Конспект открытого урока по русской и татарской литературе на тему «Сопоставительный анализ творчества С. Есенина и М. Джалиля (тема Родины в творчестве поэтов)»

Конспект открытого урока по русской и татарской литературе на тему «Сопоставительный анализ творчества С. Есенина и М. Джалиля (тема Родины в творчестве поэтов)».

Цели:

1) формирование осознанного, уважительного и доброжелательного отношения к другому человеку, его культуре, к истории, традициям, ценностям народов России и народов мира; готовности и способности вести диалог с другими людьми и достигать в нем взаимопонимания;

2) воспитание гражданской российской идентичности: патриотизма, любви и уважения к Отечеству, чувства гордости за свою Родину, уважения к прошлому и будущему многонационального народа России, осознание своей этнической принадлежности, знание литературы, истории, культуры своего народа, своего края;

3) развитие мотивов и интересов своей познавательной деятельности, приобщение учащихся к культурному и историческому наследию России и татарского народа.

Оборудование:

выставка сборников стихотворений С.Есенина, М. Джалиля, портреты поэтов, презентация о творчестве М. Джалиля, видеоролики с исполнением песен С. Есенина, распечатанные стихотворения поэтов, электронные пособия со звукозаписями стихов, иллюстрации картин В. Жданова.

Формы и методы:

лекция с элементами беседы;

конспектирование доклада;

выразительное чтение и анализ стихотворений С. Есенина, М. Джалиля;

постановка проблемных вопросов;

организация дискуссии;

самостоятельная работа с текстом;

прослушивание звукозаписей;

просмотр видеосюжетов.

Ход урока

I. Организационный момент.

1. Слово учителя русского языка и литературы.

Учитель предлагает прочитать высказывания о Родине и определить авторов этих строк. Высказывания проецируются на экране.

Высказывания С. Есенина:

1) «Все мое творчество - о России, Россия - главная тема моих стихов. Без этой темы я не был бы поэтом».

2) «Родина - это то, что просто и весело, ясно; это то, что может устоять против любого урагана».

Высказывания М Джалиля:

1) «Жизнь наша - лишь искра всей нашей Родины».

2) «Не страшно знать, что смерть к тебе идет, коль умираешь ты за свой народ».

Предполагаемые ответы учащихся:

Данные высказывания принадлежат самому лиричному и самому загадочному русскому поэту XX века С. Есенину и выдающемуся татарскому поэту М. Джалилю.

II. Сообщение целей и задач урока

1. Постановка проблемного вопроса.

Учитель русского языка и литературы:

Что значит любить свою родину: большую и малую?

Любовь к Родине многогранна. Она задумчива, когда хочется поразмыслить, остаться наедине с собой. Она стремительна и легка в минуты безмятежного счастья. Но самое главное - вовремя суметь проявить её.

Видеоролик с исполнением песни С. Есенина «Гой, ты Русь, моя родная».

Слайды с презентацией о творчестве М. Джалиля.

Учитель русского языка и литературы:

Творчество любого писателя может нравиться, а может не нравиться. Однако мало в России найдется людей, которым бы не пришлись по душе стихотворения Сергея Есенина. Его стихи, выражающие любовь к Родине, всегда будут любимы людьми. Сергей Есенин навсегда займет место в истории русской литературы как певец своей Родины.

К вершинам поэзии С. Есенин поднялся из глубин народной жизни. Его детство и юность прошли среди рязанских полей.

Ученик 1:

Даже в самые тяжелые минуты одиночества светлый образ Родины согревал душу С.Есенина. Что происходит на родной Руси сегодня, что ожидает ее завтра - все это тревожит поэта.

