Урок по литературе по теме «Шәкәрім өмірі мен шығармашылығы. Жизнь творчество Шакарима»

ШӘКӘРІМ ӨМІРІ МЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ

(Жаратылыстану-математикалық бағыт, 10-сынып, 3-сағаты)

Сабақтың мақсаты:білімдік-Блум жүйесі арқылы ақын Шәкәрім Құдайбердіұлының өмірі мен шығармашылығын алған білімдерін пысықтау,

Дамытушылық-оқушыларды өз бетінше салыстыра білуге,қортынды тұжырым жасауға дағдыландыру,ізденімпаздық қасиеттерін қалыптастыру,шығармашылық белсенділіктерін шыңдау; тәрбиелік -оқушы-

лардың таным, білім көкжиегін кеңейту, рухани күштерін ояту.Өткен тарихты тани білугетәрбиелеу.

Көрнекілігі: интерактивті тақта,Шәкәрім суреті,кітаптары,қанатты сөздер,

баспасөз материалдары.

Түрі: білімді жинақтау,қортындылау.

Әдісі: сұрақ-жауап,мәнерлеп оқу, топпен жұмыс.

Сабақтың барысы.

Ұйымдастыру.

Үй тапсырмасын тексеру

Бекіту.

ІІІ

д

е

н

г

е

й

1.Білу

Шәкәрім Құдайбердіұлының өмір мен шығармашылығынан сұрақтар беріледі:

1). Шәкәрімнің алғашқы өлеңінің жазылу тарихы.

2),Шәкәрім мысалдары.

3).Шәкәрімнің философ,тарихшы,ойшыл ретінде танылуына себепкер болған шығармаларын ата.

4).Ақын аудармалары.

5).Шәкәрімнің ағартушылық көзқарастағы өлеңдері.

6).Абайдың реалистік дәстүрін жалғастырушы Шәкәрімнің қара

сөздері.

7).Шәкәрімнің әндерін ата.

8).Патша үкіметі құлаған тұста жазған өлеңдері.

9).Ақын қай жылы Меккеге барды және бұл сапарында қандай істер тындырды?

10).Шәкәрімнің «Еңлік-Кебек»және «Қалқаман-Мамыр» поэмасында қандай жағдайлар бейнеленген?

2.Тү-

сіну

Мақал-мәтелдер ғасырлар бойғы халықтың өткен өмірінің шежіресі іспетті.Шәкәрім ақындық тәжірибесінде мақал-мәтелдерді мол пайдаланған.

Шығармадан үзінді беріледі,ондағы мақал-мәтелдің мағынасын

ашу. Ішіндегі бір сөзбен мақал ойлау.

1. Көз жұмып «Көппен көрген ұлы той» деп,Береді бұл надандық кімге пайда?

Жауабы: 1). «Жастарға» өлеңінен;

2). «Көп түкірсе көл болар».

2.»Періште алтын көрсе жолдан таяр»,

Қу нәпсі мал көрген соң жеңді бойды.

«Тойындай жетім қыздың» деген бар ғой,

Зарлатып ертеңіне алып кеткен.

Жауабы: 1).»Нартайлық-Айсұлу» поэмасынан;

2).»Жолдасы жақсы жолда қалмас».

3.Еңбекке шыда,ебін тап та,

«Сабыр түбі -сары алтын».

Өзімшіл болма,көпті ардақта.

Адамның бәрі-өз халқың.

Жауабы: 1).»Анадан алғаш туғанымда» өлеңінен;

2). «Алтын,күміс тас екен,

Арпа,бидай ас екен.

4.»Сақтықта қорлық жүрмес» деген бар ғой,

Сақтанбасан артқыға сөз боларсың.

«Пәледең машайық та қашқан» жоқ па,

Қайтіп разы болайын берген уға?

Жауабы:1). «Еңілік-Кебек» поэмасынан;

2). «Басқа пәле-тілден».

3.Қол-

дану

Ақын мақал-мәтелдерді пайдаланып қана қоймай,өзі де шығарған даналық сөздер бар.

1.Көп ойламаған дана болмас,

Көпті қорғамаған пана болмас.

2. Үлкеннің тілін кіші алып,

Көрдің бе жаман болғанын?!

Жаманның тілін жақсы алып,

Көрдің бе, сірә, оңғанын?!

II

3).Есептескен ел болмас,

Аңдысқан ауыл болмас,

Арбасқан дос болмас.

4.Көнені керек етпесең,жаңа табылмайды.

Байлауды керек етпесең, жара жазылмайды.

д

е

н

г

е

й

4.Тал-

дау

Абай мен Шәкәрім шығармаларындағы сабақтастық.

А) Өлеңдердегі үндестік,мазмұн бірлігі.

Абай: «Жасымда ғылым бар деп ескермедім».

Жасымда ғылым бар деп ескермедім,

Пайдасын көре тұра тексермедім.

Ер жеткен соң түспеді уысыма,

Қолымды мезгілінен кеш сермедім.

Шәкәрім:»Үш-ақ түрлі өмір бар»

Қапы өткізбе сол кездің бір сағатын,

Өкініші қалмайды кетсе ағатын.

Күні-түні дей көрме ,ғылым ізде,

Қалсын десең артыңда адам атың.

Ә) Өлеңдердің құрылысындағы ұқсастық.

Абай: «Сегіз аяқ»

Алыстан сермеп,Жүректен тербеп,

Шымырлап бойға жайылған.

Қиядан шауып,Қисынын тауып.

