Сценарий Литературный вечер, посвященный к 100-летию Константина Дьячковского-Туйаарыскай

Кырдьа5астар куннэрин бэлиэтии уонна

Константин Дьячковскай-Туйаарыскай төрөөбүтэ 100 сылыгар аналлаах хоьоон аа5ыы курэхтэьиитин сценарийа

Ытыктыыр маанылаах А5ам саастаах дьоммут!Бугунну уоруулээх кунунэн, Эьиэхэ, толонноох улахан э5эрдэ этэбит!

Соболоох орто оскуола уонна дьааьыла-саад кырачаан дьонун аатыттан Эһигини Аҕам саастаах дьоннору, бэтэрээннэри - Кырдьаҕастар күннэринэн итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибит!
Эһиги сыаналаах сүбэҕит-амаҕыт, муударай тылларгыт,олоххо баай опыккыт билигин да алҕыы тураллар. Дириҥ билиигитин эдэр көлүөнэни кытта үллэстэргитин астына, киэн тутта бэлиэтиибит.
Баҕарабыт Эһиэхэ ыстаал курдук доруобуйаны, дьиэ-кэргэҥҥитигэр дьолу уонна ситиһиини!

Бугун уоруулээх тэрээьиннэ то5уоруьа мустубут ытык-мааны эбэлэрбитин утуо бырааьынньыкытынан э5эрдэлээн туран, итии ууттээх чэйинэн уонна сабыс-сана буспут алаадьыннан кундулуубут.

Биьиги ыалдьыттарбыт: мааны эбээлэрбит уонна олохторун, улэлэрин о5о-аймах иитиитигэр, уорэхтээьинигэр сыраларын уурбут дьоммут- Кузнецова Ульяна Васильевна, Гореева Ульяна Ивановна, Слепцова Мария Афанасьевна, Неустроева Ксения Максимовна уонна Хабарова Елена Петровна. Э5эрдэ эьиэхэ!

Быйыл 2015 сыл Литература сылыгар аналлаах буолан улуус урдунэн уонна оскуола иьинэн эдбэх тэрээьин ыытылынна.

Бугун эьигини Константин Дьячковскай-Туйаарыскай төрөөбүтэ 100 сылыгар аналлаах хоьоон аа5ыы курэхтэьиитин дьууллуур субэ буолан кыайыылаах о5олору талан ыларга эрэнэн турабыт.

Ити курдук бугунну хоьоон аа5ыы курэ5ин кыттыылаахтарын билиьиннэрэрбин конуллээн:

1 болох -Чебурашка дьааьыла-саад иитиллээччилэрэ:

1. Саша Уваровская - Газикка 2. Эрхан Березкин - Бу уна илии 3. Анжелина Павлова - Току току ньээм-ньээм 4. Света Березкина Чыычаах оҕото 5. Эльдар Березкин Тупсуу 6. Артем Шкулев- Бу маа, мээ 7. Милена Захарова - Куколкам 8. Мирослав Гореев - Үлэһит дьон 2 болох -Соболоох орто оскуолатын алын кылаас уорэнээччилэрэ:

1. кыл Артем Жамсуев- Туос ат

Вика Уваровская- Балыксыттар

Лаура Климовская - Чыычаах оҕото

Чаҕыл Федоров - Ханан сылдьар

2. кыл Коллектив иккис кылаас - Таабырын

Арылхан Слепцов Таабырын

Слава Уваровский Таабырын

Ангелина Слепцова Таабырын

Рустам Слепцов Таабырын

Лиана Аммосова чоппуска

Валерия Дьяконова чоппуска Мила Слепцова - о5ор

2. кыл Артур Шкулев - Сиэркилэ

3. кыл Толя Дьяконов-Куьунну уоруу

Сахалартан оҕо литературатын бөдөҥ маастара - Туйаарыскай "Константин Туйаарыскай суруйар ньыматын сүрүн уратыта - оҕо бэйэтин тылынан, оҕо бэйэтэ өйдүүрүнэн олох араас түгэннэрин сатабыллаахтык уонна арылхайдык ойуулууругар буолар".

Оҕо суруйааччытын быһыытынан сахаҕа киэҥник биллибит поэт уонна тылбаасчыт, Саха Республикатын культуратын үтүөлээх үлэһитэ Константин Николаевич Дьячковскай - Туйаарыскай 1915с. бэй ыйыгар Абаҕа тыатыгар Аммаҕа кыаммат элбэх оҕолоох дьадаҥы кэргэҥҥэ төрөөбүт.

