Өзін-өзі тану Күнделікті сабақ жоспарлары 2 - сынып

Сынып: 2 5-сабақ Пәні: Өзін - өзі тану

Тақырып: Оқуға құштарлық

Мақсаты: «Білім», «махаббат» адамгершілік құндылықтары туралы түсініктерін кеңейту.

Міндеттері:

Білімділік: оку-білімнін, адам өміріндегі маңызы туралы түсінік беру;

Дамытушылық: окуға, білім алуға деген ынталарын дамыту;

Тәрбиелік: кітапты кадірлеуге, еңбекті сүюге тәрбиелеу.

Көрнекі қүралдар: окулық, дәптер, үлкен ватман қағаз, түрлі түсті кағаздар, қайшы, үнтаспа.

Шаттык шеңбері

Балалар муғаліммен бірге шеңбер құрып тұрады, сәлемдеседі. үнтаспадан «Бақытпты балалық шақ» әнін оқушылар мұғаліммен қосылып айтады.

Бақытты балалық шақ

Сөзін жазған Ж. Турбеков Әнінжазган Ә.Еспаев

Жарастықпен жайнатып өмір көркін,

Гүл-бақшада сайраңдап өскен еркін.

Шат көңілді, бақытты ел ұланымыз,

Келешекте ұлы істі меңгеретін.

Отанымыз әлпештеп анадайын,

Құшактайды аялап сағат сайын.

Зәулім мектеп, кең сарай, түрлі алаң,

Не керектің біз үшін бөрі дайын.

Білім шыңын өрлейміз басып алға,

Қиындық жок, бөгеліс жолымызда.

Салтанатпен сап түзеп, ән шырқаймыз,

Көк туымыз желбіреп колымызда

Ән айтылып болған соң оқушылар орындарына отырады. мұалім сабақтың негізгі бөліміне көшу мақсатында оқушыларды бүгінгі сабақтың тақырыбымен таныстырады:

- Балалар, бүгін біз оку, білімнің адам өміріндегі қажеттілігі,
маңыздылығы туралы әңгімелесеміз. Сондықтан да бүгінгі тақы-
ып «Оқуға қүштарлык» деп аталады.

Әңгімелесу

Тақырыптың мақсатын аша түсу ушін оқулықта «Ойланайық,пі кірлесейік» айдарымен берілген сұрақтар бойынша әңгіме жургізіледі:

Адамға білім не үшін қажет?

Оқу кезінде кандай киындықтар кездеседі?

Оларды қалай жеңуге болады деп ойлайсыңдар?

Білімді болу үшін адамға кандай касиеттер қажет деп ойлайсыңдар?

Мәтінмен жүмыс

Муғалім аңыз әңгімедегі Әлімнің «Мен оқуым керек» деген өз,

мақсатына қалай жеткенін және оның үлкен ғалым болғанын мысалға
ала отырып, балалардың оқуға құштарлығын оятады.

Бала өз максатына калай жетті?

Баланың ғалым болуына кандай қасиеттері көмектесті?

Жана ақпарат

Оқулықта берілген «Жаңа ақпарат» арқылы балалардың оқуға деген құштпарлығын нақтпылай түсуге болады:

Білім алу кызығушылық, еңбекқорлық және табандылық танытуды қажет етеді.

Білім адам игілігіне қызмет етеді.

Жаңа ақпаратты талдау балаларға білімнің қажеттілігін уғынуға көмектеседі.

Дәптермен жүмыс

Жоғарыда айтылып, талқыланған әңгімеден түйген ойлар дәптерде берілген тапсырма арқылы бекітіледі.- Бакытты балалар елінің суреті арасынан жазу жазылатындай
етіп бос қалдырылған жолдарға олардың бакытты болуына нелер
көмектескенін жазыңдар. Балалар тапсырманы. дәптерге орын-
дайды, орындап біткен соң жария етеді.

Жүректен жүрекке

Мұғалім жаңа ақпараттағы ойды жалғастырып, сабақты балалардың бір-біріне білім алудың маңыздылығын білдіретін тілек айтумен қорытындылайды.

Үйге тапсырма: Бақытты балалық шақ жаттау.

Тексерілді: Досманова А.И.

Сынып: 2 6-сабақ Пәні: Өзін - өзі тану

Тақырып: Оқуға құштарлық

Мақсаты: «Білім», «махаббат» адамгершілік құндылықтары туралы түсініктерін кеңейту.

Міндеттері: Білімділік: оку-білімнің, адам өміріндегі маңызы туралы түсінік беру;

Дамытушылық: окуға, білім алуға деген ынталарын дамыту;

Тәрбиелік: кітапты кадірлеуге, еңбекті сүюге тәрбиелеу.

Көрнекі қүралдар: окулық, дәптер, үлкен ватман қағаз, түрлі түсті кағаздар, қайшы, үнтаспа.

Шаттық шеңбері

Жаңа сабақты бастарда әр баланың жағымды көңіл күйін қалып-тастыру мақсатында мұғалім шаттық шеңберін ұйымдастырады.

Балалар мұғаліммен бірге «Кел, билейік!» әнін қосылып айтады.

Кел, билейік! М. Әлімбаев

Қайырмасы:
Кел, билейік, кел, билейік,

Жалығуды білмейміз,

Неге тұрсың билемей?

Жабығуды білмейміз.

Кел, билейік, іркілмейік,

Жауқазындай көзді тартып,

Неге отырсың үндемей?

Жайраң қағып билейміз

• Өлеңді жаттап алыңдар.
Тапсырма

Мұғалім оқушыларға білімнің көзі кітапта екенін және оқуға деген балалардың қызығушылығын арттыру мақсатында Е. Ашықбаевтың өлеңін тапсырма ретінде ұсынады. Балалар сұрақтарға жауап береді. Кітаптың жыры Е. Ашықбаев

Деме: Өмірдегі үлесің.

«Оңай үйренем». Мен отырсам қолыңда,

Ақыл айтсам - Білмегенді білесің.

Егеспе. Көп пайдадан құр қалма,

Оқу деген - Жалқауланып отырып.
«Инемен құдық қазу» емес пе? Қолдан келіп түрғанда:

Менің әрбір жолымда - «Кел, балалар, оқылық!»

Неліктен кітапты «ұстаз» деп атаймыз?

Кітаппен қалай дос болуға болады?

Назар аударыңдар

Оқулықта Алпамыс пен Махаббаттың атынан ұсынылған тұжырымдамаларға жеке-жеке талдау жасалынады:

Білім - өзіңді, өзгені танытады.

Білім - өмірді түсінуге көмектеседі.

Білім - табиғат қүпияларын ашады.

Білім - болашаққа жетелейді.

Дәйексөз

Балалардың жауаптары сабақтың дәйексөзімен туйінделеді.

Мұғалім тақтаға «Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ» деген халық мақалын жазып қояды.

- Балалар, кітап оқу арқылы білімді боласыңдар. Білімді адам - ол күшті адам. Өйткені адам білімнің арқасында өмірдің ақиқатын танып біледі. Көп білсең адамдарға ақыл-кеңес бере аласың, сыйға бөленесің. Біліміңнің көп болғандығынан барлық жағдайларда сезбен, ақылмен жеңе аласың. Сондықтан да халық «Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ» деп айтқан.

Мұғалім балаларға дәптердің соңында берілген «Менің дәйексөздерім» айдарындағы бүгінгі сабақтың тақырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді жазуға кеңес береді.

Тапсырма

Сабақта алған білімдерін пысықтай түсу ушін мынадай тапсырма беріледі, оның орындалу жолдары тусіндіріледі.

Оқулықта берілген мақал-мөтелдердің мағынасын түсініп, мүмкіндігінше жаттап алыңдар:

«Оқу - білім бүлағы».

«Білім - өмір шырағы»

«Оқу инемен құдық қазғандай»

«Оқу - түбі тоқу»

Дәптермен жұмыс

Мұғалім оқушыларға дәптермен жұмысты орындау жолдарын

түсіндіреді. Оқушылар тапсырманы дәптерлерінде орындайды. Орындап жария етеді.

Тапсырма

Берілген суреттерді пайдалана отырып, сөзжұмбақты шешіңдер.

Жүректен жүрекке

Шеңбер аясында Ә. Дуйсенбиевтің сөзіне жазылған И.Нүсіпбаевтың

«Ақылшым - мұғалім» әнін бәрі бірге айтуына болады.

Үйге тапсырма: Ақылшым - мұғалім жаттап келу.

Сөзін жазған Ә. Дуйсенбиев Әнін жазған И. Нусіпбаев

Тексерілді: Досманова А.И.

Сынып: 2

7-сабақ

Пәні: Өзін - өзі тану Өткізілген күні:

Тақырыбы:Менің ұстаздарым

Мақсаты: «Білім», «еңбек», «сыйластық» адамгершілік құндылықтары

туралы түсініктерін кеңейту.

Міндеттері:

Білімділік. оқушыларға мұғалімнің, ата-ананың, үлкендердің, кітаптың өмірдегі «ұстаздары» екендігін түсіндіру;

Дамытушылық. Мұғалім еңбегіне сүйіспеншілігін, кітап оқуға қызығушылықтарын арттыру;

Тәрбиелік. Ұстаздарды бағалауға, сыйлап-құрметтеуге трбиелеу.

Көрнекі құралдар: үнтаспа, түрлі түсті қарындаштар.

Шаттық шеңбері

Балалар мұғаліммен бірге шеңбер құрып тұрады, бір-бірімен сәлемдеседі. Оқушылар үнтаспаға қосылып, «Жарқын жүзді ұстазым» әнін бірге айтады.

Жарқын жүзді ұстазым

Сөзін жазған Ш.Смаханұлы Әнін жазған И. Нүсіпбаев

Келгенімде алдыңа, Бакытымнын осыдан

Қызыл арай гүл алып, Басталғанын түсіндім.

Жақын тарттың жанына, Мейір толы көзінде,

Шәкіртім деп куанып. Кім бар сенен шыдамды.

Сипадың да басымнан, Шалыс басқан кезімде,

«Әлілпені» ұсындың. Кешіресің кінәмді.

Әңімелесу

Мұғалім мен шәкірт арасындағы сыйластықты карым- қатынастарын дамыту мақсатында әңгімелесу ұымдастырылады.

Мұғалім оқушылардың ұстаз туралы түсініктерін анықтап, ол жөніндегі балалардың пікірін тындау мақсатында әңгімелесу жүргізеді. Ол үшін мынадай әнгімелесу сұрақтары беріледі:

Ұстаз деп кімдерді айтамыз?

Сендер кімдерді өздеріңе ұстаз санайсыңдар?

Ұстаздарыңды. қалай қуантар едіңдер?

Мүғалім балалардың жауаптарын тыңдап, корытынды жасайды:

- Дұрыс айтасыңдар. Тәрбие, тәлім, білім, ақыл беретін адам-
дарды біз ұстаз дейміз. Ата-ана - ұстаз, мұғалім - ұстаз, үлкен-
дер - ұстаз, кітап - ұстаз. Олар біздің жақсы адам болып өмір
сүруімізге көмектеседі.

Балалардың жауаптарын мұғалім туйіндеп, мұғалім шәкіртіне ең жақын адам екенін ұқтырып және шәкірттерінің тек қана жақсы жақтарынан көрініп, улкен жетістіктерге жетуі ұстаз үшін үлкен қуаныш болатынын айтып береді.

Ойын

Ұстаз еңбектің мәнін рөлдік ойын арқылы да ашуға болады.

«Жас тілші» атты рөлдік ойында балалар «Айгөлек» журналының жас тілшілері рөлінде мұалімнен сұхбат алады.

Мұғалім өзінің ұстаздық еңбек жолы, оқытқан шәкірттері, олардың жетістіктері мен оқушылары арасындағы, сыйлы қарым-қатынасты бейнелейтін алдын ала жасаған фотомонтажын тақтаға іледі.

Әрбір бала тақтадағы фотомонтаж бойынша мұғалімге өзі қалаған сұрақтарын кояды, мұғалім жауап береді. Мұғалім ойын соңында осы мамандықты не үшін таңдағаны туралы айтып береді.

Мәтінмен жұмыс

Оқушылардың ұстаз еңбегіне деген құрметін арттыра түсу максатында өлең оқу ұсынылады. Оқушылар өлеңді оқып, ондағы негізге ойға мән беріп, берілген сұраққа жауап береді.

Устаз

А.Сопыбеков

Әрбір жастың -Қарлығаштың

Көніл сырын дәл басқан.

Талаптанып, Қанаттанып...

Өмір сырын ұғамыз. Білім алып, Тұлғаланып...

Азамат боп шығамыз.

Күлімдеген,

Күнім деген,

Қамқор болған ұстазым.

Жаны жайсан, Жайдары жан, Ұғындырған сөз сазын.

Бәрін білген,

Білім берген

Жас ұрпаққа талмастан.

Өлеңде ұстаз деп кімді айтып отыр?

Өленде ұстаз бойындағы қандай жақсы касиеттер айтылған?

Тапсырма

Мұғалім ұстаз туралы ой пікірлерді толықтыру және оқушылардың өз пайымдауларын байқау үшін «Суретке карап, ұстаздык, еңбек туралы айтып беріңдер» - деген тапсырма береді.

Жаңа ақпарат

Окулықта берілген «Жаңа ақпаратты» талдау арқылы ұстаздың адам өміріндегі маңызы түсіндіріледі:

Оқушыларға мұғалім еңбегінің маңызын аша түсетін жаңа ақпаратпен танысу ұсынылады.

Ұстаз мектепте білім-тәрбие беріп, адамгершілік нұрын төгеді. Мұғалім жас ұрпаққа өз өнерін, тәжірибесін, білмін үйретеді. Адамдардың айналаға, достарына, табиғатқа деген дұрыс көзқарасын қалыптастырады. Ол адамның өмірге деген сенімін арттырады, өмірден өз жолын дұрыс таба білуге көмектеседі.

Жаңа ақпаратты талдау балалардың өзіне, болашағына деген сенімінің калыптасуына көмектеседі.

Мәтінмен жүмыс

Балаларға ұстаз еңбегінің маңыздылығы мен мән - мағынасын түсіндіру ушін «Өнерлі жігіт» аңызы негізінде әңгімелеу ұйымдастырылады.

Өнерлі жігіт

Аңыз Өл-Фараби бір күні базарға барса, бір жас жігіт тісімен шеге суырып, әр түрлі өнер көрсетіп отыр екен. Оны көрушілер риза болып, тиын-тебен тастап кетіп жатады. Әбунасыр одан:

Күніне қанша табасың? - деп сүрайды.

Екі дирхемге жетер-жетпес кана.

Онда сен бұл өнерді таста. Маған ер, мен саған оқу үйретемін, күніне төрт дирхем беремін, - деп оны ертіп алады. Мұны естіген саудагерлер:

- Мына диуана, дәруіштің дені сау ма? Өзі оқытып, әрі оған төрт дирхем төлегені несі? - деп күліпті.

Кейін сол бала үлкен ғалым болыпты деген сөз бар. Оқушыларға аңыз желісі бойынша сұрақтар қойылады:

Әл-Фараби жігітке нені үйреткісі келді? Не үшін?

Шәкіртінің болашақта жақсы адам болып шығуына ұстазы кандай еңбек сіңірді деп ойлайсыңдар?

• Білім адамға не үшін қажет деп ойлайсыңдар?
Балалардың жауаптары тыңдалып, мұғалім қорытынды жасайды:

- Ұстаздың еңбегі зор. Ұстаз әр баланың бойындағы жақсы
қасиеттерді байқап, оның болашақта өз орнын табуына көмектеседі.
Сол үшін аянбай еңбек етеді.

Қорытындылау

Мұғалім оқушылардың сабақтан алған білімдерін төмендегідей түйіндеуіне болады:

- Ұстаз - тек оқу, жазу үйретіп, білім беретін мұғалім ғана емес.
Ол қиналған сәтте қол ұшын беретін көмекші, қамқор, іздеген
сұраққа, бастаған іске ақыл-кеңес беретін ақылшы, бірге еңбек ететін
сенімді дос бола алады.

Дәптермен жүмыс

Мұғалім оқушыларға дәптермен жұмысты орындау жолдарын түсіндіреді.

Оқушылар тапсырманы дәптерлерінде орындайды. Орындап біткен соң жария етеді

.

Тапсырма:

«Менің ұстазым» тақырыбына шағын өңгіме жазындар.

Жүректен жүрекке

Балалар мұғалімді ортаға алып, өз тілектерін арнап, ұстаздарымен қосылып ән айтады.

Үйге тапсырма:

Тексерілді: Досманова А.И.

Сынып: 2

Пәні: Өзін - өзі тану.

8-сабақ

Тақырыбы: Менің үстаздарым

Мақсаты: «Білім», «еңбек», «сыйластық» адамгершілік кұндылықтары туралы түсініктерін кеңейту. Міндеттері:

Білімділік. Оқушыларға мұғалімнің, ата-ананың, үлкендердің, кітаптың өмірдегі «ұстаздары» екендігін түсіндіру;

Дамытушылық. Мұғалім еңбегіне сүйіспеншілігін, кітап оқуға қызығушылықтарын арттыру;

Тәрбиелік. Ұстаздарды бағалауға, сыйлап-қүрметтеуге тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: үнтаспа, «жүрекше» түрлі түсті қағаздар.

Шаттық шеңбері

Балалар мұғаліммен бірге шеңбер құрып тұрады, сәлемдеседі. Балалар ұстаздарына арнап жүрекжарды тілектерін айтады.

Тапсырма

Оқушылардың сабақта алған білімдерін іс жузінде көрсетулеріне мүмкіндік беретін мынадай тапсырма беріледі:

- Төменде айтылған ойларды тусіндіріңдер.

Бұл тапсырманы, берудегі мақсат - оқушылардың мұғалім еңбегін түсініп, бағалай білуге ықпал ету.

Мұғалім - білім беруші.

Мұғалім - көмекші.

Мұғалім - қамқоршы.

Мұғалім - ақылшы.

Мұғалім - сенімді дос.

Оқушылар тапсырманы қалауларынша топқа бөлініп немесе жеке-жеке ойланады. Тапсырманың орындалуын сынып алдында жария етеді.

Дәйексөз

Мұғалім тақтға «Ұстазы жақсының, ұстамы жақсы» деген мақалды жазып қояды. Осы мақалдың мағынасын оқушылардың қалай түсінетіндерін сұрайды. Балалардың жауаптарын тыңдаған соң, өзі қорытынды жасайды.

Мұғалім балалардың жауабын төмендегі ойдын негізінде толықтыруына болады:

- Балалар, жалпы біз кімнен немесе неден, тәлім-тәрбие, өнеге
алсак, үйренсек өзімізге соларды ұстаз санаймыз. Біз ұстаздан көп
нәрсе үйренеміз.

Ұстаз өмірдегі құбылыстар мен әрекеттерді, құндылыктарды танып білуге, ажырата алуға үйретеді. Ұстаздан алған білімді бойына сіңіре білген, оны өмірде дұрыс колдана алған шәкірт нағыз білімді болады.

Мұгалім балаларға дәптердің соңында берілген «Менің дәйексөздерім» айдарындағы бүгінгі сабақтың тақырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді жазуға кеңес береді.

Мәтінмен жұмыс

Мұғалім балаларға Ы. Алтынсариннің «Бақша ағаштары» әңгімесін айтып береді.

Мұғалім оқушылардың осы мәтіннен түйген ойларын мынадай сұрақтарға жауап алу арқылы біледі.

• Бақша ағаштарының түзу және қисық өсулерінің себебі неде

деп ойлайсындар?

Әкесі баласына кандай ақыл айтты?

Осы әңгімеден қандай корытынды шығаруға болады? Балалардың жауаптары тыңдалады. Балалардың жауаптарын

мұғалім:

- «Ата-анасының, үлкендердің айтқан ақылын тыңдап өскен бала жақсы азамат болып өседі» деген өнегелі сөзбен түйіндейді.

Тапсырма

Оқушылардың сабақта үйренгендерін бекіту мақсатында «Суреттерге қарап, «Менің ұстаздарым» тақырыбына әңгіме құрастырыңдар» деген тапсырма беріледі. Тапсырманы орындау кезінде пайдалану үшін оқулықта суреттер ұсынылған.

Назар аударыңдар

Мұғалім оқулықта ұстаз туралы Алпамыс пен Махаббаттың атынан берілген үзіндіге балалардың көңілін аудартады:

Ұстаз біліммен сусындатады;

Ұстаз тәлім-тәрбие береді

Ұстаз өмір қиындықтарын жеңуге баулиды;

Ұстаз табиғатты танып білуді меңгертеді;

Ұстаз адамдарды түсінуге үйретеді.

Шығармашылық жүмыс

«Түнгі аспан» атты шығармашылық жүмыс төмендегідей

жүргізіледі.

Мұғалім тақтаға түнгі аспанды бейнелейтін қою көк түсті плакатты іледі. Өзі сары түсті қағаздан «Айды»қиып, плакатқа жапсырады. Ал әр оқушы фолъгадан жулдыздарды қиып, тақтадаға плакатқа шетінен орналастырады.

Мцұғалім оқушылардың орындаған тапсырмасына ризашылы-

ғын білдіреді:

- Жарайсындар! Біздің «Түнгі аспанды» жарық еткен ай мен жұлдыздар. Ай мүғалім, ал жүлдыздар - оның шәкірттері.

Дәптермен жүмыс

Мұғалім оқушыларға дәптермен жұмысты орындау жолдарын

түсіндіреді.

Оқушылар тапсырманы дәптерлеріне орындайды. Орындап біткен соң жария етеді.

Тапсырма:

Берілген сөздерді орындарына қойып, сөзжұмбақты шешіндер. Керекті сөздер: ұстаз, сағат, ата, кітап, қарбыз.

Қорытындылау

Мұғалім сабақты былайша қорытындылайды:

- Иә, шәкірттерінің тек қана жақсы жақтарынан көрінуі, үлкен жетістіктерге жетуі ұстаз үшін үлкен қуаныш.

Жүректен жүрекке

Мұгалім сағаттың қос тіліндей екі қолын екі жаққа созып ортаға тұрады. Балалар сағаттың тілімен оңға қарай қозгалыспен бірінен кейін бірі алақаны арқылы ұстаздан жылу алады. Әр бала алақанын ұстаздың алақанына тигізіп тұрып, алғыс білдіреді. Мысалы: «Білім бергеніңіз үшін рацмет! Оқуга үйреткеніңіз үшін рақмет! Ақылдылыққа жетелегеніңіз үшін рақмет!

Үйге:

Тексерілді: Досманова А.И.

П ТАРАУ АДАМИ ҚАРЫМ - ҚАТЫНАСҚА ҮЙРЕНЕЙІК

Сынып: 2

Пәні: Өзін - өзі тану.

Өткізілген күні:

9-сабақ

Сабақ тақырыбы: Үлкенге - құрмет, кішіге - ізет

Мақсаты: «Сыйластық», «құрмет» адамгершілік құндылықтары туралы түсініктерін кеңейту.

Міндеттері:

Білімділік. Үлкендер мен кішілер арасындағы сыйластықты түсіндіру;

Дамытушылық. Сыйластықты қарым-қатынас жасау іскерліктерін дамыту;

Тәрбиелік. Үлкендерді сыйлауға, кішілерге қамқор болуға тәрбиелеу.

Көрнекі құралдар: дәптер, оқулық, ақ қағаздар.

Шаттық шеңбері

Мұғалім сабақтың мақсат, міндеттеріне сай жақсылықтан уйреніп, жамандықтан жиренуді ұғындыру мақсатында төмендегі өлең жолдарын балалармен бірге қайталап, шаттық шеңберін ұйымдастырады:

Жақсылықтан үйреніп,

Боламыз біз жақсы адам.

Жамандықтан жиреніп,

Үлгі аламыз жақсыдан.

Әңгімелесу

Мұғалім оқушылардың улкендерге құрмет, кішілерге ізет көрсету арқылы адамдардың қандай жетістікке жете алатыны туралы тусініктерін дамыта түсу ушін оқулықтағы берілген сұрақтар бойынша әңгімелесу әдісін жургізеді. Бұл сұрақтар арқылы оқушылардың қоғамда, отбасында және достары мен туыстары, басқа адамдар арасында қарым- қатынастарын қалыптастыруға, адам өміріндегі мәнін терең түсіне бастауына жетелейді.

Өзіңді, өзгені құрметтей білесің бе?

Өзара сыйластыққа қалай жетуге болады?

Достарыңмен арада қандай сыйластық бар?

Балалардың өз ойларын еркін айтуына және сыйласымды

қарым-қатынас жасау адамның өзіне байланысты. екенін тусіндіреді.

Мәтінмен жұмыс

Әңгімені оқып, талдау барысында мұғалім адамның әр ісінде, жүріс - тұрысында сыйластық қажет екенін ұғындырады.

Үш дос

М. Төрежанов

Көп пәтерлі үйдің ауласында толас болмайды. Кішкене-кішкене балалар ойыншықтарын алып шығып, қызыл шеке болып ойнайды да жатады. Бүгін де Қазанқап пен Қарымсақ трамвайын әкеліп, ақаулы жерін жөндеп, біраз әуре болды. Бұлардың ойынының үстіне Самат келді. Ол трамвайдың иесі Қазанқапқа:

Ойындарыңа мен де косылайыншы, - деп өтінді. Қазанқап:

Ойынға қоспаймыз, - деді бірден кесімін айтып. Сөйтіп, Саматтың бетін қайтарып тастады.

Самат біраз қарап тұрды да, томсырайған күйі үйіне қарай беттеді.

