««Кыталыктаах» ыьыахтыыр сиргэ, о5олорго олонхо дойдутун дьиэтэ-проект

«Кэнчээри»

Дьиэ кэргэн экологическай бырайыага

««Кыталыктаах» ыьыахтыыр сиргэ, о5олорго олонхо дойдутун дьиэтин бырайыага»

Толордо: Володя Самсонов,

Ст. Васильев аатынан Ньурба №1

орто оскуолатын 1 «а» кл. үөрэнээччитэ

Салайааччыта: Самсонова М. А.

Алексеева Е. Н.

Ньурба куорат

2013 сыл

Иhинээ5итэ:

1. Кииритэ…………………………………………………………………………………………3

2. Сурун санаата……………………………………………………………………………….3

3. Улэм сыала……………………………………………………………………………………3

4. Соруктара……………………………………………………………………………………..3

5. Улэбэр туттубут ньымаларым……………………………………………….4

6. Чинчийэр улэ………………………………………………………………………………..4

7. Тумугэ……………………………………………………………………………………………5

8. Сыhыарыылар………………………………………………………………………….6-18

9. Туттуллубут литература………………………………………………………………19

««Кыталыктаах» ыьыахтыыр сиргэ, о5олорго олонхо дойдутун дьиэтин бырайыага»

Киириитэ: Омук бэйэтэ киэн туттардаах, дьонно кэпсиирдээх буолар. Биьиги сахалар оннук киэн туттарбыт - олонхо. Олонхо5о уоьээ дойдуга - айыылар, орто дойдуга - дьоннор, аллараа дойдуга - абааьылар тустарынан кэпсэнэр. Олонхо бэрт былыр уоскээбит, ол иьин «уьу» диибит…

Сурун санаата: «Кыталыктаах» ыьыахтыыр сиргэ о5олорго анаан тутуллубут биир да сынньалан сир суох дии саныыбын. Ол иьин, о5олорго интэриэьинэй буоллун диэн санааттан, саха омуга буоларбыт быьыытынан - обугэ оонньуутун оонньуур, дуоьуйа олонхо, остуоруйа истэр - о5олорго олонхо дойдутун дьиэтин бырайыагын иэбинээн а5абынаан онордубут.

Улэм сыала: Ыьыахтыыр сиргэ о5олорго олонхо дойдутун дьиэтин курдук, сана, сонун тутууларынан о5олор интэриэстэрин тардыы.

Сыалбын ситиьээри ус сорук туруоруннум: 1). Бэйэ омугун культуратынан киэн туттуу. 2). Олонхо суолтатын урдэтии,киниэхэ интэриэьи тардыы. 3). Олонхо дойдутун дьиэтин бырайыагын тумуктээн, макет оноруу.

Улэбэр туттубут ньымаларым:

1). Ырытыы; 2). Олонхону кытары билсиьии; 3). Бырайыагы тоьумурдаан макет оноруу.

Чинчийэр улэ: Сыалбын, соруктарбын ситиьээри ийэм уонна а5ам онорбут сметаларын туьанан бу тутуу дьиннээх сыанатын быьаардыбыт. Олонхону чинэтэн билистим. Макет онорорго элбэ5и, сананы биллим - кордум.

О5олорго анаммыт олонхо дойдутун дьиэтэ, бэйэбит былааннаабыппытынан, «Кыталыктаахха» сир ортотун диэки тутуллуохтаах. Тутуллар матырыйааллара бары чэпчэки, сайынны дьыл кэмигэр анаммыттар. Ол курдук, тас орто - дуосканан оноьуллубут тогуруччу. Уоьээ оттуттэн коруугэ - топ-тогурук быьыылаах, куупал курдук сарайдаах. Сарайын билинни уйэ «металлочерепица» матырыйаалтан оноруохха соп. Ис оттугэр киирдэххэ, ус аныы хоско арахсыбыт. Уоьээ дойду: Былыыр-былыр кулэр куох салгыннаах,урун илгэ уктэллээх,укэр куйаас тыыннаах кундул кунус дойду бара эбитэ уьу. «Уоьээ дойду» олохтоохторо улуу ойууттардаахтар, уда5аттардаахтар, атын угус аймах-билэ дьонноох эбиттэр. Орто дойду: Ус саха уоскээбит, туорт саха торообут, ойон тахсар куннээх, охтон баранар мастаах, уолан бутэр уулаах ала5аркаан-тэтэгэркээн дойду. Бу хоско истиэнэ5э олонхо персонажтара уонна уруьуйдара бааллар, суруннээн «Куонэ Ко5оччор аттаах куустээх-уохтаах Кун Кундулу бухатыыр» олонхоттон. Аллараа дойду: Силлиэ туспут, холорук ытыллыбыт, барбатах балык миинин курдук борук-сорук дойду бара эбитэ уьу. Хостор быыстарын гипсокартонтан оноьуллар, быыс урдугэ: (2,5м). Тутуубут саамай ортотугар: тогурук сцена (5м*5м). Манна о5олор бэйэлэрэ олонхо, остуоруйа кэпсээн-оонньоон, обугэ оонньууларын санаан ылыахтарын соп. Тумуктээн эттэххэ, биьиги - «о5олор сынньалан площадкаларын» курдук элбэх сана, сонун бырайыак оссо да толкуйданан, олоххо киирэн иьэрэ буоллар уунэр колуонэ сайдыытыгар улахан бол5омто, олук ууруллуо этэ дии саныыбыт.

Туттуллубут литература:

1. Акулина Попова: «Олонхо киэн киэлитигэр» - 1995с.
2. П.Е.Решетников: «Куонэ Ко5оччор аттаах куустээх-уохтаах Кун Кундулу бухатыыр» - Дь. Компания «Даниалмаз», 2009с.
3. Е.П.Чехордуна: «Мин дойдум - олонхо дойдута» - Дь. Бичик, 2006с.
4. Е.П.Чехордуна: «Олонхо дойдута» - Дь.Бичик, 2000с.
5. AutoCAD программа
6. WinRIK программа