- Преподавателю
- Начальные классы
- Чишмәләр -тормыш чыганагы
Чишмәләр -тормыш чыганагы
| Раздел | Начальные классы |
| Класс | - |
| Тип | Другие методич. материалы |
| Автор | Гибадуллина Л.Г. |
| Дата | 15.02.2014 |
| Формат | docx |
| Изображения | Есть |
"Чишмәләр-тормыш чыганагы"
татар теле һәм әдәбияты укытучысы
Гибадуллина Ленара
Гыйльметдин кызы
2014 ел Эчтәлек
- Кереш
- Төп өлеш
Кереш
Чишмәләр! Кайда гына юк та, кайда гына очрамыйлар алар. Тау асларыннан, үзәнсу җирләрдән өскә бәреп чыгалар да,үсемлекләр дөньясын, җирдәге тереклекне назга төрергә, алҗыган тәнеңә сихәт, көч бирергә теләгәндәй, һәркайсы үз көе, үз моңы белән туктауны белми ага бирәләр. Халык чишмәләрне тәменә, кайда урнашуына карап бәяләгән, аларны укымышлы, булдыклы кешеләрнең исемнәре белән атап йөрткән, мактанычы итеп санаган, горурланган. Чишмәләр җырларда җырланганча, изгелеккә - яхшылыкка табыну, яшьләрнең очрашу - танышу, вәгъдәләр бирешү урыны, сафлык, пакьлек чыганагы булып хезмәт иткәннәр. Борынгылар чишмәсез авылга кыз бирмәскә тырышканнар. Чишмәсез авылны йолдызсыз күккә тиңләгәннәр. Ни генә әйтсәң дә, матур чагыштыру бу. Ә инде изгеләр чишмәсе булган авылның исеме еракларга киткән. Чишмәләр... Алар бөтен тирә - якта да, бөтен төбәктә дә моңлы - җырлы, урман буйларында да, тургайлар моңына күмелгән... Бу яктан табигать Өркеш җирлеген дә ким - хур итмәгән, һәр чишмәнең үз тарихы, исеме, үз матурлыгы бар. Соңгы елда миңа аларны шактый җентекләп өйрәнергә туры килде. . Өркештә туып гомерләрен шушында уздырган өлкән кешеләр белән очраштым, сөйләгәннәрен бәйнә - бәйнә язып барырга тарыштым, чагыштырдым, нәтиҗә ясадым.
Төп өлеш 1".Батма күле" чишмәсенә тарихи белешмә. Өркеш авылынын тау битләре ямь-яшел чыршылар белән капланган. Урман белән авылны зур гына күл аерып торган .Төбендә күп кенэ чишмәләр булганлыктан су бик тә салкын булган.Ә инде язгы ташулар вакытында күлнең агымы көчәя, батып үлү очраклары да күп булган.Шуңа күрә дә исеме "Батма күле" дип аталган. Гасырлар үтү белән чыршы урманнары беткән ,күлненң суы кипкән.Күлнең төбе гаять кирәкле ашламаларга бай булганлыктан,яшелчәләр утыртканнар. Еллар үткән саен, мул сулы элекке күл төбеннән чишмә бәреп чыккан .Чишмә "Батма "чишмәсе дип йортелә башлый.Элекке гадәт буенча әби-бабайлар "Батма күле" чишмәсе дип атыйлар. Батма күле чишимәсе суы мәгьүмәтне үзенә ала .Шуңа да Корьән укып,чишмә суы белән өшкерәләр.Хәзерге көндә авыл халкы бу чишмәне саклап кына торалар.
