ЖББ Амангелді орта мектеп-балабақшасы

Жобаның тақырыбы:

«Фаст-фуд - денсаулықтың дұшпаны»

/ Адам денсаулығы және қоршаған ортаны қорғау секциясы/

Авторы: Сахипова Светлана 8А сынып Жетекшісі: Дарменова Б.Т. Қосымша білім беру педагогы

Амангелді, 2014ж

М А З М Ұ Н Ы

1. Кіріспе а/ Фаст-фуд деген сөзіне толық түсінік беру 2. Негізгі бөлім а/ Фаст-фудтың денсаулыққа зияны 3. Практикалық бөлім а/ Эксперимент ә/ Оқушылар арасында өткізілген сауалнаманың қорытындысы б/ Медбикенің пікірі 3. Қорытынды 4. Пайдаланылған әдебиеттер

Аннотация «Фаст-фуд - денсаулықтың дұшпаны» деп аталатын Светлананың жобасының мақсаты: фаст-фуд денсаулыққа қаншама зиянды екенін дәлелдеу; оны пайдаланбауға насихаттау. Бұл тақырып қазіргі кездегі актуалдық мәселелердің бірі болып табылады. Көне заманғы қағидада бойынша: «Ас - адамның арқауы» - делінген. Өкінішке қарай, біздің замандастарымыз өзін дені сау және сымбатты сезіну үшін қалай тамақтану керектігін біле бермейді. Тамақтанудың да өзіндік ережелері бар және оларды ескермеуге болмайды, өйткені тамақтану - біздің денсаулығымыздың құрамдас бөлігі екенін есте сақтауымыз қажет. Өткен ғасырдың 80-90 жж. «жүгіріп жүріп қоректену» деп аталатын немесе Фаст-фуд мәдениеті бүкіл әлемге тараған болатын. Мамандардың айтуы бойынша, көбінесе балалар мен жасөспірімдерде фаст-фуд әдеттенуді туғызады. Гамбургерлер, чипсілер, кока-кола және пицца біздің балаларымыздың сүйікті тағамдары болып саналады. Артық салмақ, гастрит және жалпы әлсіздік -зиянды дағдылардың нәтижесі. Светлана өзінің жобасы арқылы фаст фуд денсаулыққа үлкен зиянын келтіретінін дәлелдеді. Ол оқушылар арасында өткізілген саулнамада, медбикеден алған сұхбатта, өзі үйден жасалған эксперименттен фаст-фуд шынайы да адамның ағзасына қаншама зиянды екенін көруге болады.

Дарменова Б.Т.

Мақсаты: фаст-фуд денсаулыққа қаншама зиянды екенін дәлелдеу; оны пайдаланбауға насихаттау

Міндеттері:

