Гадагатль Аскер сценарий открытого урока посвященниый 90 летию писателя

« Нартмэ ямашlо орэмыкlуас»

(Хьэдэгъэлlэ Аскэр къызыхъугъэр илъэс 90 зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ фестивалым исценарий)

Залым хьакlэхэри ,кlэлэегъаджэхэри, кlэлэеджакlохэри къычlахьэх. Магнитофоным адыгэ орэдыжъхэр къеlох.

Залым Хьэдэгъалlэм итхыгъэмэ къахэхыгъэ гущыlэхэр кlэлэеджакlомэ къагъэхьазырыгъэу пылъагъэх:

1 «Сэ кlэсэныгъэу

сыгу о пфилъыр,

тихэку лъапl ,

Ныбжьи кlосэнэп

Шъхьацыф сыхъугъэу,

Нэгъунджэр кlэсэлъхьэкlи

Шъхьах фысиlэнэп..»

Хьэдэгъэлlэ А.

2.«Нартмэ яижъырэ кlэнэу дунаим тепхъагъэр уахътэмрэ тарихъымрэ ялъэгъо зэжъухэм цэрыцэу къазытепшыпыкlыжьыгъэр лlэшlэгъу плlанэм ехъугъ.»

Мамый Р.

3. «Нартмэ ятомибл- адыгэмэ ядышъэ lошъхьибл.»

Адель Абдулсэлям

4. «Адыгэ лъэпкъыр мыкlодыжьынымкlэ «Нартхэм» ятомибл нахь ишlуагъэ къэкlощт ахъщэмрэ lашэмрэ анахьи.»

Джон Коларуссо

.5.«Дышъэ lошъхьиблмэ ашыгу зишlыгъэу

Тхъожъыем тесэу Аскэр хэт.

КЪыримыдзагъэу джыри нэплъэгъум

Гъощагъэу нарт горэ къэнагъ шъуlуа?»

Гъыщ Нухь.

( 1-рэ слайд)

Зезыщ: Шъуимафэшlух, тихьэкlэ лъапlэхэр, кlэлэегъаджэхэр, кlэлэеджакlохэр. Тинепэрэ мэфэзэхахьэ зыфэгъэхьыгъэр адыгэ фольклорым, литературэм , шlэныгъэм, лъэпкъ культурэм, тарихъым зиlахьышlу хэзышlыхьэгъэ шlэныгъэлэжьэу Хьэдэгъэлlэ Аскэр ары.

Зезыщ: Ятэжъэу Лlымафэ ихьакlэщ къыщаlотэрэ къэбармэ , хъишъэ - орэдыжъмэ ядунай хъырахъишъэ сабый дэдэзэ Аскэр хэщагъэ мэхъу. Щтэр зымышlэрэ л lыхъужъхэу шlум фэбанэхэрэм якъэбархэр илэгъу кlэлэцlыкlухэм къафеlотэжьых. Нэужым гъогоу Аскэр ищыlэныгъэ щыхихыщтым ахэр кlочlэ къэкlуапlэу фэхъух.

(я 2-рэ слайд)

Зезыщ: Адыгэ тхакlоу Еутых Аскэр итхылъэу Хьэдэгъалlэм ритыгъэм мырэущтэу тыритхагъ: «Хьатикъуае къыдэкlыгъэ Колумб есэты». Ащ шъыпкъагъэ хэлъ, сыда пlомэ игъогупэ адыгэ къоджэ цlыкlоу Хьатикъуае къыдищи адыгэ нарт эпосым иусэхэмрэ ихъишъэхэмрэ яугъоин дэмышъхьахэу, нартхэм «ялъэуж» тетэу къэралыгъуабэмэ анэсыгъ.

Зезыщ: Хьэдэгъэлlэ Аскэр игукъэкlыжьхэм ащыщ мырэущтэу къыщетхы: , « Адыгэ лъэпкъ эпосым иугъоин, изэхэфын сызыфежьэм, илъэс 20-м ехъу ыхьыщтми сшlагъэп, ары пакlошъ , нартхэм ялъагъо псыхъохэр, хыхэр зэпысагъэчыщтми, тилъэпкъэгъухэр нахьыбэу зэрыс хэгъэгухэм саращэщтми сшlагъэп»

Зезыщ: Къылэжьыгъ Хьэдэгъалlэм щытхъушхо: « РСФСР-м культурэмкlэ изаслуженнэ lофышl»(1982) , «Адыгэ Республикэм культурэмкlэ изаслуженнэ lофышl»(1992), « Адыгэ Республикэм илъэпкъ усакlу»(2006) зыфиlорэ цlэ лъапlэхэр тефэ шъыпкъэу къыфагъэшъошагъэх.

