Ас - адамның арқауы!

Тақырыбы: «Ас - адамның арқауы.»

Мақсаты: 1. Балаларды дастархан басында сақталатын рәсімдермен,

ырым - тиымдармен таныстыру. Ұлттық тағамдарымыздың

қасиетімен және ұлттық ыдыс-аяқтармен таныстыру.

2. Балаларды дәстүрді сақтауға, нанды басқа да тағамдарды

Қастерлеуге, ас ішу тәртібін есте сақтауға тәрбиелеу.

3. Балалардың мәнерлеп айту дағдыларын қалыптастыру,

тілдерін дамыту, сөздік қорын молайту.

Көрнекілігі: нақыл сөздер, ыдыс-аяқ суреттері, қанатты сөздер.

«Тамақты тарта жесең, санаңды ашар,

көп жесең, ұйқы басар»

«Дүниедегі байлықтың түрі көп, солардың ішіндегі ең негізгісі

де осы нан байлығы.»

«Таспен атқанды аспен ат»

Барысы: I. Ұйымдастыры кезеңі.

2. Дастархан басындағы дәстүрлер.

3. Ырым - тиымдар.

4. Ас ішу ережесі.

5. Тамақ түрлері.

6. Ыдыс - аяқ туралы жұмбақтар.

7. Қорытындылау.

I. Балаларға сынып сағатының тақырыбы мен мақсатын, орындалу ретін таныстыру.

II. Дастархан басындағы дәстүрлер.

1. Халық қуанышты да, қайғыны да дастархан басында бөліскен. Өсиет айту, бата беру,

беру, достасу бәрі де дастархан басында шешілген. Сондықтан халық дастарханды

«құттыхананың берекесі» деп қасиет тұтады.

2. Дастарханнан дәм татқандар татуласу, келісу, бірігу сияқты рәсімдерді орындайды.

3. «Таспен атқанды аспен ат» деп халық бекер айтпаған. Себебі дастархан дәмі-киелі.

Оны татып, келісімін бұзса, астың киесі ұрады, - дейді.

2. Сонымен бірге дастархан күнделікті отбасының тамақтануына, үйге келген

адамға дәм татыруға, той-тамашаға, ас -су беруге жайылады.

2. Онда: «ас қою», «ас ұсыну», «ас алу», «ас қайыру», «асқа бата беру»,рәсімдері

орындалады.

2. Күнделікті отбасының тамақтануына жайылған дастархан басында асты ең

алдымен ата-анаға, үлкенге ұсынады.

2. Ас ішу кезінде ауызды салпылдатпай, тәртіппен тамақтану, қасықты оң қолда

ұстау, түзу отыру, тазалық сақтау, ауызды асқа толтырып сөйлемеу ..т.б

рәсімдері орындалады.

8 Дастархан басына адамдар жасына қарай отырады.

9. Тамақ ішер алдында, тамақтанып болған соң қолға су құйылады.Құйылатын су

жылы болуы керек.

10. Су құйдым деп құманмен,

Қолына мен әкемнің.

Содан кейін оған мен,

Орамалды әпердім.

10. Қолға су құю оң жақтан солға қарай орындалады.

11. Тамақтанып болғаннан кейін дастархан басындағы ең үлкен, әрі құрметті адам

асқа бата береді.

10. Тойға жайылған дастарханға қойылатын ас тәртібі оған жиналған адамдардың

достық, туыстық қатынастарына байланысты орындалады.

10. Қазіргі тойларда дастархан жаю - мәдениетті дәстүр. Онда астың барлық түрлері

болады. Әсіресе, жеміс пен көкөніс дастарханның сәні.

10. Той - дастархан, той - үлгі 16. Жамбас қойдық құдаға,

Бай дастархан жайылды. Жал мен жая қсыбаға.

Атап - атап ас қойдық, Қалақтай төс жездеге,

Атаға деп бас қойдық. Қазы - қарта өзгеге.

16. Балаларға тортымыз,

Барлық жұртқа құртымыз. 17. Уыз, қаймақ тағы бар,

Балмен піскен қауыршақ, Уылдырық тағы бар.