Үс саастааҕар "оҕо турбат" диэн, аймахтарыгар иитиэххэ бэриллибит, ол ыал үс сыл буолан баран уол, онтон үс сылынан кыыс оҕоломмуттар. Ол эрээри түөртээҕэр ийэлэрэ өлөр, онтон сэттэлээҕэр аҕалара кэргэннэнэн, дьэ киһилии ыал тэҥинэн олорон истэхтэринэ, Костя уон биирдээҕэр аны аҕалара ыалдьан өлөр. Элбэх эрэй-буруй эҥэрдээх, аччык аргыстаах оҕо саас салҕанар, ол үрдүнэн төрдүс кылааһы бүтэрэр, 15-ҕэр ийэлэрэ кэргэн тахсар, аҕалара уолу салҕыы үөрэттэрэр. Константин Туйаарыскай үс ийэҕэ, үс аҕаҕа иитиллибит уустук дьылҕалаах киһи: Чурапчы улууһугар төрүүр, Аммаҕа оҕо сааһа ааһар, Мэҥэ-Хаҥаласка өйүн-санаатын тутан, ыал буолан олорбут, поэт буолан үүнэн тахсыбыт.

Саша Уваровская - Газикка Маҥнайгы хоһоонун Урусхаллыырап диэн псевдонимынан 1936с. "Бэлэм буол" хаһыакка таһаартарбыт. Салгыы "Эдэр бассабыык", "Кыым" хаһыаттарга "Күөрэгэйдиирэп" (Күөрэгэй Көстөкүүн) диэн ааттаан таһаараары гыммыт, онтон Туйаарыскай диэни талыммыт. Кыра эрдэҕиттэн олус ыарыһах эбит, 1948с. иккис группалаах инбэлиит буолбут. Бастакы хоһоонун хомуурунньуга "Мутукча" диэн 1953с. бэчээттэммит. Барыта 20-чэ кинигэлээҕэ. Ыал олоҕо - бүттүүн уопсастыба олоҕо. Хас биирдии ыал олоҕуттан омук инники кэскилэ тутулуктаах. Бу үтүө холобурун «Ол ыал оҕолоро» диэн хоһоонтон көрөбүт. Ып-ыраас, сып-сылаас,

Чэм курдук дьиэлээхтэр.

Ый! - диэбит, ай! - диэбит

Ытанньах оҕо суох.

Хос иһин чоп курдук,

Хоп курдук хомуйар,

Эй! - диэбэт, эс! - диэбэт

Элэккэй эбиттэр.

Эрхан Березкин - Бу уна илии

Саха ыалыгар эбээ диэн саамай күндү киһи. Эбээ Ахтар Айыыһыттыы, Эдьэн Иэйэхситтии аһыныгас, амарах сыһыанын, сылаастык-сымнаҕастык сыллаан сырылатарын оҕо улаатан да баран өрүү суохтуур. Ол да иһин буоллаҕа, оҕо үтүө сыһыаҥҥа эмиэ оннук хардарар

-- Эбээ, эбээ,

Көтөх эрэ.

-- Айа, сылайдым.

Эн көтөх.

-- Эбээ,эбээ,

Кырдьык дуо?

-- Төбөҕүн уур,

Түһэхпэр уур. Анжелина Павлова - Току току ньээм-ньээм

Оттон «Үүкэйгэ» оҕо эбэтин аһын сиэн, тотон-ханан кэлэн, дьонугар кэпсиир:

-- Үүкэй, Үүкэй, Үүкэй,

Үүкэй, хантан кэллигит?

-- Эбэбиттэн кэллибит.

-- Эбэҥ тугу аһатта?

-- Үүт, сүөгэй иһэттэ,

-- Үөлбүт эти сиэттэ,

Ытыспытынан тас-тас,

Ыллыы-ыллыы охсон,

Үчүгэйдээн биэрдибит.

