АҚПАРАТТЫҚ – КОММУНИКАТИВТІК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ҚОЛДАНУ

АҚПАРАТТЫҚ - КОММУНИКАТИВТІК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ҚОЛДАНУ

Аулайс Гулжан

Солтүстік Қазақстан облысы Айыртау ауданы Лобанов орта мектебі бастауыш сынып мұғалімі

Оқытудың жаңа ақпараттық- коммуникативтік технологияларын меңгеру - қазіргі заман талабы. ХХІ ғасыр - ақпараттық технология ғасыры. Қазіргі қоғамдағы білім жүйесін дамытуда ақпараттық - коммуникативтік техно-логиялардың маңызы зор. Білім беруді ақпараттандыру және пәндерді ғылы-ми - технологиялық негізде оқыту мақсаттары алға қойылуда. Ақпараттан-дыру технологиясының дамуы кезеңінде осы заманға сай білімді, әрі білікті жұмысшы мамандарын даярлау оқытушының басты міндеті болып табылады. Қоғамдағы ақпараттандыру процестерінің қарқынды дамуы жан-жақты, жаңа технологияны меңгерген жеке тұлға қалыптастыруды талап етеді.
Қазіргі білім жүйесінің ерекшілігі - тек біліммен қаруландырып қана қой-май, өздігінен білім алуды дамыта отырып, үздіксіз өз бетінше өрлеуіне қа-жеттілік тудыру. Бiлiм беру саласында инновациялық үрдiстi жүзеге асыру мұғалiмдерден өз мінез - құлықтарын, ұстанымдарын, мүмкіндіктерін түрлендiрудi талап eтедi. Дамыған елдердегі білім беру жүйесінде ерекше маңызды мәселелердің бірі - оқытуды ақпараттандыру, яғни оқу үрдісінде ақпараттық - коммуникативтік технологияларды пайдалану. Қазіргі таңда елімізде білім беру жүйесінде жаңашылдық қатарына ақпараттық кеңістікті құру енгізілді. Ақпараттық-коммуникациялық технологияны дамыту білім берудің бір бөлігі. Соңғы жылдары заман ағымына сай күнделікті сабаққа компьютер, электрондық оқулық, интерактивті тақта қолдану жақсы нәтиже беруде. Білім беру жүйесі электрондық байланыс, ақпарат алмасу, интернет, электрондық пошта, телеконференция, On-line сабақтар арқылы іске асырылуда. Бүгінгі күні инновациялық әдістер мен ақпараттық технологиялар қолдану арқылы оқушының ойлау қабілетін арттырып, ізденушілігін дамытып, қызығушы-лығын тудыру, белсенділігін арттыру ең негізгі мақсат болып айқындалады.
Әсіресе қашықтан оқыту жүйесі жедел қарқынмен дамуда, бұған бірнеше факторлар, ең бастысы - білім беру мекемелерінің қуатты компьютер техни-касымен қамтылуы, оқу пәндерінің барлық бағыттыры бойынша электрондық оқулықтар құрылуы және Интернеттің дамуы мысал бола алады. Бүгінгі таң-да білім беруді ақпараттандыру формалары мен құралдары өте көп. Оқу процесінде ақпараттық және телекоммуникациялық құралдар мүмкіндігін комлексті түрде қолдануды жүзеге асыру көп функционалды электрондық оқу құралдарын құру және қолдану кезінде ғана мүмкін болады.
Білім беруді ақпараттандыру жағдайында оқушылардың ақпараттық сауаттылығын, ақпараттық мәдениетін және ақпараттық құзырлығы сияқты қабілеттіліктерді қалыптастыру мәселесі бүгінгі күннің өзекті мәселесіне айналып отыр.
Ақпараттық-коммуникациялық құзырлық дегеніміз не?
Ақпараттық құзіреттілік:
- сын тұрғысынан ұсынылған ақпараттар негізінде саналы шешім қабылдауға;
- өз бетінше мақсат қоюға және оны негіздеуге, мақсатқа жету үшін танымдық қызметті жоспарлауға және жүзеге асыруға;
- ақпаратты өз бетімен табуға, талдауға, іріктеу жасауға, қайта қарауға сақтауға, түрлендіруге және тасмалдауға, оның ішінде қазіргі заманғы ақпараттық- коммуникациялық технологиялардың көмегімен жүзеге асыруға; - логикалық операцияларды (талдау, жинақтау, құрылымдау, тікелей және жанама дәлелдеу, аналогия бойынша дәлелдеу, моделдеу, ойша эксперименттеу, материалды жүйелеу) қолдана отырып, ақпаратты өңдеуге;
- өзінің оқу қызметін жоспарлау және жүзеге асыру үшін ақпаратты қолдануға мүмкіндік береді.
Ақпараттық-коммуникациялық құзырлылық - бұл оқу, тұрмыс және кәсіби бағыттағы міндеттерді шешуде ақпараттық-коммуникациялық техноло-гияның мүмкіндіктерін жан-жақты қолдану қабілеті.
Коммуникативтік құзіреттілік:
- нақты өмір жағдайында өзінің міндеттерін шешу үшін қазақ және басқа тілдерде ауызша және жазбаша коммуникациялардың түрлі құралдарын қолдануға;
- коммуникативтік міндеттерді шешуге сәйкес келетін стилдер мен жанрларды таңдауға және қолдануға;
- әдептілік ережелеріне сәйкес өзіндік пікірін білдіруге;
- нәтижелі өзара іс-әрекетті, түрлі көзқарас және әртүрлі бағыттағы адам-дармен сұхбат жүргізе отырып, шиелініскен ахуалдарды шешуді жүзеге асыруға;
- жалпы нәтижеге қол жеткізу үшін түрлі көзқарастағы адамдар тобымен қатынас (коммуникация) жасауға мүмкіндік береді.
Жаңа технологияны сабақ үрдісінде қолдану үшін әр мұғалім өзінің алдында отырған оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып, өзінің шеберлігіне байланысты таңдап алады. Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру үшін түрлі түсті жұмыстар жүргіземін. Солардың бірі: оқушыны деңгейге бөліп оқыту. Оқушыны деңгейге бөліп оқыту үшін сабақ жаңаша жоспарланады. Оқушы-ларға деңгейлік тапсырмалар беру арқылы сан түрлі жұмыстар жүргізіле-ді.Оқушының алған білімін жүзеге асыра алатындығы тексеріледі. Өз бетімен жұмысты орындауға, бейімділігі бақылауға алынады. Оқушының белсенділігі мен іскерлігі артып, шығармашылыққа ұмтылады.