2."Батма күле "чишмәсенең паспорты 1
Чишмә исеме "Батма күле" 2
Урнашкан авылы Өркеш 3
Нинди ераклыкта урнашкан Авылдан 200м ераклыкта 4
Ничә хуҗалык куллана 137 5
Ерегән кар ,көчле яңгыр сулары чишмәгә агамы? юк 6
Төзелгән елы 1980 7
Ремонтланган ел 1995 8
Кайчан һәм кем тарафыннан чистартылган һәм дезинфекцияләнгән дезинфекцияләнмәгән 9
Корылма яки будка Бар(калайдан эшләнгән) 10
Стена материалы Агачтан 11
Чилләтү тобалары,Һәм торбаларның биеклеге Юк 12
Чистарту өчен капкачлары яки ишекләре Юк 13
Суның лаборотор анализлары, сонгы анализ кем тарафыннан ясалган
Химия-биология укытучысы тарафыннан 14
Санитар -гигиеник торышы әйбәт 15 Чишмә суы кая коя Баш Арбаш елгасына
3.Батма күле"чишмәсенең физик-химик анализ нәтиҗәсе (мг/л)
№п/п Күрсәткечләр Норматив
күрсәткечләр
Батма күле чишмәсенең күрсәткече 1 Төсе 20
18 2 Исе 2
0 3 Тәме 3
0 4 Үтә күренмәлелеге
30
30 5 Тоныклыгы 1.5
_ 6 рН реакциясе 6.9
6,7 7 Сунын катылыгы мг.экв/л 7
5,97 8 Сульфат 500
10 9 Хлорид 350
6,31 10 Тимер 0,3
0,046 11 Азот тозы 0,1
0,54 12 Азот нитраты 45
7,49 13 Азот нитриты 3
0,04
4."Батма күле"чишмәсенең экологик паспорты
Табылган урыны:Өрекш авылыннан 200м ераклыкта Рельеф урыны :тигезлек I. Геологик шартлар
- Су катламының токымы:балчык
- Чишмәнең агым катламы: ком
- Суның агып чыгу характеры : катламнар аша,тыныч
- Чишмә белән елга кисешкән ара:5м
- Төзелеше: тимер торба, калайдан корылма (будка)
- Хуҗалыкта кулланылышы: авыл халкының көн-күрешендә
III. Үсемлекләр һәм хайваннар дөнясында тирә-ягы: тал агачы ,болын үсемлекләре
IVӘйләнә тирә-якка йогынтысы: авышлыкларны юып елгага коя
V.Чишмә суынын анализы №п/п Күрсәткеч исемлеге Үлчәү берәмлеге СанПИН нормасы Күрсәткеч 1 Тоныклыгы Мг/л 20
18 2 Төсе градус 2
0 3 Исе балл 3
0 4 Водород күрсәткәче рН берәмлеге 6,9
6 5 Селтеле биокорбанат Мг/л экв/л -
5,72 6 Кальций Мг/л -
75,15 7 Магний Мг/л -
33,44 8 Катылыгы Мг/л экв/л 7
5,98 9 Окисләшүе МгО2/л 1
5.0 10 Ирекле углекислота Мг/л -
24,7 11 Хлорид Мг/л 350
6,31 12 Сульфат Мг/л 500
10,27 13 Тимер Мг/л 0,3
0,046 14 Аммоний Мг/л
2,0
0,05 15 Нитрат Мг/л
45,0
5,89 16 Бакыр Мг/л
1,0
- 17 Цинк Мг/л
5,0
- 18 Гомуми микроб саны Шт/л
50
1
VI.Суның бактериологик анализы: гомуми микроб саны -1
VII.Тикшерү барышында һава торышы: Һава температурасы::+13 (суыныкы+6) Явым -төшем :- Чыганакның агым егәрлеге: v5л/мин Тикшерү вакыты: 15.11.2010
5."Батма күле "чишмәсенең фотолары
"Батма күле"чишмәсенең тышкы яктан күренеше
"Батма күле"чишмәсенең агымы көчле
"Батма күле"чишмәсенең эчке яктан күренеше
"Батма күле"чишмәсенең стенасына эленгән хәдис
- Йомгаклау
Без эшләгзн эштән түбәндәге нәтиҗәләрне ясарга булыр иде: 1.Чишмә суында тимер нормага тула. 2.Чишмә суының катылыгы -5,98 мг/л 3.Чишмә суы көчле бактерияләр белән зарарланмаган. Безнең бурычыбыз чишмәләр турында күбрәк мәгьлүматлар чыю һәм киләчәк буыннарга тапшыру.2011елда Өркеш авылы җирлегендә булган яки кипкән чишмәләрне казып ,чистартып янадан аякка бастыру. Җәй көне топографик урыннарны төшерү,чишмә урыннарының схемаларын,суның тулырак физик-химик анализларын ясау күздә тотыла. Һәм Югары Арбаш,Түбән.Арбаш авылларына экспедиция ясау планда каралган. Авыл-халкы ярдәме белән "Изгеләр чишмә"сен һәм " Көбәй чишмәсе"н чистартып, корылма яки будка ясап куярга уйлыйбыз. Укучыларның игьтибарын күбрәк җәлеп итәр өчен, безнең мәктәптә чишмәләргә багышланган дәресләр , кичәләр үткәрелә. Бу дәресләрдән сон ,укучыларның кызыксынуы тагын да артты.
4.Әдәбият исемлеге:
1. Авыл тарихы материаллары.
2. Өркеш авылы чишмәләренең паспорты
3"Татар теленең аңлатмалы сүзлеге", III том - Казан, 1981.