Урок по познанию мира

Сабақтың тақырыбы: «Қазақстанның өзен көлдері»

Сынып: 4-сынып

Мерзімі: 28.11.2013

Сабақ мақсаты: 1. Қазақстанның ірі өзен мен көлдерін білу;

Өзен мен көлдерді ажырату;

Өзен мен адам өміріндегі маңызы туралі білім беру.

2.Байқағыштық ,танымдық қабілеттерін дамыту,өздігінен қорытынды шығара білуге дағдыландыру.

3. Дүниетанымдарын кеңейту, экологиялық тәрбие беру.

Міндеттері: - жүйелі сөйлеу дағдысы дамиды;

• тілін құрметтейді

Құралдар: Оқулық, түрлі-түсті фломастер, маркерлер, флипчарт, интербелсенді тақта, компьютер, стикер, физикалық карта, қалпақтар, ребустар

Әдіс-тәсілдер: алты қалпақ әдісі,флипчартпен жұмыс,топтастыру, венн диаграммасы, бағалау парағы
Оқыту нәтижесі:

• Өзен көлдердің маңызын дәлелдей алады
• Жұппен,топпен жұмыс істей алады;
• эссе жаза алады
• өзін,жұбын,тобын бағалай алады.

Сабақ кезеңдері Уақыт Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушылардың іс-әрекеті

Ұйымдастыру кезеңі

Үй тапсырмасы:

Білу 1 минут

2минут

2минут

Психологиялық жаттығу

Бәйге ойыны «Табиғаттағы су, Жер асты суы».

«Бәйге» ойыны.

1. Табиғаттағы су неше күйде кездеседі?
2. Жер шарының қандай бөлігін су алып жатыр?
3. Судың қандай қасиеттерін білесің?
4. Жер асты суы қалай пайда болады?

5. Бұлттың пайда болуы?
6. Құдық не үшін қазылады?

7. Судың тіршілік үшін қандай маңызы бар?
8. Адам денесі неше процентке дейін судан тұрады? \Бас бармақпен бағалау\

- Мына дыбысненің дыбысы деп ойлайсыңдар?

Ендеше бүгінгі сабақтың тақырыбы қандай болады деп ойлайсыңдар? Неге?

Қазақстанның өзен көлдері туралы біз не білеміз?

Оқушылар бірі біне күлімдеп қарап, жақсы тілектерін айтады.

3 күйде: сұйық, қатты, газ

Үштен екі бөлігі

Еріткіш, мөлдір, түссіз,т.б.

Жауын, жерге сіңеді, өсімдік тамыры минералды заттары бар суды сіңіреді, жапырақтары арқылы буланады,т.с.с

Сулардың булануынан

Жер асты суын пайдалану үшін

Сусыз тіршілік ететін ағза кездеспейді

Елуден тоқсан пайызға дейін

тыңдайды

Түсіну 2 минут 10 минут

1. Презинтация көрсету

2. Оқулықтағы мәтінді түсініп оқу.

Тапсырма:

1. Қазақстанның ірі өзен мен көлдерін жаз.

2. Өзен мен көлдердің түрлерін ажырату.

3. Павлодар облысындағы өзен мен көлдерді жазу

Топта жеке,жұппен,топпен талқылау, түсіну,

Ертіс---Семей,Павлодар, Өскемен.

Сырдария-Қызылорда

Іле------------Алматы

Жайық------Орал

Тобыл-------Қостанай

Есіл----------Астана

Талас--------Тараз

Шу-----------Тараз

Біздің Қазақстанда қандай көлдер бар?

Каспий----Ақтау,Атырау

Арал------- Қызылорда

Балқаш-----Алматы

Зайсан-----Өскемен

Қолдану 4 минут

2 минут

Ребус шешу арқылы картамен жұмыс

САЖАЙҢ

АҚБЛША

ЗЕТІҢ

КАЛАӨЛ

Сергіту сәті АКТ «Қызыл өрік»

Балқаш, Жайсаң, Алакөл, Теңіз

Иртербелсенді тақтадан қимылды қайталап орындайды

Талдау
5минут

2 минут қорғау

- Екі топқа өзен мен көлдердің маңызын жазу тапсырылады

- Екі топқа Венн диаграммасына салыстыру беріледі

Ойланады,талқылайды, дәлелдейді.

Жол қатынасы, ауыз суы, балық аулайды, мал суарады, егістік суарады, электр энергиясын өндіреді, тұщы су

Ағынды, ағынсыз болады, тұз өндіреді, суы ащы, мал суарады, егістік суарады, балық аулайды, қатынас жол

Өзен: суы тұщы, ағады.

Көл:суы ащы, ағынды, ағынсыз, т.с.с.

Ұқсастығы: Су, шаруашылықта пайдаланады

Жинақтау,

синтездеу

5 минут

3 минут қорғау

- Алты қалпақ әдісі

Қызыл қалпақ: Өзен көлдер болмаған жағдайда не болар еді? Осы ойды толықтырып жазыңдар.

Сары қалпақ: Өзен көлдердің жағымды жақтарын жазыңдар

Ақ қалпақ: Менде қандай ақпарат бар? Білетін ақпаратты жазу

Көк қалпақ: Жағымсыз жақтарын жазу.Өзен көлдердің қандай зияны бар? Қандай проблема бар?

Топта бірігіп ойланып жазады, қорғайды.

Бағалау 2 минут Тест. 1. Жер бетіндегі ойыстарды алып жатқан су А) өзен В) көл С) арық 2. Ағынсыз көлге тән қасиетті тап А) тұзды В) тұщы С) дәмсіз 3. Астана бұл өзеннің бойында орналасқан А) Ертіс В) Шу С) Есіл

4. Ең терең көлді көрсет

А) Алакөл В) Балқаш С) Байкал

5. Аралдан кейінгі ірі көл.

