі шақ. Себебі, мектепте де, отбасында да балалардың агрессиясы үнемі байқалады: дау-дамайдың көптігі, олардың көңіл-күйінің тұрақсыздығы, қоғамға ашықтан-ашық наразылық білдіруі, ата-ананың қамқорлығын қабылдамауы немесе ұялшақтық және жасөспірімдік максимализм. Сондықтан да ата-аналар өздерінің балалары жеткіншек жасқа жеткен уақытта күрделі, тіпті кейбір жағдайда неше түрлі қайшылықтарға кездесетінін түсінулері қажет.

Жасөспірімдердің суицидке бейімділігінің себебін анықтау, тіпті солай деп жорудың өзі қиынға түседі. Бұл көбіне балалардың мінез-құлқының тұрақсыздығына да, сондай-ақ анықтау және балаға жәй ғана назар аударудың өзінің жоқтығына байланысты болады. Бұл жастағы балалар ересектер қатарына да жатпайды, бірақ олар бала болғысы да келмейді. Сондықтан оларға ересек адамның тығыз байланысы мен өзара терең түсіністігі қажет.

Суицидтік әрекет көбінесе, жасөспірімнің сабақ үлгермеушілігі, оған ынтасының төмендеуі, ересектермен қарым-қатынасының шектелуі, сезім тұрақсыздығынан байқалады.

Тәрбиедегі ақаулық, дене жазасының басымдылығы, балада эмоциялқ тұрақсыздықтың дамуына, эмоциялық қимыл-қозғалыс деңгейінің жоғарылауына әкелетіні жиі кездеседі. ата-аналардың тым қаталдығы, олардың өз беделдерін басты орынға қоюы немесе балаға шектен тыс қамқорлық жасау-жасөспірімге кері әсерін тигізеді.

Белгілі бір нақты себептермен баласын рухани және эмоциялық тепе-теңдікпен қамтамасыз ете алмаған отбасы, оның суицидтік әрекет жасауына түрткі болып табылатынын атап өткен жөн. Жасөспірімдердің арасындағы суицидтің 92%-ы отбасындағы келеңсіз жағдайларға байланысты туындайтынын өмір тәжірбиесі көрсетіп отыр. Сол себепті ата-аналарға педагогикалық оқулар, ақыл-кеңестер, отырыстар, пікірталастар, дөңгелек үстелдер ұйымдастырып отыру қажет. Осы арада өз жұмыс тәжірибемнен бірер сөз айтып кетсем, -мектепте ата-аналарға арнап «Сіз өз балаңызды білесіз бе?» сауалнамасы алынды. Қыркүйек айында: 8-11сынып оқушыларынан «Кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылыққа итермелейтін себептер» атты сауалнама алынды. Мақсаты: Оқушылардың арасында құқық бұзушылыққа итермелейтін не себептер екенін байқау, бос уақыттарын, жанжалды келіспеушіліктің шешу жолдарын қалай шешетіндерін анықтау. Қорытындысында: Оқушылар өздерінің бос уақыттарын тиімді пайдаланатынын, өз құқықтарын, міндеттерін толық білетіндерін көрсетіп отыр. Ата-аналар үнемі ақылшысы, қорғанышы екенін аңғартты. Үнемі осы деңгейді ұстап тұруға, оқушылардың үйірме-секцияларға қатысуына ата-аналар тарапынан жағдай туғызуға көңіл бөлу. Қазан айында: 8-11сынып оқушыларынан «ПДО» әдістемесі арқылы сауалнама алынды. Мақсаты: Оқушылардың бойындағы мазасыздығын, үрейін анықтау. Нәтижесінде: Оқушылар арасында өздерін қолайсыз, көңіл-күйлерінің жоқтығы байқалмады. Қараша айында: 4-11 сыныптармен «Үй. Ағаш. Адам» әдістемесі арқылы балалардың мінез ерекшеліктері анықталды. Ондағы мақсатымыз балаларға үй,ағаш, адам суреттерін салдыру арқылы тексерілді. Қараша айында 4, 6-7 сыныптармен «Мен өмірді таңдаймын» атты психологиялық тренинг сабағы өткізілді. Мақсаты: өзін-өзі тану, тұлғалық даму тәсілдерін таба білу, көңіл-күйді және эмоцияны реттеу; байланыс және өзара әрекеттесу мүмкіндігін қамтамасыз ету. Желтоқсан айында: 8-11сыныптар арасында «СМИЛ» диагностикалық сауалнама алынды. Мақсаты: Оқушылардың экспресс диагностикалық жағдайы анықталды. Желтоқсан айында: 5-11сыныптардан «Басса-Даркидің» эмоциялық тестісі алынды. Желтоқсан айында: 9-11сыныптармен «Қарым-қатынаста агрессияны болдырмау жолдары» атты психологиялық тренинг сабағы өткізілді. Мақсаты: оқушыларды бірін-бірі түсіне білуге қалыптастыру. Оқушыларға агрессия күйі туралы түсінік беру. Ашу мен агрессияны жеңілдетудің жолдарын табу. Желтоқсан айында 8-11 сыныптардан «Мазасыздық шкаласы» әдістемелік сауалнамалар алынды. Мақсаты: оқушы бойындағы мазасыздықтың басы түрін анықтау. Нәтижесінде: Оқушылардың бойында оқуға деген мазасыздығы басымдау болды. Қаңтар айында 9-шы сынптармен «Өмір сен неткен ғажап едің» атты психопрофилактикалық сағат өткізілді. Мақсаты: Оқушылардың өмір құндылығы туралы түсініктерін кеңейту, жасөспірімдер арасында суицалды мінез-құлықтың алдын алу. Өмірге деген жағымды көзқарастарын қалыптастыру.