Мұғалім өз шеберлігіне байланысты оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып деңгейлік тапсырмаларды таңдап алады. Оқушының қабілетін байқау оны ары қарай дамытуға көмегін тиеді. Әр оқушы өз бетімен жұмыс жасауға дағдыланып, тапсырмаларды түрлендіру барысында ойлау қабілеті жетіле түседі. Оқушы өз жетістіктерін көріп, ізденеді, дамиды.

Бастауыш сынып баланың логикалық ойлауын дамытудың негізгі кезеңі. Қазіргі Қазақстан мектептеріндегі бастауыш мектептің негізгі міндеті жеке тұлғаны жан-жақты дамытып, білімге деген сенімін нығайту, іскерлігін, дүниетанымын қалыптастыру, оқуға қызығушылығын оятып ынтасын арттыру болып табылады.

Бала ақыл-ойының дамуы үшін есте сақтау мен ойлау қабілетінің мәні өте зор. Бұлардың бәрі қоршаған орта және өзі туралы білімді меңгеруі, мінез-құлық нормаларын игеруі, есте сақтау және ойлау қабілеттерімен тығыз байланысты.

Оқушылардың белсенділігін арттыра түсу мақсатында әрбір сабақты түрлендіріп өткізу орынды. Ұлттық ойындарды үнемі пайдалану арқылы оқушыларды ауызша есептерге жаттығуына, логикалық ой жүйелерін жетілдіре түсуіне толық мүмкіншілік бар. Олардың қатарына халықтың байырғы ауызша есептерін, халық ойындарын жатқызуға болады.

Ойындарды ойнатқанда оқушыларда әрекет пайда болады, әрі пәнге деген қызығушылығы артады, дүние танымы кеңейеді, сөздік қоры дамиды, білімі, сауаттылығы күшейеді. Оқушылардың ой-өрісін ойын арқылы дамытамыз.

