Коза уутун туhата

Раздел	Начальные классы
Класс	-
Тип	Другие методич. материалы
Автор	Бурнашева А.И.
Дата	11.03.2014
Формат	docx
Изображения	Нет

Поделитесь с коллегами:

Арыылаах орто оскуолата

Дьааҥы оройуона Саха ϴрѳспүүбүлүкэтэ

Чинчийэр үлэм тиэмэтэ:

Коза үүтүн туһата

Үлэни толордо:

Арыылаах орто оскуолатын

3 кылааһын үѳрэнээччитэ

Бурнашев Андрей

Салайааччы:

Бурнашева Айталина

Ильинична

оскуола иитэр үлэ5э

директоры солбуйааччыта

2013 сыл Үүт олус иҥэмтэлээх ас. Үүккэ олус элбэх минеральнай эттиктэр уонна битэмиин бары кѳрүҥэ баарын таһынан кини үрдүк биологическай хаачыстыбалааҕынан биллэр. Үүтү сааһыттан тутулуга суох нэһилиэнньэ бары араҥата иһэр, аска туттар, ордук ыарыыны утары туһаналлар. Үүт биһиги аһылыкпытыгар килиэп кэнниттэн иккис миэстэҕэ турар. Тыа сиригэр хас биирдии ыал ынахтаах. Мин чинчийэр үлэбин «Биһиги бѳһүѳлэкпитигэр коза иитэр кэтэх хаһаайыстыба суох» -диэбитин истэммин саҕалаатым. Коза үүтэ киһи этигэр-хааныгар олус туһалаа5а биллэр. Биһиги дьиэ кэргэн коза ииттэбит, хаһаайыстыбабытыгар 7 козалаахпыт. Козаларбытын 2006 сыллаахха Горнай улууһуттан а5албыппыт. Дьааҥы улууһугар козаны элбэтиннэрэр сыалтан козаларбыт тѳрүѳхтэриттэн Сартаҥ, Боронук, Дулгалах нэһилиэктэригэр биэртэлээбиппит. Үлэм актуальноһа: о5о аһылыгар үүт хайаан да наада, ону таһынан кини тугунан да солбуллубат ас. Үүт састаабынан о5о-аймахха саамай наадалаах ас буолар. Чинчийиилэр кѳрдѳрѳллѳрүнэн коза үүтэ ынах үүтүнээ5эр ордук иҥэмтэлээх, ол курдук кини куртахха түргэнник буһар, битэмиинин састааба быдан элбэх уонна коза үүтэ эмтиир свойстволаах буолан кырачааннарга солбуллубат ас буолуохтаах. Коза үүтэ олох энергиятын биэрэр. Кини эмтээх, үчүгэй амтаннаах мааны ас. Биһиги коза үүтүн туһатын туһунан билиэх тустаахпыт. Чиничэйр улэм сыала: коза үүтүн хаачыстыбатын арыйыы, кини о5о эт-хаан ѳттүнэн сайдыытыгар оруола. Бу үлэм сыалын толорорбор маннык соруктары туруоруннум:

Коза үүтүн састаабын үѳрэтии;
Коза үүтэ туохха туһалаа5ын быһаарыы;
Коза үүтэ о5о сайдыытыгар оруола;
Коза үүтүн туһатын билээри анкета ыытыы;
Туһааннаах литератураны үѳрэтии.