• Фаст фуд дегеніміз не екенін анықтау

• Ең зиянды фаст фуд тағамдардың тізімін құрастыру

• Фаст фуд тағамдармен тәжірибе өткізу

• Оқушылар арасында сауалнаманы өткізу

Халықтың денсаулығы - қоғамымыздың заманауи талаптарының басты мәселесі болып табылады. Бүгінгі таңда орын алып отырған экономикалық дағдарыс, әлеуметтік мәселелердің ушығуы халық денсаулығына кері әсерін тигізді. Сондықтан, Қазақстан халқының денсаулық жағдайын көңіл қынжыларлық жағдайда деп бағалауға болады және соған орай медициналық қызметкерлердің барлық күш-жігерін, халықтың денсаулығын сақтауға жұмылдыру қажет. Оның ішінде, кейінгі қауым, жас ұрпақ - балаларымыздың денсаулығын сақтап, нығайту - қоғам мен мемлекеттің негізгі, кейінге қалдыруға болмайтын міндеттерінің бірі болып табылады. Адамның денсаулығы үшін тиімді тамақтана білу өте маңызды. Тиімді тамақтану дегеніміз - құрамында түрлі қоректік заттардың толық мөлшері бар тамақпен ағзаны дұрыс, уақтылы қамтамасыз ету. Қазіргі уақытта бигмак, шаурма, сэндвичтер, чебуректер, пицца, чипсы, қуырылған картоп және түрлі газдалған сусындар көп. Бірақ, олардың сапасы мен құрамында не бар екен? Оны көпшілік біле бермейді. Бұл тағамдардың барлығы фаст фуд (тез әзірленетін тамақ) қатарына жатады. Фастфуд - өте тез әрі кең қолданылатын тағамдардың бірі. «Фастфуд» термині тағам деген мағынада қолданылады және бұл тағам тез дайындалады, ал бұл тұтынушыға өте қолайлы. 1920 жылдары ең бірінші фаст фуд тағамы Америкада қолданысқа ие болды. 1921 жылы Канзаста White Castle атты компания ашылып, алғашқылардың бірі болып гамбургер дайындаған еді. Бұл компания келушілерді гамбургердің бағасының тұрақтылығымен жаулап алды, бірақ тағамның сапасымен құндылығы жөнінде компания басшысы Билли Инграма ойламады. 1940 жылдардың соңында White Castle компаниясының мықты бәсекелесі болып McDonald's компаниясы бой түзеді. Сол жылдан бастап McDonald's компаниясы алпауыт компаниялардың бірі болды.Тоқсаныншы жылдары гамбургер кедейлерге арналған зиянды тағам болып есептелінетін. Оны қала көшелерінде ғана үйсіз-күйсіз адамдарға сататын болған. Тек кейінірек бұл тағам ресторандарға жол тартты. Aмерикада әрбір 10 адамның тоғызы кем дегенде айына бір рет McDonald's ресторанына барады. Америкалықтар 1970 жылы фаст-фудқа 6 миллиард доллар жұмсайтын еді. Бұл көрсеткіш 2011 жылы 142 миллирд долларға өсті. Солтүстік Кореяда Кока-Кола мен Пепси-Кола сатылымда жоқтың қасы.Гамбургер туралы БАҚ-тарда алғаш рет 1894 жылы Los Angeles Times газетінде сөз болды.АҚШ-тың өзінде фастфуд сататын 300 мың ресторан жұмыс істейді. Ричард және Морис Макдональдтар өздерінің алғашқы ресторанын 1949 жылы Калифорния штатындағы Сан Бернардинода ашты. McDonald's Бразилиядағы халықты жұмыспен қамтып отырған ең үлкен компаниялардың бірі болып саналады. McDonald's ресторандары ашылар тұста желі иелері сатып алушылардың ресторанда ұзақ уақыт отыруын қаламағандықтан, бөлмеге ыңғайсыз орындықтар қойып, ойын-сауық автоматтарының болмауына барынша көңіл бөлген. Фри картофельдерінің көпшілік арасында кең етек жайғанығы соншалық, оның сатылымының көлемі шикі картоптардан да асып түсті. Мысалы, тек 2010 жылы американдықтар 3 миллион тонна фри картофелін жеді.Рональд Макдональд америкалық балалар арасында Санта Клаустан соң ең танымал тұлға болып есептелді. Фаст-фуд тағамдарының кең етек алуы америкалықтардың күрт семіруіне әкелді. Америка ауруларды бақылау орталығының есептеуінше, семіздіктен жылына 248 мың америкалық өледі екен. Сондықтан, осындай тағамдар адам денсаулығы үшін өте зиянды болып табылады. Фаст-фуд тағамдарын біреулер күнде ішіп-жеп жүрсе, кейбіреулер анда-санда ғана пайдаланады. Тамақты үйде асықпай дайындауға мүмкіндік болмағандықтан, қазіргі таңда қолайлы әрі бағасы қымбат емес. Алайда, өте қауіпті. Соған қарамастан, кей адамдар еріншектігінің салдарынан дайын асқа жүгіретіні шындық. Бұл дұрыс емес. Әсіресе, балаларды кішкентай кезінен бастап мұндай тамақтарға үйретпеген жөн. Фаст-фуд сататын дүкендер әдемі жарнамалары арқылы өнімдерін төмен бағалармен ұсынып, жылдам әзірленетінін айтып, тұтынушылардың назарын өздеріне аударады. Мамандардың айтуынша, фаст-фудпен тамақтануға мүлдем болмайды. Осындай тағамдардың құрамында майлар мен консерванттар көп болғандықтан, дәрумендер мүлдем жоқ. Ал ол несімен қауіпті десек, фаст-фуд тағамдарын дайындау барысында маргарин көп мөлшерде қолданылады. Маргариннің құрамында жасанды өнім, яғни, транс майлар көп. Кейбіреулер фаст-фудтың денсаулыққа зиян екенін біле тұра, одан бас тартпайды. Ғалымдардың пайымдауынша, бұл жағдай адамды психологиялық және химиялық тәуелділікке әкеп соқтырады. Өйткені, аталған өнімдерді жасаушылар оның дәмін күшейтетін арнайы қоспаларды қосады да, сол арқылы тұтынушыларды өзіне тартады екен. Тез тамақтанудың кесірінен ас қорыту жолдары қиындайды. Фаст-фудқа үйір жандардың асқазан, жүрек аурулары, қан қысымы, қант диабеті аурулары күн өткен сайын үдей түседі. Әсіресе өз денсаулығына көңіл бөлмейтін жастарға обал. Олар диета сақтамай, тамақтанатын болса, саулығы күн өткен сайын әлсірей түседі. Түрлі елдердегі медициналық зерттеулердің нәтижесі фаст-фуд өнімдерін күнделікті қолдану семіздікке әкеледі дейді. Бір ғана орташа көлемдегі гамбургер немесе бір стакан кока кола 1500 колорияға тең күнделікті адамның бір күндік тамағы 1500 колорияны құрау керек. Ал сіз бір ғана гамбургер мен шектеліп қоймайсыз ғой. Бұл өнімдер адамды толық тәбетін қанағаттандыра алмайды, ол тек аз ғана уақытқа асқазанды алдау десе болады. Жарты сағаттан соң адам тағыда тамақтанғысы келеді. Диетолог-дәрігерлер семіздікке апаратын «қауіпті» тағамдарды атап өтті. Бірінші орында тәт­ті газды сусындар тұр. Шөл басу үшін емес, қайта шөлдетіп, қайта-қайта ішуге мәжбүрлейтін құтыдағы бұл сусындардың құрамында қант шектен тыс көп. Үлкен-кіші құмарланып ішетін бір стакан ко­ланың өзінде 5 шай қасық қант бар, ал бір литр колада 25 шай қасық немесе 125 грамм қант болады екен. Сол сияқты картоптан жасалған чипсыларды бала біткен жақсы көреді. Бұлар пюреден жасалғандықтан, оның құрамына жасанды май мен жасанды түрлі дәмдеуіштер қосылып, адамды жеген үстіне жей түсуге шақырады. Сонымен бірге, сосискалар, пісірілген шұжықтар, паштеттер еттен жасалғандай көрінгенімен, негізінен жартысына жуығы майдан жасалып, түрлі тәтті дәмдеуіштермен бүркемеленеді. Қуырылған семіз ет, кофе, шоколадтар, арзан әрі калориясы көп нан-жарма, кондитер өнімдері де адамды семіздікке апарып тірейді. Иісі мұрын жаратын, тез дайындалған тағаммен жүрек жалғап алуға үлкен-кішінің бәрі құмар. Жақында американдық ғалымдар зерттеулер жүргізіп, өте жоғары температурада дайындалатын тағамдардың құрамынан адамның денсаулығына өте зиянды «акриламид» деген затты тапқан. Шаурма, донер-кебабтарға қоса гамбургер, хот-дог, гриль, поп-корн, чипсы, картоптан дасалған фри, қақталған шұжық секілді тағамдар өте жоғары температурада дайындалады. Дәл осы тағамдарды ұзақ күнделікті пайдалану салдарынан асқазан жарасы, созылмалы гастрит, өттің толуы, ұйқы безінің қабынуы, жүрек-қан тамыр аурулары, семіздік пайда болатыны.