Татар теле һәм әдәбияты укытучысы:

Кеше һәм туган ил. Бу - ике төшенчә бер-берсенә шулкадәр тыгыз бәйләнгән ки, кешене илсез, ә илне кешедән башка күз алдына китерүе кыен. Ә нәрсә соң ул туган ил, туган як, туган җир? Каян башлана соң ул? Ул - син яши торган авыл, син иснәп үскән һава, тирәңдәге кошлар сайравы, кайнар кояш нурлары, келәм төсле ямь-яшел чирәм, халык бәйрәмнәре, һәм, беренче чиратта, ачык йөзле, сабыр кешеләре - халкы. Нигә син шулхәтле кадерле, якын икән?! Кеше кайларда гына йөрмәсен, нинди гүзәл җирләрдә геңә яшәмәсен, ул барыбер үзенең туган ягына омтыла, аның кара туфрагында яланаяк йөрисе килә.

Ученик 2:

С. Есенин стал признанным мастером стиха, величайшим поэтом России, достойным преемником пушкинской славы:

О Русь - малиновое поле

И синь, упавшая в реку, -

Люблю до радости, до боли

Твою озерную тоску.

Ученик 3:

Каждый есенинский образ, каждая строка согреты чувством любви к Родине.

Но более всего

Любовь к родному краю

Меня томила

Мучила и жгла.

Ученик 4:

С. Есенин говорил: «Моя лирика жива одной большой любовью, любовью к Родине. Чувство родины - основное в моем творчестве». Несомненно, и творчество поэта М. Джалиля неразрывно связано с Родиной и с народом. Он утверждал: «Свети потомкам нашим, как маяк, Свети, как человек, а не светляк».

Действительно, Родина - это не географическое понятие. Родина - это, прежде всего, люди, народ, который живет на ее просторах.

Татар теле һәм әдәбияты укытучысы:

Туган җирен, туган илен кем генә яратмый да кем генә аңа табынмый икән? Ә язучы иҗатында туган ил нинди урын алып тора соң? Бүген без сезнең белән Муса Җәлил иҗатында туган ил төшенчәсенә тукталырбыз. Муса Җәлил өчен туган ил нинди урында торган соң?

1 нче укучы:

Шагыйрь Муса Җәлил үзенең бөтен гомерен туган иленә, туган халкына багышлады. Аның бөтен тормышы - героик тормыш ул. Муса Җәлил шигырьләрендә туган халкының азатлыгы өчен көрәштә үзен корбан итәргә әзер торган көрәшче образы тудыра, үзе дә халык эше өчен соңгы сулышына кадәр аяусыз көрәшә.

Ул халык эше өчен көрәшергә биргән антын тиңдәшсез батырлык, искиткеч ныклык белән үти, үз халкының азатлыгы өчен соңгы тамчы канынача сугыша. Гүзәл тормышын ул туган иле өчен корбан иткәнлегенә нык ышанган хәлдә төгәлли.

Батырлык һәм илгә тугрылыкны
Шушы үлем белән белдерик, -

ди ул үзе белән бергә тоткынлыкта фашизмга каршы көрәшүче Абдулла Алишка.

Ученик 5:

Тяжелое революционное время, страдания и смерть людей не смогли изменить отношения Есенина к Родине. Он по-прежнему оставался верен своим убеждениям, считая, что у России великое предназначение.

О Русь, взмахни крылами,

Поставь иную крепь.

Ученик 6:

Еще больше патриотизма прослеживается в стихах С. Есенина после возвращения с чужбины. Поэт осознает, насколько дорога ему Россия. Изменившийся строй и власть не сумели сломить дух С. Есенина, он хотел жить на своей Родине и восхищаться своим народом.

2 нче укучы:

Бөек Ватан сугышының беренче көннәреннән үк Муса Җәлил Совет Армиясе сафларына баса. Совет халкы кичергән зур сынау көннәрендә шагыйрь үзенең Ватан алдындагы бурычын тулысынча аңлап эш итә, үзенең үткен каләмен фашизмны тар-мар итү өчен көрәштә иң көчле коралга әйләндерә.

Җырым, синдә минем гәүдәләнде
Илне сөйгән йөрәк тибешем.
Җырым иде антым:
Яшәсәм дә,
Үлсәм дә тик туган ил өчен!