«Үүкэй, үүкэй»- диир эбэм. Света Березкина Чыычаах оҕото

Оҕо эрэ барыта төрөппүтүн үтүктэ, кини курдук буола сатыыр. Ол иһин үгүс оҕо ийэтин-аҕатын утумнаан, инники олоҕун төрөппүтүн идэтин кытта сибээстиир. Бу барыта чугас дьоҥҥо истиҥ-иһирэх сыһыантан тахсар:

Ноҥноруйа сылдьан,

Ноҥнуус бэркэ оонньуур:

Оонньоон - түүлээх бултуур,

Бултаан таҥас ылбыт,

Таҥас ылан тикпит,

Тигэн бүтээт, кэппит,

Кэтэн бултуу барбыт,

Баран киистээн кэлбит.(«Ноҥнуус») Эльдар Березкин Тупсуу

Оттон «Үтүктүү» диэн хоһооҥҥо Таня, Нина, Аанчык ийэлэрин үтүктэн, ынах ыы, үүт сүүрдэ оонньууллар:

Итинник үс кыыс,

Ийэлэрин үтүктэн,

Тамыйаҕы, мас ынаҕы

Талбытынан «ыыллар». Артем Шкулев- Бу маа, мээ

Туйаарыскай ииппит аҕата, ииппит ийэтэ Маабыра биэс саастааҕар өлөн хаалбытын кэннэ, икки сыл оҕолорун бэйэтэ ииппитэ. Кинилэри аһынан-таҥаһынан тутахсытымаары, түүннэри-күнүстэри мөхсөрө, батыһыннара сылдьан, оттуура-мастыыра.

Аҕата Ньукууһа тоҕус саастааҕар өлөн, Көстөкүүн кыараҕас, кырыымчык олох диэни этинэн-хаанынан билбитэ. Эдэркээн уол аҕатын туһунан сырдык өйдөбүллээҕэ маннык строкалартан көстөр:

Уус итии кыһатыттан

Укулаат тимир уһаарылларын курдук,

Уоттаах сэрииттэн, долгунтан

Уһаарыллан тахсыбыт,

Айбыт аҕа алгыһын ылбыт

Аан маҥнайгы таптал

Саха, нуучча сүрэҕэр

Саас үйэ тухары олохсуйдун! Милена Захарова - Куколкам

Оттон К.Н.Туйаарыскай суос-соҕотох күҥҥэ көрбүт оҕотун Виссариону аҕалыы амарахтык таптыыра. Виссарион, дьиктитэ диэн, аҕатын 90 сылынан бэлиэтээһин кэннэ өлөөхтөөбүт. Аҕа оҕотун хайдахтаах курдук таптыыра «Сыллыый» хоһоонугар көстөр:

Сыллыый күнү одуулуур,

Сыллыый үөрэр-мичээрэр,

Лаадыска охсо оонньуур,

Лаглараҥныы көрсүһэр. Мирослав Гореев - Үлэһит дьон

Ийэттэн ордук истиҥ, чугас киһи суоҕа биллэр. Оттон ийэҕэ оҕото - баара-суоҕа, күн тэҥэ күндүтэ.

Ийэтигэр күнү көтөҕөн биэрдэ

Итиэннэ илиитин тэбэннэ.

Иккитин туола илик Ньургустаан

Ийэтигэр итинник,

Күн көмүс кыырпаҕын

Көтөҕөн-уунан турардаах.

Мантан ордук, ийэҕэ оҕоттон

Маҥнайгы кэһии,

Бастакы булумньу

Баар буолуон сатаммат.

Күнтэн булбут күндүнү бастаан

Ийэлэргэ эрэ илдьэн туттартааҥ. 1кыл Артем Жамсуев- Туос ат

Уопсайынан, Туйаарыскай поэзиятын биир суол уратытынан чугас дьонунан киэн туттуу, кинилэргэ таптал буолар эбит. Төһөнөн халыҥ аймахтааххын, соччонон эн бу күн сиригэр чиҥник үктэнэҕин, тирэхтээххин. Маны сэргэ «Балтыларбар», «Ийэм маллаах иһитэ», «Симиин күөрчэх», «Арыы тыа саҕа аймах» диэн хоһооннорун бу бөлөххө киллэриэххэ сөп.

Максим Горькай "Оҕону кытта көрдөөхтүк кэпсэтэр куолу" - диирэ. Онтон К. Туйаарыскай үгүс хоһооно көрдөөх тылынан бэриллэрэ уонна биллибэтинэн оҕо толкуйдуурун ситиһэрэ, саамай кэрэхсэнэрэ диэн хоһооннорун ыйытыы уонна хоруй ньыматынан биэрэрэ:

Кэри-куру, бааргын дуо? - Суохпун!

Өһөс-чоҕой, бааргын дуо? - Суохпун!

Атаах-тараах, бааргын дуо? - Суохпун! Вика Уваровская- Балыксыттар

Көстөкүүн Туйаарыскай - быйыл үбүлүөйдээх суруйааччылартан биирдэстэрэ. Кини оҕо аймахха анаан суруйбут хоһооннорун аахпыт эрэ киһи барыта сүрэхтиин-быардыын сылаанньыйар, өйдүүн-санаалыын ырааһырар. Бүгүҥҥү тыйыс, олохпут огдолуйбут кэмигэр киһи киһиэхэ истиҥ-эйэҕэс сыһыана туохтааҕар да күндү. Оттон Туйаарыскай хоһоонноругар саха ыалын олоҕуттан саҕалаан, чугас дьоҥҥо амарах сыһыан олус үчүгэйдик сырдатыллар.

Лаура Климовская - Чыычаах оҕото

Саха ыалыгар эбээ диэн саамай күндү киһи. Эбээ Ахтар Айыыһыттыы, Эдьэн Иэйэхситтии аһыныгас, амарах сыһыанын, сылаастык-сымнаҕастык сыллаан сырылатарын оҕо улаатан да баран өрүү суохтуур. Ол да иһин буоллаҕа, оҕо үтүө сыһыаҥҥа эмиэ оннук хардарар Маны таһынан Константин Туйаарыскай К. Чуковскайы, А. Бартону, С. Маршагы сахалыы саҥарпыт үтүө өҥөлөөх. Оҕо-аймах тапталлаах поэта К. Туйаарыскай бэйэтин хоһооннорун курдук нарын-намчы дууһалааҕа, оҕолуу үөрэ-көтө сылдьар майгылааҕа дииллэр. Кини айымньылара кэнэҕэски да көлүөнэҕэ дириҥ эстетическай дуоһуйууну биэрэ туруохтара.

Чаҕыл Федоров - Ханан сылдьар

3. кыл Коллектив иккис кылаас - Таабырын

Арылхан Слепцов Таабырын

Слава Уваровский Таабырын

Ангелина Слепцова Таабырын

Рустам Слепцов Таабырын

Лиана Аммосова чоппуска

Валерия Дьяконова чоппуска

Мила Слепцова - о5ор

2. кыл Артур Шкулев - Сиэркилэ

3. кыл Толя Дьяконов-Куьунну уоруу

Хоһооннору аа5ан баран К.Н.Туйаарыскайы олоҕун устата кэрэ айылгылаах дьон-сэргэ тулалыы, өйөбүл буола сылдьыбыттар диэн санааҕа кэлэҕин. Ол да иһин оҕо суруйааччыта буолан, олох дьолун биллэҕэ…

Дьууллуур субэ тумугэ Убаастабыллаах Аҕа саастаах дьоммут, маанылаах эбэлэрбит! Барыбыт дьыл5абыт туьугар бараммат сыра5ытын биэрбиккитигэр, бар5а махтал буоллун диэн туран кытаанах доруобуйаны, дьолу, ситиьиини, туппуккут тупса турдун, ылсыбыккыт ыпса турдун диэн ба5а санаабытын тиэрдэбит. Бу курдук Константин Дьячковскай-Туйаарыскай төрөөбүтэ 100 сылыгар аналлаах хоьоон аа5ыы курэхтэьиитин ситиьиилээхтик тумуктэммитинэн аа5абыт Көрсүөххэ диэри!

Константин Дьячковскай-Туйаарыскай төрөөбүтэ 100 сылыгар аналлаах

хоһоон ааҕыы күрэхтэһиитин кыттааччылара

1 бөлөх Дьааьыла-саад иитиллээччилэр 8 о5о

1.Уваровская Саша -" Газикка" 2. Березкин Эрхан - "Бу уна илии" 3. Павлова Анжелина - "Току току ньээм-ньээм" 4. Березкина Света "Чыычаах оҕото" 5. Березкин Эльдар "Тупсуу" 6. Шкулев Артем - " Бу маа, мээ" 7. Захарова Милена - " Куколкам" 8. Гореев Мирослав - "Үлэһит дьон"

2 бөлөх Оскуола алын кылаас уорэнэччилэрэ: 13 о5о

1. кыл Жамсуев Артем - "Туос ат"

Уваровская Вика - "Балыксыттар"

Климовская Лаура - "Чыычаах оҕото"

Федоров Чаҕыл - "Ханан сылдьар"

2 кылаас Мила Слепцова - "До5ор"

Арылхан Слепцов- "Таабырын"

Слава Уваровский "Таабырын"

Ангелина Слепцова "Таабырын"

Рустам Слепцов "Таабырын"

Лиана Аммосова "Чоппууска"

Валерия Дьяконова "Чоппууска"

2. кыл Шкулев Артур - "Сиэркилэ"

3. кыл Дьяконов Толя - "Куьунну уоруу"