Осы аталып өткен жұмыстар арқылы оқушылар өздігінен жұмыс істеуге үйреніп, ойлау қабілеті дамып, өздігінен қорытынды жасай алатын болады. Сабақ үстінде жүргізілген жұмыс түрлері, тақырыпқа сай алынған тәрбиелік мәнді ойын түрлері оқушылардың ойлау белсенділігін қажет етеді. Әр сабақта осы жұмыс түрлерімен қолданып, оны қызықты ету жас бүлдіршіндердің білімге ынта-ықыласын, пәнге деген сүйіспеншілігін арттырады. Сабақта ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдаланудың тиімділігі:
• оқушының өз бетімен жұмысы;
• аз уақытта көп білім алып, уақытты үнемдеу;
• білім-білік дағдыларын тест тапсырмалары арқылы тексеру;
• шығармашылық есептер шығару;
• қашықтықтан білім алу мүмкіндігінің туындауы;
• қажетті ақпаратты жедел түрде алу мүмкіндігі;
• экономикалық тиімділігі;
• іс-әрекет, қимылды қажет ететін пәндер мен тапсырмаларды оқып үйрену;
• қарапайым көзбен көріп, қолмен ұстап сезіну немесе құлақ пен есту мүмкіндіктері болмайтын табиғаттың таңғажайып процестерімен әр түрлі тәжірибе нәтижелерін көріп, сезіну мүмкіндігі;
• оқушының ой-өрісін дүниетанымын кеңейтуге де ықпалы зор.
Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар жеке тұлғаның құзыреттілігін дамыту құралы:
Қазіргі білім беру ісінің басты шарттарының бірі болып оқушының өзіне керекті мәліметті өзі іздеп табуына үйретіп, олардың өз оқу траекторияларын өзінің таңдай білуі есептеледі. Біздің ойымызша, ақпараттық-білім беру ортасын жобалаудағы басты мақсат оқушының өздігінен оқуға талаптандыру, яғни ізденімпаздыққа үйрету болып саналады.
Ақпараттық технологияларды пайдаланудың артықшылықтары мынадай:
1. Олар оқытудағы тақырып шеңберіндегі немесе белгілі бір уақыт аралығында айтылуға тиіс мәліметтер көлемін ұлғайтады.
2. Білімге бір - бірінен үлкен ара қашықтықта орналасқан әр түрлі оқу орнында отырып қол жеткізуге болады.
3. Оқытудың жүйесінің көп денгейлі жетілдіруі олардың таралымдалуы мен оқу сапасын арттырады.
4. Оқушы өз бетінше немесе өзге оқушылармен топтасып бірге жұмыс істеуге мүмкіндік алады.
5. Оқушының танымдық іс-әрекеттері күшейіп, өзіндік жұмыстарды тез орындау мүмкіндіктері артады.
Осылайша оқыту құралдарының бірі - электрондық оқулық. Ол оқушыларды даралай оқытуда жаңа информацияларды жеткізуге, сондай-ақ игерілген білім мен біліктерді тесттік бақылауға арналған программалық құрал.
Білім беру жүйесінде электронды оқулықтарды пайдаланып, үлкен табыстарға жетуге болады. Электронды оқулықтарды пайдалану барысында оқушы екі жақты білім алады: біріншісі -пәндік білім, екіншісі - компьютерлік білім. Электронды оқулықтарды пайдалану оқушының өз бетінше шығармашылық жұмыс жасауына, теориялық білімін практикамен ұштастыруына мүмкіндік береді. Электронды оқулық арқылы оқушы көптеген қосымша материал ала алады, осы алған мәліметтерін компьютерден көргендіктен есінде жақсы сақтайды, өз бетінше жұмыс жасау қабілеті қалыптасады. Осылайша жас ұрпақты оқытуда инновацияны пайдаланудың - шығармашылық жетістіктің негізгі көзі.