Келесі күні Самат өрт сөндіретін қызыл машинасын алып шықты. Жанына Қарымсақты қосып алды. Қарымсақ кіммен болмасын тату ойнайтын. Ойынның неше түрлісін тауып, қыздырып ала жөнелетінді. Бұлар үйден шықкан «өртті» оған су құйып, сөндіріп, баланы алып шығып, жедел жәрдем көрсетіп ойнап жүрді. Қарымсақ Қазанқапқа:

Кел! Ойынға сен де аралас, - деді. Қазанқаптың кешегісі есіне түсті.

Самат мені ойынға қоса ма? - деп қипақтады.

Кел, ойнай бер. Мен ойыншығымды қызғанатын сен сияқты емеспін. Өрт сөндіру үшін қолдың көп болғаны жақсы, - деп Самат Қазанқаптың қолынан ұстап, ойынға өзі араластырды.

Қазанқап қиналып, екі беті кып-қызыл болып:

- Самат, кешегімді кешір, мен енді ойыншығымды қызғанбай-
мын, - деді. Содан бері үшеуі тату ойнайтын болды.

Балалар неліктен бірге ойнай алмады?

Бір-бірімен сыйластықта болу үшін адамның бойында қандай қасиеттер болуы керек?

Ойын-жаттығу. «Құрмет-ізет»

Сабақтан түйген ойлар ойын-жаттығу және рөлдік орындаулар арқылы пысықталады.

Мұғалім тақтаға жапырақсыз ағаштардың (үлкен, кіші) суреті салынған плакаттарды іледі. Оқушыларға қағаздан жасалған ағаш жапырақтарын таратып береді. Жапырақтардың артқы бетіне құрметті, ізетті білдіретін сөздер жазылған, ал жолақтарға сөздер жазылмаған.

Оқушылар жапырақтардағы сөздерді дауыстап оқып, осы сөздер үлкендер айтатын сөздер болса - «үлкен ағашка», кішілер айтатын сөздер болса - «кіші ағашқа» іледі.

Жапыратардағы сөздердің үлгісі: өтіңіз, жолыңыз болсын, сізге рақмет, отырыңыз, ғафу етіңіз, сау болыңыз, алыңыз, айтыңыз, кешіріңіз, ала ғой, тыңдай ғой, кешірім ет, сау бол, айта ғой, көмектес, жол бер, сыйлы бол, әдепті бол, сыпайы бол.

Мұғалім ойын-жаттығу бойынша орындалған тапсырма нәтижелерін былайша қорытындылауы мумкін.

- Балалар, енді үлкен ағашқа ілінген сөздер үлкенге кұрметті
білдіреді, сондықтан оны «Құрмет» ағашы деп атайық. Ал кіші
ағашқа ілінген сөздер кішіге ізетті білдіреді, сондықтан оны «Ізет»
ағашы деп атайық. і

Жаңа ақпарат

Оқулықтағы жаңа ақпарат құрмет, ізет туралы оқушы білімдерін нығайта түседі. Олар оқулықтағы жаңа ақпаратты оқи отырып, адамдардың арасында көп нәрсе сыйластыцца байланысты екенін тусінеді.

Адамдар бірін-бірі сыйлап, түсіне білсе, жақсы қарым-катынас жасауға кол жеткізеді. Өзара сыйластык достыққа әкеледі.

Өмірде адамдар бір-бірін кешіре, түсіне білгенде ізгілікке жетуге болатынын және өзара сыйластық қана достыққа әкелетініне мұғалім назар аударады.

Дәптермен жұмыс

Сабақта айтылған ойларды оқушылардың түсінгенін білу мақсатында дәптердегі тапсырма орындалады.

1-тапсырма:

«Менің айтар ақылым». Бос жолдарға карындасыңа (сіңлі), ініңе арнап ақыл хат жаз.

2-тапсырма:

«Менің тындар ақылым». Бос жолдарға үйдегі үлкендердің өзіде айтатын ақылдарын жазуға ұсыныс жаса.

Жүректен жүрекке

Оқушылар осы сабақтан алған әсерлерін төмендегі өлең жолдарын бірге айтып, сабақты аяқтайды.

Құрметтеп ата-анамды, Бәрін де жақсы көремін,

Ардақтап әпке, ағамды, Үнемі көмек беремін.

Қамқор боп сіңлі-ініме, Үлкенді сыйлау - кішілік,

Сыйлымын үлкен-кішіге. Үлгілі мінез - кісілік.

Үйге:

Тексерілді: Досманова А.И.

Сынып: 2

Пәні: Өзін - өзі тану.

Өткізілген күні:

10-сабақ

Сабақ тақырыбы: Үлкенге - құрмет, кішіте - ізет

Мақсаты:, «Сыйластык», «кұрмет» адамгершілік кұндылығы туралы түсініктерін кеңейту. Міндеттері:

Білімділік: үлкендер мен кішілер арасындағы сыйластыкты түсіндіру;

Дамытушылық: сыйластықты қарым-қатынас жасау іскерліктерін дамыту;

Тәрбиелік: үлкендерді сыйлауға, кішілерге қамқор болуға тәрбиелеу,
Көрнекі күралдар: дәптер, оқулық, ақ қағаздар.
Шаттық шеңбері
Мұғалім сыйластық, құрмет ұғымдарының отбасынан басталатынын ұғындыру мақсатында

М. Керейбаевтің әнін балалармен қосылып айтып, шаттық шеңберін ұйымдастырады.

Дана әжем

Ірімшігін, мейізін, Бізге сактап беретін.

Қайырмасы.

Ертегі айтып, әлдилеп,

Әлпештеген, жебеген.

Кеп кой бізге айтатын,

Акыл-кеңес, өнегең.

Қайырмасы

Сөзі мен әнін жазған М. Керейбаев

Мамамыздьң анасы,

Ақ жаулықты ақ әжем. «Айналайын құлыным» -

Деп айтатын дана өжем.

Қайырмасы:

Еркелетіп өсірген,

Айналайын дана әжем.

Мені жақсы көретін,

Сені жақсы көретін.

Балалардың үлкендерді сыйлауға және үлкендер мен кішілер арасындағы сыйластықты түсіндіру мақсатында мынадай сұрақтар қойылуы мүмкін.

Ата, әжелерің сендерге қандай ақыл-кеңестер айтады?

Сендер әжелеріңе қандай құрмет көрсетесіндер?

Немесе мұғалім шаттық шеңберін балалардың бір- бірімен бас иіп немесе жымиып амандасуымен ұйымдастыруға болады. Мұғалім осылайша амандасудың мәнін түсіндіреді және оны бүгінгі тақырып-пен байланыстырып, мына бағытта айтып беруі мүмкін:

- Балалар, бас иіп сәлемдесу, алғыс айту, тіпті бір ауыз сөз айтпай жымиып бас ию адамға деген құрметті, сыйластықты білдіреді. Адамға деген құрметің жымиып тұрып амандасудан басталады. Сый, құрмет үлкенге де, кішіге де көрсетіледі. Тіпті үлкендер өзінен жасы кішілердің әдептілігін, кергендігін, тәрбиесін сыйлап бірінші болып амандасуы да мүмкін. Ризашылықтарын білдіріп, алғыс айтады, баталарын береді.

Тапсырма

Мұғалім балаларға өздерінің ерекше сыйлайтын адамдары туралы және оның қандай ісі, қасиеттері сыйлауга лайық екенін айтып беру үшін тапсырма беріп, олармен ой бөлісуге ұсыныс жасауына болады.

Жағдаяттарды шешу

Оқушылардың адамгершілік құндылықтар туралы түсініктерін бекіте түсу үшін жағдаяттармен жұмыс жүргізіледі. Мұғалім оқулықтағы берілген суреттерге оқушылардың назарын аударып, немесе тақтаға сюжетті суреттер іліп, жағдаяттардьі шешу жолын тусіндіреді.

Сюжетті суреттер:

1. Шығармашылық кездесу кезінде өзіңді қызықтырған сұрақ қойғың келді. Ол...

Сенің досың сыныптастарына ренжіп қалды. Себебі...

Сабақ үстінде досыңа қызық әңгіме айтқың келді. Бірақ...

Осы сюжетті суреттер бойынша балаларға сұрақтар қойылады немесе жағдаяттарды жалғастыру ұсынылады.

Балалардың жауаптары тыңдалады

Мәтінмен жүмыс

Мұғалім «Рақмет, ата» деген оқулықта берілген әңгімені оқып, талдау барысында әр адамның атқарған ісінде, жүріс-тұрысында сыйластық пен үлкенді құрметтеу болатынын оқушылардың өздерінің пайымдауына бағыт береді.

Сахналау

Мұғалім оқулықтағы «Сахналау» айдарымен берілген өлеңді үш оқушы (автор, бір кісі, қария) рөлдерде орындату арқылы кісілік-кішілік яғни үлкен мен кішінің бір-біріне ізет-құрметін, қарым-қатынасын айқындай туседі. Сахналау барысында оқушылар осы рөлдерді орындауда өз жауапкершілігін де түсінеді. Адамға жара-сымды өмір сүру ушін қандай қасиеттер қажет екенін үйренеді.

Кісілік-кішілік

Ә. Ахметов

Кезек күтіп сөйлесе,

Көрсетсе ізет, білгендік.

Кеуде кере келмесе,

Сол - Кісілік-үлкендік.

- Сіз үлкендік дегенмен,

Басқаша құтық мұны біз,

Мәмілешіл бар елмен

Кішілік қой мұнымыз.

Жөн-ақ өзің аңдасаң,

Сездің мәнін түсініп.

Ұйқасады әрқашан

Кішілік пен кісілік.

Өлеңдегі кісілікке тән қасиеттерді айтып беріңдер.

Кішілікке тән қасиеттер туралы айтыңдар.

Тыныштық сәті

Баланың өзінің ішкі күйіне білуге, оның табиғатпен байланысын сезінуге мүмкіндік беретін тыныштық сәті төмендегідей ұйымдастырылуы мүмкін.

- Балалар, денелеріңді түзу ұстап, бастарынды жоғары көтеріп, ыңғайланып отырыңдар. Көздеріңді жұмсаңдар да болады. Ауаны терең жұтып, еркін тыныс алыңдар. Өздеріңнің тыныс алуларыңды бақылап, бақытқа, махаббат пен тыныштықка толы таза, шипалы ауанын; тұла бойларыңа толғанын сезініңдер. Ал енді көздеріңді ашсаңдар да болады.

Шығармашылық жүмыс

Мұғалім балалардың суреттерге қарап, кімді не үшін құрметтеу керектігін баяндап беруді ұсынады. Балалар бұл шыгармашылық жұмысты орындау барысында сыйластық, құрмет ұгым-дарының мәнін түсінеді. Өз пікірлерін ашық айтады. Мұғалім балалардың жауабын толықтырады.

Назар аударыңдар

Мұғалім оқулықта сыйластық туралы Алпамыс пен Махаббаттың атынан берілген үзіндіге балалардың көңілін аудартады:

Адамдар өзара сыйласып, бір-бірінің жақсы, ізгі қасиеттерін кұрметтесе, сыйластыққа қол жеткізеді.

Өзін-өзі сыйлайтын адам өзгелерді де сыйлай біледі.

Дәптермен жұмыс

Мұғалім оқушыларға дәптермен жұмысты орындау жолдарын түсіндіреді.

Оқушылар тапсырманы дәптерлерінде орындайды. Орындап біткен соң жария етеді.

1-тапсырма:

Сурет бойынша әңіме құрастырып, дәптерге жазыңдар.

2-тапсырма:

Берілген сөздердің шеңбер ішінде берілген отбасы мүшелерінің қайсысына қатысты екендігін тауып белгілеңдер және айтып беріңдер.

Жүректен жүрекке

Оқушылар осы сабақтан алған әсерлерін төмендегі ән айтумен жалғастырып, мұғалім сабақты аяқтайды.

Бақытты балалар әні Сөзін жазған Қ. Мүсірепов Әнін жазған И. Нүсіпбаев

Үйге:

Тексерілді: Досманова А.И.

Сынып: 2

Пәні: Өзін - өзі тану.

Өткізілген күні:

11-сабақ

Сабақ тақырыбы: Кешірімді бала - кішіпейіл бала

Кешірім - ізгіліктің белгісі. Халық даналыгы

Мақсаты: «Кешірім» ұғымының адамгершілік кұндылығы ретінде мәнін ашу. Міндеттері:

Білімділік: кішіпейілділік, кешірімділік туралы түсініктерін кеңейту;

Дамытушылық: кішіпейілділікке бейім қабілеттерін дамыту;

Тәрбиенлік: кішіпейіл, кешірімді болуға тәрбиелеу;

Көрнекі құралдар: күннің, бұлттың суреті, оқулык, дәптер, сөзжұмбақ.

Шаттық шеңбері

Шаттық шеңберінде мұғалім оқушылармен амандасып, төмендегі А. Бейсебайдың өлең жолдарымен сабақты бастауды ұсынады:

Адамдарға кешіріммен карайтын,

Жан жылуы жылылық боп тарайтын.

Кіпгіпейіл бала болғым келеді,

Айналасын нұрлы күнге балайтын.

Бұл өлеңді оқу арқылы мұалім оқушы бойындағы кешірімді болу, кішіпейіл болу сияқты жақсы қасиеттерді қолдау, дәріптеу мақсатын көздейді. Ол үшін мұғалім төмендегідей сұрақ беруіне болады:

- Сендер кешірімді болу дегенді қалай түсінесіңдер?
Әңгімелесу

Әңгімелесудің мақсаты - оқушылардың «кешірім сұрау», «кешіре білу», туралы ойларын тыңдап, адам өміріндегі мәнін тусіндіру. Мұғалім балалардың достарымен, бауырларымен және жақын адамдарымен ренжіскен кезде қандай күйде болатынын олардың өздері айтқан ойларымен түйіндеп, адамдарды ренжітпеу керек екенін терең ұғынуына көмегін тигізеді.

Кішіпейіл болу дегенді қалай түсінесіңдер?

Достарыңмен және жақын адамдарыңмен ренжіскен кезде кандай күйде боласыңдар?

Кешірім сұраудың достықты сақтауға көмектескен кездері болды ма?

Мәтінмен жұмыс

Мәтінді оқушылардың өздеріне кезекпен оқытып мазмұнын мұқият тыңдауды ұйымдастыруға да болады. Мұғалім тақырыптың мазмұнын ашатын сұрақтар арқылы оқушыларға мәтіндегі негізгі ойды таптырып, олардың құдылықты мәнін өз пікірлерімен пайымдатады. Мәтіннің соңында берілген сұратар оқушылардың ойларын тұжырымдауға негіз болады.

Кешірім

Р. Әбілқадырова

Балалар өз қателіктерін қалай түсінді?

Атай қандай жақсы қасиет танытты?

Өздерің атайдың орнында болсаңдар не істер едіңдер? Мәтіндегі ойдың шешуін төмендегі ойын-жаттығу арқылы да

ұйымдастыруға болады.

Өзіммен-өзім

Оқушыларға кішіпейілділік құндылығын сезіндіру мақсатында релаксациялық тәсіл ұйымдастырылады.

Үнтаспадан табиғат дыбыстары баяу естіліп тұрады.

- Балалар, ыңғайланып отырып алыңдар. Көздеріңді жұмсаң-
дар да болады. Көз алдарыңа «Аспан патшалығы» ақ мамықтай ақша
бұлтты жіберіпті деп елестетіндер. Сол ақша бұлттың үстінде біз
отырғандаймыз. Ақша бұлт мамықтай жұмсақ екен. Аспан әлеміне
қарай көтеріліп барамыз. Айдын шалқар көлден өтіп, орманды ал-
қапқа кездестік. Жүгірген аңдар, сайраған құстар көрінеді. Гүл жай-
қалған сұлу далаларға да жақындап қалдық, әсем гүлдер көріне
бастады. Гүлдер неткен керемет! Алуан түрлі, көздің жауын ала-
ды. Біз осының бәрін бірге көргенімізге, осындай шақта бірге бол-
ғанымызға іштей қуаныштымыз. Ақ мамықтай ақша бүлт бізді
жүпар иісті, өсем де көркем «Гүлдер» сүлулық сарайына түсірді.
«Гүлдер» сүлулык сарайында тек қана кешірімді, кішіпейіл адам-
дар түрады екен. Осы жерде түратьш адамдардьвд барлығы бір-біріне
кеішпейілділік танытады. Біздің де бойымызға кішіпейілділік пен
кешірімділік сезімдері бойлап бара жатқандай. Осы сезімдермен біз
де, бұрынғы қалпымызға келейік.

Дәйексөз

Мұғалім сабақтың мазмұнын дәйексөздің мағынасын түсіндіру арқылы аша түседі.

Мұғалім тақтаға «Кешірім - ізгіліктің белгісі» деген халық даналығы нақыл сөзін жазып қояды.

- Балалар, өткен сабақтарда айтылған адамдардың бір-бірімен келісімге келуі, жарасуы бір-бірінен кешірім сұрауына, бірін-бірі кешіре білуіне байланысты. Ренжіскен жағдайда кешірім сұрау достарды, туыстарды татуластырады. Ағаттық кеткен іске үлкеннен де кішіден де кешірім сұрай білу сыпайылықты білдіреді. «Кешірім - сыпайылық белгісі, татулық негізі» дегеннің мағынасы осында. Біз бүгін «Кешірімді бала - кішіпейіл бала» таңырыбында әңгімелесеміз.

Мұғалім балаларға дәптердің соңында берілген «Менің дәйексөздерім» айдарындағы бүгінгі сабақтың тақырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді жазуға кеңес береді.

Ойын. «Құнды қасиеттер»

Оқушыларды кешірімді, кішіпейіл болуға дағдыландыру мақсатында ойын ұымдастыруға болады.

Оқушылар парта қатарларына қарай 2 топқа бөлінеді. 1-топ -«Кешірім - сыпайылық белгісі» тақырыбында (үлкендер мен балалар рөлінде) әдептілікті, кішіпейілділікті, 2-топ - «Кешірім - татулык негізі» (достар немесе сыныптастар рөлінде) тақырыбында достықты сахналастырып көрсетеді.

Дәптермен жұмыс

Балалардың кешірім туралы түсініктерін үйде бекіте түсу үшін мынадай үй тапсырмасы беріледі және оның орындалу жолы түсіндіріледі.

-Дәптерде берілген тапсырмалар бойынша өз ойларынды жазындар.

1-тапсырма. Сендер «Кешірім» әңгімесіндегі атаның орнында болсаңдар, не істер едіндер?

2-тапсырма. Сеңдер «Кешірім» әңгімесіндегі Тұрсынның орнында болсаңдар, не істер едіңдер?

Оқушылардың осы тақырып бойынша негізгі ұғымды есте сақтауы мен оған қол жеткізуі мақсатында сабақ былайша аяқталады.

Жүректен жүрекке

Мұғалім оқушыларды бір- бірінің қолынан ұстатып, шеңбер құруға шақырады. Сабақты жағымды көңіл күй қалыптастыратын оқушылардың бір-біріне кешірімділік таныту туралы жақсы тілек айтумен де қорытындылауға болады.

Үйге:

Тексерілді: Досманова А.И.

Сынып: 2

Пәні: Өзін - өзі тану.

Өткізілген күні:

12-сабақ

Сабақ тақырыбы: Кешірімді бала - кішіпейіл бала.

Мақсаты: «Кешірім» үғымының адамгершілік құндылығы ретінде мәнін ашу. Міндеттері:

Білімділік: кішіпейілділік, кешірімділік туралы түсініктерін кеңейту;

Дамытушылық: кішіпейілділікке бейім қабілеттерін дамыту;

Тәрбиелік: кішіпейіл, кешірімді болуға тәрбиелеу.

Көрнекі құралдар: күннің, бұлттың суреті, оқулык, дәптер, сөзжұмбақ.

Шаттық шеңбері

Шаттық шеңберінде мұғалім оқушылармен амандасып, олардың бір-біріне ізгі тілектерін айтып, кішіпейілділік танытуына ұсыныс жасайды.

Жаңа ақпарат

Сабақтың тақырыбын айқындай түсу ушін қолданылатын оқу ақпаратты оқушылардың «ренжімеу», «кешіру», «қателігін мойындау» туралы өзіндік көзқарастарын қалыптастыруға негіз болады. Оқу ақпаратын мұғалім өзі оқиды.

Ренішін ұмытып, райынан тез қайтатын адам кешірішіл болады.

Кешіре білу адамнын. өзімен, өзгелермен үйлесімді өмір сүруіне мүмкіндік жасайды.

Достар бір-бірін кешіре білсе, қателігін мойындай алса, достык, берік болады.

Мұғалім «Жақсы адамның ашуы жібек орамал кепкенше,

Жаман адам ашуы басы жерге жеткенше» деген халық мақалын қолданып, берілген оқу ақпаратындағы өзекті ойды нақтылай түсуіне болады.

Сергіту сәті

Оқушыларды кешірімді, кішіпейіл болуға ұмтылдыру мақса-
тында мына мазмұндағы сергіту сәті ұйымдастырылады.
Кешірімді боламыз, (Өзін көрсетеді.)

Жұлдыздай боп жанамыз. (Қолын жоғары көтереді.)
Кішіпейіл боламыз, (Өзін көрсетеді.)

Құстай қанат қағамыз. (Қолдарын жайып,)

Жағдаяттарды талдау

Оқушыларға жағдаяттық тапсырмалар ұсынылады. Егер жағдаяттың шешімін талқылау барысында балалар өзін және өзгелерді бағалауға, адамдармен жағымды өзара әрекеттестік құра білуге үйренеді.

Суреттерде берілген жағдаяттарды талдап, шешімін табыңдар.

Ғазиз асығып келе жатып, дәлізде мұғалімді қағып кетті.

Арсен мен Мәулен дүкеннің кабырғасына сурет салып ойнады. Арсен болса, қашып кетті.

Дәулет сабаққа кешігіп қалды.

Алпамыс байқамай Құралайды соғып кетті.

Кімнен қалай кешірім сұрауға болады?

Балалар «Кімнен қалай кешірім сұрауға болады?» деген сұрақпен жағдаяттарды шешу арқылы қай кезде болмасын дұрыс шешім қабылдай алу керектігін де түсінетін болады.

Ойын-жаттығу. «Күннің көзін бұлттан арылту» Мұғалім алдын ала беті бұлтпен толық жабылған күннкің макеттін

дайындайды. Бұлттың артқы бетіне сұрақтар жазылады. Ойынға шыққан оқушы кез келген бұлтты алып, сұраққа жауап береді. Барлық сұрақ алынып, сұраққа жауап беріліп біткенде күннің көзі бұлттан арылып, сәулесін шашады.

Көше сыпыратын атайдың ауруханаға түсу себебі неде?

Тұрсын неге мазасызданды?

Балалардың жасаған әрекеттері туралы не айта аласыңдар?

Тұрсынның жасаған әрекеті дұрыс па? Не үшін?

Қарт балаларға қандай кішіпейілділік танытты? Балалардың жауаптары оқулықта берілген жаңа ақпарат-

пен түйінделеді.

Мәтінмен жұмыс

Мұғалім «Автобуста» деген оқулықта берілген әңгімені оқып, талдау барысында балалардың үлкен адамдарға үнемі кішіпейілділік танытуы қажет екенін ұғындырады.

Автобуста

Ә. Шынбатыров

• Әңгімеден қандай ой түюге болады?
Назар аударыңдар

Оқулықта Алпамыс пен Махаббаттың кеңесі ретінде «Назар аударайық» айдарымен берілген негізгі ойлармен қорытындылау оқушылардың бүгінгі сабақтан алған білімдерін бекітіп, жинақтайды. Бұл әдісті мұғалім тиімді қолдану барысында «Кешірімді болу деген не?» деген сұраққа толық жауап таба алады және оқушылар-дың кешіре білудің жаңа қырларын тануына көмектеседі:

кешірім жасау - татуласуға бірінші қадам жасау;

кешірім жасау - кішіпейіл болу;

кешірім жасау - қателікті мойындау;

кешірім жасау - өзара түсінісу;

кешірім жасау - ренішті ұмыта білу.

Дәптермен жұмыс

Мұғалім оқушыларға дәптермен жұмысты орындау жолдарын түсіндіреді.

Оқушылар тапсырманы дәптерлерінде орындайды. Орындап біткен соң жария етеді.

Тапсырма

«Досым көп болсын десең...» тақырыбында өз ойларыңды жазыңдар.

Жүректен жүрекке

Мұғалім оқушыларды бір-бірінің қолынан ұстатып, шеңбер құрады, Қ. Толыбаевтың сөзіне жазылган И. Нусіпбаевтың әнін бірге айтуға шақырады. Сабақты жағымды көңіл күй қалыптастыратын оқушылардың бір- біріне жақсы тілек айтуымен де қорытындылауға болады.

Күн күледі

Сөзін жазған Қ. Толыбаев Әнін жазған И. Нүсіпбаев

Қызғалдақтар қырда тұнып,

Жайқалады ырғатылып.

Анамыздай мейірлі Күн

Аймалайды шыңда тұрып.

Жалбыр шашы - гүл жібегі,

Жайнаң қағып Күн күледі.

Кешке дейін бізбен бірге,

Күлім қағып бір жүреді.

Қайырмысы: Ала таңнан оянамыз,

Күнмен бірге қуанып.

Біз ауылға ораламыз,

Құшақ-құшақ гүл алып.

Қайырмасы:

Алау оты шоқтай жайнап,

Бетімізден өбеді.

Шапқылайды алақайлап,

Бізді жақсы көреді.

Үйге:

Тексерілді: Досманова А.И.

Келісіп пішкен тон - келте болмас. Мақал

Сынып: 2

Пәні: Өзін - өзі тану.