А) Алакөл В) Балқаш Ә) Зайсан

Кілті: 1-в, 2-а, 3-с, 4-с, 5-в

Бағалау 5 минут

Қорытындылайды,бағалайды Әр топ жетекшісі бағалау парағы бойынша бағалайды.

Өзіндік,жұптық,топтық бағалау

Бағалау парағы

Топ мүшелері

Мәтінмен жұмыс

«Ойлан, тап» картамен жұмыс

Топтастыру

Өзен мен көлдердің маңызы

«Алты қалпақ»

Тест

Қорытынды баға

3 ұпай - сұраққа толық жауап берді, тапсырмаларды дұрыс орындады, топқа көп көмек берді, қосымша мәліметтермен толықтырды.

2 ұпай - сұраққа жауап берді, топқа айтарлықтай көмек берді, тапсырмаларды дұрыс орындады.

1 ұпай - сұрақтарға жартылай жауап берді, тапсырмаларды жартылай орындады, топқа айтарлықтай көмек бермеді.

Егер сабаққа мүлде қатыспай отырса ұпай берілмейді.

Бағалау парағы

Топ мүшелері

Мәтінмен жұмыс

«Ойлан, тап» картамен жұмыс

Топтастыру

Өзен мен көлдердің маңызы

«Алты қалпақ»

Тест

Қорытынды баға

3 ұпай - сұраққа толық жауап берді, тапсырмаларды дұрыс орындады, топқа көп көмек берді, қосымша мәліметтермен толықтырды.

2 ұпай - сұраққа жауап берді, топқа айтарлықтай көмек берді, тапсырмаларды дұрыс орындады.

1 ұпай - сұрақтарға жартылай жауап берді, тапсырмаларды жартылай орындады, топқа айтарлықтай көмек бермеді.

Егер сабаққа мүлде қатыспай отырса ұпай берілмейді.

Өзөн дегеніміз - өзі салған арнамен ағатын су ағыны. Өзеннің ағып шыққан жері оның бастауы деп аталады. Өзендер екіге бөлінеді: тау өзені және жазық өзендер.

Тау өзені тік жартасты , сарқырамалы және терең болады. Жазық жерлермен ағатын өзендердің ағысы баяу , терең емес және олардың ені бірнеше километр болады. Жазықтағы өзендер кеме қатынастары үшін қолайлы. Өзеннің теңізге , көлге құятын жерін өзен сағасы деп атайды.

Қазақстанда 85 мыңға жуық өзендер мен бұлақтар бар. Ертіс, Орал, Іле, Еділ, Жайық, Сырдария, Амудария, Тобыл, Қаратал, Бұқтырма өзендерінің бойымен кеме жүзе алады. Ірі өзен маңында су электр станциялары салынады. Су электр станциялары елдер мен өндіріс орындарын арзан электр энергиясымен жабдықтайды.

Көлдер. Жер бетіндегі суға толған табиғи ойыстарды көл деп атайды. Көлдер жазықта да тауда да кездеседі. Көлдердің ауданы мен тереңдігі әртүрлі болады.Үлкен көлдер теңіз деп аталады. Көл суы ағынды ,ағынсыз болады. Ағынды көлден өзен ағып шығады. Көлге тұз жинақталады, ол өзен суымен ағып кетеді. Сондықтан ағынды көлдің суы тұщы болады. Каспий - ағынсыз көл. Көлдердің шаруашылыққа пайдасы зор.Олардың ең бірінші байлығы - тұщы су. Көлдер кеме қатынасы үшін пайдалы. Мысалы Каспий көлі арқылы Қазақстан, Ресей, Әзірбайжан, Түркменстан, Иран мемлекеттерімен байланысып тұрады. Каспий теңізінен балықтардың түр-түрін аулайды.

Арал -көлемі жөнінен жер шарындағы үшінші орын алатын көл болатын. Бірақ оған құятын Амудария мен Сырдария өзендерінің суын жер суаруға көп жұмсағандықтан , соңғы кезде Аралдың деңгейі күрт төмендеп кетті. Оның көлемі 40 % -ға қысқарды.

Суы тартылған теңіз түбіндегі тұз құрғап , одан көтерілкен шаң мен тұз бораны айналадағы ауаны ластады. Табиғаттың күрт нашарлауынан халық арасында түрлі қауіпті аурулар тарады. Міне, өзен мен көл суларын ойланбастан , ретсіз пайдаланудың неге апарып соғатынын осыдан-ақ көруге болады.

Ертіс өзені Павлодар облысының басты су артериясы болып табылады. Өзен Қытайдан, Моңғол Алатауы тауының мұздығынан басталып солтүстік батыс бағытында ағып, Қытай мен Қазақстанның арасындағы мемлекеттік шекараны қиып өтіп, Зайсан көліне құяды.Суы тұщы.

Павлодар облысының көлемі жағынан екінші өзені - Шідерті

Павлодар облысының аумағында 1200-дей кіші және орташа көлдер бар. Көпшілігі дөңгелек бейнелі таяз ойпаңды, ащы сулы, тұз тұнбалы, тұщы сулысы 90-нан астам.

Мысалы, Қызылқақ, Жалаулы, Үлкен және Кіші Әжболат, Үлкен және кіші Қалқаман, Үлкен және Кіші Таболжан, Шүрексор, Қарасор, Құдайкөл, Светлица және т.б.Жасыбай, Торайғыр, Сабындыкөл демалыс аймағында. Тұзды көлдер шаруашылықта кеңінен пайдаланылады, кейбіреулерінен ас тұзы өндіріледі. Мойылды көлінің балшығы емге қолданылады.