(я3-рэ слайд)

Зезыщ: Адыгэ лъэпкъым Аскэр филэжьыгъэм осэшхо фашlыгъ: къуаджэхэу Нэшъукъуае, Щынджые, къалэу Шъачэ и Псышъопlэ район яцlыф гъэшlуагъэу алъытагъ. Цlыфмэ шlу уалъэгъуныр,шъхьэкlафэ къыпфашlыныр насыпыгъ. Ахэри къылэжьыгъ Хьэдэгъалlэм.

( я 4-рэ слайд)

Зезыщ: Ипоэтическэ творчествэ зэпымыоу къыщигъэлъэгъуагъ тилъэхъан ицlыфхэм яlофшlакlэ, ящыlэкlэ -псэукlэ, ягухэкl- гушlуагъохэр, тилъэпкъ къырикlогъэ гъогуонэ хьылъэр.

( я 5-рэ слайд)

Зезыщ: Ау анахь гъэхъэгъэ инэу тхакlом ышlыгъэр нарт эпосым епхыгъ. Кавказым щыпсэурэ лъэпкъыбэмэ яжэрыlо творчествэ нарт эпосым чlыпlэ гъэнэфагъэ щеубыты. Ау ар адыгэ лъэпкъым игушъхьэ лэжьыгъэу зэрэщытыр Хьэдэгъалlэм къыушыхьатыгъ. Ащ фэгъэхьыгъэ монографическэ lофшlагъэхэри къыдигъэкlыгъэх.

(я 6-7-рэ слайд)

Зезыщ: Ахэм гурышэ- гупшысэ шъхьаlэу апкъырылъыр гоу, псэу апытыр къэзыушыхьатрэ нарт тхыдэхэр, усэхэр, орэдхэр, пщыналъэхэр зэхэугъоягъэхэу адыгэ лъэпкъ пстэумэ абзэкlэ тхыгъэхэу томибл хъоу къыдигъэкlыгъэх.

Зезыщ: « Нартхэр» адыгэмэ яэпос, ябайныгъ, лъэпкъым имонументальнэ саугъэт ин, историческэ гъогу инэу къакlугъэм иlорlотэ летопись, имытхыгъэ хэбзэ шапхъ. цlыфыгъэшхом, лlэблэнагъэм , лlыхъужъныгъэм ятамыгъ.

Зезыщ: Ижъыкlэ цlыфым дунэееплъыкlэу иlагъэр, чlыопсым ыкlуачlэхэр къызэрэщыхъущтыгъэр, ащ « ишlагъэхэр» аlэ къызэрэрагъахьэщтыгъэхэр, гугъэ-гупшысэу яlагъэхэр, янасып зэрэфэбанэщтыгъэхэр нарт эпосым иорэдхэм, къэбархэм,пщыналъэхэм lупкlагъэ хэлъэу къагъэлъагъо.

( я 8-9-рэ слайд)

Зезыщ: Сыда нарт ыlомэ къикlырэр? Терминэу «нарт» зыфиlорэр тlоу зэхэт : «нэ» «тэ», Нэр зытырэр. Нартхэр зыщыlагъэхэр бэшlэгъэ дэд. Ахэмэ ауж къушъхьабэхэм ятеплъэ ахъожьыгъ, псыхъо шъхьафыби къячъэхыгъ,бэ ащыгъупшагъэри, ау нартмэ якъэбархэр къэнагъэх. Нартхэр цlыф цlэрыlуагъэх, цlыф лъэшыгъэх.

Зезыщ: Нарт эпосым анахь лlыхъужъ цlэрыlоу къыщытыгъэмэ ащыщых Саусэрыкъо, Шэбатныкъо , Хъымыщыкъо Пэтэрэз, Нэсрэн Жакlэр нэмыкlхэри. Бзылъфыгъэ образэу къыщытыгъэмэ анахь къахэщых: Сэтэнае, Адыиф, Акуандэ.

Зезыщ: Нартмэ зэкlэ зэхахи, алъэгъуи,зэрихьылlэхи, дэгъоу зэрагъашlэти, акъыл хахыщтыгъэ. Агукlи цlыфышlухэти. лъэшы хъугъэх. Ахэм афэгъэхьыгъэ къэбархэм , пщыналъэхэм , непэ тядэlущт. Тифестивали джары зыфэгъэхьыгъэр.

Зезыщ: Тинепэрэ фетиваль зэрэкlорэм лъыплъэнхэу , щыкlагъэ тиlэми къэзыlон хьыкумашlэхэр дгъэнэфэных:

1.

2.

3.

4.

5.

( Классхэм агъэхьазырыгъэхэр къогъэлъагъох)

(я 10 - 13-рэ слайд)

Зезыщ:Нарт Сасырыкъо икъэхъукlэ гъэшlэгъоны.Цlыфыпсэр зыхэхъогъэ мыжъом ыкlоцl къихъухьагъ.Саусырыкъо нартэпосым лlыхъужъ образэу къыщытыгъэмэ анахь лlыхъужъ.

