Брошюрка учителям крымскотатарского языка и литературы

Джанкой районы

Победное кою

I - III басамакълы

умумтасиль мектеби

башлангъыч сыныф оджасы

Юсупова Анжела Усниевнанынъ

иш теджрибесинден

Джанкой районы 2013 с.

1. Схема боюнджа инша язынъыз.

2. Тапмаджаны тапынъыз ве джумледе нокъталар ерине тапылгъан сёзни язынъыз.

Коктен келе, сылата,

Чевре - четни дымлата.

Топракътаки урлукъларны,

Тарткъычлай ве уята.

. . . . . . . . . . _{(ягъмур)}

Сёз динълеген . . . . . . . . . . Торуны къартбабасындан сорады:

• Къартбаба, сиз койде ким олып чалышасынъыз?
• Мен . . . . . . . . . . башым, - деди къартбаба.

• . . . . . . . . . . башы олмай.
• Ола! - деди къартбаба.

• Джаным къартбабам, мен де кранны ачайым да, - деди къызчыкъ.

3. Джумлелерни догъру тизип язынъыз. Кузь

Къышта, ем кьушларгьа биз сепемиз.

___________________________________________

тереклер Баарьде ешере. ___________________________________________

Кузьде Кузьде дагьда тереклер, отлар сарара. Къарылгъач ве сыгъырчыкъ киби къушлар бизден учып кетелер. Багъчада къушлар азлаша. Торгьайлар учып кетмейлер. Олар бизде къала. Къышта, биз кьушларгьа ем сепемиз. Баарьде тереклер ешере.

3. Ресимге бакъып икяе тизинъиз.

Баарь кельди

Суаллер:

1. Ресимде насыл йыл мевсими косьтериле?

2. Дагъ насыл урба кийген?

3. Этрафта нелер учушалар?

4. Къушлар не япалар?

5. Насыл тюсте чечеклер ачкъанлар?

6. Бу ресимде нени бегендинъиз?

Ярдымджы сёзлер: баарь, ем-ешиль, тереклер, отлар, кок, къушлар, кобелеклер, йырлайлар, кьаргьа, мор, къырмызы, сары. Тахминий план:

1. Баарь кельди.

2. Дагь янъы кийимде.

3. Къушлар ве кобелеклер учушалар.

4. Дюльбер чечеклер.

5. Суаллерге джевап берип, джумле язынъыз

Булутлар Тань атты, янъы кунь башланды. Бу баарьнинъ сыджакъ куньлеринден бири эди. Кунеш охшатып къыздыра. Озен шень йырыны йырлай. Онынъ ялысында бир къызчыкъ отура. О, кокте кезген йымшакъ булутларны сейир эте. Мына бу булутлар тылсымлы къушларны анъдыралар. Булар исе айванларгъа бенъзейлер. Аджеба, олар къайда уча экенлер? Къызчыкъ козьлерини юмды. Ель булутларны айдай. Ава сувуды. Эвге къайтмагъа вакъыт кельди.

6. Метинни анълап окъунъыз ве суаллерге догъру джевап беринъиз.

Къар Бугунь къар ягъды. О, багь-багъчаларны, къырларны, эвлернинъ дамларыны беяз чаршафнен къаплады. Тереклернинъ пытакълары къарны котермей, ашагъы эгильген. Саба къар токътады. Авасы чатлатыджы аяз. Индже булутларнынъ артындан кунеш де корюнмей. Сокъакъта голленген сувлар бузлагьан.

1. Метинде насыл йыл мевсими акъкъында субет этиле?

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

2. Бу метин къыш акъкъында олгъаныны насыл бильдинъиз?

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

3. Насыл ренк акъкъында айтыла?

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

7. Метинни аудирлев.