Денсаулыққа әсері осындай тағамдармен тамақтанатын адамдар осыны тиімді, ал тамақ пісіруге уақыттың жетіспеушілігіне байланысты, кейбіреулері өздерінің қалаулары бойынша тамақтанады. Осындай тамақтың зиянды екенін, екінің - бірі ойлай бермейді, білгендердің өзі қуырылған картоптың қытырлағанын газды сусын кока - коламен шөлін басады. Фастфуд тағамдарын біреулер күнде жеп ішсе, кейбіреулері анда санда тамақтанады. Тамақты үйде дұрыстап дайындауға мүмкіндігіміз болмағанда, ол бізге қолайлы, тиімді тамақ ретінде көмекке келеді. Ол қымбат емес, біреқ өте қауіпті. Денсаулығымыздың қауіпті жауы әрқашанда жаныңнан табылады, ол есірткі сияқты, қарның аш болғанда қолың өзі тартылып тұрады. Көбі фастфудтардың зиянды екенін түсінеді. Балаларды кішкентай жастан бастап осындай тағамдарға үйретпеген жөн. Шынына келсек кейбіреулері жалқаулықтың арқасында, тағыда біреулер денсаулығына немқұрайлықпен қарағандықтан осындай тағамдармен тамақтанады. Фастфуд сататын дүкендер өздеріне әдемі жарнамаларымен, төмен бағаларымен, жылдам әзірленуімен тұтынушылардын назарын аудартады. Ал біз денсаулығымызға салғырт қарасақ, балаларымыздың ертеңгі күні не болмақ. Егер сіз осындай тағамдарды жақсы көретіндер қатарына кірсеңіз, онда газеттер мен журналдардағы ақпараттар сіздің пікіріңізді өзгерте алмайды. Дәрігерлердің айтуынша фастфудпен тамақтануға болмайды. Осындай тағамдардың калориялары өте жоғары, майлар мен консерванттар құрамы өте көп болғандықтан, дәрумендер мүлдем жоқ.

Жақында Швейцария ақпарат құралдарында таң қалаларлық деректер жарияланды. Бұдан отыз жыл бұрын жерленген адам мүрдеделері сол күйінде бұзылмай сақталған. Дәл бір жеті бұрын дүниеден озған адамдар сияқты дерсің! Өлген адамның денесі 3-4 жылдың ішінде іріп-шіріп, тек қу сүйегі ғана қалуы керек еді. Бұл елдің заңңамаларына сәйкес, бұрын зират болған жерге 17 жылдан кейін ғана қайтта адам жерлеуге рұқсат етіледі. Ал, отыз жыл бойы міні құрамай тұрған мәйіттер туралы не айтуға болады? Әрине, ғалымдар бұл жағдайды зерттей келе, денелердің бұзылмай сақталуына жеген тамақтарының құрамындағы консерванттардың тікелей қатысы бар екенін анықтады. Консерванттар сол кездің өзінде газдалған ішімдіктерді, тәтті тағамдар мен сусындардың және фаст-фуд өнімдерінің құрамында көп болған. Өмір бойы ағзаға жинақталған консерванттар ол өлгеннен кейін денесінің бұзылмай сақталуына әсер етеді екен.

Зиянды 10 өнім

• Америкада әрбір 10 адамның тоғызы кем дегенде айына бір рет Макдональдс ресторанына барады.
• Америкалықтар 1970 жылы фаст-фудқа 6 миллиард доллар жұмсайтын еді. Бұл көрсеткіш 2011 жылы 142 миллиард долларға өсті.
• Тоқсаныншы жылдары гамбургер кедейлерге арналған зиянды тағам болып есептелінетін. Оны қала көшелерінде ғана үйсіз-күйсіз адамдарға сататын болған. Тек кейінірек бұл тағам ресторандарға жол тартты.
• Солтүстік Кореяда Кока-Кола мен Песпи-Кола сатылымда жоқтың қасы.
• Гамбургер туралы БАҚ-тарда алғаш рет 1894 жылы Los Angeles Times газетінде сөз болды.
• АҚШ-тың өзінде фаст-фуд сататын 300 мың ресторан жұмыс істейді.

• Тоқсаныншы жылдары гамбургер кедейлерге арналған зиянды тағам болып есептелінетін. Оны қала көшелерінде ғана үйсіз-күйсіз адамдарға сататын болған. Тек кейінірек бұл тағам ресторандарға жол тартты.
• Солтүстік Кореяда Кока-Кола мен Песпи-Кола сатылымда жоқтың қасы.
• Гамбургер туралы БАҚ-тарда алғаш рет 1894 жылы Los Angeles Times газетінде сөз болды.
• АҚШ-тың өзінде фаст-фуд сататын 300 мың ресторан жұмыс істейді.
• Ричард және Морис Макдональдтар өздерінің алғашқы ресторанын 1949 жылы Калифорния штатындағы Сан Бернардинода ашты.
• Макдональдс Бразилиядағы халықты жұмыспен қамтып отырған ең үлкен компаниялардың бірі болып саналады.
• Макдональдс ресторандары ашылар тұста желі иелері сатып алушылардың ресторанда ұзақ уақыт отыруын қаламағандықтан, бөлмеге ыңғайсыз орындықтар қойып, ойын-сауық автоматтарының болмауына барынша көңіл бөлген.
• Ғалымдардың айтуынша, гамбургер жасау үшін пайдаланылатын еттің түрлері ауру тууына себепші болады.
• Автокөлік жүргізушілеріне қызмет көрсететін фаст-фуд дүкені алғаш рет 1919 жылы Калифорнияда A&W Root Beer деген атпен ашылды.
• 1990 жылы Макдональдстағы фри картофельдерін пісіруге сиыр майы қолданылатыны белгілі болғаннан кейін Мумбайдағы вегетериян үндістер желінің барлық дүкендеріне шабуыл жасап, қиратқан екен.
• Фри карофельдерінің көпшілік арасында кең етек жайғандығы соншалық, оның сатылымының көлемі шикі картоптардан да асып түсті. Мысалы, тек 2010 жылы американдықтар 3 миллион тонна фри картофелін жеді.
• Рональд Макдональд америкалық балалар арасында Санта Клаустан соң ең танымал тұлға болып есептеді.
• Фаст-фуд тағамдарының кең етек алуы америкалықтардың күрт семіруіне әкелді. Америка ауруларды бақылау орталығының есептеуінше, семіздіктен жылына 248 мың америкалық өледі екен

Практикалық бөлім

Эксперимент № 1 Мен чипсыларды жағып көрдім. Олар тез жанып кетті. Себебі олардың құрамында өте көп майы болғандықтан. Сонымен қатар чипсы құрамында акриламид деген химиялық элементі бар. Сондықтан жанған уақытында пластмасс иісі шығады.
Эксперимент № 2 Салфеткіге мен бір уыз чипсыларды 30 минутқа қойып кеттім. Содан кейін оларды жинап қойдым. Салфетка үстінде майлы дақтар қалып қойды. Бұл чипсы құрамында өте көп май бар екенін дәлелдеді.
Эксперимент № 3 Бұл эксперименті мен үйдегі мысықпен өткіздім. Екі апта бойы мен мысықты тек қана фаст фуд тағамдармен тамақтандырдым. Алдын ала мысықтың салмағын өлшедім. Мысықтың салмағы 1кг 800гр болды. Екі аптан кейін мысықтың салмағы өсті 950 гр. Бұл екі апта бойы мысықтың тек қана фаст фуд тағаммен тамақтанатының нәтижесі.

«Фаст фудты ұнатасың ба?» сауалнаманың сұрақтары

1. Жоба сауалнамасына бірінші рет қатысқалы тұрсың ба?

Иә, бірінші рет Жоқ, бұрын қатысқанмын

2. Менің жобамның тақырыбы күн талабына сай ма?

Иә, деп ойлаймын

Жоқ, деп ойлаймын

Ойланған жоқпын

3. «Фаст фуд» тағамын тамақ ретінде пайдаланасың ба?

Иә, бірақ сирек

Иә, фаст фуд тағамын жақсы көремін

Жоқ, үзілді-кесілді қарсымын

4 Өзің білетін фаст фуд тағамдарының түрлерін ата 3 жауап

5. Фаст фудке байланысты мәселелері қандай сезімтудырады (сезімдік, жүрек аурулары т.б.)

Бейтарап қараймын

Орташа сезімдер

Дұрыс тамақтанбайтын адамдарды сыйлаймын

Фаст фуд өзім пайдаланамын

6. Сенің ойынша Фаст фуд неше жастан пайдалануға болады?

14 жастан

18...

30...

Дүниеге келгеннен бері

21 жастан, ағзаң түгел қалыптасқан соң

6. Өз жобаңызды шығарғыңыз келе ме?

Иә,сөзсіз

Білмеймін

Жоқ

6. 5 балдық шкаламен жұмысты бағала

5

1

2

3

4

6. Улы фаст фуд тағамын болашаққа қолдана бермексің бе?

Жоқ, зиян екендігін түсіндім Жауап беруге қиналамын Иә, істің арты мені қорқытпайды Бұл сауалнама 8-11 сынып оқушылар арасында өткіздім. Бұрында оқушылар мұндай жоба сауалнамасына қатысып көрген жоқ. Оқушылардың 87% бұл саулнама сұрақтары қазіргі таңда актуалды деп жауап берді. 69% фаст фуд тағамын жақсы көремін деп айтты. Фаст фуд тағамдарының түрлерінен көбіне чипсы, хот дог, гамбургерді көрсетті. 82% фаст фудты өзім пайдаланамын деп жауап берді. Сауалнамаға қатысушылардың 50% фаст фудты 21 жастан , қалғаны 50% 14 жастан пайдалануға болады деп санайды. Болашақта 48% фаст фудты қолданбаймын деп жауап берді. Ал 35% істің арты мені қорқытпайды деді. Қалғаны 17% жауап беруге қиналды. Мектеп медбикесінің пікірі Бұл пікірмен мектеп медбикесі Турегалиева Күляш Зиненовна да келіседі:
- Баланың ағзасы үнемі өсіп, жетілуі тиіс, ал оның ағзасы біздің тамаққа бейімделмеген. Сол себепті фастфудпен тамақтандыруды құптамаймын.- Бірінші кезекте, майлы қышқылдар адамды семіртеді. Балаларға келетін болсақ, олардың май клеткаларында генетикалық қабілеті жоғары болады да, семіруге бейімдік өмір бойына сақталады. Сонымен бірге, иммунитеті төмендеп, канцерогендер мен дәрілерде болатын улы заттарды қауіпсіздендіретін С цитохром секілді ферменттердің жұмысы бұзылады. Мұның бәрі айналып келгенде, баланың ақыл-ес қабілетін біртіндеп бұзады. Асқазан ауруы, өт қабының қабынуы және асқазан жарасы пайда болады, - дейді мектеп медбикесі

Қорытынды

Ұсыныс:

• фаст-фуд денсаулыққа зиянын екенін түсіндірме жұмыстарын жүргізу;
• бұл тақырыпқа сай конференцияны өткізу;
• бюллетень шығарып, буклет тарату;
• фаст-фудты сатуға заңды түрінде тыйым салу

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

1. М.И.Ефремов. Байқаңыз! Зиянды тағамдар. СПб.: «Невский проспект». 2004

2. В.Д.Сонькин. Законы правильного питания. - М.: Вентана - Граф, 2004

3. ru.wikipedia.org/wiki/Фастфуд

4. celluliti-net.narod.ru/r106.htnl,Fast Food

5. massaget.kz/bilim/bilesiz-be/2463