Доклад на тувинском языке

Холдарга, салааларга шимчээшкиннер Эртемденнер кижиниң салааларының болгаш холунуң биске улуг үлүг-хуузунуң дугайында ажылдарны чырыкче үндүрбээнде-ле Эммануил Кант «Хол дээрге, даштынче үнүп келген баштың мээзи-дир» деп чугаалаан. Аңаа улай Э.В. Ильенконуң «Кижи дээрге, тускайлаң медереп, боданып чоруур мага-бот-тур, ол мага-ботту тускайлап чоруур чүүл дээрге-ле, кижиниң шимчеп чоруур холу» деп, чугаалап турар. Ынчангаш бичии өөреникчи эки бижип, чуруп, кыдырааштың шугумнарын шын эдерти, башкының бижип каан үлегерлерин өттүндүр чараш бижип турар болза-ла, ооң салаа баштарының шыңган эъттери, холунуң чүстери эки сайзыраңгай болуп турарының демдээ. Холдар болгаш сала баштарын сайзырадырда пластилин, белен дой, хендирлер, өөктер-биле хөй ажылдадып, янзы-бүрү шыйыгларны шыйдырып турарга түннелдиг болур. 6-8 харлыг уругларның холдары кошкак, салааларының хыртыңнары ам-даа сөөктелбээн болур, ынчангаш эге класс башкызы салааларга сула шимчээшкиннерни кылдырары албан. Өөреникчилеривистиң дыка ынак сула шимчээшкиннери: «Чылан», «Маска», «Холдарывыс чуулу», «Хемниң чалгыглары», «Холдарывыс чылыдып аал», «Салгынчыгаш». Дуржулгалыг класс башкызы кичээл үезинде сула шимчээшкиннерни кылдырбайн черле барбас. Чүге дизе, уругларның кичээлге үре-түннелдиг ажылдаары, башкызының өөредиин эки сактып, билип алыры, оларның кадыын камгалаары, өөредилгени солун болдурары чүгле оон хамааржыр деп эки медереп билир.