3 нче укучы:

М.Җәлил иҗатын өч чорга болай бүләргә мөмкин:

чор

аерма

20-30нчы еллар

Сугыш башланган еллар

Тоткынлыктагы иҗаты

Тема

Туган ил

Туган ил

Туган ил

Идея

Дөньядагы иң бәхетле, иң бай, иң ирекле ил.

Өзлексез сагындырып торучы якын кешеләр, туганнар, туган туфрак.

Туган илгә тугрылыкны, ачы хакыйкатне ничек илгә, туганнарга ирештерергә?

4 нче укучы:

«Җырларым»ны автор 1943елның 26нчы ноябрендә язган. Әлеге шигырен ул үзенең иҗат программасын тәшкил иткән, бөтен иҗат һәм тормыш юлын йомгаклый торган шигыре итеп санаган. Тиммерманска тапшырган дәфтәрендә Җәлил аны беренче шигырь итеп урнаштырган. Бу шигыре белән ул иленә һәм халкына биргән изге анты үтәлү турында соңгы минутларында шигъри рапорт бирә:

Үлгәндә дә йөрәк туры калыр

Шигъремдәге изге антыма

Бар җырымны илгә багышладым,

Гомеремне дә бирәм халкыма.

Татар теле һәм әдәбияты укытучысы:

Әйдәгез, укучылар, «Җырларым» шигырен яттан укыйк. Кем башкарырга тели? (1укучы шигырьне яттан укый).

Ученик 7:

Поэзия Мусы Джалиля, одухотворенная высокими человеческими идеалами, наполненная горячей любовью к людям, нашла дорогу к миллионам сердец. М. Джалиля знают и почитают не только российские люди, его знают и почитают миллионы людей в Европе, Америке, Азии.

Постановка проблемного вопроса

В чем сила стихотворений Джалиля?

Предполагаемый ответ учащихся:

Каждое стихотворение Джалиля - урок жизни. Они учат нас любить Родину, трудиться во имя ее процветания. Его произведения вошли в золотой фонд нашей литературы. Джалиль оставил потомкам глубокие слова о жизни, отданной во имя великой цели.

5 нче укучы:

«Әйдә, җырым» шигырен автор 1941елның августында яза. Беренче өлештә җырның тыныч тормыштагы илен мактавы турында язса, икенче өлештә җырның сугыштагы вазифасы турында сөйли. Чыннан да, башта Җәлил Ватанын сөюе, анты, шагыйрь булуы өчен илгә бурычлы калуы, туган илен, ягъни СССРның дөньяда иң бәхетле илгә әверелүе турында яза. Аның, туган илнең бәхетле бер ил булуы турындагы шигырьләре яшьләрне тәрбияләде, мин шул турыда гына җырладым дип, әйтәсе килә. Иҗатында ил темасының төп тема булуын үзе үк әйтә. Алга таба илгә дошман бәреп керүе һәм фронтка каләмен дә алып китүе турында әйтә. Җырның да вазифасы үзгәрә:ул дошманга каршы көрәшергә, әйдәргә тиеш.(1 укучы шигырьне яттан сөйли)

Учитель русского языка и литературы:

С. Есенин и М. Джалиль - верные патриоты своей Родины, кровно связанные с родной землей, с народом, с его поэтическим творчеством.

Ученик 8:

Довольно гнить и ноять,

И славить взлетом гнусь, -

Уж смысла, стерла дяготь

Воспрянувшая Русь

Учитель русского языка и литературы:

В таком, несколько смятенном, состоянии духа встречает Есенин революцию 1917 года - и с радостью принимает ее, хотя и «по-своему», с крестьянским уклоном, как он позднее напишет в своей автобиографии.

Последний период творчества С.Есенина - настоящая вершина его поэзии, поэзии примерения и подведения итогов: «Возвращение на Родину», «Русь уходящая», «Русь советская». Да, старое ушло безвозвратно, а новое непонятно и совсем не похоже на то, о чем мечталось в романтическом 1917 году.