Балдай тәтті бауырсақ. Табан, сазан, майшабақ,

Табақ тарттық қайталап.

19. Қауын - қарбыз - көкөніс,

Қанша жидек, көп жеміс.

Қане, тойда тойыңдар,

Кәдеден соң ойын бар.

III. Дастархан басында сақталатын ырым - тиымдар.

1. Ас жүрген жер - береке.

2. Дастарханға бірінші нанды әкеп қояды.

3. Нанды бір қолмен үзуге болмайды.

4. Нанды төңкеріп қоюға болмайды.

5. Ас ішкен ыдысты төңкеріп қоюға болмайды.

6. Қонаққа сынық ыдыспен ас қоюға болмайды, себебі,сынық ыдыспен ас беру-

Қонақты сыйламағандық және сынық ыдыспен ас ішу - жаман ырым.

Бұл жүзің сынып, көңілің жарым болсын дегенді білдіреді.

7. Тамақты жатып ішуге болмайды. Дені сау адам дұрыс отырып тамақ ішеді.

Ал отыра алмайтын адам жатып ішеді. Сондықтан мүгедек адамның қылығын

Жасама. Дұрыс отырмаймын деп денсаулығыңды бұзып алма.

8. Ас ішіп болған соң «тойдым» деуге болмайды, «қанағат» деу керек.

9. Дастарханнан аттауға болмайды.

10. Ас үстінен аттама, 11. Ертеңгі асты тастама,

Астан үлкен емессің. Кешкі асқа қарама.

12. Өле жегенше, бөле же.

13. Ас ішу кезінде ізет, сыйласым, инабаттылық рәсімдері сақталу керек.

14. Әкесі отырғанда баласына бас тартылмайды.

15. Балаға ми жеуге болмайды.

Ми жемейді жас бала,

Миды ұсын басқаға.

Былжыр болып өсеміз,

Ынжық болу - масқара.

12. Жас балаға ұстатпайды бұғана,

Онда қортық өсер дейді бұл бала.

Балаға бұғана ұстауға болмайды,

Бойымыз өспей қалады.

IV. Ас ішу ережесі.

1. Тарта жесең, тай қалар,

Қоя жесең, қой қалар.

Қоймай жесең не қалар.

Сондықтан тамақты шектен тыс көп ішуге болмайды.

2. Асты асықпай, әбден шайнап жұту керек.

3. Әр түрлі тамақта адам денесіне қажетті дәрумендер болады. Сондықтан

тамақты талғаммен ішу керек.

4. Тамақ ішіп отырып, кітап оқуға, теледидар көруге болмайды.

5. Әсіресе қазақтың ұлттық тағамдары адамға өте пайдалы.

Ұлттық тағамдарымызға: бауырсақ, қазы-қарта, жал-жая, қымыз, шұбат,

құрт,...т.б жатады.

V. Тамақ түрлері.

6. Алға жайып тұз, дәмін,

Келтіреді үй сәнін.

Ол халқымның ақ жаны,

Жақсы дәстүр маржаны.

Кең пейіл де арайлы,

Осы жерден тарайды. Ол не? (дастархан)

7. Беттескен қос табақ,

Ортасында бас табақ.

Газ бен шоққа ораса,

Дәмі піседі тамаша. Бұл не? (таба нан)

VI. Ыдыс-аяқ туралы жұмбақтар.

8. Дуалы ағаштан, едені темірден. ( елеуіш )

9. «Қ»-дан бастап оқысаң, қызыл отқа табынам. ( қазан )

10. Төбесінен бу шығады, аузынан су шығады. (самауырын)

11. Беті дуылдап тұр, танауы шуылдап тұр. ( шәйнек )

12. Кесе, шыны, пиала,

Оларсыз шай құя ма?

Қасықсыз тамақ жемейді,

Бәрінің атын не дейді? ( ыдыс-аяқ )

13. Толып келіп, бос кетер. ( қасық )

VII. Қорытындылау.