Осы аталған сауалнамалардың, тренингтердің арқасында балалар өздерінің ойларын ашық айтып ой бөлістік.

Жалпы оқушыларға «барлық қиындықтан шығатын жол бар, өмірің өз қолыңда, оны бағалай біл, ата-ананы қадірлей білейік, өміріңді құрметте, бойыңдағы бар қабілетті тек жақсылыққа бағыттай біл, бойыңды ластама, жан-дүниеңді таза ұста, өзіңнің бос уақытыңды жақсы, пайдалы істерге арна, ата-ана мен ұстаздарыңның сенімін ақта,ән айтып, би биле, жақындарыңа көмектес, «Бүгін мен не істедім?» деп өзіңе есеп бер». Ол сенің сенімді серігің бола алады, адам өзіне-өзі сенімді болуы керек деген кеңестер айтылды.

Мазасызданған баламен қалай әңгімелесу керектігі жайлы төмендегі ұсыныстарды басшылыққа алған жөн.

• Бәсекеден және жылдамдықты есептейтін қандай да бір жұмыс түрлерін таңдамау қажет;

• Баланы айналадағы адамдармен салыстырмаңыз;

• Баланың есімін айту арқылы назарын аударту;

• Сенімді жүріс-тұрыс үлгілерін көрсет, барлық жағдайда балаға үлгі бол;

• Баланы тәрбиелеуде бірізді болу;

• Балаға шама келгенше аз ескерту жасау;

• Қажет жағдайда ғана жазалауды пайдалану;

• Жазалану кезінде баланың абыройын түсірмеу;

• Баланың өзін-өзі бағалауын жоғарылату,не үшін екенін білетіндей жиі мадақтаңыз;

9-11сынып оқушылары арасында «Қарым-қатынаста агрессияны болдырмау жолдары», «Өмір сен неткен ғажап едің» атты тақырыбында тренингтер жүргізілді. Мақсаты: оқушылардың өзін-өзі тануына, үрей мен қорқыныштан арылуына, өмір сүруге деген көзқарасын қалыптастыр.

Кейбір кездерде әр түрлі оқиғаларға бала жүрегімен беріледі, өзінше қайғырады, содан барып түрліше мінез көрсететін кездері болады. Жасөспірімнің бұндай әрекеттерге баруына мына жағдайлар әсер етеді:

Ата-анасының ажырасуынан; үлкендердің өз уайымдары өздерінде болуы, ата-анаға өзін керексіз сезінуі, осы уақытта бала кез келген нәрсені жақын қабылдайды.

Жақын адамын жоғалту; бала өзіне жақын адамды жоғалтқандықтан мінезі өзгеріп, уайымы пайда болады.

Балаға қатал қарау, оның ойымен есептеспеу; ұрсу, соғу, жәбірлеу, намысына тиетін сөздер айту, басқа балалармен салыстырып төмендету, кемсіту.

Тыңдағандарыңызға рахмет!