( Я 6- рэ кл)

Зезыщ: Сэтэнай -дэхагъэм исимвол.Джэуапышlоу, зэалlымсэр езытрэм фэдэу , нарт лlэбланэмэ акъылыгъэ, lушыгъэ аритэу яlагъ. Нэужым къэгъэгъэ дахэм адыгэмэ Сэтэнай фаусыжьыгъагъэу тарихъым хэлъ.

(я11-рэ кл)

( Я14-рэ слайд)

Зезыщ: Шэбатныкъо ыцlэ къэlокlэ зэфэшъхьафэу иlэр бэ. Ау уемыхъырэхъышэжьынэу нарт хъулъфыгъацlэм « Щэ бэу зытырэр» къекlы.Ащ фэдэ цlэр нарт лlыхъужъэу щабзэр зиlашэм иlэныр епэсыгъошlоу щыт.

(я 7- рэ кл.)

( я15-рэ слайд)

Зезыщ: Ащэмэз-нарт лlыхъужъ, ятэ зэкlодылlэгъэ Лъэгуц -жэкlэ мэхъаджэр еукlыжьы. Щтэр, зэкlакlор зымышlэрэ , пхъэшэгъэ ин зыхэлъ лlыхъужъэу эпосым къыхафэ.

( Я10-рэ кл)

(я 16-рэ слайд)

Зезыщ: Нарт lадыиф- мыр эпосым къыщытыгъэ бзылъфыгъэ образ пстэуми анахь дахэу, ыlэмэ дунаир къагъэнэфэу щытыгъ. Щытхъоу пылъыр багъэу къэбархэм къахэфэ.

( Я 5-рэ а кл)

Зезыщ: Лъэпшъ- мыр нартмэ яапэрэ гъукl, lэпэlэсэныгъэшхо хэлъыгъ, зэ ылъэгъурэр ыпэкlи ыужкlи фэдэ амышlыгъэу, ыпшъэ умыкlонэу ышlыщтыгъ. Lадэр зылlэужыр ышlэщтыгъэп, lэ пцlанэкlэ гъучl плъыгъэр ыштэщтыгъ.

(Я 5 -рэ б кл.)

( я17-рэ слайд)

Зезыщ: Хъымыщыкъо Пэтэрэз ятэ нахь лlэбланэ Нарт хэгъэгум исыгъэп.Янэ исп лъэпкъыгъ. Пэтэрэз къызэхъум цlыфыщэ ешъуагъэп. Ятэ зэрэпхъашэм къыхэкlэу кlалэ къэхъумэ, нартхэр екlодылlэнхэм щыщтэхи, Инджыдж кlэй кlалэр къыданагъ агъэкlодынэу.

( я 8-рэ кл.)

( Я18-рэ слайд)

Зезыщ: Нэсрэн Жакlэр- цlыфым ишlушl, къушъхьэм еlулlыгъэ нарт.Къэхъущтым нартхэр щызгъэгъозэрэ чыжьэрыплъэ лlыжъ , нартмэ япащ. Мы образыр грек мифологием хэт Прометей фэд.

(я 9-рэ кл)

( я19-20- рэ слайд)

Зезыщ: Джы хьыкумашlэмэ гущыlэр ятэты:

1.

2.

Зезыщ; Тифестиваль ыкlэм фэкlуагъ. Непэ зэкlэхэми нафэ тфэхъугъ. Адыгэ лъэпкъым ежь ыбзэкlэ ыусыгъэ эпосышхо зэриlэр . Ары зэкlэхэми зэдгъэшlэн, тызэрыгушхон, осэ икъу зэттын фаер. Тхэкlэ амал зимыlэгъэ адыгэм иэпос лlэшlэгъубэхэр къызэпичхи, тинепэрэ мафэ къынэсыгъ. Ащ фэдэ

культурнэ байныгъэшхор къэдгъэгъунэн, икъу фэдизкlэ уасэ фэтшlын фае.

( Я21- рэ слайд)

Зезыщ: Нартмэ яхьылlэгъэ къэбархэр илъэсишъэхэм цlыфмэ зэдалэжьыгъэ байныгъ. Нарт къэбархэм, пщыналъэхэм ямэхьанэ къыкlичрэп. Ахэр тэ къытлъыlэсынхэмкlэ зиlахьышlу хэзышlыхьэгъэ шlэныгъэлэжьэу Хьэдэгъэлlэ Аскэр Мыхьамодэ ыкъор псаугъэмэ мы мазэм илъэс 90-рэ хъущгъагъэ. Джары тинепэрэ фестиваль зыфэгъэхьыгъагъэр.

Зезыщ: Кlэлэегъаджэхэу , кlэлэеджакlохэу хэлэжьагъэхэм, зызгъэхьазырыгъэхэм тхьашъуегъэпсэу ин шъотэlо. Ныбжьыкlэхэр, шъуилъэпкъ, шъуихэгъэгу шlу шъулъэгъоу, ащ зэрэхэжъугъэхъощтым шъуфэбанэу , псауныгъэ шъуиlэу шъущэl. Хъяркlэ.