Татар теле һәм әдәбияты укытучысы:

Җәлил иң элек үзенең илгә тугрылыгын, антына хыянәт итмәвен якыннарына җиткерә, ышаныч даулый.

Учитель русского языка и литературы:

Мир поэзии С. Есенина, несмотря на сложность, многообразие и даже противоречивость его творчества, представляет собой неразрывную художественную ткань из образов, символов, картин, мотивов, тем. Одно и то же слово, многократно повторяясь, превращается в своеобразный есенинский символ, а, соединяясь с другими словами и образами, создает единый поэтический мир. ( В качестве домашнего задания учащиеся должны из 2-3 стихотворений о Родине найти образы-символы и объяснить их значения).

Татар теле һәм әдәбияты укытучысы:

М.Җәлил иҗатында күптөрле төсләрне, төсмерләрне үз эченә алган һәм иң зур гомумиләштерү куәтенә ия булган үтә көчле традицион һәм символик образ бар. Ул - җыр сүзе. Сез М.Җәлилнең җыр сүзе кергән нинди шигырьләрен атый аласыз?

Көтелгән җавап: «Җырларым, сез шытып йөрәгемдә...»( «Җырларым»), «нәфрәт һәм мәхәббәт җыры, соңгы җыры, көчле җыры» ( «Кошчык»), «бу җырым - соңгысы» ( «Соңгы җыр»), «җырлый-җырлый Дилбәр күлмәк тегә, җырлар түгел, җилләр җитәлмәс»( «Күлмәк»), «ялкынлы җыр» ( «Ышанма»), «җырларымны минем кабатлар» ( «Серле йомгак»).

Әйе, җыр сүзе шагыйрьнең 130 дан артык шигырендә, ягъни һәр дүрт әсәренең берсендә кулланылган. Бу аның, патриот-шагыйрь генә түгел, чын мәгънәсендә романтик рухлы, көчле, зур, тирән хисле, талантлы җырчы шагыйрь булуын да дәлилләп тора.

Менә ни өчен һәм ничек итеп ул үзенең батырлык, тугрылык, үлемсезлек символын гәүдәләнлергән атаклы «Җырларым» шигырен иҗат итә алган. Һәм ул моңа бөтен иҗат гомере буе әзерләнгән сыман тоела. М.Җәлил поэзиясе иң олы һәм гадел хөкем саналган вакыт сынавын узды. Бу олы мирас хәзергәчә сугышчан рухын, сәнгатьчә матурлыгын саклый, XXI гасыр кешесен дә сокландыра һәм яшәүгә рухландыра тынычлык, иминлек сагында тора.

III. Итог урока

Слово учителя:

Действительно, даже после смерти поэты С. Есенин и М. Джалиль продолжают жить, жить в своих бессмертных стихах. Они будут жить в памяти народа, пока будут живы их стихи. Их бессмертие в многочисленных изданиях стихов поэтов, в произведениях о них современных поэтов, прозаиков, драматургов, композиторов и художников.

Всю свою сознательную жизнь поэт готовил себя к решительной схваткес врагом, а когда она стала неотвратима, он естественно и просто сказал, что любовь к Родине, сознание отвественности за ее судьбу, за счастье народа - сильнее чувства страха за свое личное благополучие, за свою жизнь. Переступив этот страх, отдав жизнь за родину, человек становится бессмертен.

Татар теле һәм әдәбияты укытучысы:

Укучылар, бүгенге дәресебезне чуваш халык шагыйре Педер Хузангайның шигри юллары белән йомгаклыйсы килә:

«Башым иям бу дәһшәтле чорда

Шундый уллар биргән халыкка.

Башым иям бу халыкның исемен

Мәңге үлмәс иткән шагыйрьгә».

2016нче елның 15февралендә М.Җәлилгә 110 яшь тулачак. Без аның иҗаты һәм батырлыгы алдында баш иябез.

IV. Домашнее задание

Провести сопоставительный анализ стихотворений русского поэта XX века С. Есенина и татарского поэта М. Джалиля (2-3 стихотворения о Родине на выбор: найти образы-символы и определить их роль).