Чинчийэр үлэм объега: коза үүтэ, Бурнашевтар дьиэ кэргэттэрин кэтэх хаһаайыстыбата Коза үүтүн сыаннай хаачыстыбатын арыйаары мин бастатан туран оскуола уонна бѳһүѳлэк библиотекатыгар сырыттым. Онтон коза уонна кини үүтүн туһунан элбэх информацияны ыллым. Коза - уҥуоҕунан кыра, муостаах сүѳһүлэргэ киирсэр. Олус ыраас сүѳһү. Сайынын ходуһаттан эмтээх оттору булан сиир. Кинилэр туберкулеһунан уонна маститынан ыалдыбаттар, ол иһин үүтүн оргуппакка иһиэххэ соп. Коза үүтүгэр олус элбэх кальций уонна фосфор баар буолан, ийэ үүтүгэр майгынныыр, ол иһин о5о организма бу үүтү үчүгэйдик ылынар. Бу кырдьык сыаннай, эмтээх уонна үчүгэй амтаннаах ас буолар. Коза үүтүн састаабын быһаараары мин оскуола лабораториятыгар химия учууталын кытта үүт аналиһын оҥордубут. Бастакынан: үүт белогун быһаараары үүтү оргуттубут, үүппүт үрүмэлэннэ, ити үүппүт белога буолар. Иккиһинэн: үүппүт сыатын быһаараары пробирка5а коза үүтүн кутан баран, уу эптибит. Предметнэй өстүөкүлэ5э таммалатан баран атын өстүөкүлэнэн саптыбыт. Ол кэннэ микроскопка көрдүбүт. Онно үрүн шариктар көстөллөр, ити үүппүт сыатын хааппылалара. Үсүһүнэн: үүккэ минеральнай веществолар баалларын билээри фарфоровай чааскыга кыратык үүт кутан баран, чааскыбытын тѳлѳҥҥо күл тахсыар диэри туттубут. Бу күлбүт- минеральнай туустар буолаллар. Тѳрдүһүнэн: үүккэ баар углеводу быһаарарга пробирка5а коза үүтүн куттубут уонна онно химическай раствор холбоотубут, халлаан күѳҕэ сѳҥүү таҕыста. Ол кэннэ пробиркабытын сылыттыбыт, пробирка түгэҕэр сырдык оранжевай сѳҥүү, ити углеводтар. Ити опыттары оҥорон, мин кѳдьүүстээх информацияны ыллым уонна коза үүтүгэр киирэр веществолары маннык группаларга араардым: - белоктар - үүт сыата - минеральнай туустар - углеводтар Аахпыт литературабыттан коза үүтүгэр А,В,Д битэмииннэри таһынан элбэх да элбэх кальций баарын биллим. Дьиэбэр оҥорбут эксперименим: ынах уонна коза үүттэрин остуолга дьиэ температуратыгар хааллардым. Иккис күммэр ына5ым үүтэ аһыйда, коза үүтэ сибиэһэй хаалла. Аны тымныыга тѳһѳ ѳр хараллаларын билээри үүттээх баанкаларбын холодильника уктум. 4-5 суукканан ынах үүтэ амтанын сүтэрдэ, козам үүтэ нэдиэлэ устата хаачыстыбата уларыйбата. Ити эксперименнэрим кѳрдѳрбүттэринэн козам үүтэ ынах үүтүнээ5эр ордуга кѳһүннэ, уһуннук хараллар, элбэх битэмииннээх, эмтиир уратылаах, ордук кырачааннарга иһэллэригэр туһалаах. ϴр кэмҥэ дьиэ температуратыгар үс күн, холодильника биир нэдиэлэ сылдьар. Коза үүтэ плотноһа уонна сыата үрдүк, киһи этигэр-хааныгар элбэх кальцийы биэрэр, иҥэмтэлээҕинэн тугунан да солбуллубат. О5о5о коза үүтэ хайдах дьайарын билээри тэҥ саастаах о5олору тэҥнээн кѳрдүм:

№

О5о аата

Тѳрѳѳбүт күнэ ыйа, сыла

Үрдүгүн кээмэйэ

Ыйааһына

Ханнык ыарыыларынан ыалдьа сылдыбыта

Аммосова Евгения Гаврильевна

14.01.2013 г

64 см

7800

ОРВИ, ОРЗ, диспепсия

Павлова Мичийэ Александровна

10.02.2013 г

67.5

8500

ОРВИ, назофарингит

Самсонова Зоя Владимировна

08.02.2013 г

69.5

8900

ОРВИ, назофарингит

Бурнашев Саян Иванович

09.02.2013 г

69.5

10.530

-
Таблицаттан кѳстѳрүнэн, маннык түмүккэ кэллим: коза үүтэ о5о улаатарыгар уонна сайдарыгар олус наадалаах. Коза үүтүгэр элбэх туһалаах веществолар баар буоланнар, ыарыыга уонна инфекцияларга о5о ылларбат. Бэйэм саастыы о5олорбор коза үүтүн туһатын быһаараары анкета ыыттым. Анкетабар 31 үѳрэнээччи кытынна. Анкетам түмүктэрэ маннык буоллулар:

Коза үүт биэрэрин билэ5ит дуо? (сѳп- 30, суох- 1)
Коза үүтүн испиккит дуо? (сѳп -17, суох 14)
Үүт иҥэмтэлээх ас дуо? (сѳп - 28, суох 3)
Ынах үүтэ туһалаах ду, коза үүтэ ду? (ынах - 16, коза 15)

Анкетаттан кѳстѳрүнэн о5олор коза үүт биэрэрин билэллэр эбит, үгүстэр иһэн кѳрбүттэр, ол гынан баран коза үүтэ туһалаа5ын туһунан үчүгэйдик билбэттэр. Түмүк: Чинчийиим түмүгүнэн коза үүтэ киһи организмыгар туһаалаҕын быһаардым. Коза үүтэ оҕо сѳпкѳ сайдарыгар, түргэнник улаатарыгар уонна доруобай буоларыгар наадалаахтар. Коза үүтүн иһэр оҕо ыарыыга ылларбат, иммунитета улаатар. Коза үүтүн оҕо элбэхтик иһиэхтээх, тоҕо диэтэр кини эт-хаан, өй -санаа өттүнэн сайдарыгар элбэх битэмиини ирдиир.

Туһаныллыбыт литература:

Кугенев П.В. Молоко и молочные продукты. - 3-е изд., - М.: Россельхозиздат, 1985.
Плешаков А.А. Новицкая М.Ю. Окружающий мир. 1 класс. Москва: Просвещение, 2010. с. 42-43, с.80-81.
Лебедько Е.Я., Никифорова Л.Н. Коза в личном хозяйстве. Москва: Аквариум ЛТД, 2006.
Энциклопедия для детей. Биология. Москва 2003
Ресурсы Интернет moloko.cc/view_news.php?id=10-05-2006

загрузить