Акъкъушлар Акъкъушлар сюрюси ачыкъ кокте, беяз бир сызыкъ киби, зорнен сечиле эдилер. Къанатларынынъ сызгьырувы эшитилир-эшитильмез дереджеде эди. Олар текмиль козьден чекильген сонъ, акькъуш бойнуны аркъасына чевирди, козьлерини юмды. О къыбырданмай эди. Оны, кениш ёлакъларнен котерилип энмекте олгьан денъиз тельгете эди. Танъ атмаздан эвель енгильден эскен ель денъизни къабарта башлады. Сув акъкъушнынъ беяз кокюсине урды. Акъкъуш козьлерини ачты. Шаркъ беттен танъ агьармакъта эди. Ай ве йылдызлар акъчиллеше башладылар. Акькъуш теренден нефес алды, бойнуны котерди ве къанатларыны къакъып, сувдан котерильди. О эп юкъары котерилип, яваштан саллангъан далгьалар устюнден бир озю учып кетти.

1. Нелер сюрюси ачыкъ кокте, беяз бир сызыкъ киби, зорнен сечиле эдилер?

8. Тасвирлев.

- Метинде копекни тасвирини тапынъыз.

Къарабаш Бир кунь мен мектептен къайта эдим. Авасы сувукъ, къар ягьа эди. Эр ер - бем-беяз. Эвимизге якъынлашкъанда, исар тюбюнде къара бир шей къыбырдагъаныны эследим. Якъынджа барып бакъсам, кучелек экен. Озю - беяз, башы исе - къара. Мен кучелекни эвге кетирдим. Адыны Къарабаш къойдым. Къарабашкъа вакътында аш берем, кезмеге чыкъарам.

8. Ярдымджы сёзлерни къулланып, инша язынъыз.

Багъчада Къачы, Бельбек ве Къарасув озенлери бойларында гузель багъчалар бар. Бу багьчаларда алма, армут, эрик, зердали, шефтали ве башкъа мейва тереклери осе. Койлюлер, эр йыл, вакътында тереклернинъ тюбюни къаза ве суваралар. Оларны пытай ве иляджлайлар.

Мейвалар пишкен сонъ, пытакълар агъырлаша ве саркъалар. Пытакълар

сынмасын деп, багъчаджылар тереклерге чаталлар къоя.

Суаллер

Ярдымджы сёзлер

• Къачы, Бельбек ве Къарасув озенлери бойларында не бар?
• Багъчаларда насыл тереклер осе?

• Койлюлер багъчаны насыл асрай?
• Пытакълар сынмасын деп, багъчаджылар не япалар?

• гузель багъчалар

• алма, армут, эрик, зердали, шефтали ве башкъа мейва тереклери

• къаза ве суваралар. Оларны пытай ве иляджлайлар

• тереклерге чаталлар къоя

10. Метинни догъру яз. Джумлелерни нумерациясын къоюнъыз. Серлевасыны язынъыз.

• Денъизден салкъын ельчик эсти.

• Ялыда къабурчакъ чокъ.

• Олар балыкъ арайлар.

• Кокте чагьалар учуша.

• Саба эрте денъиз ялысына кеттик.

• Сув аякъ астымызда чалкъана.

________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Денъиз Саба эрте денъиз ялысына кеттик. Денъизден салкъын ельчик эсти. Сув аякъ астымызда чалкъана. Ялыда къабурчакъ чокъ. Кокте чагьалар учуша. Олар балыкъ арайлар.

11. «Тылсымлы сёзлер»

Ялгъамаларны тылсымджы тылсымлады. - лар ве -лер ялгъамаларны догъуру язынъыз.

Нутукъ бу недир? Адам эр вакъыт бири-бирини анъламагъа тырыша . Бириси лаф эткенде, дигери - динълей. Олар, озьара къонушып, бир фикирге келип, иш япа . Адам озь фикирлерини, истеклерини нутукъ вастасынен бильдире Нутукъ агъзавий ве язма ола. Агъзавий нутукъ - биз айтамыз ве эшитемиз. Язма нутукъ - биз язамыз.

Нутукъ бу недир? Адамлар эр вакъыт бири-бирини анъламагъа тырышалар. Бириси лаф эткенде, дигери - динълей. Олар, озьара къонушып, бир фикирге келип, иш япалар. Адамлар озь фикирлерини, истеклерини нутукъ вастасынен бильдирелер. Нутукъ агъзавий ве язма ола. Агъзавий нутукъ - биз айтамыз ве эшитемиз. Язма нутукъ - биз язамыз.