Өткізілген күні:

13-сабақ

Сабақ тақырыбы: Келісім түбі - жарастық

Мақсаты: «Достық», «сыйластық» адамгершілік кұндылықтары туралы түсініктерін кеңейту.

Міндеттері:

1.Білімділік: келісім, жарастық туралы түсінік беру;

2.Дамытушылық: достыққа бейімділік сапаларын дамыту;

3.Тәрбиелік: өзара татулыққа, шыдамдылыққа тәрбиелеу.

Көрнекі қүралдар: оқулық, дәптер, бірдей етіп қиылған таспа кесінділері.

Шаттық шеңбері

Шаттық шеңберінде мұғалім оқушылармен амандасып, С. Молдасанұлының сөзіне жазылған Ф. Жолдасованың «Бала тілегі» әнімен сабақты бастауды ұсынады.

Әңгімелесу

Мұғалім оқушылардың келісім, жарастық туралы 1- сыныптан алған білімдерін еске түсіріп, олардың ұжымдық көзқарасын қалыптастыру, жетістіктерге жету үшін бірлесіп еңбектенудің қажеттілігін ұғындыру мақсатында төмендегі сұрақтар арқылы әңгімелесу жүргізеді.

Сыныптастарыңмен ренжісіп қалған кездерің болды ма?

Қалай татуластыңдар?

Өзгелердің пікірімен келіспеген жағдайда не істер едің?

Келісімге келу не үшін қажет деп ойлайсыңдар?

Мұғалім оқушылардың басқа адамның пікірімен келіспеген жағдайда не істеуге болатынын талдап, өз ойларын ортаға салып, түйін жасауына көмектеседі.

Мәтінмен жұмыс

Мұғалім сабақ тақырыбының мәнін түсіндіру үшін өсиет әңгімені айтып береді және оқушыларға сұрақ қойып, олардың жауаптарын тыңдайды. Немесе оқушылардың өздеріне кезекпен мәнерлеп оқытуына да болады.

Өсиет әңгіме

Адам, Ат, Ит қандай келісімге келді?

Жапалақ неліктен жалғыз қалды?

Келісімде, жарастықта өмір сүру үшін адамға қандай қасиеттер қажет деп ойлайсындар?

Балалардың жауаптары.

Мұғалім мәтіндегі «Кеңесіп пішкен тон келте болмас», - деген мақалға мән беріп, оқушылардың жауаптарын түйіндейді. Келісімді, достықты түсіндіру үшін төмендегі бағытта әңгімелеуі мүмкін:

- Міне, балалар, достыкқа, ынтымақтасып өмір сүруге келісімін
бермеген Жапалақтың өмірі жалғыздықпен өтіп жатыр. Ал дос-
тықтары жараскан Адамның, Аттың, Иттін бірлігі келісіп, бірге
тату-тәтті өмір сүруге ұласты.

Өзіммен-өзім

Достықтың мәнін тереңірек түсіну мен оны сезіну мақсатында релаксациялыц тәсіл ұымдастырылады.

- Балалар, ыңғайланып отырып алыңдар. Көздеріңді жұмсаңдар да болады. Алақанмен тосып алған достық шуағының жылуын
сезінейік. Өзіміздің қолымызбен жасаған достық нұры мәңгі
жүрегімізде қалуы үшін жарастықты, татулықты жақтайық,
әрқашан бірлікте, сьійластьіқпен өмір сүрейік, деп іштей қайталай-
мыз. Соның дәлеліндей әркім өзінің қасындағы парталасының колын
алып, ешқашан ренжіспеуге келісім береді Осылайша жарасымды
жұп болып отырғанымызды сырттай карап отырған Жапалақ та
достықтың не екенін енді түсінді. Ол өзінің ескі достарына қайта
айналып барып, кешірім сұрады. Адам, Ит, Ат Жапалақты кешірді.
Оған жақсы дос табуына тілектес болды. Біз де олардың кешірімді
болғандарына риза боп отырмыз. Осындай ризашылықпен бұрын-
ғы калпымызға келеміз.

Жаңа ақпарат

Жаңа ақпарат бірін-бірі толықтыратын екі ойдан тұрады. Біріншісі адамдардың бір-бірімен өзара тіл табысуы, түсінісуі, ортақ шешімге келуі, екіншісі - олардың қуанышқа, шаттыққа бөленуі.

Адамдардың бір-бірімен өзара тіл табысуы, түсінісуі, ортақ шешімге келуі оларды қуанышқа, шаттыққа бөлейді.

Сергіту сәті

Оқушылардың достық қарым-қатынастарың дамыту мен денесін сергіту мақсатында сергіту сәті ұымдастырылады.

Достығы жарасқан, (Оң қолын оң жаққа созады.)

Сыйлы біз баламыз. (Оң қолын түсірмей сол қолын сол

жаққа созады.)

Келісіп бәрімен, (Бір- бірін көрсетеді.)

Татулық табамыз. (Өзін көрсетеді.)

Бәріміз бір болсақ, (Бәрі қол ұстасады.)

Бәрін де жеңеміз.

Күндей боп күлімдеп, (Қолдарын жоғары көтереді.)

Таудай боп өсеміз! (Қолдарынжоғары ұстаған күйінде біріктіреді.)

Дәптермен жұмыс

Мұғалім оқушыларға дәптермен жұмысты орындау жолдарын түсіндіреді.

Оқушылар тапсырманы дәптерлеріне орындайды. Орындап біткен соң жария етеді.

Тапсырма

Берілген ойлардың қайсысымен келісесіңдер? Неліктен?

Сыныпта тату болу.

Сабақты жақсы оқу.

Бірін-бірі тыңдамау.

Мұғалімді сыйлау.

Сыныптағы заттарды күту.

Оқулықтарға күтіммен қарау.

Келіскен уақытқа кешігу.

Жүректен жүрекке

Мұғалім бірлік пен татулық тек келісім мен жарастықта және адам өмірінде кездесетін кейбір жағымсыз жағдайлар: ерегісу, есептесу, дау-дамайдың зиянын ұғындыру үшін оқулықта ұсынылған «Келісім мен жарастық» өлеңінен үзінді оқумен сабақты қорытындылауына болады.

Келісім мен жарастық

Ерегісіп, есептесіп тұрмадык,

Дау-дамайға мойнымызды бұрмадық.

Бірлік пенен татулыққа кенелткен,

Келісім мен жарастықты жырладық.

Үйге:

Тексерілді: Досманова А.И.

Сынып: 2

Пәні: Өзін - өзі тану.

Өткізілген күні:

14-сабақ

Сабақ тақырыбы: Келісім түбі - жарастық.

Мақсаты: «Достық», «сыйластық» адамгершілік құндылықтары туралы түсініктерін кеңейту.

Міндеттері:

Білімділік: келісім, жарастық туралы түсінік беру;

Дамытушылық: достыққа бейімділік сапаларын дамыту;

Тәрбиелік: өзара татулыққа, шыдамдылыққа тәрбиелеу.

Көрнекі құралдары: оқулық, дәптер, Күн шапағының сұлбасы.

Шаттық шеңбері

Оқушылар шеңбер құрып тұрып, бәрі бірге ән шырқайды.

Достық

Сөзін жазған Е. Елубаев

Әнін жазған И. Нүсіпбаев

Ортақ мекен жер шары,

Ортақ бізге бір Отан,

Төбемізде бір аспан.

Ортақ жердің; байлығы.

Барлық ұлттың баласы

Еңбек ортақ, жыр ортақ,

Достығымыз жарасқан.

Ортақ бізге барлығы.

Жағдаяттармен жұмыс

Сабақ барысында айтылған ойларды өмірде кездесетін оқиғалармен ұштастыру мақсатында мұғалім оқулықта берілген суреттерге қарап, балалардың жағдаяттармен жұмыс істеуіне бағыт береді. Әр жағдаятты сұрақ бойынша талдайды.

Жағдаяттарды шешіңдер:

Тілек Бекарысты байқамай кағып кетті...

Абзал мен Ғазиз ойыншыққа таласып калды...

Тар көпір үстінде екі лақ кездесіп калды...

Осындай жағдайларда өзара түсінісу үшін не істеуге болады?

Мәтінмен жұмыс

Оқушылардың жауаптарын түйіндеу сондай-ақ олардың достық туралы пікірлерін білу мақсатында мұғалім төмендегі мәтінді айтып береді және ұсынылған сұрақтарға оқушылардың жауаптары тыңдалады.

Піл мен Маймыл Халық ертегісі

Піл мен Маймыл ортақ келісімге қалай кол жеткізді?

Өзара тіл табысу қандай сезімдерге бөлейді?

Қандай көңіл күйде боласындар?

Дәйексөз

Оқушылардың релаксациялық тәсілден алған әсерлері мен ол туралы ойлары дәйексөз мәнінің түсіндірілуімен бекітіледі.

Мұғалім тақтаға «Келісіп пішкен тон келте болмас» деген мақалды жазып қояды. Дөйексөзді талдау кезінде мұғалім балалардың жауаптарын келесі бағытта толықтыруы мүмкін:

- Адамдар бір-бірімен келісіп, ақылдасып атқарған істің нәтижесі
де жемісті болады. Әр түрлі пікірлерден соң ортақ дүрыс шешімге
келу адамдардың бір-бірін құрметтеуіне, сыйласуына, достасуына
жағдай жасайды. «Келісіп пішкен тон келте болмас» деген осы.

Мұғалім балаларға дәптердің соңында берілген «Менің дөйексөздерім» айдарындағы бүгінгі сабақтың тақырыбыкөрсетілген бетке осы дәйексөзді жазуға кеңес береді.

Назар аударыңдар

Оқулықта Алпамыс пен Махаббаттың кеңестеріне «Назар аударыңдар» айдарымен берілген негізгі ойлармен қорытындылау оқушылардың бүгінгі сабақтан алған білімдерін бекітіп, жинақтайды.

Келісім:

басқалармен жақсы қарым-қатынас жасауға көмектеседі;

адамдарды бір-бірін жете тани білуге үйретеді;

• басқалардың көңіл күйін сезіне білуге ықпал етпеді.
Мұғалім бұл әдісті тиімді қолдану арқылы балалардың

келісімге келудің маңызын терең түсінуіне көмектеседі.

Жаттығу. «Достық нұры»

Оқушылардың татулық, келісім туралы ойларын бекіту үшін жаттығу орындалады.

- Балалар арасында ренжіскен сәттерде бірін-бірі түсінбей қалып,
сол уақытта келісімге келгісі келмесе де, уакыт өткен соң түсініп,
өкініп жататындары да болады. Ал біз сондай көңілсіз сәттерді бол-
дырмау үшін бір-бірімізді түсінуге тырысамыз, түсінісу үшін қан
дай қарым-қатынаста болу кажеттігін білеміз. Қанеки, өзімізді
тексеріп көрейікші. Қазір мен тақтаға достықтың шапағын ілемін.
Ал бұл шапақтан жан-жаққа шуақ шашылуы үшін берілген сөздерді
ашып оқып, «нұр таратамыз». Әр қағазда шыдамдылық, татулық,
бірлік, балалар әрбір қағаз орамын ашып, ішінде жазылған сөзді оқиды, тақтаға жапсырады. Сонда тақтада шуақ шашқан күн пайда болады.

- Осы шуаққа алақан тосып, нұрын сезінейік. Айтылған қаси-
еттер бойымызда болып, аталған әрекеттерді жасай алсақ, бір-
бірімізбен келісіп, жарастықта бола аламыз.

Дәптермен жұмыс

Сабақта айтылған негізгі ойларды бекіту үшін тапсырма беріледі.

- Балалар, «Уәде» әңгімесіндегі Асан мен Жомарттың қателігі
неде деп ойлайсыңдар? Дәптерде «Достық хат» айдарымен берілген
бос жолақтарға Асан мен Жомартқа ақыл айтып, достық хат жа-
зыңдар.

Жүректен жүрекке

Мұғалім мына мазмұнда қорытынды сөз айтуы мүмкін:

- Балалар, бүгінгі сабақта бір-бірімізбен ренжіспей келісімге
келу, бір-бірімізге шыдамдылық таныту - жарастықтың, достық-
тың белгісі екендігін түсіндік. Сендердің де барлық уакытта бір-
біріңді тыңдап, бірің-біріңмен келісіп, достықтарың жарасып тұра-
тындығына мен сенемін.

Мұғалім айтқан өлең жолдарын оқушылар қайталап отырады:

Ізгі тілек

М. Әлімбаев

Көк аспанда күн күлсін,

Ұл колында ту жүрсін.

Бірге күлсін бүлдіршін.

Қыз қолында гүл жүрсін.

Көк аспанда күн күлсін,

Көк аспанда күн күлсін,

Жерге ұдайы нұр құйсын.

Бірге жүрсін бүлдіршін.
Көк аспанда күн күлсін,

Әлеует

Уәде

М. Қалдыбаев

Асан неліктен уәдеде тұрмады?

Асанның орнында болғанда сендер не істер едіңдер?

Осы әңгіменің қалай аяқталуын калар едіңдер?

Өз ойларыңмен әңгімені аяқтаңдар.

Үйге:

Тексерілді: Досманова А.И.

Сынып: 2

Пәні: Өзін - өзі тану.

Өткізілген күні:

Сабақ тақырыбы: Күш бірлікте

Мақсаты: «Бірлік» ұғымының адамгершілік кұндылығы ретінде мәнін ашу және «достық» адамгершілік құндылығы туралы түсініктерін кеңейту.

Міндеттері:

бірлік туралы түсінік беру;

көпшіл болу іскерліктерін дамыту;

бір-біріне көмектесуге, бірлесіп еңбек етуге тәрбиелцеу.

Көрнекі құралдар: Достық туы, қайық, «Достық аралы» дельфин, өзен, лақ, құмырсқа илеуі, дәу қара тас, «Таңбалы тас» суреттері.

Шаттық шеңбері

Оқушылар шеңбер құрып тұрады, сәлемдеседі. Мұғалім өз қалауына байланысты сабақты саяхат түрінде өткізуіне және мынадай сөздермен бастауына болады:

- Балалар, сендер білесіңдер ме, мөлдіреген көк теңіздің орта
сында «Достық аралы» бар. Мәңгілік желбіреп тұратын «Достық
туын» көруге елдің түкпір-түкпірінен балалар Аралға барып қай-
тады. Ондағы «Таңбалы тасқа» өздерінің тілектерін жазады. Біз де
біздің бүгінгі «Күш бірлікте» атты сабағымызда «Достық аралына»
барып қайтайық. Саяхатымызды әнмен бастайық.

«Елімізді сүйеміз» әні үнтаспадан естіледі, балалар бірге қосылып айтады.

Елімізді сүйеміз

Сөзін жазған Қ. Мырза Әли Әнін жазған Д. Ботбаев

Оқушылардың достық қарым-қатынастары мен достық сезімдерін арттыру мақсатында релаксациялық тәсіл жүргізіледі.

Теңіз толқындарының, қарсы ескен самалдың дыбыстары үнтаспадан естіледі.

Сергіту сәті

Мұғалім саяхатты әрі қарай жалғастыратынын айтады.

- Балалар, міне тапсырманы дұрыс орындау арқылы лақтың да
судан өтуіне көмектестік (мұғалім тақтаға лақтың өзеннен өткендегі
суретін іледі). Енді мөлдіреген көк теңіздің; де жағалауына (суреті
тақтаға ілінеді) жеттік. Теңіз жағалауында бойымызды сергітіп
алайық.

Мұғалім оқушыларды бірлесе еңбек етуге баулу ушін ойын-жаттығу ұйымдастырады. Оны сұрақ беру арқылы бастайды:

«Достық аралына» жету үшін бізге не қажет? Балалардың жауаптары.

Әрине, теңізбен жүзіп баратын қайық қажет.

Ойын-жаттығу. «Қайық жасап алайық»

Ойынның шарты: Мүғалімнің алдында қайық бөліктері (қағаздан жасалған) жатады. Осы бөліктердің артқы бетіне тапсырма жазылған. Тапсырмаларды орындау арқылы-қайықты құрастыру керек.

Тапсырмалар:

- Сыныпта қандай жұмыстарды бірлесе атқаруға болады?

Егер сыныптағы қыздар екі топқа бөлініп жүрсе, олардың, бірге жүруі үшін сендер қандай әрекеттер жасар едіңдер?

Айдос пен Жандосты сыныптас құрбылары араларына коспайды. Сендер көпшіл болсаңдар оларды қалай қосар едіңдер?

Тапсырма орындалып біткен соң қайық бөліктері бір-біріне жабыстырылады балалар, ыңғайланып отырады.

Мәтінмен жұмыс

Қорыту:

Тексерілді: Досманова А.И.

Сынып: 2

Пәні: Өзін - өзі тану.

Өткізілген күні:

Күш бірлікте

Мақсаты: «Бірлік» ұғымының адамгершілік кұндылығы ретінде мәнін ашу және «достық» адамгершілік құндылығы туралы түсініктерін кеңейту.

Міндеттері:

бірлік туралы түсінік беру;

көпшіл болу іскерліктерін дамыту;

бір-біріне көмектесуге, бірлесіп еңбек етуге тәрбиелеу;

Көрнекі құралдар: Достық туы, қайық, «Достық аралы» дельфин, өзен, лақ, құмырсқа илеуі, дәу қара тас, «Таңбалы тас» суреттері.

Шаттық шеңбері

Балалар шеңбер құрып тұрады, сәлемдеседі. Қол ұстасып Ф. Оңғарсынованың «Тату доспыз бәріміз» өлеңін мұғаліммен бірге айтады.

Тату доспыз бәріміз

Ф. Оңғарсынова

Тапсырма

Мұғалім өткен сабақтағы ойды түйіндеу мақсатында оқушыларға тапсырма беруіне болады.

Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойып, мақал-мәтелдерді аяқтаңдар.

Ынтымақ түбі -....

Бірлік, ынтымақ - байлық, ... . 3.... табылмас бақыт. Қажетті сездер: береке, бақ, татулық.

Жаңа ақпарат

Оқу ақпаратын мұғалім өзі оқиды.

Оқушылардың адамдар арасында бірлік, ынтымақ, татулық туралы өзіндік көзқарастарын қалыптастыруға негіз болады.

Адамдар арасында бірлік болса, олар ынтымақта, тату-тәтті өмір сүреді. Өзара сыйласып, ұйымшылдық көрсеткен кезде ғана бірлікке қол жеткізуге болады.

Сахналау

Дәйексөз

Жағдаяттармен жұмыс

Сабақ барысында айтылған ойларды өмірде кездесетін

оқиғалармен ұйымдастыру мақсатында мұғалім оқулықта берілген суреттерге қарап, балалардың жағдаяттармен жұмыс істеуіне бағыт береді. Әр жагдаятты. сурақ бойынша талдайды.

Назар аударыңдар

Мұғалім оқулықта «Назар аударыңдар» айдарымен берілген негізгі ойлармен бүгінгі сабақтан алған білімдерін бекітіп, қорытындылауға көмектеседі.

Дәптермен жұмыс

Сабақтағы негізгі тапсырмасын орындау барысында пысықтала түседі.

Жүректен жүрекке

Үйге:

Тексерілді: Досманова А.И.

Тақырыбы: Текті білу тегін емес

Өзіңді танығың келсе, тегіңді біл. Халық даналығы

Мақсаты: «Сыйластық», «туыстық» адамгершілік құндылықтары туралы түсініктерін кеңейту.

Міндеттері:

1. Ата тегі, жеті ата туралы түсінік беру;

2. Ата тегін білуге деген қызығушылықтарын арттыру;

3. Ата тегін қастерлеуге тәрбиелеу.

Көрнекі құралдар: үнтаспа, бәйтерек суреті, оқулық, дәптер.

Шаттық шеңбері

Оқушылар мұғаліммен бірге шеңбер құрып тұрады, сәлемдеседі. Үнтаспадан естілген әнге қосылып айтады.

Келші, келші, балашым

Сөзін жазған Қ.Ыдырысов

Әнін жазған Е. Хасанғалиев

Әңімелесу

Мұғалім сабақтың тақырыбын ашу үшін оқушылармен әңгімелесу жүргізеді. Осы мақсатта төмендегідей әңгімелесу сұрақтары беріледі:

Өз аталарың туралы не білесіңдер?

Нағашыларың туралы не айтар едіңдер?

Жеті атанды айта аласың ба?

Балалар өз аталары және нағашы аталары туралы біле-

тіндерін айтады. Мұғалім балалардың жауаптарын тыңдап, өзі түйіндейді.

Мәтінмен жұмыс

Сабақта оқушыларға Ж. Дәуренбековтің «Арулан» атты әңгімесін оқу ұсынылады. Оқушылар мәтінмен танысқан соң, оның мазмұны бойынша әңімелеседі.

Мұғалім әңгімеде айтылған Аруланның отбасындағы тәлім-тәрбиесіне оқушылардың назарын аударады. Аруланның тәтті қылығы, отбасы мүшелері арасындағы өзара сыйластық өздерін де, айналасындағы адамдарды да қуанышқа бөлейтіні айтылады.

Оқушылар мәтін бойынша берілген мына сұрақтарға жауап береді:

Арулан қандай бала? Аружан ше?

Олардың отбасындағы сыйластығын қалай байқауға болады?

Тапсырма

Балаларға туған-туыстарымен, жақындарымен қауышқан кезде қандай сезім- күйге бөленетіндерін ортаға салып айту үшін «Өз отбасыңдағы қуанышты кездесулер» туралы айту тапсырылады. Тапсырма бойынша балалар ата-әжелері, нағашылары, жиендері, ағайын-туысқандары, туғандарымен қуанышты кездесулерін естеріне түсіріп, айтып береді.

Шығармашылық жұмыс

Мұғалім оқушыларға өз отбастарында қалыптасқан тәлім-тәрбие, дәстүрге сүйене отырып, «Біздің отбасымыздағы дәстүрлер» тақырыбына фотоальбом құрастырып, әңгімелеуді тапсырады. Балалар құрастырған фотоальбомдарын сыныпта көрсетіп, ол туралы әңгімелеп береді.

Жаңа ақпарат

Сабақта оқушылардың игерген білім-біліктерін бекіту мақсатында оқу ақпараты беріледі. Мұғалім балаларды оқу ақпаратымен таныстырады: «Адамның жақсы қасиеттерінің бірі өз отбасын құрметтеу. Отбасы мүшелері бірін-бірі сыйлап, қам-қорлық жасайды». Балалар оқу ақпаратына сәйкес отбасындағы сүйіспеншілік, құрмет, қамқорлық, өзара сыйластық, өзара көмек, дәстүр жалғастығы, ата-баба өнеге-өсиеті жайында өз ой- пікірлерін қосымша айтып береді.

Дәптермен жұмыс

Мұғалім оқушыларға дәптермен жұмысты орындау жолдарын түсіндіреді.

Оқушылар тапсырманы дәптерлеріне орындайды. Орындап біткен соң жария етеді. Тапсырманы қарындашпен орындау тапсырылады. Оқушылар қате жіберген жағдайда түзетіледі.

Тапсырма:

«Менің туыстарым» атты сөзжұмбақты шешіңдер.

1. Әкеңнің шешесі...

Атаңа сен кім боласың?

Әкеңнің әкесі...

Сенен кейінгі туысың ...

Сенен үлкен туысың ...

Алтыншы ата ...

Сені дүниеге әкелген жан ...

Шешуі: әже, немере, ата, іні, аға, ана.

Жүректен жүрекке

Сабақ соңында оқушылар ата-бабасына деген құрметтерін өлең арқылы білдіреді.

Оқушылар шеңбер құрып тұрады. Мұғалім өлең жолдарын айтады, оқушылар қайталайды:

Ата, бізге келіңіз!

Ә. Табылдиев Ата, бізге келіңіз!

Дайын Сізге төріміз!

Өстігі бізге күлімдеп:

«Өс, жарығым - күнім», - деп

Күнде бата беріңіз!

Жүзіңізден әртаймай,

Жүз жасаңыз картаймай!

Тақырыбы: Текті білу тегін емес

Мақсаты: «Сыйластық», «туыстық» адамгершілік құндылықтары туралы түсініктерін кеңейту.

Міндеттері:

ата тегі, жеті ата туралы түсінік беру;

ата тегін білуге деген қызығушылықтарын арттыру;

ата тегін қастерлеуге тәрбиелеу.

Көрнекі құралдар: үнтаспа, бәйтерек суреті, оқулық, дәптер.

Шаттық шеңбері

Оқушылар мұғаліммен бірге шеңбер құрып тұрады, бір-бірімен сәлемдеседі.

Ә. Тәшбаевтың «Атадан ақыл аламыз» өленін қосылып айтады.

Мәтінмен жұмыс

Е. Өтетілеуовтің «Текті білу тегін емес» атты өлеңі оқушылардың білімдерін толықтыра түседі. Оқушылар өлеңді түсініп оқиды. Мұғалім балаларға былайша түсіндіруіне болады:

- Қазақ халқында жеті атаға дейін тегін білу тиістігі өнегелі
дәстүрге айналған. Бүл дәстүр бойынша әрбір әке өзінің баласына
ата тегін таныстырып отырады. Ал бала оны түсініп, біліп қана қой-
май, өзі әке болғанда өзінің балаларына таныстырады. Осыны өзінің
балаларына жеткізу үшін әрбір бала өз ата тегін жақсы біліп алуға
тырысады. Сол себепті ата-бабаларымыздан «Жеті атасын білмеген
жетесіз» - деген мақал күні бүгінге дейін жеткен. Жеті ата - ата,
әке, бала, немере, шөбере, шөпшек, немене. Олардың бір-бірінен
қалай таралатындығын мына өлең арқылы оқып, түсінеміз.

Оқушылар мына сұраққа жауап береді:

• «Жеті ата» дегенді қалай түсінесіңдер?

Тапсырма

«Данышпан ата тілегінің мағынасын түсіндіріп беріңдер» деген тапсырма беріледі.

Оқушылар тапсырманы топқа бөлініп орындауларына болады.

Бірінші топқа: «Атаның ғана баласы болма, адамның баласы бол»

Екінші топқа: «Балаларымыз куаныш әкелсін,

Немерелеріміз жұбаныш әкелсін.

Үшінші топқа: «Қыздарымыз есті болсын, Ұлдарымыз сесті болсын» деген халық мақалының мағынасын түсіндіріп беру тапсырылады.

Ойлануға 3 минут уақыт беріледі. Әр топтың оқушылары бірге ойланады. Әр топ өз арасынан жауап беруге бір не екі оқушыны дайындайды. Жауаптарын жария етеді.

Жаңа ақпарат

Оқушыларды өз ата тегін біліп, қастер тұта білуге баулу мақсатында, тегін білген бала жақсы азамат болып өсетінін өнеге ету үшін мынандай оқу ақпараты беріледі.

«Ата тегін біліп, олардың тілін, дәстүрін құрметтеп, сақтайтын бала жақсы азамат болып өседі.»

Балалар ақпаратпен танысып, ой түйіндейді.

Назар аударыңдар

Түйіндемеде Алпамыс пен Махаббат ұсынған «Жеті ата» туралы мәлімет беріледі. Балаларға «Жеті атаға» кімдер жататынын естеріне сақтау ескертіледі.

Жеті атаға жататындар:

Ата

Әке

Бала

Немере

Шөбере

Шөпшек

Немене

Мұғалім плакатқа салынған бәйтеректің суретіне әкеден тараған ұрпақтардың аталуын өлең жолдарына сәйкес ретімен ба-лалардың көмегімен жазып шыгады. Атадан - әке, әкеден - бала, баладан - немере, немереден - шөбере, шөбереден - шөпшек, шөпшектен - немене.

Оцушылардың ата тегін білуге деген көзқарастарын байқау мақсатында мынадай сурацтар койылады.

Неліктен текті білу қажет деп ойлайсыңдар?

Сендерге улкендердің ата тектерің туралы айтып, сендер-ден сураган кездері болды ма? Сендер оган қалай жауап бердіңдер?

Балалардың жауаптары тындалады.

Сергіту сөті

Окушылардын, ойын жинактап, бойларын сергіту үшін төмендегідей сергіту сөті өткізіледі.

Біз гүлдерше өсеміз. (Қолдарын жогары көтереді).

Жапырағы жайқалған. (Қцшагын кең ашады).

Сабактары салалы

Желге ырғалып жайкалған. (Оңга, солга цозгалады).

Дөптермен жұмыс

М^галім оцушыларга дәптермен жумысты орындау жолдарын гщсіндіреді.

Оцушылар тпапсырманы дәппгерлеріне орындайды. Орындап бітпкен соң жария етпеді.

1-тапсырма:

Отбасы мүшелерінің туған күндерін естеріңе түсіріңдер. Ашык. жолдарға олардың туған күні мен айын жазыңдар.

2-тпапсырма:

Өз отбасыңдағы мерекенщ жаксы өтуі үтттін төменде берілген іс-өрекет жөне заттардың қайсысы ең бастысы деп ойлайсың? Маңыз-дылығына карай баспалдактарға орналастыр: Көтперіңкі көңіл щй, жацсы тпілек, сыйлық, тәтпті тагамдар, достар.

Дөптерде берілген бүгінгі сабақтың дөйексөзін дөптердің соңын-да берілген «Менің дөйексөздерім» айдарындағы осы тақырып көрсетілген бетке жазу тапсырылады.

Қорытындылау

Мугалім сабацты төмендегі багытта туйіндейді:

- Балалар, ата-бабамыз қыздарын акылды, үлдарын батыр, ер етіп өсіруді мақсат етті. Үрпақтары өдепті де ізетті, бөрін ақылға салып шешетін болса, өмірде бакыттты болатынына сенді. Баланың бакыты - ата-ананың бақыты, үрпағының бакыты. Біздің ең түпкі шықкан тегіміз - адам. «Атаның ғана үлы болма, адамның үлы бол» деген осы. Ал «Өзіңді танығың келсе, тегінді біл» деген, өзіңшң тек кана бақытты болуыңды армандаған, сол үшін өзінің қолынан

келгенінщ барлығын жасаған ата-бабаңды қастерле, оның кім екенін біл, ертең сені де өз үрпағың солай кастерлейді дегенді білдіреді. Әрине біз катан да ата тегімізді білумен қатар, ең түпкі тегіміз адам екенімізді үмытпағанымыз жөн.

Жүректен жүрекке

Сабақты аяцтап, цорытындылау мақсатында щгалім балалар-ды журектен журекісе шеңберіне жинайды. Балалар шеңберде қол ^ста-сып гпурып, «Менәдептпі баламын»әнін унтаспага қосылып айтады.

Мен әдепті баламын

Сөзінжазган У. Бекетов Әнін жазган И. Нцсіпбаев

Мені үлкендер өдепті деп мақтайды, Мінезімнен теріс кылық таппайды. Ал егер сен жалқау болсаң тілазар, Ондай өдет жақсылыкха жатпайды.

Қайырмасы: Айткан тілді аламын, Айтқан жерге барамын, Мен өдепті, мен өдепті баламын!

Қарсы алдынан кесіп өтпей көлденең, Қашанда мен үлкендерге жол берем. Абайсызда калса біреу сүрініп, Сол заматта сүйеніш боп кол берем.

Қайырмасы..

Тілін алып кішінің де көрінің, Көңілінен шығып жүрмін бөрінің. Ата-ананың айткан сөзін тыңдауды, Өдептілік белгісі деп таныдым.

Қайырмасы.

Обал мен сауап

Обалды біліп ессең - сауапка кенелесің

Халыц даналыгь

Мақсаты: «Мейірімділік» адамгершілік күндылығы тураль түсініктерін кеңейту. Міндеттері:

обал мен сауап туралы түсінік беру;

халыктың дөстүрлі игі өдеттеріне кьізығушылыктарьш арттыру

мейірімділікке, үнемдей білуге тәрбиелеу.

Көрнекі қүралдар: үнтаспа, сюжетті суреттөр, окулык, дөптер. Шаттық шеңбері

Балалар шеңбер цурып турады, сәлемдеседі. Оцушылар муга-ліммен бірге А. Естеновтің «Көк алма» өлеңін айтады.

Көк алма

Жас түйнек көк алма Түсіп қапты когалға. Көктей жүлған оларды Сотқар бала ондр ма? Сауап пенен обал да Көкейіне конар ма?

А. Естенов Мөуе берер, ал, күзде Қайдағы алма оларға?

Соны неге білмейді, Қүлағына ілмейді. Күтіп-баптап неге ертең Төтті алма жеп жүрмейді.

Әңгімелесу

Сабацта оцушылардың «обал», «сауап» деген сөздердің магы-наларын қалай тцсінетіндерін білу мацсатында әңгімелесу жургізіледі. Әцгімелесу ушін төмендегідей сурацтар цойылады:

Обал дегенді калай түсінесіндер?

«Обал болады», «сауап болады» деген сөздер қандай жағдай-ларда айтылады?

Обал мен сауаптың айырмашылығын калай ажыратуға болады?

Мугалім оцушылардың жауаптарын тыңдап, өзі цорытынды-лайды:

- Обал мен сауап мағынасы жағынан бір-біріне үксас үғымдар. Обал - жаксы нөрсенің қадірін біл, болмаса түбінде оньщ зардабын тартасың деген үғымды білдіреді.

Сауап - адамға жақсылык жасау, табиғатка қамқорлық корсету, жақсы іс істеу дегенді білдіреді.

Мәтінмен жүмыс

Оцушыларга обал мен сауаптың тәнін жете тусіндіру \>шін мәтін оқу усынылады. Оцушылар мәтін мазмщымен танысып, берілген сурацтарга жауап цайтарады.

Обал деген не?

Біз бірнеше бала болып, ауыл сыртындағы озенге балық аулауға бардык. Кешке дейін далада жүретін болғандыктан, қарнымыз аша-ды деп, жолға азык, түрлі тамак алып алдык.

Бүрын бір рет барғанда, өбден тамак ішпей болдырған едік. Әсіресе нансыз ешқандай тамақ болмайды екен. Бүл жолы балык-тан сорпа жасадык.

Балықтың сорпасына тойып та алдық. Нанымыз артылып кал-ды. Қасымда отырған Асантай дорбасын актарды да, ішінен нанды, оньщ коқымдарын жерге тоге салды. - Енді керегі жок. Қарын тоқ. Ауылға көтеріп барамын ба?

Обал емес пе? Неге нанды тастайсың?

Ой, шіркін, обал дегенді кім біледі. Білсең айтшы, ол не?

Соны айтам-ау, озінше білгіш.

Қазір не коп, нан коп.

Осылай балалар маған өр бүйірден тиісті. Мен оларға, шамам келгенше, нан туралы, оның қасиеті туралы айттым. Мүмкін, мен де жонді білмеспін. Ал сендер не дейсіңдер оларға?

Нан дастарқанға кандай еңбекпен келеді?

Нанды жерге тастау дүрыс па?

Балаларға обал туралы не айтар едіңдер? Дәйексөз

Муігалім тацтага «Обалды біліп өссең - сауапца кенелесің». Халық даналыгы, деп жазып цояды.

- «Обалды біліл оссең - сауапқа кенелесің» - деген халық дана-
лығында үлкен мөн бар. Өйткені үлкендер жасауға болмайтын
кыльщтарды «обал болады» деп айтып отырып, кішілерді, балалар-
ды жаман өдеттерден сақтандырады. «Сауабын аласың» дей оты
рып, жаксы істер жасауға жетелейді. «Сауабын аласың» дегеннің
өзі, бүл - жақсы іс істегенщ, жақсылықкд жетесің, алғысқа боленесің
деген ойды білдіреді. Сондықтан үлкендердің бізге «обал болады»,
«сауабын аласың» деп айткандағы тілін альш отыру, бізді үлкен жақ-
сылықтарға жеткізеді.

Мугалім балаларга дәптердің соңында берілген «Менің дәйек-сөздерім» айдарындагы бугінгі сабацтың тацырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді жазуга кеңес береді.

Ойын-жаттығу

«Обал-сауап»

Оқушылардың осы таңырып бойынша алган білімдері ойын- жаттыгу арцылы бекітіледі.

Мугалім орамалды тщіндеп, бір сөйлемді бастап орамалды бір оңушыга лақтырады, орамал кімнің цолына тисе сол оцушы берілген сөйлемді «обал болады» немесе «сауап болады» дегенсөйлемменаяцтауы тиіс.

Мысалы: - Кок піопті жүлма, обал болады.

Қүмырскдның илеуін таптама, обал болады.

Қарияның жүгін котеріс, сауап болады.

Торга түскен күсты босат, сауап болады.

Сүтті токпе, обал болады.

- Үяны бүзба, обал болады.
Дөптермен жүмыс

Мугалім оқушыларга дәптермен жцмысты орындау жолдарын гщсіндіреді.

Оцушылар тапсырманы дәптерлеріне орындайды. Орындап біткен соң жария етеді.

Тапсырма:

Дөптерде берілген суреттерді бояңдар. Сурет бойынша қыскаша өңгіме кұрастырып, жазындар. Жүректен жүрекке

Оцушылар сабацтан тцйген ойларын өлең арцылы білдіреді. Өлеңді оңушылар мугаліммен бірге айтпады.

Торғайларды атпаймын, Отанымды сатпаймын,

Құмырсқаны баспаймын. Ақылсызға жатпаймын.

Бөрін-бөрін қорғап мен, Халкымның мен үмітін,

Мейірімді сақтаймын. Әрқашан да актаймын.

Обал мен сауап

Мақсаты: «Мейірімділік» адамгершілік күндылығы туралы түсішктерін кеңейту. Міндеттері:

обал мен сауап туралы түсінік беру;

халыктын дөстүрлі игі өдеттеріне кызығушылықтарын арттыру;

мешрімділікке, үнемдей білуге төрбиелеу.

Көрнекі қүралдар: үнтаспа, сюжетті суреттер, оқулық, дөптер.

Шаттық шеңбері

Бәрі шеңбер қурып гпурады, сәлемдеседі.

Ой, обал-ай, обал-ай!

- Енді карным ашпайды!

Деп, Кер сүмдық бастайды:

Нан артылса, коқсыққа

Лақтырып тастайды.

«Ой, обал-ай, обал-ай!»

Ас «артық» деп төгеді,

Аш кап, азап шегеді.

«Үнемді жасай біл!» десең,

Сөлекеттеп, сөгеді.

«Ой, обал-ай, обал-ай». Тапсырма

Сабац оқушылардың белсенділігін артгЛыру \>шін тапсырмадан басталады.

Торғай

И. Тургенев

Бакша арасындағы жолмен аяңдап келемін. Итім алдымда жүгіріп бара жатқан. Ол кенет жүрісін тежеп, күстьщ иісін сезген-дей-ақ төрт тағандал бүға бастады.

Мен ілгері жол бойына қарадым. Торғайдың сары жағал, ак үрпек балапанын көрдім. Ол үясынан күлап түсіпті...

Әңгімені жалгастырыңдар.

Иө, балалар, балапандарға көмектескендерід үлкен сауап бол-ды, өйткені адамның, жануардың, табиғаттьщ киналғанын кере түра, оған жақсылық жасамау обал болады.

Сендерге үлкендер «обал болады», «сауап болады», «сауабын ал» деген сөздерді қандай жағдайларда айтты?

Балалардың жауаптары.

Шығармашылық жүмыс

Шыгармашылық жуімысты орындау ушін оқулықта бірнеше сурет усынылган. Оқушыларга суретпке царап, қандай жагдай-ларда обал болатпынын айтпу тапсырылады.

Жаңа ақпарат

Мугалім сабацта оцушылардың алган білімдерін бекіту мац-сатында оцу ацпаратын цсынады.

Халқымыз «обал болады» деп ескерту арқылы адамның, жан-жануардың, табиғаттың кадірін білуге шакырады.

Баскаларға жаксылық жасап үйренген адам сауапқа кенеледі.

Оцушылар осы ацпаратпен танысып, ой туйіндейді.

Мәтінмен жұмыс

Сабацта мәтінмен жумыс жцргізіледі. Ол ушін Ө. Турманжа-новтпың «Қус уясын бузбайыц!» атты өлеңі усынылады. Оцушылар өлеңді тщсініп оциды. Сурацтпарга жауап береді.

Қүс ұясын бүзбайық!

Ө. Турманжанов

Ей, балалар, балалар! Аман болсын аналар! Қүстарда да ана бар, Қүстарда да бала бар, Кім сүймейді баласын?! Осылар еске түскенде, Бір ойланып қаласың!

Өсіруге баланы, Қүстар үя салады. Жасауға жүмсак үяны,

Жабағы жүнді жияды, Жайлы қып жасап үяны, Жүмыртқасын салады. Бір қуанып қалады.

Тырнақтай қүстың жауы көп, Қүрулы ажал - ауы көп... Балальщ қып қызбайык! Қүс үясьга бүзбайық! Жүмыртқасын алмайық! Обалына қалмайық!..

Қүс балапаны мен адамдар арасында кандай үксастықтар бар?

Қүс өз балапанын калай мөпелейді?

Адамдар қүстарға қандай қамқорлық жасай алады?

Сергіту сөті

Сабацты қорытындылау алдында балалардың бір сәт денесі сергітіледі.

Аппак болып таң атып, /щшагын кең ашады/

Түтін тікке үшады/колдарын толқындата жогары көтереді/

Қарлығаштар канатын цанатын жаяды

Самгап биік үшады/тфсша цанат ушады/

Тапсырма

Мугалім оцушылардың оцулыцта берілген суреттерге қарап, табигатца обал жасау дегенді цалай тусінетіндері туралы тапсырма береді.

Дәптермен жүмыс

Мугалім оқушылареа дәптермен жумысты орындау жолдарын тусіндіреді. Немесе уйге тапсырма береді.

Оқушылар тапсырманы дәптерлеріне орындайды. И. Турге-невтің «Торгай» әңгімесін балаларәр тцрлі багытта жалгасты-руы мумкін. Орындап біткен соң жария етеді.

Қорытындылау

Мцгалімнің бугінгі сабацты былайша ңорытындылауына болады:

- Балалар, бүгінгі сабақта «Обал мен сауап» туралы білдік. Қазақ халқы балаларының адал, жақсы болып өсуін, адамдарға, айнала-сына жақсылық жасай алатын ізетті адам болып калыптасуын қала-ган. Осы мақсатта - тағамды төкпе, шашпа, аяққа баспа, ысырап етпе, көкті жүлма сияқты сөздер айтып отырган. Біреуге жақсы-лық етсең, сауабын аласьщ, деп үйреткен.

Жүректен жүрекке

Мүғалім окушыларды жүректен жүрекке шеңберіне шақыра-ды. Балалар мүғаліммен бірге қосылып, өн айтады.

Жарқын заман бөбегі

Сөзін жазган Қ. Жумагалиев Әнін жазган И. Нусіпбаев

Таң атады араилап, Күн күлімдеп туады. Жадырайды бар аймақ, Жарқырайды шуағы.

Дала гүлін жинаған, Жазып ерлік дастанды.

Аталарым сыйлаған, Бізге ашық аспанды.

Жарқын заман бөбегін Аялайды нүрлы таң. Алтын бесік әз елім, Туған еЛкем Үлы Отан.

Еңбек - бөрін жеңбек

Еңбек - қуаныш, жалқаулық - айырылмас азап.

Абай

Мақсаты: «Еңбек» адамгершілік қүндылығы туралы түсініктерін кеңейту.

Міндеттері:

еңбектің адам өміріндегі мөні туралы түсінік беру;

еңбек етуге кызыгушылықтарын дамыту;

еңбекеүйгіштікке төрбиелеу;

Көрнекі қүралдар: сюжетті суреттер, жеміс ағаштары, себет, дәптер, окульщ.

Шаттық шеңбері

Оцушылар мргаліммен бірге шеңбер щрып турады, сәлем-деседі, ән айтады:

Болайықшы осындай

Сөзі мен әнін жазган А. Меңжанова

Жақсы бала еңбекшіл Ер азамат болады. Қиындықты жеңіп кіл, Қүшағы гүлге толады.

Қайырмасы: Еңбекшіл осындай, Болайьщшы, досым-ай.

Таза бала мүнтаздай, Сүйсінеді караған, Үқыпты деп бүл кандай, Жақсы көрер бар адам.

Өңгімелесу

Муігалім сабацтың таңырыбын таныстыру мақсатында әң-гімелесу жургізеді.

• Еңбек адамға не үшін қажет деп ойлайсыңдар?

• Еңбекқор деп қандай адамды айтамыз?

Өздерің еңбектің қай түрлерімен айналысқанды үнатасыңдар?

Адамға өмір сүру үшін ең алдымен не кажет деп ойлайсың-дар?

Балалардың жауаптары.

- Дүрыс айтасыңдар! Ауа, су, тағам. Ауа, су - табиғаттың адам-
ға берген сыйы. Ал тағам дегенде бірден еске түсетіні - нан. Нан
еңбекпен келеді. Осы тағамнан баска да адамның өмір сүруіне
қажетті киім, білім, үй, оның ітттін кажетті заттармен толтыру, ден-
саулығын сақтау бөрі, бөрі, бөрі де еңбекпен келеді.

Тапсырма

Мугалімоқулықта берілген суреттерге қарап, еңбектіңтур-лерін анықтау ушін балаларга тапсырма береді. Мәтінмен жұмыс Мцгалім еңбектің маңызын тщсіндіру ушін оцулыцта берілген

Б. Әділовтің «Еңбексіз өмір - суреңсіз» деген мысал әңгімесін оцып береді. Балалар сурақ бойынша өз ойларын айтады.

Еңбексіз өмір - сүреңсіз

Б. Әділов Мысал әңгіме

Қара пышак дүкеннен шығып, ас үйге келген соң тьгаым таппа-ды. Нан турады, пияз аршыды, әйтеуір тамақ дайындалып, ас кам-далса, қолдан түспейтін болды. Ол жалкау еді. Бала кезіндегі «шал-кайып жатсам» деген арманы есіне түсіп, жылап та алатын.

Бір күні Қара пышақ ауыр еңбектен қүтылудың оңай жольш тап-ты. Иесінің көзін ала беріп, еденнщ жырығына қойды да кетті. «Болды, - деді ол қуанып. - Енді еңбекті желкемнің шүкыры көрсін!...

Ай өтті, жыл өтті. Қара пышак орнынан қозғалған жок. Оның қайда жатканын ешкім білмейтін еді.

Бір күні:

Әй, туысқан, - деген дауыска елең етіп қараса, еденнің жары-ғынан жылтылдаған көз сығалап қарап түр екен. Бірден таныды, баяғы өзімен бірге жасалған Сары пышак. Өзі ете көңілді, жүзі жарк-жүрк етеді. Сүлуланып кетіпті.

Төмен секір, - деді Қара пышак. - бірге жатайык. Бізді ешкім білмейді.

Ол жерде не бар?

Жатамыз, үйықтаймыз, демаламыз. Ой, қандай ракат!

Ал жүмысты кім істейді?

Жүмыс бізсіз де істеледі.

Рақмет! - деді Сары пышак. - Еңбектен қашканша, тер төгіп өлгенім артық. Еңбексіз өмір - сүреңсіз. Өзің-ақ жата бер, рака-тына бата бер.

Қара пышақ орнынан түрайын деп еді, түра алмады. Өне бойын тот басқан. Барлык жері сынып бара жаткандай сезінді.

Мысал әңгімедегі Қара пышақ қандай адамға үқсайды?

Сары пышақтың қандай ісі сендерге үнады?

«Еңбексіз өмір - сүреңсіз» дегенді ездерің калай түсінесіндер? Дөйексөз

Оқушылардың жауаптары оцулыцта берілген аныцтама мен дәйексөздің магынасын тусіндірумен тцйінделеді.

Мугалім тақтага Абайдың «Еңбек - куаныш, жалқаулық -айырылмас азап» деген нақыл сөзінжазып қояды.

- Адам, ең бастысы, еңбектенуге, яғни адам бір іске күш-қуатын,
ақыл-ойын жүмсауға ерінбеуі керек. Өйткені жалкаулык, ерін-
шектік адамнын, өзін жөне өмірін тоздырады. Ал ерінбей еңбек ет-
сең мақсатыңа, арманыңа жетесін. Арманың орындалса, өзіңді ба-
қытты санайсың.

М^галім балаларга дәптердің соңында берілген «Менің дәйек-сөздерім» айдарындагы бугінгі сабацтың тацырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді жазуга кеңес береді.

Сахналау

Еңбектің адам өміріндегі мәнін рөлдік орындаулар арцылы тусіндіру ушін сахналау тәсілі қолданылады.

Үшоңушы (автор, қуыршақ, бауырсац)рөлдерде өлеңді мәнер-леп оциды.

Қайдан келдің, бауырсақ?

Ө. Т^рманжанов

Дастарқанда шашылып, Жатты аппак бауырсақ. Бауырсаққа кызығып, Ңарап түрып көзін сап:

- Қайдан келдің, бауырсақ? -
Деп сүрады куыршақ.

- Дүкеннен келдім
Нан саткан, -
Деді оған бауырсак.

- Дүкенге келдің қай жактан?

- Наубайдан келдім нан жапқан.

- Наубайға келдің қай жактан?

- Диірменнен келдім үн тартқан.

- Диірменге келдің қай жактан?

- Даладан келдім кең жатқан.
Жер-анам менід көсілген,
Диқандар мені өсірген.

Оқулықтагы суреттер бойынша (жаюлы дастарқан үстінде шашылып жатқан бауырсақтың, нан дүкені сөрелеріндегі неше түрлі нандардың, нан жауып түрған наубайшының, диірменнің, егіс да-ласының) оцушылар еңбектің адам өміріндегі маңызы туралы «Нан дастарканға кандай еңбекпен келеді?» - деген сцрац аясында шыгып сөйлейді.

Дөптермен жұмыс

Мугалім оцушыларга дәптермен жумысты орындау жолдарын гщсіндіреді.

«Енбек - бакыт бастауы» такырыбында өңгіме жазындар.

Жүректен жүрекке

Оцушылар мугаліммен бірге шеңбер цурып, бір- біріне журекжар-ды тілектерін айтады.

22-сабақ

Еңбек - бөрін жеңбек

Бакыт кілті - еңбек. Халыц мацалы Мақсаты: «Еңбек» адамгершілік қүндылыгы туралы түсініктерін кеңейту.

Міндеттері:

• еңбектің адам өміріндегі мөні туралы түсінік беру;

• еңбек етуге қызыгушылықтарын дамыту;

• еңбексүйгіштікке төрбиелеу;

Шаттық шеңбері Мугалім әр адамның белгілі бір іске щшін, цуатын, ақыл-ойын, уацытын жумсауын тусіндіру мацсатында оцушылардың еңбекке және оның маңызына байланысты бір- біріне тілек айт-уын цйымдастырады.

Мәтінмен жүмыс Мугаліж еңбектің маңыздылыгын жете гщсіндіру цшін аңыз-ды кідіріспен айтып береді және ол бойынша сурацтар қойып, оқушылардың ойларын біледі.

Жақсылардың жақсысы

Аңыз Баяғыда бір адам өзі жалғыз кызымен бірнеше белмелі жарык, биік, өте өсем үйде түрыпты. Үйдщ айналасы бау-бақша екен. Бір күні оньщ кіттткентай қызы бакшаны, барлык бөлмелерді аралайды. Кірмеген жалғыз ғана бөлме қалыпты. Ол ылги жабык түрады екен.

Сонда өкесіне қыз:

• Өке, маған жабык түрған бөлмеге кіруге рүксат етіңіз. Осы бөлме басқа бөлмелерге Караганда жаксы ғой деп ойлаймьш, - деді.
• Оның дүрыс, кызым. Жақсылардыд ең жаксысы сонда. Бірақ сен өлі жассың, өскенде бүл бөлмені саған беремін. Сен оған өмір бойы риза боласың, - деп жауап кайтарды өкесі.

- Міне, жақсылардың жақсысы деген осылар, қызым! • Неліктен өкесі үршық, өрмек, кітапты «жаксылардың жаксы
сы» дейді?

Балалардың жауаптары. Мугалім аңызды жалгастырады. - Үршық пен өрмек болса, еңбегің жанады. Ал кітап окысаң,
білімің артады. Жарык дүниеде бүлардан жақсы нөрсе жоқ. Дүние-
дегі мүліктің бөрі еңбекпен, біліммен табылады, - деп түсіндірді
өкесі. • Дүниедегінің бөрі еңбекпен табылады дегенді калай түсі-
несіңдер?

Балалардың жауаптары. Жаттығу-ойлану Оцушылардың сабацтан щцан ойлары жаттыгу-ойлану ар-цылы бекітіледі. - Біз де ойланып еңбектеніп көрейік. Оқушылар екі топқа бөлініл
жүмыс істейді. 1-тапсырма: Еңбек туралы бір мақалды естеріне түсіріп, мағы-насын түсіндіріл беру. 2-тапсырма: Н. Жанаевтың «Еңбек сүйсең» өлеңінің бір шума-ғын (бір тогща біріннгі шумағы, екінші топқа - екінші шумағы) окып, мазғынасын түсіндіру.

Еңбексүйсең

Н. Жанаев

Салак болсаң жасыңнан, Жалқау болсаң жасыңнан,

Шыбын кетпес қасыңнан. Үйқы калмас касыңнан.

Таза болсаң жасыңнан, Енбек сүйсең, табылар,

Сабын калмас касыңнан. Бар жаксылык басыңнан.

Тыныштық сөті Баланың өзінің ішкі куйіне щілуге, оның табигатпен байла-нысын сезінуге мумкіндік беретін тыныштыц сәті төмендегідей щымдастырылуы мцмкін. - Балалар, денелеріңді түзу үстап, бастарынды жоғары көтеріп,
ыңғайланып отырыңдар. Көздеріңді жүмсаңдар да болады. Ауаны
терең жүтып, еркін тыныс алыңдар. Өздеріңнің тыныс алуларың-
ды бақылап, бақытка, махаббат пен тыныштыкка толы таза, шипа-
лы ауаның түла бойларыңа толғанын сезініндер. Ал енді көздеріңді
ашсаңдар да болады.

Шығармашылық жүмыс

Мугалім балалардың суретке қарап, «Еңбек - туібі береке» тацырыбынаәңгіме щрастыруга тапсырма береді. Шыгармашы-лыц жумысты топпен, жекелей орындауга 3 минут уацыт беріледі. Балалар щрастырган шагын өңгімелерін сынып алдын-да жария етеді.

Дәптермен жұмыс Оқушылар туйген ойларын уйде бекіте тусуі ушін мынадай тапсырма беріледі: Берілген суреттерді пайдаланып, сөйлемдерді оқыңдар. Суреттерді бояндар.

Жүректен жүрекке Балалар еңбектің мәнін цалай гщсінгендіктерін Н. Жанаевтың «Еңбек» өлеңі арңылы білдіреді.

Окушылар мугаліммен бірге мына өлең жолдарын қайталайды.

Еңбек

Гүл өсірсең, терлеп, Мүның аты - ЕҢБЕК. Кесте тіксек зерлеп, Мүның аты - ЕҢБЕК.

23-сабақ Жүрек жылуы

Табигаттағы барлык жылу - күннен,

Өмірдегі барлык жылу - адамнан.

М. Пришвин

Мақсаты: «Кайырымдылық», «мейірімділік» адамгеріггілік қүнды-лықтары туралы түсініктерін кеңейту. Міндеттері:

• мейірімділік, кайырымдылық туралы түсініктерін кеңейту;

• камқорлык жасауға жетелеу;

• мейірімділікке төрбиелеу.

Шаттық шеңбері Балалар шеңбер цурады. Бір-бірімен сәлемдесіп, мугаліммен бірге Ж. Әділжанқызының өлеңін цЬсылып айтады:

Ж. Әділжанцызы

Жан-жағына нүр шашып Арайлап жарқын таң атса, Жер бетінде жайкалып, Көгеріп өссе көк майса, Жүрегім жыли бастайды.

Оралғанда сапардан Алдымнан жакын жан шықса, Кездескенде достарым Қүшағын маған кең ашса, Жүрегім жыли бастайды.

Әңгімелесу Мугалім балаларга адамдардың журектері мейірімге, цайыры-мга, махаббатца, жылысезімгетолыекенінжәнежақсылыцтыц бөрі журектен шыгатынын тусіндіру мақсатында әңгімелесу жургізеді:

• Үлкендер еркелеткенде кандай күйде боласындар?

• Жақсы көретін адамдарға қандай тілек айтқың келеді?

• Басқаларға жаксылык жасаған кездерің болды ма? Мәтінмен жүмыс

Жай ғана әжей

В. Осеева Айнүр мен Абзал көшеде келе жатыр еді. Алдарында карт ежей кетіп бара жаткан. Жер тайғак болатын. Өжей сүрініп кетіп, жы-ғылып қалды.

Абзал: - Сөмкемді үстай түршы! - деді де, карт кісіге көмектесуге
жүргіріп кетті.

Абзал кайтып келгеннен кейін Айнүр:

• Бүл сенің әжең бе? - деп сүрады.

• Жок, - деп жауап берді Абзал.

• Мамаң ба?

• Жоқ.

• Ендеше көршің шығар?

• Жок. Ешкімім емес. Жай ғана карт өжей ғой, - деп жымиды Абзал.

• Сендердің осындай оқиғаға кездесулерің мүмкін бе??

• Бүл оқиғадан не үйрендің?

• Абзал мен Айнүрдық ой-пікірлері туралы не айтасыңдар? Дәйексөз

Балалардың жауаптары дәйексөзбен туйінделеді. Мугалім тақтага «Табиғаттағы барлык жылу - күннен, Өмірдегі барлык жылу - адамнан». М. Пришвин, деп жазып цояды. Мугалім өмірдегі барлық жацсылыц, мейірімділік, цайы-рымдылық адамдарга байланысты екенін тусіндіреді. - Өздеріңнің жауап бергендеріңдей қайырымды іс жасау оған
мүктаж адамның жанына жүбаныш болады. Ал өзің біреуге қайы-
рымдылық жасағанда көңілің көтеріліп, жаның жай тауып, қуана-
сың, сол адамды куантасың, кайырымды іс істей алатыныңа жа-
кын-туыстарың, достарын, айналаң куанады. Өрбір адамның
жүрегінде сондай жылуы болса, бір-біріне қайырымдылык жасап
жатса, өлемдегі адамдардың барлығы куанышта, бақытта өмір
сүреді. , Мугалім балаларга дәптердің соңында берілген «Менің дәйек-сөздерім» айдарындагы бцгінгі сабацтың тақырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді жазуга кеңес береді.

Тапсырма Мугалім балалардың жацсы көретін адамдары туралы әңгі-мелеп, айтып беруге тапсырма береді. М^галім бул тапсырма-ны уйымдастырганда балалардың отбасы, туган-туысы, тәр-биешісі, т. б. жацсы көретін адамдары туралы ойларын біледі. Сонымен бірге әр баланың өмірде өз орны ерекше екенін, оларды да жацсы көретін адамдардың бар екенін угындырады.

Жағдаятты талдау Мугалім оқулықта берілген суреттерге қарап, жагдаяттар-ды шешуді цсынады. 1. Сен бір қүшак газет-журнал көтеріл келе жатқан пошташыға
кездестің...

2. Сен аулаға ролик тебуге шықтың, ал досыңның ролигі

жок...

3. Анаң ас пісіріп жатыр, ал інің мазасызданып кетті...
Жагдаятты топпен, жекелей орындауга болады. Балалар өз

шешімдерін жария етеді.

Жаңа ақпарат Оқушылардың «цайырымдылыц», «мейірімділік» адамгер-шілік цщдылыцтары туралы тусініктерін кеңейту мацсатын-да мцгалім оцулыцта берілген жаңа ақпаратпен таныстырады: Мейірімді адам өзге адамға, туған-туыскандарына, табиғатқа де-ген жанашырлық сезімін, қамкорлығын көрсетуге дайын тұрады.

Дөптермен жұмыс Мцгалім дәптерде орындау ушін төмендегі улгіде тапсырма береді: - Жүрегіңнен шыққан метрімділік, кайырымдылык, жан ашыр-
лык, жан жылуы кімдерге, нелерге арналатынын суретке кдрап,
бос торкөздерге жазыңдар.

Жүректен жүрекке Оцушылар сабац соңында өздерінің журек тщпіріндегі жылы сезімдеріне ризашылыцтарын білдіреді. Оцушылар оц цолдарымен журек тусъеи устап кезегімен мы-надай сөйлемдер айтады:

• Менің кайырымды жүрегіме рақмет!

• Менің мейірімді жүрегіме ракмет!

• Менің жылы жүрегіме ракмет!

• Менің жүрегімнің адамдарды жақсы көргеніне рақмет!

• Менің жүрегімдегі жақсы көру сезіміне рақмет!

• Менің жүрегімнің куана білетініне ракмет!

• Менің жүрегімнің жанашырлығына ракмет! жөне т. б.

24-сабақ

Жүрек жылуы

Мақсаты: «Қайырымдылык», «мешрімділік» адамгеріігілік күнды-лыктары туралы түсініктерін кеңейту. Міндеттері:

• мешрімдішк, кайырымдылык туралы түсініктерін кеңейту;

• камкорльік жасауға жетелеу;

• мейірімділікке төрбиелеу.

Шаттық шеңбері Оцушылар мргаліммен бірге шеңбер цурып тцрады. Мугалім сабацты мынадай кіріспе сөзбен бастайды. - Балалар, колдарыңды жүрек түсына бір сөт қойып, дүрсілін
тыңдап көріндерші. Сендердің жүректерің мейірімге, кайырымға,
махаббатқа, жылы сезімге толы. Адам бойындағы бар жылу мен
мейірім жүректен шығады. Енді осы жүректен алғаң жылуымыз-
ды түсіріп алмайтындай қимылмен (колымызды бірден төмен
түсірмей, оң жағымызда түрған баланың сол қолын қысайық) бір-
біріміздің колымызды қысайык, осылайша жүрек жылуын бір-
бірімізбен бөлісейік.

Өңгімелесу Мугалім балалардың цоршаган ортага, табигатца цамцорлыц жасау ушін адамдардың журектері мейірімді, цайырымды болуы цажет екенін тусіндіру мацсатында әңгімелесу жургізеді:

• Жаксы көретін жан-жануарларың бар ма?

• Табиғатқа қамкорлық жасаған кездерің болды ма? Мөтінмен жүмыс

Қайырымдылың

М. Срндетов Қүрбыларынан бойы бөкене (аласа), монтиған Мүхтардың мектеп та-балдырығын аттағанына көп болған жок. Өлі тіпті су жана киімдерінің кыры да кетіп үлгермеген, бөтеңкесі де кап-кара, жылт-жылт етеді. - Айналайын, - дейді анасы күнде үйден шығарда. - Байкап
жүр. Үсті-басыңды ластама. Жарай ма? Мүхтар мақүлдап, басын изейді. Міне, ол үйге кайтып келеді. Күн бүлыңғыр еді, сөлден соң жауын сіркірей бастады. Өп-сөтте өр жерде айнаньщ сынығындай қақ түрып үлгерді. Өйтсе де, Мүхтар-дың көңілі жадырацкы, ашық. Өлгінде мүғалима оны бүкіл сынып алдында төртіпті, таза деп мактаған. Ол үстіне кылау жүктырмай, аяғын так-так басады. Алда үш-төрт баланың үйлығып түрғанын керіп, іркіле берді. «Неге күледі? У-шу боп даурығады ғой. О несі-ей?» деп, Мұхтар таң-дана мойнын созып койды. Аумақты кар суын қоршап алған, бала-лар соған тас атып, ду-ду күледі. Мұхтар елемей өтіп кетпек еді, кенет қактың (іркіліп цалган жауын суы) ішінде жүзіп жүрген жүды-рыктай күшікке көзі түсті. Түмсығы қара, өзі - ак күшік. «Мені мыналардан күткарсайшы. Өлтірер болды ғой» дегендей аянышты қыңсылайды. Өліп-талып жағаға жетіп, бауырын сүйрете бергені сол еді, балалардың бірі аяғының үшымен итеріп, суға түсіріп жіберді. Өзгелері қиқулап, жарыса тас атты. Тас тиген сайын күшік қаңқ етіп батып кетеді, сөлден соң су жүтып шашалып, кайтадан шығады. Өбден қалжырап, үрейі үшкан күшік жан үшырып жүр.

• Балалардың өрекеттері туралы не айта аласыңдар?

• Мүхтар осы жағдайда не істейді деп ойлайсыңдар? Балалардың жауаптары.

Мугалім әңгімені әрі қарай жалгастырады. - Мүхтар шыдамады. Араға кеп койып кетті. Балалардын бірін
иығымен қағып, бірін итеріп жіберіп, өлеусірей үні өше бастаған
күшікті кетеріл алды. «Әй, өзіңе не керек, ө?» - деп өкірендеген
соткар баладан ығыспады. Күшікті бауырына кыса түсті. Өлгі бала желкесінен түйіп калып, шалшык суға жыкса да, жы-ламады, күшікті тастамады. Күшікті қүткарғанына Мүхтар қуанышты. Су жанд формасы-ның балшық-балшык болғанын да елейтін емес. Үйге жетіп, есіктің коңырауын қакканда ғана киімінің ластығы есіне түсті. Қап-кара бөтеңкесі - кір-қожалақ. Киімдері - сатпак-сатпақ. Сьщыр етіп есік ашылды. Мүхтар абдырап, не істерін білмей кадды. Басын жерден көтерсе, апасы екен. Таңдана өрі тіксіне карайды.

• Мынауын не? - деді ол, бірден үрыспай, иегімен күшікті меңзеп.

• Күшік...

Мүхтар бөрі неден, калай басталғанын айтып берді. Міне, қызык. Апасының да жүзі жылып, мейірлене қарайды. Мүхтар куанып кетті. Еңсесін басқан зілден арылғандай жеңілдік сезінді.

• Киімдерінді тазалармыз. Дәнеңе өчпейді, балам, - деді ол Мүхтардың басынан сипап.
• Ен өуелі күшікті жуындырып, сүт берелік, жылынсын. Көремісің, ашыккан, өбден қажып, бүралып жатыр.

• Мақүл, апа. Әйтеуір, сіз маған ренжімедіңіз бе?

• Жок, күлыным. Түсінем ғой.

• Рас па?

• Өрине, өр кез солай қайырымды бол.

Апа, мен ылғи өстіп балшық-балшық болып келеді екен деп ойламаңыз.

- Өйтпесіңе сенемін, жаным...

• Апасы неліктен Мүхтарға риза болды?

• Сендердің қайырымды іс-өрекеттер жасаған кездерің болды ма? Сол жағдайда сендер ездеріңді қалай сезіндіңдер?

Балалардың жауаптары.

Тыныштық сөті Баланың өзінің ішкі кцйіне щілуге, оның табигатпен байла-нысын сезінуге мумкіндік беретін тыныштық сәті төмендегідей уйымдастырылуы мумкін. - Балалар, денелеріңді түзу үстап, бастарыңды жоғары көтеріп,
ыңғайланып отырыңдар. Көздеріңді жүмсаңдар да болады. Ауаны
терен жүтып, еркін тыныс альщдар. Өздеріңнін тыныс алуларың-
ды бақылап, бақытка, махаббат пен тыныштыкка толы таза, шипа-
лы ауаның түла бойларыңа толғанын сезінщдер. Ал енді көздеріңді
ашсандар да болады.

Жаңа ақпарат Мугалім оқушыларга адам өзін және өзгелерді жақсы көру ар-ңылы өмірін цуаныш пен шаттыцца, махаббат пен бақытқа бөленетінін тусіндіру мацсатында мувалім оңулыцта берілген жаңа аңпаратпен таныстырады: Адам өзін жөне өзгелерді жаксы көру аркылы өмірін куаныш пен шаттьЕқка, махаббат пен бақытка бөлейді.

Ойын-жаттығу. «Көмек» Мугалім оқушылардың сабацтан алган білімдерін бекіту мацсатында ойын-жаттыгу уйымдастырады және уй тапсырмасын береді. Балапандарынан адасып цалган тауыцца көмектесу ушін ба-лапандар суретінің артцы бетіндегі сцрацтарга жауап беріледі.

Тапсырма үлгілері:

• Сен досыңмен көлге шомылуға бардың. Кенет досыңның «құтқар» деген даусын естідің? Сен не істер едің?
• Сен жолда келе жатырсың. Шүңқырға түсіп кеткен балапан-ды көрдің. Балапан пшк-шиқ етіп шығудың өрекетін жасайды. Бірак оған піамасы келмейді. Осы жағдайда сен қандай өрекет етер едің?
• Өр адамның жүрегі мейірімді де қайырымды болу үшін не істеу керек? (Тапсырмаларды көбейту мугалімге байланысты).

Мәтінмен жұмыс Балаларды табигатца қамцорлыц жасауга жетелеу мацсатында 3. Мейірханованың «Маржан мен жауцазын» әңгімесін щгалім оцып береді. Балалар сурац бойынша өз ойларын айтады.

Маржан жен жауцазын

3. Мейірханова

Маржан бала кезінен табиғатты жене оның байлықтарьпі сүйіп өсті. Ата-бабасынан берілген касиет шығар, атасы Ескалиды ауылдас-тары Мичуриннің ізбасары дейтін. Бірде Маржан серуендеп жүріп,

бір жылаған дауысқа құлағын түрді. Абайласа, аягының астындаіы тастьщ қуысынан естіледі. Барлык күш-жігерін сальш, тасты көтеріп еді, тастың астында қылтиып өсіп келе жатқан жауказын гүлі, жа-пырақтары бүрісіп қалыпты, күлтесі де мыжылған. Маржан тасты көтеріп калған сөтте-ақ, жауказын «ух!» деп тыныстады:

- Мүндай жағдайға қалайша тап болдың, айтшы?
Жауказын өлсіз де нөзік даусымен мөн-жайды түсіндіре бастады. - Күз айының аяқ кезінде мына тас маған пана болам деп уөде
беріп еді. Міне, аяғы қандай жағдайға душар болдым. Тасты алысырак алып тастап, жауказынның бүрісіп калган жа-пырақтарын жөндеп, топырағын копсытып, су күйды. - Жауказын, сен налыма, менің жауқазынымсың, саған қамқ-
оршы боламын, - деді.

• Маржан жауқазынға қандай жақсылық жасады?

• Тас пен Маржанның іс-өрекеттерінен кандай айырмашылык байқадыңдар?

Тапсырма Сабацта берілген ойды туйіндеу мацсатында мугалім оцу-лыцта берілген тапсырманы орындауды усынады: Суреттерге караңдар. Тал мен мысыкка, үлкен кісі мен сырқат жанға қандай жаксылык жасау керек екендігі туралы айтыңдар. Балалардың жауаптары тыңдалады. Журегінде экылуы бар адамдардың көмекке мщтаж адамдарга жаңсылыц жасайты-нын, жан-жануарларга, табигатца цамцорлыц таныта алаты-нын айтып мугалім толыцтырады.

Дәптермен жүмыс Мцеалім оцушыларга дөптермен жумысты орындау жолдарын гщсіндіреді.

1-тапсырма:

Өздеріңнщ жақсы көретін адамдарың туралы жазындар.

2-тапсырма: Суреттегі бос торкөздерге «Ана деген кім?» сүрағына жауаптар жазыңдар. Оцушылар тапсырманы дәптерлерінде орындайды. Орындап
біткен соң жария етеді. ч

Жүректен жүрекке Оцушылар өздерінің сабацтан алган әсерлері мен білімдерін өлең жолдары арқылы білдіреді.

Оцушылар мцгалімге ілесе мына өлең жолдарын цайталайды

Қайырымды жандар айнала, Сүйеміз барлык ананы,

Шенберге келсін жайлана. Жүрегім оттай жанады.

Жалықпастан кайта біз, Бакыттымыз осы біз,

Махаббат сөзін айтамыз. Қасымызда досымыз.

IV ТАРАУ

ӘСЕМДІК ӨЛЕМШДЕ

25-сабақ Халық даналығы

Акыл шыңы - даналық. Халық даналыгы

Мақсаты: «Даналыц» үғымының адамгершілік күндылығы ретінде мөнін ашу. Міндеттері:

• жүмбак, мақал-мөтел, ертегі - халык даналығы екендігін түсіндіру;

• халық даналығына сүйіспеншілігін арттыру;

- халык данальнын сактауға, багалаура төрбиелеу.
Көрнекі құралдар: оқулық, Данышпан атаның жіберген хаты,

Акботаның қоржыны.

Шаттық шеңбері Оцушылар шеңбер щрып тррады. Мщалім бцгін бір-бірімен ерекше сәлемдесетіндігі туралы айтып өтеді.

• Балалар, біздің қазақ халқымыз амандасуға көп мөн берген. «Алыстан алты жасар бала келсе, алпыстағы ата келіп сөлем берген». Қазір біз күндегіден өзгеше амандасып көрейік. Осы шеңберде түрган кезегіне қарай өр бала өзінің оң жағындағы баламен аман-дасады. Бірақ өр баланың амандасуы өр түрлі болуы керек. Мысалы:
• Айнүр, амансың ба?, - Саян, халің қалай?, - Сеуле, сөлеметсің бе?, - Айжан, сөлем!, - Бақыт, Ассалаумағалейкүм?, - Уағалейкү-массалам!, - Нүржан, жагдайың қалай?, - Берік, көңіл күйің қалай? жөне т. б.

Тарту

А. Байтцрсыщлы

Балалар, бүл жол басы даналыкка, Келіңдер, түсіп, байқап қаралық та. Бүл жолмен бара жаткан өзіңдей көп, Соларды көре түра қалалық па?! Даналык - өшпес жарык, кетпес байлық Жүріңдер, іздеп тауып алалық та!

Әңгімелесу «Даналыц» угымының адамгершілік цщдылыгы ретінде мәнін ашу мацсатында оцулыцта берілген сцрацтар бойынша әңгімелесу щымдастыруга болады:

• Халык даналығы деген үғымды қалай түсінесіңдер?

• Қандай адамды дана деп айтуға болады?

Жаңа ақпарат Даналыц ргымының маңызын тцсіндіру ушін мугалім оцулыцта берілген жаңа ацпаратпен балаларды таныстырады: Халык даналығы өлең, жыр, жүмбақ, макал-мәтел, ертегілер арқылы үрпақтан үрпакка жетіп отырады. Оларда халкымыздың ежелгі ерлігі мен еңбегі, ақылы мен арма-ны, тұрмысы мен салты бейнеленген. Мщалім жаңа ацпаратты таныстыруда балалардың халыц даналыгын тусінуіне, жеке гщлга ретінде рлттыц болмысының цалыптасуына мән береді.

Мөтінмен жұмыс Ертегі, аңыздар арцылы да адам өмірі мен тәрбиесін, оның бо-йында жацсы цасиеттердің цалыптасуын оцушыларга цгындыру мацсатында «Алпыстан асцаннан ацыл сура» деген ертегі беріледі.

Алпыстан асцаннан ацыл сура

Ертегі - Ерте, ерте, ертеде бір қатал патша болыпты. Олардан келетін
ешкандай пайда жоқ деп, карттарды үнатпапты және «Кім де кімнің
ата-анасының жасы алпыстан асса, оны балалары теңізге не тау-
дың шаткалына апарып тастасын» деген жарлық шығарады. Сол патшалықта өмір сүрген бір мейірімді бала өкесін өте жак-
сы көреді екен. Жасы алпыстан асып, жетпіске жетсе де, өкесін
ешкімге көрсетпей жасырын ұстап, асырай береді. Күнде кешке
даладан келгенде не болып жатқанын әкесіне айтып отырады
екен. ^ч Бір күні карт даладан күңіренген дауысты естіп, баласы келгенде оның мөнісін сүрайды.

• Балам, жүрт неге күңіреніп кетті?

Әке, патша аң аулап жүріп, теңіздщ жағасына барғанда, оның түбінен жаркыраған бір гауһар тасты көреді де, соны алып бер деп, уөзірлеріне бүйырады. Теңізге сүңгіп тасты таба алмағандарының басын ала береді. Тіпті, ел ішіндегі талай жігітті жүмсап, олардың бөрі суға кетіп өлді. Сондықтан патшаның катыгездігін естіген ел күңіреніп кетті, - дейді баласы.

• Балам, теңіз жағасында үлкен ағаш жоқ па екен? - деп кайта-лап сүрайды карт.
• Иө, патша гауһар тасты көретін түста теңізге төне өсіп түрған үлкен бір бөйтерек бар, - дейді баласы.

• Иө, бір кыран қүстың үясын көргенмін, - дейді бала.

• Балам, тыңда, - дейді карт сеніммен. - Асыл тас теніздің түбінде емес, үяньщ ішінде жатыр. Теніздщ түбіне оның сөулесгғана түсіп түр.

• Сендер ақылдымыз, білімдаміз деп бөсесіндер. Шынында мына баладан акымак екенсіндер, - деп уөзірлеріне үрысады да, балаға карап:

• Бүл жайында саған кім айтты? - деп сүрайды.

• Оны өзім ойлап білдім, - дейді бала.

Патша баланы шақырып алып: - Сен ертең таң азанда осында келесің. Мен саған екі тай
көрсетемін. Сен олардьщ кайсысы жас, қайсысы үлкен екенін таба-
тын боласың. Таппасаң, басыңды аламын, - дейді.

Бала үйіне мүңлы оралады.

• Балам, неге мүңлысың? - деп сүрайды өкесі. Баласы болтан жайды баяндайды.
• Балам, мүңайма, - дейді карт. - Ол жүмбактың шешуі қиын емес. Ертең саған тайларды көрсеткен кезде, сен олардың жүрістеріне мүкият кара. Жас тай жай жүре алмайды, өр қадамын ойнақшып басады. Жасы үлкендеуі сабырлы келеді. Осыны есіне сактасаң болғаны.

Баланың тапкырлығына өшіккен уөзірлер тағы бір сүмдыкты ойлап, патшаға былай дейді:

- Мөртебелі патшамыз, бір талды кестіріл, оны ортасынан как
бөліп, бірдей етіп аршытып, оны балаға көрсетіңіз. Сол кезде бала
оның кайсысы жоғары жағынан, кайсысы төменгі жағынан
кесілгенін табатын болсьш. Таппаса, жазасын алатын болсын. Патша арамза уөзірлерінід сөзіне еріп, баланы келесі күнге ша-кырады. Бала үйіне мүңая келіп, болған жайды өкесіне баяндайды. Өкесі акыльш айтады: - Қорыкпа, балам, оны табу киын емес. Ол үшін екі бөренені де
суға салдыр. Сол кезде жоғары жағынан кесілген бөрене су бетінде
түгелдей калкып жүреді де, төменгі жағынан кесілген бөрененің
бір жағы суға батыңқырайды. Осыны есіңе сактасан болғаны. Бала өкесінің айтканындай, патша бөренелерді көрсеткенде, олар-ды суға салдыруын өтінеді. Осы кезде бала: - Тақсыр, бөрененің мына жағы ағаштың жоғары жағынан, ал
мына жағы төменгі жағынан кесілген, - деп, дөл тауып береді.

Патша баланың бүл тапкырлығына кайран калып: - Сен шынынды айт, мүншама тапқырлык жасауға үлкен акыл
керек. Сен болсаң өлі жассың. Егер тттындықты айтпасац, жазаға
тартамын, - дейді.

Бала төуекел етіп, патшаға барлык шьшдықты айтады. - Өкемді сондай жақсы көретін өрі қатты сыйлайтын едім. Сон-
дыктан, өлімге кимадым. Ал ол болса киналған шакта өлгі ақыл-
дарды айтып, жол тауып отырады.

Патша ойланып калады: - «Алпысқа келгеннен акыл сүрама» деген мақал кате екен, енді
оны «Алпысқа келгеннен акыл сүра» деп өзгертейік, - деп, карт-
тарды жазалауға берген жарлығын кайтып алған екен.

Мугалім оңушылардың пікірін білу ушін сцрақтар цояды.

• Патшаның жарлығы дүрыс па?

• Қарттың даналығы неден көрінеді?

- Халык даналығының шығуында үлкен мөн бар. Өйткені даналык өмірде болған бір окиғаға, жағдайға, іске бай-ланысты соның корытындысы ретінде айтылады. Мүғалім сөз со-ңында «Алпыстан асканнан ақыл сүра» макалы неге байланысты айтылды деп ойлайсыңдар? - деген сүракпен сауал беруіне болады. Мугалім даналықтың бірі ертегілер екенін мына багытта
айтып, гщсіндіруі щмкін: к - Халык даналығыньщ бірі - ертегілер. Өз арман-ойынды, қиялың-
ды ертегі арқылы беру де - ойлылықтың, даналыктың белгісі.

Тыныштық сөті Баланың өзінің ішкі куйіне щілуге, оның табигатпен байла-нысын сезінуге мцмкіндік беретін тыныштық сәті төмендегідей уйымдастырылуы мумкін.

- Балалар, денелеріңді түзу үстап, бастарыңды жоғары көтеріп,
ыңғайланып отырыңдар. Көздеріңді жүмсаңдар да болады. Ауаны

терең жүтып, еркін тыныс алыңдар. Өздеріңнің тыныс алуларыңды бакылап, бакытқа, махаббат пен тыныштыкқа толы таза, шипалы ауаның түла бойларыңа толғанын сезініңдер. Ал енді көздерінді ашсандар да болады.

Шығармашылық жұмыс. «Мен мақалдап сөйлеймін» Халық даналыгының бір турі мацал-мәтелдер екендігін, олар-дың адамды, өмірді, айналаңды тануда цажеттілігін гщсіндіру мақсатында шыгармашылыц жумыс щымдастырылады.

• Балалар, Данышпан ата сендерге арнайы хат жіберіпті. Соны окып көрейік. Мүғалім Акботаның коржынынан хатты алып оқиды:
• Балаларым, аман-сау барсыңдар ма? Хал-жағдайларың қалай? Үлкендердің айтканын тыңдап, оқуларынды жаксы окып, доста-рыңмен тату жүрсіндер ме? Олай болса, мені мүкият тыңдаңдар. Халык даналығының бірі - макал-мөтелдер. Ойды мақалмен жеткізу - шешендіктің белгісі. Мен де сендердің шешен болатын-дарыңа сенемін. Мына тапсырмаларды орындау арқылы сендер өздеріңді сынап көріңдер. Тапсырмада қысқаша өңгіме берілген. Сол өңгімеде айтылған ойды мақалмен жеткізіп берулерің керек..

Дәйексөз Ертегіде берілген ой, балалардың жауаптары, осы сабац дәйексөзбен цорытылады. Мцеалім тацтага «Ацыл шыңы - даналыц». Халыц даналыгы, деп жазып цояды. Мцгалім: - Балалар, өте акылды, ақылы аскан адамды дана адам дейді.
Дана адам барлық істі ақылмен шешеді, ойланып барып ерекет етеді.
Үстамды, өте сабырлы болады. Өйткені ашуын акылмен жеңеді.
Айтар ойын шүбыртпай кыска да нүсқа, дел айтады. «Ақыл
шыңы - даналық» дегеннің мағынасы осы. Мугалім балаларга дәптердің соңында берілген «Менің дәйек-сөздерім» айдарындагы. бугінгі сабацтың тацырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді жазуга кеңес береді.

Жүректен жүрекке Сабацты қорытындылау мақсатында мцеалім Д. Әлімжа-новтың өлеңін оцып, журектен жцрекке шеңберін өткізеді.

Ақыл - дария

Д. Әлімжанов

Ақыл - дария, Талаппен өнбек,

Ми - теңіз. Үқыппен мұны

Арнасы - еңбек - Білсеңіз!

26-сабақ

Халық даналығы

Ақыл көркі - тіл,

Тілдін, көркі - сөз.

Халық даналыгы

Мақсаты: «Даналыц» ұғымының адамгершілік қүндылығы ретін-де мөнін ашу. Міндеттері:

• жүмбак, мақал-мөтел, ертегі - халык даналығы екендігін түсіндіру;

• халық даналығына сүтспеншілігін арттыру;

- халык даналығын сақтауға, бағалауға төрбиелеу.
Көрнекі қүралдар: окулык, Данышпан атаның жіберген хаты,

Акботаның коржыны.

Шаттық шеңбері Оцушылар шеңбер цурып тщрады. Мугалім балалардың бір- біріне арнап даналыц сөз айтпуымен шапгтыц шеңберін уйымдастырады.

Мәтінмен жұмыс

Өсиет өңгіме Мугалім сабақтың негізгі бөліміне тцсу ушін өсиетп әңгіме ай~ гпып береді.

• Ертеде бір ел билеген хан өзінің үлын аскан шешен, тапқыр, сөзге жүйрік жөне акылды еткісі келіп, өз,уөзірлерімен акылдаса-ды. Сонда уөзірлері ханга «шешендік, таіщырлык, сөзге жүйріктік халықтың даналыіы аркылы бойға дариды», - дейді. Хан дүйім жүртты жиып алып, жар салады:
• Кімде-кім балама халык даналығын тауып берсе, мен сол адам-ға байлығымның жартысьш беремін, - дейді. Сонда бір қария түрьш, былай дейді:
• Даналыктың көзі де, кені де ел ітттінде. Балаңыз ел ішін аралап шықса, халык өңгімесіне, айткан сөздеріне қүлақ түрсе, даналық-ты өзі-ақ табады, - дейді.

• Хан баласы «халык даналығын» калай табады?

• Халык даналығына нелер жатады? Шығармашылық жүмыс.

1. Оку - білім бүлағы, білім - өмір шырағы.

2. Адам деген - ардакты ат.

3. Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей.

4. Адам арын ойлайды.

5. Оку - инемен күдық казғандай.

6. Окусыз білім жок, білімсіз күнін жок.

7. Адамның сүлулығы - шьшшылдығында. Назар аударыңдар

Халық даналығына мыналар жатады:

• макал-мөтелдер.

• шешендік сөздер

• аңыз өңгімелер

• накыл сөздер. Дөптермен жұмыс

Домалап кетеді,

Қайта домалап жетеді. (Доп)

Қараңғыны түреді,

Ылғи жалғыз жүреді. (Щн)

Шидей үзьш сирағы, Тастай керең қүлағы.

Сөйтіп жүріп көп жерге Аспалы тор күрады. (Өрмекші) Ойын. «Жүм-аш» - Балалар, дүрыс айтасыңдар, халык даналығының бірі -
жүмбактар. Жүмбак аркылы бір ой жасырылады, тыңдап отырғ-
андар оны шешеді. Ойды жасыру үшін де, сол жасырын ойдың
шешімін табу үшін де ойшыл, тапқыр болу қажет. Олай болса біз
өзімізді сынап көрейік. Балалар партада өз орындарында отырады. Мугалім ортага бір оцушыны шақырады да, оган бір затты көрсетпей береді. Тац тпа-дагы бала алацанындагы запгының турін, көлемін, ерекшелігін жумбацтап жасырады, цалган балалар табу га тырысады.

Жүректен жүрекке Мцгалім оқушылардың болашацта ацылды, дана болуын мацсат тутып, сабац соңында мзралімжн бірге Айбатыр Сейтақтың мына өлең жолдарын қайталаумен аяқтауга болады.

Халыктың даналыры -Ақыл-ой қазынасы! Түсінген саналыға Тым терең мағынасы.

27-сабақ

Халқым менің қонақжай

Жаксы конақ - күт, береке. Халың даналыгы

Мақсаты: «Сыйластық», «туыстыц», «достық» адамгершілік қүндылыктары туралы түсініктерін кеңейту. Міндеттері:

• қонақ күту дөстүрі, конакасы туралы түсінік беру;

• конақты сыйлау іскерліктерін дамыту;

- конақжайлылық дөстүрді қүрметтеуге төрбиелеу.
Көрнекі қүралдар: дөптер, үнтаспа, сюжетті суреттер.
Шаттық шеңбері Балалар шеңбер щрып тпцрады, сәлемдеседі. Мына өлең жолдарын мцгаліммен бірге цайталайды.

Қонақжайлылық белгісі

Сырттан келген мейманға Сөлем беріп, кол алсаң, Бірінші еткен күрметің. «Түсіңіз», - деп түс беріп, Шылбырына оралсаң, Екінші еткен қызметщ.

Есш ашып енгізіп, Көрпе төсеп күп алсаң, Үшінші еткен күрметің. Мейман риза болғаны -Қүрметпен үйге қонғаны. Өлең мазмщы мцгалімнің оцушыларга сурақ қойып, олардан жауап алуымен толыцтырылады.

• Өлеңде қонақка кандай күрмет көрсету туралы айтылған?
Мугалімге оңушьишрдың жауаптарын өз ойымен тцйіндеп, сабац-

тың тақырыбын таныстыру усынылады.

Өңгімелесу Мугалім сабацтың тақырыбын ашу ушін оцулыцта берілген сурацтар бойынша әңгімелесу тәсілін щымдастырады:

• Қонақ деп кімді айтамыз?

• Қонакжайлылык дегенді калай түсінесіңдер?

• Халқымыздын тағы да кандай салт-дөстүрлерін білесіндер? Балалардың жауаптары.

Мөтінмен жүмыс Мугалім қонақжайлылық туралы тусінік беріп, оның мәнін ашу ушін аңызды айта отырып, балаларга кідіріспен сцрақ цо-йып, жауаптарын тыңдайды. Үнтаспадан Дәулеткерейдің «Қосалқа» куйі ойналып тцрады.

Қонаңасы

Аңыз Ертеде Алаш деген данышпан карт өмір сүріпті. Оның Акарыс, Бекарыс, Жанарыс деген үш үлы болыпты. Үлдары қайырымды болып өсіпті.

Бір күні карт үш үлын шакырып: - Балаларым, дөм-түзым таусылатын шақ таяп калды. Көзімнің
тірісінде сендерге калдыратын еншімді бөліп берейін,- депті. • Қалай ойлайсыңдар, данышпан карт өзінін еншісін нешеге
беледі?

Балалардың жауаптары. - Менің мал-мүлкімді теңдей төрт бөлікке бөліңдер, өз
еншілерінді алып өке ісін өрі карай жалғастырыңдар. Ынтымак
бірлікте өмір сүріңдер. Балалары өкелеріне калдырған еншісі үшін рақметтерін айтып, өке алдында бастарын иіп тағзым етеді де, былай дейді: - Өке, біз сізді түсінбей қалдык. Біз үшеуміз ғой, еншіңізді неге
төрт бөлікке бөлдіндз? • Балалар, калай ойлайсыңдар, карт твртінші бөлігін кімге кал-
дырады?

Балалардың жауаптары.

Өкесі былай деп жауап береді: «Мал-мүлкімнің төртінші бөлігін сендердің қонақтарыңа калдырамын. Шаршап шалдығып келген қонактың еншісі - конақасы болсын. Егер сендердің конактарың дөмнен бас тартса, олардың өз «сыбағалары» екенін айтарсың-дар», - депті.

• Сыбаға деген сөзді калай түсінесіңдер?
Балалардың жауаптары. - «Сыбаға» - қүрметті қонакка немесе өздерінің жақындарына
арнап сақтаған көделі тағамдары. Ғасырлар өтіп жатты. Адамдар көбейіп, далаға тарап кетті. Үлкен үлдың үрпактары үлкен орданы - үлы жүзді, ортаншы үлдың үрпактары орта орданы - орта жүзді, кенже үлдың үрпактары кіші орданы - кіші жүзді баскарды. Содан бері өмірде көп өзгеріс бол-ды. Бірак барлык уакытта - ғасырлар, жылдар, күндерде кырдағы конақжайлылық өдет өрдайым берік болып келеді. Қазақтың үйіне күндіз немесе түнде кім кірсе де, өркайсысын жылы кдбакпен күтіп алу жөне күрметтеу, жомарттықпен ас-су тарту дөстүрі - «конака-сы» тосып түрады.

• «Қонақасы» деген сөзді калай түсінесіндер?

• Қонак күтуден адамның қандай жаксы касиеттері көрінеді? Балалардың жауаптары.

Тапсырма Балалардың цонацжайлыц дагдысын қалыптастыру және дас-тарцан мәзірін кімдерге, цалай усынуга болатынын уйрену мақса-тында «Суреттердеберілгендастарқанмәзірлерінкімдерге, цалай рсынар едіңдер?» - дегенсурацпен тапсырма цсынылады.

Ойын. «Қонақты қарсы алу» Оцушылардың бойында цонац щту дагдысын қалыптастыру ушін мына ойын жургізіледі. Балалар үш тонка белінеді. Бірінші топ қонақка келген доста-рын, екінші топ қонақка келген жакын туыстарын, үшінші топ ата-аналары үйде жок уақытта қонақка келген туыстарын күтуді рөлдерде ойнап көрсетеді. Бугінгі тацырыптың мәні сабацтың дәйексөзінің магынасын тусіндірумен ашылады.

Жаңа ақпарат

Оцулыцтагы жаңа ацпарат балалардың халцымыздың қонақ- жайлыц дәстурінуйрену, адамдар арасындасыйластыц, қурмет, татулық туралы цгымдарын дамыту мацсатында берілген. Олар жаңа ацпаратты оци отырып, өз бойларындагы ізгілік, мейірімділік, цамцорльщ сезімдерін аңгартады. Қазақ халқының үлттык дөстүрлерінің бірі - конакжайлылык. Қонакжайлылық адамдар арасындағы сыйластықты, бір-біріне деген күрметті, қамқорлықты көрсетеді.

Туган-туыс, дос-жарандарын щрметтеуді уйренеді.

Шығармашылық жұмыс Шыгармашылық жумыс бойынша оцушылар өлеңді оңып, цонац кцтурәсімін сахналап көрсетеді. Балалар сахналау арқылы қонацца цандай щрмет көрсету керектігін угына туседі.

Қонақ келгенде

Қ. Баянбай

Конақтар келгелі Сапырған сары қымыз

Көнідді үй кандай! Қүйылды еселеп.
Кілемдер төрдегі

Күлімдеп түрғандай. Көңілді көкем де,

Әжем де,

Жайылған арнайы Апам да

Дастаркан Қонақты бекерге

Бай кандай! Бүлар күт санай ма.
Әлемнін. бар дөмі

Аспаннан жауғандай. Даладай аумағы

Жайнаған бөлмені

Қонакка бөріміз Шат күлкі жайлады,

Көрсеттік қошемет. Қуаныш кернеді.

Дөйексөз Мцгалім тацтага «Жақсы цонац - щт, береке». Халық дана-лыгы, деп жазып цояды.

• «Жацсы қонаң - щт, береке» дегенді цалай тщсінесіцдері

Балалардың жауаптары.

Мугалім төмендегі багытта тусіндіруі мумкін: - Иө, ертеде қазақтар үйіне жаксы адам келсе, сонымен бірге үйге куаныш, бакыт, жаксылық келеді, деп куанатын болған. «Қүтты қонақ келгенде кой егіз табады» - деп жаксылыққа жорыған. Өйткені жақсы адам қонакка жақсы ниетпен, жылы тілекпен, мейірімді жүрекпен барады. Дастарқан басында жаксы сөздер ай-тып, көңілді отырады, айналасына күлкі, қуаныш сыйлайды. Ха-лыктың «Жаксы конак - күт береке» деп айтуы осыдан калған. Мщалім балаларга дәптердің соңында берілген «Менің дәйек-сөздерім» айдарындагы бцгінгі сабацтың тацырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді жазуга кеңес береді.

Тапсырма: «Дастарқанға бата» Үнтаспадан ақырын куй ойналып пгурады. Осы сабаңтпы мугалім былайша қорытады: - Қазақ халкында конақ күту рөсімі дастарканға бата жасаумен аяқталады. Дастарканға батаны төрде отырған ең сыйлы қонақ береді. Бата қонакжай үй иесіне, қонакжай отбасына арнап жаса-лады. Бата аркылы үй иесіне деген ризашылык білдіріліп, жақсы тілектер айтылады. Бата казақ халқы үшін қасиетті де кастерлі тілек. Сондыктан халык арасында осы тілектер орындалады деген сенім бар. Жасы үлкеннен, кариядан, сыйлы конақтан бата алған адам үлкен жақсылықтарға жетеді. Мугалім «Дастарцанга берілетін батадан» цзінді келтіріп, жаттап алуга усынуга бо-лады:

Аска байлық, Денге саулык берсін, Дастарқаның берекелі болсын, Әр күнің мерекелі болсын. Бакытың мол болсын, Абыройың зор болсын!

• Өз отбастарыңда кандай бата жиі қолданылады?

• Қандай батаны жатқа білесіңдер? Дөптермен жүмыс

Оқушылар тапсырманы дәптерлерінде орындайды.

Тапсырма: Дастарқанға қонакка үсынатын тағамдардың суреттерін салың-дар. Бүл дастарқанға кімдерді қонақка шақырар едіңдер?

Жүректен жүрекке

Сабац тацырыпқа цатысты көңілді әуенмен аяцталады. Үнтаспадан естілген «Қазақы дастарцан» әніне оқушылар цосылып, бірге айтады.

Қазақы дастарцан

Ей, халайык, халайық, Бар енерге салайық. Уайым қайғы жок болсын, Қуанышың көп болсын.

Қайырмасьи

Дастарқан-ау, дастарқан, Мерекелі дастаркан, Берекелі дастарқан, ей. (2рет)

Жақсы келсе, қүт болар, Жаман келсе, жүт болар. Жолаушымыз біз деген Асыл мүра іздеген.

Қайырмасьи

28-сабақ Табиғат - әсемдік әлемі

Жайқалсын жасыл өлем өлкемізде, Сөн түзеп, көрік берсін жер бетіне.

Р. Сөтімбекулы

Мақсаты: «Табиғат», «сүлулық» адамгершілік қүндылыктары туралы түсініктерін кеңейту. Міндеттері:

• табиғат сүлулығы туралы түсінік беру;

• табиғат өсемдігіне қызығушылыктарын арттыру;

• табиғатты сүюге төрбиелеу. Көрнекі қүралдар: дөптер, оқулык. Шаттық шеңбері

Оцушылар шеңбер ццрып тцрады, сәлемдеседі. Мщаліммен бірге «Табигат-анамыз» әнін айтады.

Табигат- анамыз

Сөзінжазган Н. Жанаев
Әнін жазган С Қаратаев
Табиғат ол анамыз, Жазда аралап тауында,

Табиғатка баламыз. Барамыз біз бауына.

Қүшағында ойнаймыз, Өзеніне шомылып,

Шаттық өнге саламыз. Жүгіреміз жауында.

Мугалім сабақ таңырыбын таныстырады.

- Балалар, біз бүгінгі сабақта табиғаттың сүлулығы мен өсем
кұбылыстары, олардың адамға өсері туралы өңгімелесеміз.

Өңгімелесу

Балаларга табигаттың сулулыгын.оның қайталанбайтын ерекше екенін сезіндіру мацсатында мугалім әңгімелесу жургізеді:

• Табиғат аясындағы демалыс сендерге үнай ма?

• Адам табиғатты түсіне ала ма?

• Туған жерлерінің қандай көріністерін үнатасыңдар?

Балалар табигат, туганжертуралы ойларын ортам салады.

Мәтінмен жүмыс Табигат сцлулыгының адамга әсері туралы балалардың ойларын білу мацсатында мугалім Қ. Толыбаевтың «Ярм мен гулдер» әңгімесін айтып береді жвне әңгіме мазмщы бойынша сурацтар цойып, оцушылардың жауаптарын тыцдайды. Мугалім авторрөлінде, бір оцушы кщрөлінде, цалганоцушылар гулдеррөлінде әңгімені оциды. Әрбір гулдің оянган сәттегі сулу-лыгын, әсемқимылын, оқып бара жатып, олардыңәсемдігінадам цимылдарымен, срлулыгымен салыстырып, өз ойларын айтады.

Кун мен гулдер

Қ. Толыбаев Асқар таудың төбесінен бері асқан күн нуға беккен калың кат-парлы капталға алкызыл шүғыласын себеледі. Шөптің бетіне, жа-пырақтың алақанына түнған түнык шықтың тамшылары інжудей жылтылдайды. Күннін күміс сөулесі мүлгіп түрған өр гүлге бір тенеді. Жылы шуакпен желпіп, тербей оятады. - Оу, шоқтай Шүғынык, түрегел! Әлемге жарык жайылды.
Қүстар да оянды. Шырылдап сайрап жүр. Үйкысын аша алмай басы қалтылдаған Шүғынык үйқысырай дыбыс береді:

- Қазір, Күн кеке,...казір, ак Сеуле.

Бүдан кейін Сеуле шілтиген көк гүлге барады.

• Көкже лкен! Аш, көк аспандай кегілдір көзіңді! Қойнауға түнған түман да сейілді. Жендіктер кыбырлап, күмырскалар шапқылап жүр.

• Қазір, ашайын көзімді, казір...

Сеуле ері сырғиды. Тағы бір есем гүл тербелді.

• Гүлбадан, көтер басыңды, аш, алтын кауашағынды! Көрсін қалың жүрт.
• Жарайды, - деп керіледі сары басын сілкіп Гүлбадан: «казір кауашағымның алтын бүрін жарқыратып ашамын»!

Ақ Сеуле сорайған көк бас курайға барады.

• Аткүлак, шапактың жылуы молайды, бүріспе! Гүлдердің бері үйкыдан оянды. Сен де көрсет көркіңді!

• Қазір, алтын Күн!

• Гүлдерді, өсімдіктерді кім жене калай оятады?

• Таңда үйқыдан оянатын сеттеріңді естеріңе түсіріп, айтып беріндер.

Балалардың жауаптары. Балалардың жауаптары тыңдалып, мугалім тарапынан туйінделеді: - Қазак, халқы табиғаттың осындай сүлулығын балаларының бойынан көргісі келеді. Сондыктан да едемі де өсем жандарды «кер маралдай керілген», «тоты күстай таранған», «бота көз», «тана көз», «аккудай аппак» деп табиғатка балап отырған. Осы аркылы таби-ғаттың да, адамның да сүлулығына тамсанған, таңданған, қуанған.

Шығармашылық жүмыс Мщалім балалардың шыгармашылыц шабытын аша тусуге жөне олардың өз пікірін айту мен басцалардың пікірін ццрмет-тей білу дагдыларын дамыту мацсатында оцулыцтагы шыгар-фашылыц жумысты орындауга береді: Суретте бейнелеңген табиғат бөлшектерінің адамға тигізетін есерлері туралы еңгімелеп беріңдер.

Жаңа ақпарат Мцгалім оцулыцта берілген жаңа ацпаратты балаларга оцып береди Жаңа аңпарат балалардың сабацтан алган білімін толыцты-рады. Мугалім табигаттың әсемдігін, сщулыгын сезіндіру арцылы адам мен табигаттың уйлесімділігін тусіндіреді. Табиғат - бізді корвдаған дүние: аспан мен жер, тау мен су, жан-жануарлар мен өсімдіктер елемі.

. Адам қашан да Табиғат есемдіғіне, сүлулығына тамсанған, таң-данған, қуанып, шабыт алған жене қамқорлық жасаған.

Ойын. «Қошемет» Оцушылардыц сабацтың мазщны бойынша туйген ойларын ойын арцылы бекітеді. Балалар шеңбер цурып турады. Мугалім ортага шыгып бір сөзді айтып, цолындаеы добын бір оцушыга лацтырады. Допты цагып алган бала сол сөзді табигаттың цубылысына, затына, әрекетіне теңеп айтады. Мысалы, щгалім «Ана» депайтса, оцушы «Ана кцндей», «Ай-жан» десе, «Айжан гулдей» деп айтуы мумкін. Айта алмай цалган бала айып тартады, оцушылардың щ>ауы бойынша аң, щстардың біфінің әсем дауысын салады немесе сщу цимылын көрсетеді.

Тапсырма Мргалім балалардың цабілеттері мен шыгармашылыц мумкіпдіктерін дамыту мацсатында оцулыцта берілген сурет бойынша табигат сулулыгын сипаттауды усынады.

Балалар тапсырманы орындаган соң жария етеді.

Дөйексөз Мугалімтабигатсулулыгыныңадамөміріндегімәніндәйексөздің магынасын ашу арцылы гщсіндіреді. Мугалім тацтага

«Жайқалсын жасыл өлем өлкемізде, Сөн түзеп, көрік берсін жер бетіне» Р. СәтімбеЩ?лы, деп жазып қояды. - Табиғаттың бар жаратылысы, күбылысы адамға төн теңеулер-
мен айтылады. Себебі адамның көп мінезі табиғаттағы қүбылыстар-
ға, өрекеттерге үқсайды. Тіпті жаздың жарыктығы, ыстыктығы
ашык жаркын адамға үқсайды. Өдемі, сүлу жандарды гүлге, көктем-
ге балайды. Қыстың кен тынысын, ак қарьш абзал адамға, самалы-
мен желпіп еркелететін күзді ерке балаларға үқсатады. Табиғат-
тағы сүлулык адам жүрегінен орын алса, сол адамның жаны сүлу
болады. Мцгалім балаларга дәптердің соңында берілген «Менің дәйек-сөздврім» айдарындагы бугінгі сабацтың тацырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді жазуга кеңес береді.

Өзіммен-өзім Мугалім табигат сулулыгының әсерін оқушыларга сезіндіру мақсатында релаксациялық тәсіл щымдастырады. - Балалар, ыңғайланып отырып алыңдар. Көздеріңді жүмсаң-
дар да болады. Табиғаттың сүлулылығы соншалыкты, қараған
сайын карай бергің келеді. Ондағы сүлу да нөзік гүлдерге, сам-
ғай үшқан күстарға қызыға қараймыз. Бір сөт қасымызда мүлгіп
түрған тауға қарап, оның үшар басына шыккымыз келіп кетті.
Сол сөтте Табиғат-анамыз естіп түрғандай, бізді өр түрлі
түстерімен өсем көрінетін кемпірқосакка айналдырып, аспан
аясына орналастырды. Қандай керемет! Биіктен сан түрлі ша-
шақ шашып, нүрға бөленген кандай ғанибет! Біздің түрлі түсті
сөулелерімізге куана карап, мөз-мейрам болған балалар. Көктен
Караганда табиғат сүлулығы бүрынғысынан да қүлпырып кет-
кендей! Осындай сүлулыкка шын тамсанған, кызыға караған
сезімімізден бойымыз сүлулық пен жылылыкка бөленгендей. Осы
сүлулық пен жылылыкты үзак сақтауға іштей уөде етіп, бүрынғы
қалпымызға келейік.

Дөптермен жүмыс Табигат пен адамның уйлесімділігін угындыру маңсатында
мынадай тапсырмалар беріледі: ^ч

1- тапсырма: Суретте берілген күстардың атын жаз, өрқайсысын суреттеріне сәйкес өз үясына сызыкпен қосып, орналастыр.

2-тапсырма: Суретші кандай аңдардың суретін салғысы келген? Сол аңдар-дьщ ең үлкені кайсы аң деп ойлайсың?

Жүректен жүрекке Сабац соңында оқушылар шеңберге тцрып, табигаттың әсемдік әлемі екенін угынгандыцтарын Қ, Мырза Әлидің «Табигат та бір кітап» өлеңін мцгаліммен бірге айтумен білдіреді.

Табиеат та бір кітап

Қ. Мырза Әли
Тамаша ғой Төңірекке үңілсең.

Бүгін сен Еріп бүлттың ыркына,

Табиғатка жүгінсең. Жок болады бір күн ай...

Қүлақ түріл, Табиғат та бір кітап,

Көз тігіп, Оқи алсаң, шіркін-ай!

29-сабақ Табиғат - денсаулық мекені

Табиғаттан нөр алған ғой жанымыз, Үсынайық жүрек нүрын бөріміз.

Р. Сәтімбещлы.

Мақсаты: «Табиғат», «денсаулык» адамгершілік қүндылыктары туралы түсініктерін кеңейту. Міндеттері:

• табиғаттың денсаулыкка өсері туралы түсінік беру;

• денсаулығын нығайтуға үмтылысын арттыру;

• денсаулығын бағалауға төрбиелеу.

Шаттық шеңбері Оңушылар шаттың шеңберіне турады. Мугалімсабацты 1-сы-ныпта өтілген денсаулық қщияларының бірін балалардың есіне тусіруімен бастауы мумкін: - Балалар, 1-сыныптан естеріңде болса денсаулықтың бір
қүпиясы амандасу. Амандасу - амандық тілеу дегенді білдіреді. Ен-
деше, біз кезектесіп бір-бірімізбен «Амансыз ба?», «Аман-сау-
сыз ба?», «Аман-сау барсыз ба?», «Амандық тілеймін» деп
сөлемдесіп шығайык. Бәрі шеңбер бойлай амандасып шыгады. Немесе оңулыцта берілген М. Әлімбаевтың сөзіне жазылган И. Нусіпбаевтың «Біз осылай өсеміз» әнін унтаспага ңосылып орындайды:

Біз осылай өсеміз

Сөзінжазган М.Әлімбаев
Әнінжазган И. Нусіпбаев
Таң атады арайлап, Аталарым сыйлаған

Күн күлімдеп туады. Бізге ашық аспанды.

Жадырайды бар аймак,
Жаркырайды шуағы. Жаркын заман бөбегін

Аялайды нүрлы тан.
Дала гүлін жинаған, Алтын бесік өз елім,

Жазып ерлік дастанды. Туған өлкем Үлы Отан.

Өңгімелесу Балаларга табигаттың адам денсаулыгына тигізетін рөлін тусіндіру мақсатында мцгалім оқулықта берілген сцраңтар бойынша әңгімелесу эщргізеді:

• Табиғи тағамдарға нелер жатады?

• Таза ауа, су, топырактың адам денсаулығына қандай пайдасы бар?

• Денсаулык мекенін кайдан табуға болады?
Мәтінмен жұмыс Мугалім балалардың жауаптарын өсиет әңгіме мазмцнымен толыцтырады.

Өсиет өңгіме Ертеде бір карияның үш үлы болыпты. Өздерінщ өкесін катты жақсы көретіні соншалық, карттың үзак та сау өмір сүруін арман-дап, оның жолын қайдан табамыз деп, үзак кеңесіпті. Өрі ойланып, бері ойланып, акырында ел арасынан денсаулык-тың мекенін іздемекші болыпты. Үлкен ұлы денсаулыктың мекенін табиғаттың «Саялы орманы-нан», ортаншы ұлы денсаулыктың мекенін табиғаттың «Таза көлді» елінен, ал кіші ұлы «Көрікті жер» елінен кездестіріпті. Үлдарына дән риза болған кария, үш үлының да еліне кезек-кезек барып түрыпты.

Қария бақытты да баянды, үзақ ғүмыр кешіпті.

• Қарияның ұлдары денсаулыктың мекенін кайдан тауыпты? • «Саялы орман», «Таза көл», «Көрікті жер» неліктен денсаулык
мекені бола алады? Мугалім осы сабақтың табигатца ойша саяхат жасау тәсілі арцылы өткізілетінін айтып өтеді. Мщалім: - Олай болса біз бүгін табиғаттың осындай денсаулык
мекендеріне «саяхат жасап» көрейік.

Өзіммен-өзім Табигаттың денсаулыцца әсерін оцушыларга сезіндіру ушін релаксациялық тәсіл уйымдастырылады. - Балалар, ыңғайланьш отырып алындар. Терең тыныс алың-
дар. Көздерінді жүмсаңдар да болады. Мінфбіз «Саялы орман» еліне
келе жатырмыз. Барлығымыздың көңіліміз көтеріңкі, асығып
келеміз. Бөріміз бірге шат көңілмен келе жаткандыктан болар аз
не көп жүргенімізді байкамай да калдық, бірак шаршағандаймыз.
Алдымыздан іздеген «Саялы орман» елі кездесті. Аспан тіреген
калың жасыл ағаштар, сансыз гүлдер мен шөптер, саңыраукүлак-
тар... Осы елге енгеннен-ақ тынысымыз одан да кең ашылып, бойы-
мыздағы күш-қуат тасығандай. Шаршағанымыз басыльш, өлдебір
жақсы, ізгі өдеттер мен өрекеттер туралы ойлар ақыл-ойымызды
толтырғандай. Осындай жаксы ойлардан денеміз айрықша жендлденіп, айналамызбен өз куанышымызды, осы бакытты сөтімізді бөліскіміз келгендей. Қалың майсалы жасыл шөпке аунап-қунап, жүпар иісті гүлдерді кайта-кайта иіскейміз. Таза ауамен дамылсыз еркін тыныстаймыз. Махаббат пен бақытқа толы таза ауа бүкіл денемізді бойлап бара жатқандай. Шынында да табиғаттың саялы орманының денсаулык мекені екендігін шын сезініп түрмыз.

Ал енді сыныбымызға оралып, көзімізді ащайық. Мугалім саялы орманның денсаулыц мекені екендігін оцушы-лардың щынуын мақсат тутып, мынадай сцрахтар цояды.

• Саялы орманнан қандай өсер алдыңдар?

• Сендер осындай табиғат аясында серуендеп көрдіңдер ме? Сон-да кандай сезімде болдыңдар?

Балалардың жауаптары. Мцгалім балалардың жауаптарын өз ойымен тцйіндей отырып, саяхаттың әрі қарай жалгасатынын хабарлайды және көлдің денсаулыққа әсері тусіндіріледі. - Ал енді, балалар, көп уақыт өткізбей табиғаттың «Таза көлді»
еліне жолға шығайык. Бір кызығы, бүл ауылды іздеген адам тек
кана жаяу жүріп баруы тиіс. Балалар сынып ішінде цатарга туірып, сыныпты парта ара-сымен аралап журіп шыгады. Сол уацытта мугаліж тацтада жабық турган плакаттың бетіндегі цагазын алады да, «Балалар, токтаңдар, «Таза көлді» елге жеттік» дейді. - Балалар, теңіз, көл, езен сулары - табиғи су. Табиғи суда шо-
мылу денсаулығыңды шыныктырады. Табиғи суға жиі шомылсаң
денең шымыр болады. Күндіз күнге шағылысып айнадай жалты-
рап жаткан теңізге, келге қарасаң кеңілін, көтеріліп, куанышқа
бөленесің. Күн шығып келе жаткан таңғы сөтте қарасаң көгілдір,
таза да мөлдір су көзіңді демалдырады, жаныіуцл жай тапкызады.
Өмір тек кана жақсылыктан түрады ғой деген ойға шомасың. Теңіз
шуылы, сыбдыры, тебіренісі, тербелісі, толқындары адам мінезі си-
яқты өзгеріп түратынын байқап, тамсанасың. Мүның бөрі жаныңа
саулык береді. Ал жаның сау болса, төнің сау болады дегенді бөріміз
де білеміз. Ал осындай таза көл жағалауында дене шыныктыруын
жасаудың денсаулыкка пайдасы көп.

Жаңа ақпарат Оқушылардың білімдерін бекіту мацсатында мугалім жаңа ацпаратпен таныстырады: Таза ауа, таза су, пайдалы тагам, көтерідкі көніл күй, спорт адам денсаулығын сақтауға көмектеседі.

Шығармашылық жұмыс Мцгалім оқушылардың бірлескен шыгармашылыц әрекетін щым-дастыру арқьиіыынтымақтастық, шыдамдылық, ынталылыңсияц-тыадами ңасиеттерді угынуына, өзінің пікірінайту мен басқалардың пікірін щрметтей білу дагдыларын дамытуга мумкіндік береді.

Сондықтан оцулыцта берілген суреттерге царап, «Табигатпен біргетз» тацырыбына әңгіме щрастыруды усынады. Дөйексөз Оцушылардың жауаптары дәйексөздің тусіндірілуімен туйінделеді.

Мугалім тацтага «Табиғаттан нөр алған ғой жанымыз, Үсынайык жүрек нұрын бөріміз». Р. Сөтімбекұлы, деп жазып цояды. - Табиғат жаратылысы, күбылыстары, тіршілігі - оның тыны-сы деп аталады. Олардың барльны адам жанына саулык береді. Жан саулығы - денсаулығыңньщ негізі. «Табиғат тынысы - жан ыры-сы» дегеніміз осы.

Мугалім балаларга дәптердің соңында берілген «Менің дәйексөздерім» айдарындагы. бугінгі сабацтың тацырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді жазуга кеңес береді. Дәптермен жұмыс

Мугалім дәптерде берілген тапсырманың орындалу жолдарын тосіндіреді. 1-тапсырма:

Табиғаттың көрікті жерлерін калаған түстеріңмен бояңдар. 2-тапсырма:

Денсаулык үшін кандай тағамдар пайдалы, қандай тағамдар зиян екендігін жазыңдар. 3-тапсырма: Жүмбактардың шешуін дүрыс тапсаңдар, сендерге таза жүруге көмектесетін заттардың аттары шығады. Олардың суреттерін са-лыңдар.

Ертемен күнде сен, Қолыңды сүйкесең. Кетіп кір, ласың, Тап-таза боласьщ, бүл не?

(Сабын) Шомылған баланы, Аймалап алады. Сүртеді қолын да, Сүртеді жонын да, бүл не? _ч

(Сулгі) Аузы жок, көзі жок, Тілі жоқ, сөзі жок. Бірақ та тісі бар, Басьщмен ісі бар, бүл не?

(Тіс щетпкасы) Жүректен жүрекке

Балалар шеңбер цурып тпурып, щгаліммен бірге мына әнді бірге орындайды.

Дала гүлге толыпты, Аққу көлге қоныпты. Алакай-ау, алақай! Көктем қандай, Көктем қандай көрікті. Ля-ля-ля-ля, ля-ля-ля-ля Көктем қандай, Кектем кандай көрікті.

Көктем келіл шуакты, Балаларды қуантты. Алакай-ау, алақай! Қүстар сайрап, Бақтар жайнап гүл атты. Ля-ля-ля-ля, ля-ля-ля-ля Қүстар сайрап, Бақтар жайнап гүл атты.

30-сабақ Табиғатпен біргеміз

Адам мен табиғаттың тілдескені - өмірдін үндескені.

Халық даналыгы

Мақсаты: «Табиғат», «үйлесімділік» адамгершілік күндылықта-ры туралы түсініктерін кеңейту. Міндеттері:

• адам мен табиғат үйлесімділігі туралы түсінік беру;

• табиғатқа аялы карым-катынастарын дамыту;

• табиғатка қамкор болуға төрбиелеу. Кернекі қүралдар: дөптер, окулык. Шаттық шеңбері

Оцушылар шеңбер цуірып турады, сөлемдеседі, мцгаліммен бірге ән салады.

Бас ием тауларға, Жамылған қарларға. Жайкалған даланы, Табиғат - Ананы Керуге сағынып, Келген біз балаңыз!

Армысың, алтын Күн! Көгілдір көк аспан! Бармысың, қүстарым! Қанатты достарым! Суларым таза ма? Таддарым аман ба?

Өңгімелесу Әңгімелесуде әрбір бала өзінің пікірін айта алады, сурацтарга өзінің көзцарасын білдіре алады, өзін ойландыратын сурацтар-ды цоя алады. Балаларга табигат пен адамның уйлесімді дамуын гщсіндіру мацсатында мцгалім оцулыцта берілген сцрацтар бойынша әңгімелесу жцргізеді:

• Табиғатпен біргеміз деген сөзді калай түсінесіндер?

• Аймен, Күнмен, жүлдыздармен сөйлесіп көрдіңдер ме?

Балалардың жауаптары.

Жаңа ақпарат Мугалім балалардың өз пікірлерін айтуын қолдап отырады, оларга ойлана алуды, жагдаяттар мен іс-әрекеттерге адам-гершілік гщргысынан бага бере білуді уйретеді. Әңгімелесуде ай-тылган балалардың ойын мугалім толыцтырып, оцулыцта берілген жаңа ацпаратпен таныстырады: Табиғат адамды қуанышка белейді, шабытка кенелтеді. Адам-ның табиғатқа деген сүйіспеншілігі оның сүлулығы мен байлығын сақтауға көмектеседі.

Мәтінмен жүмыс Балалардың жауаптары әңгімелеу тәсілімен берілген мәтін мазмуіны және оны талцылау арцылы толыцтырылады және туйінделеді. Мцгалім әңгімелеп айтып береді.

Жел

Қ. Толыбаев Қыс мезгілі еді. Таң ата жапалактап жауған қар түс қайта басы-лған. Ал кешке қарай алакүйын жел түрды да, бірте-бірте күшейіп, жараған бурадай зіркілдеп, буыркана тапырактады. Жүп-жүмсақ үлпа қарды үйытқыта үйіріп, астан-кестен қып сапырылыстырды. Кенет кардың астынан:

• Абайласаңшы, таптайсың ғой!... деген жалынышты нөзік ды-быс естілді. Тосын үннен сасқалақтап калған жел канатын жайьш жіберіп, қонған қүсша жерге шөге қалды. Қибыжыктап қасаттанғ-ан қарға қарады.

• Оу, неге сонша қиналдың, Ак ерке?

• Білмейсің бе, менің күшағымда Көктемнщ гүлі үйьщтап жа-тыр ғой. Соның үйқысын бүзып алмашы!...

- Ө, солай ма?... Ендеше қойдым, абмржыма! Желігінген Жел желігін басып, жерге бауырын төседі де, сүлай кетті. Табиғат қүбылыстарының да тілеуі тіршілік сарынымен үндес секілді.

• Қар мен жел гүлге кандай камкорлық көрсетті?

• Қар мен желге қандай тілек айтар едіңдер?
Тапсырма Балаларга табигаттпың сулулыгын угындыру мацсатпында тапсырма усынылады. Онда суретке қарап, табигат туралы өз ойла-рынайту тапсырылады.

Өзіммен-өзім Мцгалім оцушылардың табигатпен уйлесімділігін сезінуі мен цгынуы ушін релаксациялыц тәсіл цйымдастырады. - Балалар, колдарыңды тізелеріңе қойып, терең дем алыңдар.
Көздеріңді жүмсандар да болады. Жап-жасыл табиғат өлеміне
еніп барамыз. Біреуіміз қып-қызыл гүл секілді жайнап түрмыз.
Біреуіміз түп-түнык мөлдір су төрізді тап-таза отырмыз. Енді
біреуіміз көк аспанда еркін үшып жүрген қүстар сияқтымыз,
ойымызды еркін айтып келеміз. Қыздар болса, көлдегі аккудай
сызылып билеп барады. Үлдар болса, қыран бүркіттей биіктерге
самғап барады. Алдымыздан жарық нүрын шашкан күн сияқты
аналарымыз бен өжелеріміз бізге мейірлене карайды. Өкелеріміз
бен аталарымыз асқақтаған аскар биік тау болып, ақ батасын
беріп, бізге қол бүлғайды. Біз өзіміздің осылайша табиғатпен
үйлесіп түрғанымызға айрыкша қуанып түрмыз. Табиғаттың
түстері мен реңктері, өрекеттері мен қүбылыстары, аңдары мен
күстары «БІЗБЕН БІРГЕ» екендігін сезініп келеміз. Осы
сезімімізбен бүрынғьі калпымызға келейік.

Дөйексөз

Алынган жауаптар дәйексөздің тусіндірілуімен туйінделеді. Мцгалімтацтага «Адам мен табиғаттьвд тілдескені -өмірдің үндескені». Халыц даналыгы, деп жазып цояды. - Халық үғымында ац - үлкен той-жиынды, бақытты білдіреді.
Жасыл - қуанышты көңіл күйді, жастыкты білдіреді. Көк - таза
судың, ашык аспанның, бейбітшіліктің, цоңыр - еңбектің, цара -
түннің, сары - жарык күннің, цызыл - жеңістің нышаны. Адамның
тіршілігінің көзі де осылар - күн, түн, су, аспан, бейбітшілік, еңбек,
қуаныш, бакыт, жеңіс. Табиғат бояулары арқылы тіршіліктің кай-
нар көзі беріледі Мугалім балаларга дәптердің соңында берілген «Мвнің двйексөздерім» айдарындагы бугінгі сабацтың тацырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді жазуга кеңес береді.

Шығармашылық жүмыс Мугалім оцулыцта берілген суреттермен шыгармашылыц жумысты цйымдастырады. Б^л тәсілді цолдануда мцгалім бала-лардың шыгармашылыц шабытын аша тусуге, олардың суреттердегі әрекеттерді цгынуы арцылы өзіндік «Менін» корсете алуына септігін тигізеді. Бірлескен шыгармашылыц әрекет-те оцушылар өз пікірін айту және өзгелердің пікірін тыңдау арцылы табигаттың цщиясын цгынуга мумкіндік алады.

Тыныштық сөті Баланың өзінің ішкі щйіне уңілуге, оның табигатпен байла-нысын сезінуге мумкіндік беретін тыныштыц сәті төмендегідей уйымдастырылуы мумкін.

- Балалар, денелеріңді түзу үстап, бастарыңды жоғары көтеріп, ыңғайланып отырындар. Көздеріңдіжүмсаңдар да болады. Ауаны терең жұтып, еркін тыныс алыңдар. Өздеріңнің тыныс алуларың-ды бакылап, бакытқа, махаббат пен тыныштыкка толы таза, шипа-лы ауаның тұла бойларынд толғанын сезініндер. Ал енді көздеріңді ашсандар да болады.

Дәптермен жұмыс Оқушылар сабақтан алган білімдерін уй тапсырмасы арцылы бекіте туседі.

1-тапсырма: Тек қана жасыл түсті пайдалана отырып, табиғат күбылыстары-ның суреттерін салындар.

2-тапсырма: Табиғатка қамқорлык. туралы өз ойларыңды қысқаша жа-зыңдар.

Жүректен жүрекке Оқушылар өлең жолдарын (әуенмен) мщалімге ілесе кайта-лап, осы сабактан тцйген ойларын білдіреді.

Жадыраған Күндейміз, Күндейміз! Жайнап ӨСК6Н Гүлдейміз, Гүлдейміз! Түнык таза Ауамыз, Ауамыз! Сылдыраған Сумыз біз, Тазамыз,Тазамыз!

31-сабақ Атамекен табиғаты, анамдайсың!

Атамекен аясы - адамның жан саясы. Халық даналыгы Мақсаты: «Атамекен» үғымының адамгершілік қүндылығы ретінде мөнін ашу жөне «табиғат», «махаббат» адамгершілік күнды-лығы туралы түсініктерін кеңейту.

Міндеттері:

• атамекен табиғаты туралы түсінік беру;

• табиғатқа кдмкорлық жасау іскерліктерш дамыту;

• туған жердің табиғатын аялауға, суюге төрбиелеу; Көрнекі қүралдар: қағаздан жасалған аңдардын. бас киімдері,

Шаттық шеңбері Бәрі бірге шеңбер қррып турады, сәлемдеседі. Үнтаспадан Роза Рымбаеваның орындауындагы «Айналдым сенен, Атамекен- ай!» әнінен цзінді беріледі. Оқушылар бірге цосылып айтады.

Айналдым сенен, Атамекен-ай!

Сөзін жазган Ш. Сариев ӘнінжазганЖ. Туяқбаев

Кең далам! Толғанайын! Толғайын! Домбырам колға алайын, Жырлайын. Қазағымның даласындай, Көзімнің қарасындай, Айналдым сені-ай, Атамекен-ай!

Теңіздей тебірендім, тербедің. Сапарда сағынышым сен менщ. Дүние-ай, сырларындай, Мөлдіреп түнғанындай, Сағындым сені-ай, Атамекен-ай! Сағьпплт мүндарыңдай, Айналдым сені-ай, Атамекен-ай!

Әңгімелесу Мугалім бугінгі сабақтпың тпақырыбын таныстыра отырып, оңулыкта берілген сррақтар бойынша әңгімелесу жургізеді:

• Атамекен деген үғымды қалай түсінесіңдер?