Ақпараттық технологиялар орталарын пайдаланудың мақсаттары:
1. Ақпараттық технологияларды қолдану негізінде оқу-тәрбие процесінің барлық деңгейін жетілдіру:
- оқыту процесінің ықпалы мен сапасын арттыру,
- пәнаралық байланысты тереңдету,
- қажетті ақпаратты іздеуді оңайлату және көлемін ұлғайту.
2. Оқушы тұлғасын дамыту, ақпараттық қоғамда өмір сүруге даярлау.
- коммуникативтік қабілеттерді дамыту,
- күрделі жағдайда оңтайлы шешім немесе шешу нұсқаларын қабылдау дағдыларын қалыптастыру.
- компьютерлік графика, мультимедиа технологияссын пайдалану арқылы эстетикалық тәрбие беру,
- ақпараттық мәдениетті қалыптастыру, ақпаратты өңдей білу:
3. Қоғамның әлеуметтік тапсырысын орындау:
- Ақпараттық сауаты бар тұлғаны даярлау;
- компьютерлік орталарды пайдаланушыны даярлау:
Ақпараттық - коммуникативтік технологияны пайдалану оқытудың тиімді әдістерінің бірі. Мысалы қазақ тілі мен ана тілі сабақтарын оқытуда қолда-нылатын тиімді әдістерінің бірі - компьютерге енгізілген тест жүйелерін сабақта қолдану.Тест жүйесі мұғалімнің уақытын үнемдегуге бір уақытта бірнеше топтарға бақылау жасауға пайдасы зор.
Оқу процесінде оқытудың ақпараттық - коммуникативтік технологияларын тиімді пайдалану және қолдану айтарлықтай оң нәтиже беріп отыр. Атап айтсақ, оқушылардың өз бетімен ізденісі, пәнге деген қызығушылығын арттырып, шығармашылығын дамыту, оқу қызметінің мәдениетін қалыптас-тыру, дербес жұмыстарын ұйымдастыру т.б. сияқты оқушы белсенділігін арт-тыруда маңызы зор.
Сонымен қатар электрондық оқулықтарды сабақта пайдалану кезінде оқушы-лар бұрын алған білімдерін кеңейтіп, өз бетімен шығармашылық тапсыр-малар орындайды. Әрбір оқушы таңдалған тақырып бойынша тапсырмалар мен тарау бойынша тест жұмыстарын орындап, анимациялық практика тап-сырмаларымен жұмыс жасауға дағдыланады. Электрондық оқулық арқылы түрлі суреттер, видеокөріністер, дыбыс және музыка тыңдатып көрсетуге бо-лады. Бұл, әрине мұғалімнің тақтаға жазып түсіндіргенінен әлдеқайда тиімді, әрі әсерлі. Меңгерілуі қиын сабақтарды компьютердің көмегімен оқушыларға ұғындырса, жаңа тақырыпқа деген баланың құштарлығы оянады. Оқу-тәрбие үрдісінде «Activstudio» бағдарламасымен қамтамасыз етілген Activord интер-активті тақтаның мүмкіншіліктерін барынша қолдану өз нәтижесін береді.
Қазіргі уақытта сабақтарды мультимедиа арқылы модельдеу, жеке тұлғаның компьютер арқылы қатысымға түсу мүмкіншілігін туғызу арқылы тілдік қатысымға еркін түсе алатындай білікті, қабілетті тұлғаны қалыптас-тыру мақсаты қарастырылады. Олай болса компьютер - мультимедиалық білім алудың негізі.
Оқытудың ақпараттық технологиясын оқу үрдісінде тиімді қолдану үшін бастауыш сынып оқушыларының оқу іс-әрекеті, психологиялық, тұлғалық, әлеуметтік және физиологиялық даму ерекшеліктерін есепке алу керек.

