Сауат ашудан 1-сыныпқа арналған әдістемелік құрал

Қазіргі заманымыздың өзі талап етіп отырған өқытудың түрлі әдістерін іске асыру жолында көп ізденіс керек. Соның бір көрінісі сабақтарымызда шәкәрттеріміздің белгілілі бір тараудың мазмұнын қандай дәрежеде меңгергендігін тексеруге арналған бақылау диктанттары.

Бұл ұғым өз бетімен ойын қағаз бетіне түсіруді және де айтып тұрғаннан, көріп тұрғаннан сауатты жазуды меңзейді. Оның түрлері өте көп: әріп, буын, сөз, ескерту, шығармашылық, көру, терме, жарыс, суретті, графикалық диктанттар.

Жазба жұмыстарға , оның ішінде диктант жұмысына бірінші сыныптардан бастап ерекше көңіл бөлген жөн.

Дыбыстық диктанттарын өздігінен жазып төселген оқушыларға сол әріптерден құралған буын диктантын жазу аса қиындық келтірмейді. Буын диктантында да оқушылар естіген буынды іштей қайталап, онда қандай әріптер бар екенін білген соң ғана жазуға кіріседі.

Сөздік диктантта оқушыларды жеке сөздердің мағынасымен таныстыру көзделеді.Сөздік диктантқа мәтін таңдағанда мұғалім оқушыларға емлелік жағынан ауырлық келтіріп жүрген сөздерге баса назар аударады.

Сөздік диктанттың көлемі

1-сынып -1-8 сөз

2 сынып -10-12 сөз

3 сынып- 12-20 сөз

4 сынып- 20-25 сөз

Көру диктанты оқушылардың көру, есте сақтау, зат тану қабілетін дамытады.

Өздік диктантын жазған кезде оқушылар өткен ережелерді естеріне түсіріп, ойланып отырып өздігінен жазады.

Бақылау диктанты өқушылардың ережені қандай дәрежеде меңгергенін анықтау үшін қолданылады.бақылау диктантында тұтас мәтін алған жөн.

Сөздік, әріп, буын, көру, терме диктанттарын сабақтың кез келген жерінде жаздыруға болады.

Бақылау диктантының көлемі

1- сынып

3 тоқсан -8-10

4 тоқсан - 15-20

Графикалық диктант

Алма, тау, балапан, ай, бала.

Графикалық диктант

Ит үрді. Мысық сүт ішті. Бала ойнады.

Көру диктанты

А ааа АААа

Дыбыстық диктаны

а т, А ,Т, Аа,Тт

Буындық диктант

-ат, -та, (-ата,- тап.)

Сөздік диктант

Ат, ата, апа, атта, апат.

Дыбыстық диктант

а,т,п, н

Буындық диктант

Ат, ап, на, па, та.

Көру диктанты

Ара, Тт, Нн,

Ата, нан, апа

Терме диктант

«Н» дыбысы бар сөздерді теріп жазыңдар.

Ана, атта, апа, тана,ат, нан, ата, апта.

Дыбыстық диктант

н,ғ,а,т,п.

Өткен әріптерді пайдаланып буын құрастырып жазыңдар.

Терме диктант

«Т» дыбысы бар сөздеді теріп жазыңдар.

Ат, аға, таға, өрік, төл, ата.

Сөздік диктант

Апта , тат, атта.

Терме диктант

Ауа , ара, науа, парта, ауна, апар.

«У» дыбысы бар сөздерді теріп жазыңдар.

Дыбыстық диктант

а,т,п,ғ,н,л,у,ш,р.

Өтілген әріптерді пайдаланып үш сөз құрап жазыңдар.

Көру диктанты

Анар, алаша,ал.

А, Т, П, Ғ, Ш.

Сөздік диктант

Шопан, шар, алаша,таға.

Дауысты дыбыстардың астын сызыңдар.

Графикалық диктант

Балалар аулада ойнады. Күн жылынды. Олар доп қуды.

Бақылау диктанты

Аа, Тт, Пп, Нн, Ғғ,Рр, Лл, Шш, Йй,Оо,Ққ.

Құрамында т,о әріптері бар үш сөз ойлап жаз.

Суретті диктант

Суреттер

Шар, ту,алма,нан.

Шығармашылық диктант

Сөздерді буынға бөліп жаз.

Ваза, ванна,вагон,вокзал,диван, автобус.

Сөздік диктанттар

1 Шопан, қарға, таа, қала.

Дауыссыз дыбыстардың астын сызыңдар

2 Қарағай ноқта, шағала

Асты сызылған сөзді буынға бөліп жаз

3 Ойла шала, қойла, ойна,

Дауысты дыбыстардың астын сызыңдар.

Айла, шана, ру.

Ауна, шапан, ат.

Аға, апа, ата, ана.

Ағай, ай, қара, қар.

Терме диктанттар

1 Арпа, мақта, оймақ,шағала,май, қаймақ.

«М» дыбысы бар сөздерді теріп жазыңдар.

2 Тамақ, шай, оймақ, ноқта,қарағай.

«Қ» дыбысы бар сөздердітеріп жазыңдар

3 Қанат, адам, ер,ноқта, қамшы,нар,шана.

«Н» дыбысы бар сөздерді теріп жазыңдар.

4 Ақпан, ала,қант,шағала, тана.

«Н» дыбысы бар сөздерді теріп жазыңдар

Жатқа жазу

Фирма, фема, факс, фонтан, футбол, фабрика.

Көру диктанты

Цех, цирк, цифр, цемент, концерт.

Ескерту диктанты

Ащы, щи, тұщы, борщ, щетка, плащ.

Шығармашылық диктант

С... ры, т... с , ша... а, ал... а, қа... а, к...е, п... л,

әж... е , и... е.

Көру диктант

Өрік, көрік, көлік, көкек, төбе.

Терме диктант

Жіңішке айтылатын сөздеді теріп жаз

Аю, қоян, әже, хат, үстел, вагон, жер, электр.

Сөздік диктант

Шахтер, монтер, экипаж, электр.

Шығармашылық диктант

Лагер... , ал...бом, кон... ки, филь..., роя..., съ...зд, под...езд

Бақылау диктанты

Ат- адамға қанат. Ата, ат тағала.

Өткен әріптерді еске түсіріп жазыңдар.

Қар

Қар. Айнала аппақ қар.

Асты сызылған сөзді буынға бөліп жаз.

Терме диктант

1 Жылқыға байланысты сөздердітеріп жаз.

Балапан, жабағы, торғай, құлын, қолғап, құнан, арпа.

2 Оқу құралдарын теріп жазыңдар.

Алаша, қалам, алма, қарындаш, доп, тамаша, арпа.

3 «Ж» дыбысынан басталатын сөздерді теріп жазыңдар.

Қар , жаңғақ, шағырақ, алаң, жаңқа тары, жол.

Көру диктанты

1 Қар еріді, су ақты,

Күндер туды шуақты.

Е. Өтетілеуұлы

2 Добым, добым, домалақ,

Тоқтамайсың домалап.

Ұ, Есдәулетұлы.

3 Алма бағы жайнаған,

Бұлбұл құсы сайраған.

Н. Әлімқұлұлы.

4 Жайнаған сансыз қаласы,

Жайқалған жомарт даласы.

Қ. Шаңғытбайұлы

Дыбыстық диктант

а, ғ, у, ш, қ, м, с, ы ,д, б, ж, ұ, ң, е, і, ә, и, з.

Өтілген әріптерді пайдаланып үш сөз құрастыр.

Буындық диктант

- Ор, -ал, - ақ, -ры ,-ре, ті,- ме,- ның, - ап, -мыз,- ты.

«Достар» сөзінің әріптерін пайдаланып үш сөз құрастыр.

Сөздік диктант

1 Еңбек, кеспе, ел, елу, келешек, Елбасы,кереге.

«Е» дыбысының астын сызыңдар

2 Жиен, кимешек, немере, кесте, ою, ықылас.

Дауысты дыбыстардың астын сызыңдар.

3 Домбыра, тәуелсіз, ораза, қазақ, сезімтал, айт.

Асты сызылған сөзді буынға бөліп жазыңдар

4 Қазақстан, шежіре, қайыс, Президент,шаңырақ.

Дауысты дыбыстардың астын сызыңдар.

Өздік диктант

1 Өтілген әріптер мен буындардан сөз құрап жазыңдар.

2 Өтілген әріптер мен буындардан туыстық атауларды білдіретін сөздерді жазыңдар.

3 Өтілген әріптер мен буындардан үй құстарының атын құрап жазыңдар.

4 Құрамында й, ң әріптері бар алты сөз жазыңдар.

5 Жуан дауысты дыбыстардың бас және кіші әріптерін жазыңдар.

6 Кісі аттын құрастырып бір сөйлем жазыңдар.

Бақылау диктанты

Кітап.

Кітап білім бұлағы,

Кітапты жыртпай ұста.

(6 сөз )

Бақылау диктанты

Көктем

Көктем келді. Күн жылынды. Әжем наурызға көже

пісірді

(8 сөз)

Жапырақ

Күн жылынды. Жапырақтар бүршік жара бастады.