Тағыны жетіп қайырған.

Толғауы тоқсан қызыл тіл,

Сөйлеймін десең өзің біл.

Шәкәрім: «Жастық туралы».

Ақ селеу мініп,Қылаңнан киіп

Қараған жаңға көрінбей,

Ізденіп жарды,Пайда ғып жанды,

Алыс деп ауыл ерінбей,

Айлалы жолдас қасқа алып,

Аң көрген лашын басынып.

І

5.Топ-

тау

Тест сұрақтары беріледі.

1.Шәкәрімнің «Бұл ән бұрынғы әннен өзгерек»

әнін нотаға түсірген кім?

А) А.В.Затаевич; Ә) Л.Хамиди; Б) М.Төлебаев.

2. 1878-1904 жылдар аралығында жазған өлеңдері

қандай атпен шығарылды?

А) «Жолдас жаза»; Ә) «Қазақ айнасы»; Б) «Аманат».

3. Жазушының жеке басына тән ерекше қасиетін

көрсететін терең философиялық еңбегі.

А) «Үш анық»; Ә) «Мұсылмандық шарты»;

Б) «Түрік,қырғыз,қазақ һәм хандар шежіресі».

д

е

н

г

е

й

4.Ақынның қиялынан туған поэмасы.

А) «Нартайлақ пен Айсұлу»,

Ә) «Қалқаман-Мамыр»; Б) «Еңлік-Кебек».

5. Үзінді Шәкәрімнің қай шығармасынан алынған?

Сабыр.сақтық,ой,талап болмаған жан

Анық төмен болмай ма хайуаннан?

Ынсап,рахым,ар,ұят табылмаса.

Өлген артық дүниені былғағаннан!

А) «Насихат»; Ә) «Анық пен танық»;

Б) «Талап пен ақыл».

6.Бі-

лімді

баға-

лау

«Шәкәрім-ұлт мақтанышы» тақырыбында эссе жазу

(6,7 сөйлем) Шәкәрім туралы пікірлерге тоқталу.

Слово учителю русского языка и литературы : Л.Толстой и Шакарим

Лев Толстой: русский классик на пути к Исламу .Лишь единицы писателей становятся признанными классиками уже при жизни и известны всему миру - таковым был русский писатель, граф Лев Николаевич Толстой . В современной России и в Казахстане вопрос о том ,стал ли великий писатель мусульманином -актуален и горячо обсуждается ! Немаловажен он и для всего исламского мира -ибо наследие Толстого давно уже стало достояние мировой классики.

Просмотр видеоматериала(Л.Толстой- русский классик на пути к Исламу)

Отношение Шакрима к Л.Толстому(стихотворение )

Шакарим Кудайбердиев младше Абая на тринадцать лет. Отец его - старший брат Абая - умер очень рано, оставив сына на попечение философа. В 1898 году Шакариму исполнилось сорок лет. Этот год, по признанию самого поэта, стал поворотным пунктом в его жизни. С помощью Абая он приобщился к русской культуре, в течение нескольких лет кропотливо изучал произведения классиков русской литературы в Семипалатинской городской библиотеке, созданной пересыльными русскими интеллигентами.
Казахский мыслитель прекрасно был знаком с философскими творениями русских классиков.

Не меньшим авторитетом для Шакарима был и Лев Толстой.

Его поразило наследие Льва Толстого, особенно философские статьи и трактаты. Великого мастера слова он называет своим вторым учителем после Абая. Шакарим шлет письма старцу в Ясную Поляну с философскими вопросами и ...получает ответы! Содержание этой переписки вошло в научный оборот шакаримоведения, однако, к большому сожалению исследователей, оригиналы писем не сохранились .

Когда великий русский писатель в конце жизни подвергся гонениям со стороны церкви, казахский поэт откликнулся на это стихотворением «Жасымнан жетік білдім» («С юных лет хорошо знал»).

Приведу отрывок из стихотворений поэта:

Нет, не отрекусь, ученик я
Толстого,
Сам честный, он любил
справедливость.
Ему принадлежат глубокие мысли,
Нечестивец не он, а ты.
...Ты неправильно толкуешь
каноны религии,
Если быть честным, то тысяча
суфиев не стоят
Ногтя мудреца Толстого.
Шакарим создал систему воспитания души человека, названную им «наука совести». По этой науке честь и совесть - удел духовно богатого человека.

Хорошее знание русского языка, демократические взгляды, широта интересов послужили причиной тому, что в 1903-1907 гг. Шакарима избрали членом Семипалатинского подотдела Западно-Сибирского отдела Императорского русского Географического общества. Членство в этом обществе, несомненно, расширяло круг его общения, укрепляло его демократические, гуманистические взгляды.
Существенный вклад в развитие казахско-русских литературных отношений Шакарим внес своими переводами произведений русских писателей. Он перевел три рассказа Л.Толстого («Ассирийский царь Асархадон», «Три вопроса», «Царь Крез») и две повести А.С.Пушкина («Дубровский» и «Метель»).

Үйге тапсырма: Шәкәрім Құдайбердіұлының өмірі мен шығармашылығы.

І денгей; Шәкәрімнің оқулықтан тыс шығармасына дайындалу. ІІ денгей:

Ахат Шәкәрімұлының естелігін және ақынның ұрпақтары жап шегіп, азап тартқанын баяндайтын Кәмила Қапарқызының естелігін оқу.

ІІІ денгей: Шәкәрімнің бір өлеңіне сатылай кешенді талдау жүргізу.

Бағалау.