Ақпараттық технология арқылы білім беру үрдісін ұйымдастыру бастауыш сынып оқушыларының оқу материаларын жеңіл меңгеруін, компьютерде жұмыс істеу дағдыларымен қарулануын жүзеге асырады (оқу іс-әрекетіндегі ерекшелік).

Ақпараттық технологияны мектепте қолдану бастауыш сынып оқушылары-ның білуге, оқуға құштарлығы, танымдық қызығушылығы, қиялы, логикалық ойлауы мен есте сақтау қабілеттерінің дамуына үлкен септігін тигізеді (психологиялық ерекшелік).

Бастауыш мектептің бағдарламасы баланың жеке тұлғасын қалыптастыруға, оның өзіндік оқу-танымдық әрекетін дамытуға бағытталған. Бастауыш сынып оқушыларының өз мүмкіндігін көрсете білуі үшін ақпаратты өзіндік іздеу, жоспарлау, бөлшектеу, біріктіру, суреттеу, жалғастыру және тиімді пайдалану, өз іс-әрекетінің дұрыстығын тексеріп бақылау икемділігін бойына сіңіру әлдеқайда маңызды да күрделі (тұлғалық ерекшелік).

Әлеуметтік зерттеулер бойынша адам баласының ақпарат алу, оны пайдалану икемділігінің артуына ақпараттық құралдардың, өмір сүріп отырған ортаның тигізетін ықпалы зор екені анықталған (әлеуметтік ерекшелік).
«Қазіргі заманда болашақ жұмысшы мамандарды ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет» деп, - Елбасы Н.Ә.Назарбаев атап көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.Педагогикалық білімдер оқытудың саналы, әлеуметтік және дамытушы теорияларын оларды сыныптағы оқушыларға қатысты қолдану әдістерін түсініуде біліктілікті қажет етеді. Педагогикалық білімдерге негізделетін тиімді оқу мен оқытудың тоғыз түйіні.

Бүгінгі заман талабына сай оқытудың озық технологияларын ұтымды пай-далану, баланы қызықтыра отырып, білімді берік меңгертеді. Оқу әрекеттері арқылы ойын түрлерін пайдалану, бағдарламада анықталған білім, білік және дағдыларды қалыптастыру, тиянақтау, бекіту немесе тексеру жұмыстарымен жүзеге асады.
Бастауыш сыныптардағы математика сабағында оқушылардың өзіндік қа-білетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияны (АКТ) пайдалану.
Бүгінгі заман талабына сай оқытудың озық технологияларын ұтымды пайдалану, баланы қызықтыра отырып, білімді берік меңгертеді. Оқу әрекеттері арқылы ойын түрлерін пайдалану, бағдарламада анықталған білім, білік және дағдыларды қалыптастыру, тиянақтау, бекіту немесе тексеру жұмыстарымен жүзеге асады.
Жаңа технологияны пайдалана отырып көптеген жетістіктерге жетуге болады. Біріншіден тақтаға жазылған әр түсті жазулар, суреттер оқушылар көңілін көтеріп сабаққа деген қызығушылығын арттырады. Оқушы өзін еркін ұстап, өз пікірін толық айта алады.
Қарапайым математикалық түсініктермен таныстыру барысында оқу үрдісін ұйымдастырудың негізгі түрі - ойын. Ойын - ұшқын, білімге құмарлық пен еліктеудің маздап жанар - оты. Ол арқылы оқушының пәнге деген қызығу-шылығын арттыруға болады. Ойын ойната отырып өткен тапсырмаларды және жаңа тақырыпты шешуге болады.
Бүгінгі таңда математика пәндерінде өзімнің қолданылған жаңа техно-логияның түрлерін ортаға салып тәжірибе бөліскім келеді.
Оқушылардың назарын сабаққа аудару мақсатында сабақты психологиялық дайындықтан бастау қажет.
- Ес, зейін, қабылдау, ойлау қабілеттерінің негізі психологиялық механизм-дері болып табылады.
- Сабаққа деген ынтасын көтеруге арналған қызығушылық есептер пайдалануға болады.
- Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуда логикалық есептер.
- Есту қабілетін дамытатын тапсырмаларға математикалық диктанттар
- Жаңа тақырыпты түсіндіру мақсатымен ойын есептерін алуға болады
- Өз бетінше жұмыс істеуге дағдыландыру, сондай - ақ оқушыларды икемділік пен шеберлік мақсатында пайдаланылады.
- Ойлау қабілеттерін жетілдіруде, шапшаңдыққа үйрету негізінде «Жасырын санды тап» ойынын ойнатуға болады.
Әрбір мұғалім тиісті әдістемелік іскерлікті меңгере білуі,оқу материалы мазмұнын логикалық-дидактикалық тұрғыдан талдай білуі керек.Сабақты интерактивті әдіс арқылы жүргізу тиімді.Оқытушы өзінің әр сабағымен шәкірттерін қызықтыра білгені жөн.шәкірттерді сол сабақты асыға күтіп отыратын дәрежеге жеткізуі қажет.Сонда ғана оқытушы шын ұстаз болғаны деп санаймын. Бастауыш сыныптарда қорыта айтқанда, бастауыш сынып оқушылары үшін сабақты қызықты да мазмұнды етіп жүргізу мұғалімнің өзіне, шығармашылық ізденісіне, әртүрлі әдістемелік әдіс-тәсілдерді сабақта тиімді пайдалана білуіне байланысты.

Қорытындылай келе оқытудың ақпараттық технологиясы негізінде жүзеге асыру оқушының шығармашылық потенциалын дамытуға мүмкіндік береді. Өз бетімен танымдық және зерттеушілік қызметін меңгертеді, логикалық ойлау қабілетінің субъектілігінің алғы шартын қалыптастырады деп ойлаймын.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы 2. Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының бағдарламасы 3. Қазақстан Республикасы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы