Поделитесь с коллегами:
Предмет: Саха тыла Уруогу ыытта: Иннокентьев Н.А. алын кылаас учуутала. Кылаас: 4 Тема: СаІа чаастара Уруок сыала:-СаІа чаастарын тустарынан билиилэрин чиІэтии. - Ґірэнээччилэр тылларын баайын хаІатыы. - Идэ араастарын кытта билиґиннэрии. - Сахабыт сирин сі±µмэр сайдыыларын киэн туттууну µіскэтии. Уруок тэрилэ: - поезд, вагоннар, шпалалар, магнитофон, аудиокассета. Уруок хаамыта:
- Тэрээґин чаас
- Чуораанчыкпыт чугдаарда, уруокпут са±аланна! - Билиини чиІэтии
- ЭтиІ эрэ о±олор, ханна эмэ бараары гыннахпытына, тугунан айанныахха сібµй? *О±олор эппиэттэрэ. - Истибиккит дуо? А±ыйах сылынан Дьокуускай куораппытыгар транспорт ханнык кірµІэ кэлээри турарый? *О±олор эппиэттэрэ. 1. - Сіп олус µчµгэй. Онон о±олор биґиги эмиэ бµгµІІµ уруокпутугар «саІа чаастарын» дойдутугар поеґынан айанныахпыт. - Айанныахпытын поезпыт рельсата туга суох эбитий? *О±олор эппиэттэрэ. - Са²а чаастарын ааттаталаан шпала о²ордохпутуна эрэ, поезпыт айанныыр кыахтанар. *О±олор эппиэттэрэ: аат тыл, туохтуур, да±аа´ын аат. - Маладьыастар. Айа²²а турунуох иннинэ, бары бэйэ-бэйэбитигэр сити´иилээх - дьоллоох айаны ба±арыа±ы²! (о±олор поезд тыа´ын µтµктэ-µтµктэ кылаастарын эргийэллэр, миэстэлэригэр кэлэн олороллор). 2 - Бастакы нµ³мэрдээх «Аат тыл» станциятыгар тиийэн кэллибит. Аат тыл диэн тугуй? *О±олор эппиэттэрэ: предмет аатын к³рд³р³р, Ким? Туох? диэн ыйытыыларга хоруйдуур. - ¥чµгэй. Айанныахпытын туга суо±уй? *О±олор эппиэттэрэ. - Шпалалары уура µ³рэммит дьон бы´ыытынан, тµр-гэнник уурталыы охсуохха. Аат тыл араастарын ааттаталыаххайы²! *О±олор эппиэттэрэ: - Чопчу предмети к³рд³р³р. Холобур - чороон, бы´ах.
- Айыл±а кістµµтµн аата - ардах, хаар, кустук.
- Хайаа´ын аата - µ³рµµ, оонньуу, µ³рэх.
- Аат тыл пааралаар - ырыа-тойук, иннэ-сап, µ³рµµ-к³тµµ.
- Анал ааттар - Дьокуускай, Петя.
- Уопсай ааттар - отоннор, техникалар, о±олор, кыыллар.
- Идэни к³рд³р³р - учуутал, быраас, суоппар.
- Аат тыл уларыйар ахсаанынан уонна паде´ынан, этиигэ µксµгэр ту´аан эбэтэр ойо±ос чилиэн буолар. - Идэни к³рд³р³р аат тылларынан, бу вагоммутун толоруохха эрэ. Маладьыастар! - Вагоммут туолла, салгыы айанныа±ы². (Тураллар, эмиэ кылаа´ы эргийэллэр, миэстэлэригэр олороллор). 3. Иккис нµ³мэрдээх «Туохтуур» станциятыгар тохтоотубут. Туохтуур диэн тугуй? *О±олор эппиэттэрэ: Хайаа´ыны к³рд³р³р, са²а чаа´ы туохтуур дэнэр. Тугу гын? Хайаа? Диэн ыйыытыыларга хоруйдуур. - Туохтуур ту´унан тугу билэрбитин то±о хоро кэп-сиэххэйи² эрэ. *О±олор эппиэттэрэ. - Дьµ´µннµµр туохтуур - суугунуур, сирилиир, кыыдамныыр.
- Буолбут хайаа´ыны - суруйбут, аахпыт, µ³рэммэт.
- Соруйар киэп - кэл, бар, сµµр, µлэлээ.
- Паарала´ар - ыллыыр-туойар, кэллэ-барда, сµµрдэ-к³тт³.
- К³м³ туохтуур - эбит, эрэр, этэ, сµµрэн кэллэ, хааман кэллэ.
- Туохтуурдар бириэмэлэринэн уларыйаллар - били²²и бириэмэ, ааспыт бириэмэ, кэлэр бириэмэ, сирэйдиир уонна ахсаан. Этиигэ µксµгэр кэпсиирэ буолаллар. - Вагоммутун идэлэр хайаа´ыннарын к³рд³р³р туох-туурдарынан толоруо±у². - ¥чµгэй, вагоммут туолла, салгыы µ³рэ-к³т³ айанныа±ы²! (кылаастарын эргийэллэр, миэстэлэригэр кэлэн олороллор). 4. ¥´µс нµ³мэрдээх «Да±аа´ын аат» станциятыгар куугунаан тиийэн кэллибит. - Да±аа´ын аат диэн тугуй? *О±олор эппиэттэрэ: Предмет бэлиэтин к³рд³р³р тыл да±аа´ын аат дэнэр. Ханнык? Хайдах? диэн ыйытыыларга хоруйдуур. - Да±аа´ын аат араастарын ааттаталыы охсуо±у². *О±олор эппиэттэрэ: - £²µ - ма²ан, хара.
- Дьµ´µнэ - к³н³, т³гµрµк.
- Кээмэйин - кыра, улахан.
- Бы´ыытын-майгытын - сэмэй, холку.
- Хаачыстыбатын - б³±³, ку´а±ан, кэбирэх, µчµгэй.
- Да±аа´ын аат аат тыллартан, туохтуурдартан, да±аа´ын ааттартан эмиэ µ³скµµр. Этиигэ µксµгэр ойо±ос чилиэн буолар. - Бу вагоммутун идэлэр майгыларын к³рд³р³р да±аа´ын ааттарынан толоруо±у². - Маладьыастар! (кылаастарын эргийэллэр, миэстэлэригэр кэлэн олороллор). 5.- О±олор, бу «Са²а чаастарын» дойдутугар айаннаан вагоннарбытын толордубут. Билигин бу тылларбытын ту´анан этиилэрдэ толкуйдуо±у². *О±олор эппиэттэрэ - Маладьыастар. 6.- Улааттаххытына, ким туох идэлээх буолуон ба±арарын суруйу². * О±олор суруйаллар, бµппµт о±олор µлэлэрин аа±аллар. 7. Хо´оон аа±ыыта. «£ск³ на´аа ба±арыа²» 107 стр. Тµмµктµµр бэсиэдэ. - Тµмµк.
- Бµгµ²²µ уруоктан тугу с³бµлээтигит? Хайдах µлэлээтим дии санаатыгыт? - Уруокка бары µчµгэйдик µлэлээтигит, маладьыастар, Сахабыт сиригэр ту´алаах дьон буола улаатаары²!