(6 сөз)

Қыс

Қаңтар - қыс келді. Қар қалың жауды.

(6 сөз )

Тоғайда

Балалар тоғайға барды. Олар жеміс терді. Тоғайда

жеміс көп.

(9 ) сөз

Жылқы.

Жылқы төрт түліктің бірі. Саусаң қымызы сусын.

Мінсең көлік. Оның еті қымызы ем. Оның майы салқында қатпайды.

(17 сөз)

Тапсырма

1 Салқын сөзінің қарама қарсы мағынасы.

2 Салқында сөзіне дыбыстық талдау жасау,

Бақылау диктанты

Көктем.

Көктем келді. Күн жылынды. Дала қандай тамаша! Жер беті жасыл көрпе жамылғандай.

Тапсырмалар

а ) Заттың атын білдіретін сөздерді табу.

б ) Жасыл сөзіне дыбыстық талдау жасау.

Бақылау диктанты

Әже.

Әселдің әжесі бар. Ол ауылда тұрады. Әжесі оған шұлық

тікті. Әсел қуанды.

Тапсырмалар

а) Жуан дыбыстарды бір сызықпен

б ) Жіңішке дыбыстарды екі сызықпен

Көру диктанты

Мейірімді, бауырмал,ынтымақшыл, әдепті, тілалғыш.

Терме диктант

Жуан айтылатын сөздерді теріп жазу.

Ауыл көркі -тал. Дала көркі -мал. Өнер алды- қызыл тіл.

Суретті диктант

Суреттегі заттардың айтылуына қарай жіңішке айтылатын заттың атауын жаз.

Ешкі, бұзау, шелек, күрек, құс, тышқан, түйе.

Жарыс диктант

Дауыссыз дыбыстан басталатын құстардың атын жаз.

Торғай, қарға, қарлығаш, тауық, қаз, шағала.

Жатқа жазу

Бәйшешектен білеміз,

Көктем келіп қалғанын.

Мәз боламыз күлеміз,

Көрсек гүлін жарғанын.

Бақылау диктанты

Шұбат

Шұбат әрі сусын, әрі тамақ. Оны түйенің сүтінен аашытады.

Шұбаттың емдік қасиеті бар.

Тапсырма

а ) қасиеті сөзіне дыбыстық талдау жасау

б) жіңішке айтылатын сөздердің астын сыз.

Сөздік диктант

Отан, Атамекен, Астана, халық, бейбітшілік, Республика.

Шығармашылық, жатқа жазу.

Отан туралы мақал , өлең жазу.

Терме диктант

Бір буынды сөздерді теріп жазу.

Жер бусанып көк шығып,

Арықтардан су ақты.

Бүрлеп өсіп көк шыбық.

Жұтып жатыр шуақты.

Бақылау диктанты

Отан

Менің Отаным- Қазақстан Республикасы. Ол- тәуелсіз ел.

Біз Отанымызды сүйеміз. Отан- оттан да ыстық.

а ) Соңғы сөйлемдегі сөздерді буынға бөл.

б ) Буынға бөлінбейтін сөздерді теріп жаз.

Терме диктант

Тасымалдауға болмайтын сөздер

Қыста, жаз, төл, күшік, ін, ата, құлын, әже, тау,көл.

Жатқа жазу

әБйшешектен білеміз,

Көктем келіп қалғанын.

Мәз боламыз, күлеміз,

Көрсек гүлін жарғанын.

Бақылау диктанты

Наурыз

Наурыз көктем мейрамы. Ел оған сағынып жетеді.наурыз көжепісіреді. Әртүрлі ойындар ойналады

Тапсырмалар

а )Сағынып сөзінің тасымалдау жолдары.

б )Ойындар сөзін буынға бөлу.

Шығармашылық диктант

Мағынасы қарама- қарсы сөздерді жұптап жаз.

Қараңғы, сол, ащы, тар, қалың.

Терме диктант

Мәндес сөздерді топтап жаз

Батыр, зерек, қайсар, алғыр, момын, қорқақ, жуас, жалқау.

Жарыс диктант

Бас әріптен басталатын сөздер жазу

Терме диктант

Қаланың аттарын теріп жаз

Шолпан, Аұтөс, Алматы, Қазақстан, Аөтау, Құлагер,Атырау, Ертіс, Балқаш, Қостанай, Астана,

Бақылау диктанты

Қалада

Қайраттың атасы Алматыда тұрады. Ол қалаға қыдырып барды. Онда әдемі үйлер көп. Атасының үйі Алатауға жақын орналасқан. Қайрат Медеу мұз айдынына барды.

Тапсырма

а ) Жер -су аттарының астын сыз

Графикалық диктант

/- -. /- - - . /- - - - . / - - -. / -

Терме диктант

Заттың қимылың білдіретін сөздерді жазу.

Түлкі , жүгірді, жоғары, секірді, үш, аппақ, қар, маңырады, жауды.

Бақылау диктанты

Ішік

Ішік - жылы киім. Ішікті аңның терісінен жасайды. Оның екі жағы да қалың. Ішік киген адам суықта тоңбайды.

а ) Заттың атын білдіретін сөздердің астын бір сызықпен сыз

б ) Заттың қимылын білдідетін сөздердің астын екі сызықпен сыз.

Шығыармашылық диктант

Сызбаға сәйкес сөйлемдер жазу,

/ - - . / /- - - . / /- - - -. / - -.

Ескерту диктанты

Қазақстан бай ел. Жері кең байтақ.

Онда көп ұлттың өкілі тұрады.

Тапсырма

Графикалық сызбамен сызу.

Жатқа жазу

Әсемпаз болма әрнеге,

Өнерпаз болсаң арқалан.

Сен де бір кірпіш дүниеге

Кетігін тап та, бар калан!

Суретті диктант

Суреттер бойынша сөйлемдер құрау.

Көбелек, ара, құс, аю, қасқыр,

Ескерту диктанты

Бозторғай

Бозторғай -дала құсы. Оның денесі шаңын болады. Бозторғай даланы мекендейді. Жерге ұя салады. Ол- пайдалы құс

Мазмұндамалар жинағы

Мазмұндамаға арналған мәтіндегі сөз саны

1- сыныпта

1- жартыжылдықта -

2 -жартыжылдықта 15-20 сөз

Мазмұндама

Қозы

Біз жазда ауылға бардық. Онда қойлар бар екен. Бір қозы - қоңыр. Бір қозы -қоңыр ала. Біз қозылар, сүт бердік.

Сұрақтар

Сендер жазда қайда бардыңдар?

Ауылда нелер бар?

Қозылар қандай?

Сендер оларға не бердіңдер?

Жоспар

1. Ауылда

2.Қозылар

3.Сүт

Күз

Күз айлары - қыркүйек, қазан, қараша. Күзде күн суытады. Ағаштардың жапырақтары сарңаяды, жерге түседі. Құстар жылы жаққа ұшып кетеді.

Сұрақтар

1. Күз айларын ата.

2. Күзде күн қандай болады?

3. Күзде ағаш жапырақтары қандай болады?

4. Құстар не қылады ?

Жоспар

1 .Күз айлары.

2. Күзгі ағаш

2. Құстар

Құрманғазы

Алты жасар Құрманғазы жастайынан байдың қойын бағады. Жалғыз серігі өзі қолдан жасап алған домбырасы.

Оны қалдырмайды. Қозыларын айдап қырдың астына түседі де, отыра қалып домбыоасын тартады. Құрманғазы ел аралап өнерін жетілдіреді.

Сұрақтар

1. Құрманғазы нешеде?

2. Жастайынан не істеген?

3. Қолдан не жасап алды?

4. Бос уаөытта немен айналысады?

Жоспар

1. Бала Құрманғазы

2.Домбыра серігі

3.Өнерін жетілдіру

Қайың

Қайың биік өсетін ідемі ағаш. Оның бұтақтары жиі болады. Қайыңның жапырақтары жылтыр, жап- жасыл. Қайыңды иіп шана жасайды. Оның пайдасы мол

Сұрақтар

Қайың қандай ағаш?

Оның бұтақтары қандай?

Жапырақтары қандай?

Қайыңнан не жасайды?

Жоспар

1.Қайың

2.Оның пайдасы,

Достар

Күзгі жауын себелеп тұр. Жағалауда отырған торғай теңізден соққан толқынға еркелей қарайды.

Мүмкін колшатыр ұстаған бала көмекке келер деп күтуде.

Бүлдіршін құсқа тимейді. Қорғайды. Оны аялайды. Тек торғай үрікпесе болғаны.

Достар осылай табысты.

Сұрақтар

1. Жағалауда не отыр?

2. Кімнен көмек тіледі.?

3.Достардың табысуы?

Жоспар

1. Жауын

2. Торғай

3. Колшатыр ұстаған бала

4. Көмек

Қолданылған әдебиеттер

1. Бастауыш білім журналы Алматы 2005ж

2. Ұлан газеті

3. Балдырған журналы

4. Бұқпа газеті

5. Білім стандарты 2014

Мазмұны

1. Алғы сөз

2. Диктанттар жинағы

3. Мазмұндамалар