Конкурс для родителей и учащихся Авам, ачам, мен-номчукчу ог-буле бис

Тыва Республиканыӊ муниципалдыг бюджеттиг ɵɵредилге килдизи Чыргаланды ниити билиг ортумак школазы

Класс шагынын тургузукчузу

бирги категориянын эге класс башкызы: Шойдак А.В.

Конкурс. "Авам, ачам, мен номчукчу ог-буле бис"

Сорулгазы:

1. Ада-ие, уругларнын номчулгага сонуургалын оттурар. Номчулгагга билиглерин улам ханыладыр.

2. Уругларнын чуну сонуургап чоруурун билип, угаан-бодалын, кругозорун, чугаа домаан сайзырадыр.

3. Номга ынак болурунга кижизидер.

Дерилгези: чогаалчылар чуруктары, номчулга дугайында плакаттар, номнар, тоолдар чуруктары, Ном- билиглернин унер дозу. Ном - кайгамчыктыг шыгжамыр. - деп состер

Конкурстун чорудуу

I. Организистыг кезээ

II. Конкурстун темазынын сорулгазын дамчыдары

Богун бистер ном дугайында класс шагы эрттирер бис. Ол ышкаш силернин болгаш аваларывыс, ачаларывыс кайы-хире номчуттунуп турарынарны билип ап хоглуг оюннарны ойнап, маргыжар бис.

Ам баштай ном дугайында чугаалажыптаалы

- Номну канчаар кылыр ийик, уруглар?

- Номну чууден кылырыл? (Номну кылырда баштай ыяшты ужурар, оон суг-биле бадырар, фабрикага эккелгеш ам саазын кылыр, оон оруур, парлаар)

- Шын-дыр, ном бурузун кылып ундуринге чеже кижи ажылдап турарын билир силер бе? ( хой-хой эр херээжен ажылчыннар, чогаалчылар, эртемденнер, кайы-хире кужун сагыш салыышкын кииргенин, чеже-хире уйгу-дыш чок ажылдаарга ном унер. Ном бурузу хой кижилернин ажылы, ону унелээр, камнаар.)

Беседа: "Ном билигнин думууру"

- Торээн чуртунун чонунун мурнунга эки кижи болурунга чуу херегил? (Эки ооредилге, номнар, эртем-билиг).Эки оорениринин эртем-билиг чедип алырынын кол дулгууру ном.

Бистин ада-огбелеривис эрте-бурун шагдан бээр-ле ажы-толунун эртем-билиглиг болурун кузеп чораанын оларнын бодуун, мерген состеринден билип ап болур бис, уруглар. Ам оларны номчуптаалы

"Ужук билбес кижи

Уну чоктан доора"

"Эргээ ооренмейн

Бергээ оорен"

"Чалгаа чорба

Кежээ чору"

"Кижи болуру чажындан

Аът болуру кулунундан"

-Бир эвес чажындан ооренмес болза, канчап баарыл (чалгаа, мелегей, кара сагыштыг, чашпаа, кортук, адыыргак улуургак, илииргек болур)

Ынчангаш амдыгааштан эгелеп эки ном дептер, солуннар номчуур болзунарза угаан бодалынар байыыр, караанар чырыыр. Улугларнын чагыг созу черле артык эвес. Оларны дынап ооренирин сагып чорунар Ном номчуурунарга чазык чараш угаанныг болур силер.

"Ном билиглернин ундезини - номга ынакшынар" деп улуг чогаалчыларнын созуглелин утпазын чагыыр кижидир мен

(бир оореникчи шулук "Номну канчаар эдилээрил?" шээжи-биле чугаалаар)

Конкурстун чорудуу

Ог-буле бурузу бир команда болур.

а)Стол кырында саазында айтырыгларга харыылаар

Айтырыглар

1)Уругларынарга кым деп чогаалчынын номун номчуп берген силер, азы чуу деп чечен-чугаа тоолду номчуп турар силер?

2) Хой-ле чузун чечектиг

Хойленимнин чаражын

Ооктери база-ла

Онгур-онгур магалыын

Солдаат акым белээ бо

Солангылыг беш-адыр

Ону манаа даарапса

Оон -даа чараш болу бээр.

Кым деп чогаалчынын шулуу-дур? Ол кажан каяа торуттунгенил? (Ч.Кара-Куске, Самагалдайга 1936)

3) Мен богун амырап хунзедим Ай, бес эмге-тик чок, ону ийи монгун даянгыыжым-биле казып чип турар хунзедим, ынчангаш ийи монгун даянгыыжымны ог чанында чудук калдында суп кагдым. Кандыг улустун, чуу деп тоолунда чунун чугаазы-дыр?

4) Тыва улустун чогаалчыларын аданар? Кым деп чогаалчынын, чуу деп чогаалдарын номчаан силер.

5)Золушка деп тоолдун автору кым? Золушка кажан тывылганыл?

6) Адыр дуюглуг амытан ону черже чыпжыр базып шыдаар эвес сен, кош дуюглуг мен базып корейн деп дилээн. Чуу деп тоолдан чуунун чугаазы-дыр. Ол тоолдун кыска утказын чугаалаар.

7)Пушкиннин чуу деп тоолун билир силер?

8) Чогаалчы кижинин хулээлгези кандыгыл чугааланар. Ол кандыг болур ужурлуг?

9) Улуг-биче уруг-дарыг

Улай-улай бадып турар.

Суур чаны тейжигеште

Чунгувустун экизин кор.

Кымнын шулуу-дур? (Е.Танова)

10) Тыва уруглар чогаалындан аданар.

11) Орус уруглар чогаалчыларындан аданар

12) Кым деп чогаалчынын номун ог-булунер-биле номчааш сайгарган силер?

13) Кандыг ийи чогаалчылар 34 хар чедир чуртааныл?(Пушкин, Гайдар)

14) Аныяк чогаалчылардан кымнарны сонуургап чоруур силер? Чуге?

15) Юрий Лудужапович Аранчын деп кымыл?

16) Бир дугаар тыва херээжен чогаалчы кымыл? Оон торуттунген чери кайдал? (Хуралбай уруу Донгак Барыкаан 1895-1975ч чуртаан, ол Чоон-Хемчикте Хондергейге торуттунген.)

17)Тыва херээжен чогаалчыларны аданар. Уругларга кым чогаалдар бижип чоруурул?

18) Номну кылырынга чеже кижи ажылдап турарын, адып корунерем?

19) "Анайларым" деп номнун автору кымыл? Чуу деп шулуктерин ында кииргенил?

20) "Сылдысчыгаш" деп солуннун редактору кымыл?

Тывызыктар-биле ажыл.

1. Бызаа казанаанын иштинде дорт азыг бар. Азыг бурузунде-ле куске унгуру бар. Унгур аксында-ла бир-бир кускелер олурган. Куске бурузунун дужунда-ла уш кускелер коступ турган. казанактан шупту чеже кучкелер барыл?

2. Бир кадай тоорук сайлааш, 121 сай арыглап алган. Оозун ог-буледе хой уруунга деп ден кылдыр улеп берген. Ол кадайнын кадайнын уруг-дарыы шупту каш кижи турганыл? Кижи бурузунге арыглап каан каш сай онаашканыл?

3. Шынаага кезек доргун теректер баштарынга тааннар кээп хонупкан. Бир терекке-ле 2-2 тааннар олурарга, бир тааннын олурар терээ чок апаар. Шупту каш теректер, каш тааннар-дыр?

в) Аарыкчылар-биле оюн

Чогаалчы бе? Чогаалчы эвес бе?

Чуковский - Чайковский

Виктор Кок-оол - Лориса Улзан-ооловна

Ч.Кара-Куске

Е.Танова

К-Э. Кудажы

г) 1 ог-буле бодунун туралааны ог-булеге айтырыг салыр.

д) Даалга ( шээжи-биле кайы бирээзи шулук чугаалаар)

е) Бажынга онаалга. (ог-буле бурузу бир-ле чогаалдан узунду коргузер)

з) Уругларнын сценажыткан коргузуун коргузер. "Маргылдаа"

Канчап-ла чуве ийик, бир-ле катап Демир-Ужук, Карандаш, Саазын, Будук, Ужук, Балааш аразында аажок улуг маргылдаа ундуруп тур эвеспе

Чуну-даа мурнай Демир-Ужук кежээлеп унген:

-Мен чок болза, Михалковтун "Степа даайы", Бартонун " Халышкылар" канчап бижиттине берген деп бодаар силер?

Будук тура:

- Эээ та, сени аар, хоокуйну Демир -Ужукту, мен эвес болзумза, сен холга-даа туттунмас, кагып-суксап, халактап чыдар болдур сен ийин - диген.

Ол аразында кайыын чуве ийик . Ужук бо кире халып келген. Ол ору-куду коргулээш, алгырган:

- Уен-даян чуве маргышкан боларны-даа ынай. Чырык чер кырынга мен турбаан болзумза силер шупту кайыын келир кайыын ажыглатынар силер. Мен дег ачылыг, мен дег ажыктыг чуве кайдал?

Ону дыннааш, Саазын шалыр-шулур тура халааш

- Демир-Ужуктун девиржип, Будуктун булганып, Карандаштын кавыргап, Ужуктун ужуургеп-даа турган херээ чуу боор. Силернин шуптунарнын амыдырап чоруурунар чугле менде болур эвеспе- дэээш сыдырт кылдыр чыда тушкен.

- Мактанманар силер!- дээн соонда Балааш бола машпайтып хереп келген.

-Бады-шынчы мен бар болгаш силернин багынарны балап, чазыынарны чазап чоруур-дур мен.Оон башка хойге-чонга кочу-ла болгай силер. Чазыг кылганнарны эдип-чазап чоруур мен дег болгаш, ынчап мактанып чоруур болзунарза эки-ле чуве-дир ийин.

Олар ынчап маргыжып турда кижи чедип келген. Ужук ону коре сал-ла угааткан.

- Адыр -адыр, ха-дунма! Шимээнинер шегленер. Кижи кел чор. Анаа Анаа шынын тыпсып алыылынар

- Ындыг-дыр харын. Кайывысты-ла ол ап алыр болдур, ажыктыывыс ол болзун - деп Саазын чарлык болган иргин.

Класс шаганын туннели . Эн-не номчуттунар ог-булени тодарадыры.