• Сенің атамекенің несімен көрікті?

• Табиғаттың қандай қүбылысы үнайды?

Өзіммен-өзім Оқушылардың атамекен табигатына сщіспеншіліктерін ар-ттыру мақсатында релаксациялык тәсіл цйымдастырылады. - Балалар, ыңғайланып отырып алыңдар да, терең тыныс алың-
дар. Көздеріңді жүмсаңдар да болады. Атамекеніміздщ аңдар пат-
шалығына жол жүріп барамыз. Атамекеніміздің сүлулығына кан
та қарасак та тоймаймыз. Өзен-көлдердің бетімен үшкан шағала-
лар өз суларын қорып жүргендей. Ормандағы ағаштар калың жа-
пырақтарымен бүркеп, аңдарды қорғап түрғандай. Табиғаттағы
тіршілік иелерінщ де біріне-бірі камқор екендігш көріп, риза бо-
лып отырмыз. Біз орман ішіндегі калың шөптер мен ағаштар ара-
сына келдік. Ал енді көзімізді ашайық. Тацтада орман суреті. Сынып іші орман көрінісі, безен-дірілген. Мцгалім балаларга «Өзіммен-өзімнен» алган әсерлері туралы суірац қоюына болады.

Ойын. «Ормандағы андар» Табигат пен адамның уйлесімділігін жете тусіндіру мацсатында ойын және жаттыгуойлану уйымдастырылады. Балалар шеңбер курып дөңгелене отырады. Ортага мргалім бір балабан шақырып, оның басына аңның суреті бар цагаздан жасалган бас киім кигізеді. Суретте қай аң берілсе, оцушы. сол аңның адамга уцсас цасиеттерін атап шыгады (Мысалы, арыстан - күшті, аңдар пат-шасы; жолбарыс - жүректі; түлкі - айлакер, ақылды; каскыр -ашушан, катал; тиін - ак көңіл жөне т.б./ Оның қимылын, жцрісін, дыбысын салады. Егер оқушы тапсырманы дурыс орындай алмаса, өз достарын көмекке шацырады.

Дәйексөз Мцгалім тақтага «Атамекен аясы - адамның жан саясы» ха-лық даналыгы, деп жазып цояды. - Атамекеннің тамаша табиғаты, кең даласы, толкыған теңізі,
жасыл орманы, үшқан күстары, жүгірген аңдары кашанда ата-ба-
баңа деген сағынышынды басады. «Атамекен аясы - адамның жан
саясы» деген осы. Осындай жаның сая табатын мекеннің табиғатын
аялау қажет. Мцгалім балаларга дәптердің соңында берілген «Менің дәйек-сөздерім» айдарындагы бугінгі сабактың тацырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді жазуга кеңес береді.

Мәтінмен жүмыс Оқушылардьщ табигатца цамкорлык жасау іскерліктерін дамы-ту мацсатында әңгімелеу жумысы жургізіледі. Алдын ала осы әңгіме бойынша дайындалган оцушы ортага шыгып, оның мазщнын айтпып береді.

Қарлываштың цясы

С. Дуйсенбиев

Көдуілгі балшыктан өрілген карлығаштың үясы. - Үяны бүзсак кайтеді? - деді көрші кыз. Гүлжамал ойланып та
үлгермеді. Үзын бойлы кыз қолындағы таякты шірене сілтегенде,
тебетей сиякты балшық как бөлініп, жерге күлады. Сырт көзге ғана
үлкен адамнын уысындай. Ал іттгінде кауым тіршітк, дүйім дүние. Жүн-жүрка, мамык баяу калқып, ауада көлбей түрып алды. Сол ортада көрші кыз ғайып болды. Гүлжамал бесіктен аударылғандай бей-берекет күй кешкен балапандарға үмтылды. Жарык дүниеден үміттенгендеріне көмегін көрсетуге өрекеттенгенінде, екі карлығаш та сарайға енді. Біреуі бөлмеде аялдап, екіншісі ізінше кері ұтттып кетті де, көрші үйлер-ден топ карлығашты ілестіре жетті. Қүстар мүншалыкты үйым-шыл болар ма? Ңолға түскен қаракшы қызды олар ортаға алып, қанаттарымен сабалап жүр. «Бейбіт тыныштығымызды бүзған қан-дай өдепсіз бала едің? Сен де үлы адамзаттың үрпағымын дейсің-

ау!» деп кінөлап, сөгетіндей. Қызының ойбайлаған дауысын естіп арашаға үмтылған анасынан шошынып карлығаштар бөлмені бо-сатты.

- Ау, мүның не, кызым?

Астан-кестен дүниені байкап, апасынын түрі бүзылды.

• Апа, менің жазығым жок. - Екі көзі боталап, шыркырағанына карамай жазасын берді.
• Енді көр де түр, қарлығаш сенің үйіңе үя салмайды, - дейді апасы үш балапанды балшык тебетейдің жарты сынығына салып жатып.

• Қарлығаш не үшін үйдін шатырына үя салды, деп ойлайсың-дар?

• Гүлжамалдың күрбысының өрекеті туралы не айтуға болады?

• Сендер Гүлжамал мен оның қүрбысының орнында болсаңдар, не істер едіңдер?

Балалардың жауаптарын щгалім тпуйіндейді: - Дүрыс айтасыңдар, балалар, Гүлжамалдың күрбысы үлкён
кателік жасады. Табиғат-ана күспен достассын, оның балапандарына
қамқор болсын деп екі кызға сый жасаған еді, олар бүл сыйды дүрыс
қабылдай алмады. Көрдіңдер ме, балалар, күстар да тыныштықты қалайды, олар да камқор бола білмеген адамдарға ренжиді. Ал қарлығаш адамда-рға жақын үшып, үйлеріне үясын салады. Адамдар кімнің үйіне карлығаш үя салса, сол үйге тыныштық пен бакыт келеді деп, үяны бүзбаған, балапандарына қамқор болған.

Жаңа ақпарат Муеалім оцушыларга жаңа ақпарапгты тусіндіру арцылы «Атамекен» цгымының адамгершілік щндылыгы ретінде мәнін ашуга көңіл бөледі.

Адамның туған жері, өскен ортасы ерекше ыстык болады. Ата-бабадан үрпакка мүра болып калған қүтты қоныс, касиетті мекенді атамекен деп атайды.

Шығармашылық жүмыс

Мугалім балалардың өздері тцратын аймақтагы. «Қызыл кітапқа» енген жан- жануарлар мен щстар туралы қысқаша өцгіме щрастыруга тапсырма береді. Шыгармашылық жцмыс

туган жердің табигатын аялауга, суюге тәрбиелеуге көмектеседі. Тапсырма

Мцгалім баланың сабац тацырыбына

сабақта меңгерген білімдері мен иеерген іскерлік дагдыларын бекітуге цызыгушылыгын арттыру мақсатында төмендегі тапсырманы усынады. Тапсырманы бала өз бетпінше немесе улкендермен бірге орындауына болады. Табиғатка қамқорлык жасауға байланысты сөздерді койып, сөйлемді өз ойларыңмен аяқтаңдар.

1. Егер мен мұғалім болсам,....

2. Егер мен ауыл басшысы болсам, ....

3. Егер мен орманшы болсам,....

4. Егер мен дөрігер болсам,....

5. Егер мен депутат болсам,.... Дөптермен жұмыс

Табигатпца цамцорлъщ жасау қажеттілігін угындыру мацсатын-

да тапсырма беріледі.

Мугалім оцушыларга дәптермен жумысты орындау жолдарын

тусіндіреді.

1-тапсырма: Суретте берілген кітапты кызыл туске бояп, оньщ мүкабасына «Табиғатты аялайык» деп жазындар. Төмендегі бос жолдарға таби-ғатты қорғау туралы жазындар.

2-тапсырма:

Қызыл кітапқа ең жаксы көретін аңдарыңның атын жазып,

суретін сальщдар.

Оцушылар тапсырманы дәптерлеріне орындайды. Орындап біткен

соң жария етеді

Жүректен жүрекке Сабац соңында оцушылар шеңберге тцрады. Бцгінгі сабацца ризашылыцтарын білдіріп, Ө. Тцрманжановтың «Өс, улан» өлеңін мугаліммен бірге оциды.

Өс, улан!

Ө. Турманжанов

Сау болсын десең Он екі мүшең, Ерте түр! Қүлак түр, Тыңда сыр. Жапырактар жырлар, Гүлдер сыбырлар. Күн нүрын күт!

Таза^ауа жұт -

Бойыңа күт.

Жүгір,

Селмен жарысып.

Жүгір,

Желмен жарысьш.

Нүрға сылан,

Болып кыран,

Өсүлан!

Қазақстан - менің елім

Ынтымак бар жерде бақыт бар. Нақыл сөз

Мақсаты: «Отан», «махаббат» адамгершілік күндылықтары туралы түсініктерін кеңейту. Міндеттері:

Қазакстан Республикасында түратын халыктардың бөрінін ота-ны Қазакстан екендігін түсіндіру;

Отанға сүшспеншілігін арттыру;

Отанын сүюге төрбиелеу.

Көрнекі қүралдар: глобус, дөптер, окулық, ватман кағаздар, су-реттер, фломастерлер.

Шаттық шеңбері

Оқушылар шеңбер щрып, цол устасып, А. Асылбековтың сөзіне жазылган Р. Гайсиннің «Туган жер, армысың!» әнін мугалім оқушылармен бірге орындайды.

Туган жер, армысың!

Сөзін жазган А. Асылбеков Әнінжазган Р. Гайсин

Асқарлы, қарлы шың Туған жерім, туған елім -

Аялаған өн күсым Ардақтағаным, айбыным,

Туған жер, армысьщ! Арманымсың, арман

Саған мың алғысым! Думан елім,

Туған ясер - тірегім. Асқар белің, шалқар көлің,

Сенде ёстім түледім, Қүшағын жайған, айдыным

Бір, сен деп үнемі Мөңгілікке пана өзің ғана!
Сагаііы жүрегім!

Өңгімелесу

Тақырыптың мацсатын аша тусу ушіноцулыцта «Ойланайыц, пікірлесейік» айдарымен берілген сурацтар бойынша әңгіме жур&зіледі:

Қазақстанда қандай үлт өкілдері түрады?

«Үлттар достығы» дегенді калай түсінесіңдер? Балалар өз ойларын ортаеа саладьи

Мугалім Егеменді еліміздің ерекшелігін және онда туратын көпте-ген улттардың достыгы, сыйластыгы, татулыгы, бірлігі туралы негізгі ойды угындыру маңсатында былай жалгастыруына болады:

- Иө, дүрыс айтасыңдар, Қазақстанда қазақ, орыс, үйғыр, өзбек,
көріс, неміс, армян, молдаван, грузин, белорус жөне т.б. көп үлт
өкілдері түрады. Олардың бөрі бір-бірімен дос, жолдас жөне тату-төтті өмір сүруде. Олардың тілі мен өдет-ғүрпы, салты баска болға-нымен, тілегі мен максаты бір. Олардың өрбірінің жүрегі Отан деп соғады. Ал олардың Отаны - Қазақстан. Осындай татулығы жарас-кан халкы бар біздің Отан бакытты.

Мәтінмен жүмыс

Балалардың Қазақстан халыцтарына деген сыйластыгын арттыруда Ә. Дуйсенбиевтің «Агайынбыз бәріміз» сөзіне жазыл-ган М. Әубәкіровтің әнін бірге орындайды. Одан соң мугалім сурац-жауап арцылы талдайды.

Агайынбыз бөріміз

Сөзін жазган Ә. Дуйсенбиев Әнін жазган М. Әубәкіров

Жақсылыкка, бақытқа, Талпынған өр уакытта. Бала біткен дос-бауыр, Болмасын еш тоскауыл.

Қайырмасы:

Ақпыз, қара, сарымыз,

Ағайынбыз бөріміз.

Ортак болсын аскар тау, Жеміс толы бакша-бау. Болсын жер мен су да ортак, Болсын бізге ту да ортак.

«Ағайын», «бауыр», «туыс» дегенді калай түсінесіңдер?

Еліміздегі халыктар достығы туралы өңгімелеп беріндер. Балалардың жауаптары.

Мщалім өлең жолдарында айтылган сөздерге мән беріп, ха-лыцтар арасындагы достыц жацсылыцца, бацытца жеткі-зетініне көңіл аудартады.

Ойын. «Туысыңды тап»

Қазацстанда гщратын әр турлі улттар жарастықта өмір суріп жатцанын оцушыларга тцсіндіру мақсатында ойын уйым-дастырылуы мумкін.

Мүғалім өр окушыға жеке-жеке кеспе қағаздар (карточка) береді. Кеспе қағаздардың барлығында да Қазакстан туы бейнеленген, бүдан баска оларда төрт түрлі ұлттың (казак, өзбек, орыс, грузин) біреуінің ұлттык киімдері салынған. Өр бала музыка басталғанға дейін кеспе қағазын ешкімге көрсетпеуі тиіс. Үнтаспадан вальс ырғағымен музыка ойналады. Ойынның бірінші шарты бойынша окушылар ортаға шығып бір-бірімен вальс билей жүріп өз серігін (серіктерін кеспе қагаздарында бейнеленген цлттыц киімдер бойынша табуы тиіс)

Өзіммен-өзім

Оңушыларга Қазацстандагы әрбір адамның осы елдің толық-цанды мушесі екендігін сезіндіру мақсатында релаксациялың

тпәсіл щымдастырылады. Бул әдіс мугалімнің айтпуы бойынша ба-лалардың циялдауы арцылы жузеге асырылады. Үнтпаспадан баяу әуенді музыка естпіледі. Мугалімнің сөзі: '

- Балалар, ьщғайланып отырып алыңдар да, терең тыныс алың-
дар. Енді көз алдарыңа Қазакстанның болашағын елестетіп көріңдер.
Биіктігі кек тіреген ғимараттар, күн шуағына бөленген бақытты
балалар, балаларының қуанышына мвз болған аналар, окушыла-
рыньщ «бестігін» мактан тұткан ұстаздар, ғарышпен сөйлесіп түрған
дана ағалар, немерелерінің акылдылығына риза болған аталар.
Қазақ тішнде сөйлесіп тұрған баска да туысқан халықтар.

Қазакстанның кай өлкесін аралап жүрсеңдер де Өздеріңді бұлтсыз аспан, калықтаған кұс, жайқалған гүл, жайнаған бақ, жар-кыраған күн сияқты сезініңдер. Қазақстанның қай бөлшегінде түрсаңдар да Өздеріңді сол жердщ толықканды мүшесі, қожайыны ретінде сезініңдер. Өйткені ол - біздің Отанымыз.

Осындай бақытты, бейбіт елде туып, өмір сүріп отырғанымыз үшін Отанымызға іштей ракмет айтайык. Отанға деген осындай ри-зашылық сезіммен бүрынғы қалпымызға келейік.

Балалардың өз еліне деген суйіспеншілігін аргптыруда шыгар-машылыц жцмыс орындалады.

Мәтінмен жүмыс

А. Ілиясованың «Отан деген...» мәтінін талдау барысында балалардың Отанга, туган жерге деген суйіспеншілігін дамыту мақсаты қойылады.

Отан деген...

А Ілиясова

Бірде күрбыластарым бас косып, көңілді еңгімелесіп, сөз талас-тырып қалдык.

Біз түратын көше ауылдағы ең өдемі, жап-жалтыр асфальт төселген, - деді Мөдина.

Ешбір көше біздің көшеге жетпейді. Жол жиегі жап-жасыл ағаштар, тіптен өзіңді паркте жүргендей сезінесің, - деп мактаныш-пен сөйледі Меруерт.

Ой, кыздар-ай, біздің көше ше?! - деп, сөзін бастай берген Розаны Салтанаттың киліккен сезі бөліп жіберді.

Қойындаршы, қыздар. Бірде-бір көшенің ерекшелігі жоқ, бір үлкен қаладай-ак бүл ауыл... - деп қабағын шытты.

Қыздар үн-түнсіз қалды... Бөрі де Салтанаттың сөзін іштей мойындағандай. Өткір мінезді Самалдың қатқыл үні бөрімізді елең еткізді.

- Неге, неге олай дейсің, Салтанат? «Отан» деген күдіретті үғым-
ның өзі осы өз ауылыннан, ез көшелеріңнен басталмай ма? Өз
көінелеріңді сүймесең, оны мақтан түтпасаң, Отанды калай
сүймексің? - деп жатыр.

Сол сөт мен де Самалдың өтімді сөзін толқи тыңдадым. Ойыма «Отаншыл болу от басынан басталады» деген батыр ағамыз Бауыр-жан Момышүлының аталы сөзі оралды...

Балалар туған жерлерін калай мақтан етті?

Ал сендер «Отан» дегенді қалай түсінесіндер? Тапсырма

Оцулыцта берілген тапсырма оқушылардың Отанымыздың бугінгісі мен болашагына деген өз көзкарастарын пайымдау ушін усынылады. О л ушін фломастерлер, турлі тусті карындаштар, екі улкен ватман цагаз және Қазацстанның әр тщрлі жерлері мен табигатын, жаңалыцтары мен жетістіктерін, цызыцты көріністерін бейнелейтін әр тщрлі ашыцхатпгар, суреттер та-ратылып беріледі.

Балалар «бір, екі» деп санай отырып, екі топқа бөлінеді. Бір топ «Қазакстан - бүгін», екінші топ «Қазақстан - болашақта» такырып-тарында өңгімелеп береді.

Дөптермен жүмыс

Сабац барысындагы шыгармашылыц жумыс, әңгімелеу төсілдерінің мацсаттарына сәйкес цй тапсырмасы беріледі.

- Дөптерде берілген «Бақыт ағашына» Отанға арналған өз тілектеріңді жазыңдар.

Жүректен жүрекке

Сабацтың аяцталу сәтінде балалар Отанга деген өзризашылыц-тарын білдіреді. Мысалы, «Отан, мен саған ризамын, бейбіт күнің үпгін», «Отан, мен саған ризамын, тыныштык үшін», «Отан, мен саган ризамын, жарық күнің үшін», «Отан, мен саған ризамын, доста-рымньщ көп болғаны үшін», «Отан, мен саған ризамын, баска үлттан да дос тапқаным үшін».

Бәрі бірге Қабдыкәрім Ыдырысовтың «Ризамыз саган біз» әнін шырқайды.

Ризамыз саган біз

Қ. Ыдырысов

Күнде шат күліп күн - Күлеміз, ойнаймыз,

Өміріміз жайдары. Демалып алаңсыз.

Мөңгілік бақыттың Ризамыз саған біз,

Өзіміз - айғағы. Үлы Отан - анамыз!

Өлеует Сергіту сөті

Зеңгір аспан көгілдір, (Қолдарын жан-жагына созып,

жогары көтереді.)
Алтын күні төрінде. (Қолдарын алга созып, жогары.

көтереді.)

Тамылжытып төгіп тұр, (Қолдарын тусіреді.)
Шаттык сыйлап көңілге. (Журек гщстарын цстайды.)
Көк аспандай көгілдір (Қолдарын жогары көтереді.)
Қазакстан байрағы. (Қолдарын жогары көтерген щйі,

оңга-солга тербеледі.) Тұрса күндей тегіп нүр, (Бір- бірімен цол цстасады.) Жандарымыз жайдары (Орындарында тцрып секіреді.)

Сабақ тақырыбы: Үйренгенім көп менің

Өткізілген күні:

Үлкеннен үйрен, кішіге үйрет. Халық даналығы

Мақсаты: «Өзін-өзі тану» құндылығы туралы түсініктерін кеңейту;

Міндеттері:

1. 2 сыныпта «Өзін-өзі тану» пәнінен алған білімдерін жинақтау;

2. жағымды қарым-қатынастырын дамыту;

3. өз ойын еркін жеткізуге, үйренгендерін өмірде колдана білуге тәрбиелеу.

Көрнекі құралдар: үнтаспа, оқулық, дәптер, тал мен баланың суреті салынған плакат.

Шаттық шеңбері

Оқушылар шеңбер құрып тұрады, сәлемдеседі. Қол ұстасып Ш. Смаханұлының «Анамның тілі - аяулы үні» әнін мұғаліммен бірге айтады.

Мұғалім шаттық шеңберде айтылған өлең арқылы ең маңызды адамгершілік құндылықтың бірі ретінде ана тілінің адам өміріндегі мәні туралы түсінік береді және ана тілін бағалауды, құрмет тұтуды ұғындырады.

Әңгімелесу

Мұғалім оқушылардың жыл бойы үйренгендерін естеріне түсіру үшін оқулықта берілген сұрақтарды қойып, әңгімелесу өткізеді:

«Өзін-өзі тану» пәнінен өздеріңе қандай тақырыптар ұнады?

Өзін-өзі тану сабақтарында не үйрендіңдер?

Осы оқу жылында өздерінің және сыныптастарыңның бойынан қандай өзгерістер байқадыңдар?

Сабақтан үйренгендеріңнің күнделікті өмірде кездескен кезі болды ма?

Шығармашылық жұмыс

Мәтінмен жұмыс

«Өзін-өзі тану» пәнінің сабақтарын қорытындылау және оқушылардың іскерлік дағдыларын дамыту мақсатында Н. Ақышевтың «Балалар елін бағындыру» ертегісін мұғалім әңгімелеп береді.

Балалар елін бағындыру

Н. Ақышев

Мұғалім әңгіменің осы тұсына келгенде оқушыларға мынадай сұрақтар қояды:

• Ойын мен Еңбектің айырмашылығы неде, деп ойлайсындар?
Балалардың жауаптары.

Оқушыларды топ болып еңбектенуге тарту мен еңбектерінің нәтижесін өздеріне көрсету мақсатында шығармашылық жұмыс ұйымдастырылады.

Жүректен жүрекке

Оқушылар кезектесіп бір біріне тілек білдіреді.

Сабақ тақырыбы: Үйренгенім көп менің

Өткізілген күні:

Мақсаты: «Өзін-өзі тану» кұндылығы туралы түсініктерін кеңейту;

Міндеттері:

2 сыныпта «Өзін-өзі тану» пәнінен алған білімдерін жинақтау;

жағымды қарым-қатынастырын дамыту;

өз ойын еркін жеткізуге, үйренгендерін өмірде қолдана білуге тәрбиелеу.

Көрнекі құралдар: үнтаспа, оқулық, дәптер, тал мен баланың суреті салынған плакат.

Шаттық шеңбері

Оқушылар шеңбер құрып тұрады, сәлемдеседі. Қол ұстасып мұғаліммен бірге ән айтады.

Топтық жұмыс. «Балалар елі»

- Қазір біз де еңбектене білетінімізді көрсетейік.
Оқушылар- түрлі түсті қағаздарды ватман қағазға жапсыру

тәсілі арқылы өз қиялдарындағы «Балалар елін» құрастырады. Бірін-бірі қайталамас үшін сынып екі топқа бөлініп нелердің суреттерін жасайтынын айтып келісіп алады (Мысалы, күн, гүлдер, күліп тұрған, ойнап жүрген балалар, тау-тастар, шөптер, ағаштар, жұмыс істеп жатқан балалар). Тапсырма орындалып біткенде, мұғалім олардың жұмысын қорытындылайды және тақтаға (плакатты) апарып іліп қояды.

Мұғалім оқушылардың еңбектенуінің нәтижесін өз сөзімен қорытындылап, еңбекшіл адам өміріндегі маңызына тоқталады. Бақытты болу үшін еңбектенуден басқа тағы нелерді білу керектігі төңірегінде балаларға ой тастай отырып Н. Ақышевтің «Балалар елін бағындыру» әңгімесін әрі қарай жалғастырады:

Спорт пен өнердің адам өміріндегі маңызын ашу үшін балаларға мынадай сұрақтар қойылады:

Балалар еліне Спорт пен Өнердің қандай пайдасы болды?

Балалар спорт пен өнердің өзіне не арқылы жетті? Балалардың жауаптары.

Сабақтың негізгі тақырыбына түсу үшін балалардың жауаптары былайша түсіндіріледі:

- Дұрыс айтасыңдар! Оқу арқылы адамның ойы өседі. Көп нәрсе
білгісі келеді, үйренгісі келеді. Спорт пен өнердің, ойын мен еңбектің
де түрлерін білу үшін оқу қажет.

Балалардың өмірінде оқу мен кітаптың тигізер пайдасын жоғарыдағы әңгімені жалғастыру негізінде түсіндіреді.

Балалардың жауаптары.

• Неліктен Оқу мен Кітап «Балалар елінің» өмірін жақсарта түсті
деп ойлайсыңдар?

• Өздерің «Балалар елінде» болып көрдіндер ме?
Дәйексөз

Дәптермен жұмыс

Мұғалім оқушыларға дәптермен жұмысты орындау жолдарын түсіндіреді.

Оқушылар тапсырманы дәптерлерінде орындайды. Орындаған соң жария етеді.

1-тапсырма:

Сұрақтарға жауап беріңдер:

«Өзін-өзі тану» пәнінен өздеріңе қандай тақырыптар ұнады?

Өзін-өзі тану сабақтарында не үйрендіңдер?

Осы оқу жылында өздеріңнен және сыныптастарыңның бойынан кандай өзгерістер байқадыңдар?

Сабақтан үйренгендеріңнің күнделікті өмірде кездескен кезі болды ма? Мысал келтіріңдер.

2-тапсырма:

«Мен бақытты баламын» такырыбына сурет салындар.

Жүректен жүрекке

Оқушылар кезектесіп «Балалар еліне» көмекке келген Ойын, Еңбек, Оқу, Өнер, Спорт, Кітапқа өз ризашылық сезімдерін білдіреді: