Вспомогательные таблицы, правила для уроков татарского языка

ТАРТЫКЛАРНЫ ТӨРКЕМЛӘҮ

Ясалу урыны

Яңгырау

Саңгырау

Сонор

Ирен - ирен

б

п

м,w

Ирен - теш

в

ф

Тел алды

д,ж,җ,з

т,ш,с,ч,ч(рус),ц,щ

л,н,р

Тел уртасы

й

Тел арты

г

к

Кече тел (увуляр)

г(ъ)

к(ъ),х

ң

Йоткылык (фарингаль)

һ

Бугаз (ларингаль)

(*) (һәмзә)

ЛЕКСИКОЛОГИЯ:

1.Синонимнар (акыллы - зирәк, башлы, белемле)

2. Антонимнар (ак - кара, якты, караңгы)

3. Омонимнар:

а) саф лексик омонимнар (ат - ат);

б) омофоннар (Айтуган - ай туган);

в) омографлар (ярма - ярма);

г) омоформалар (йөз - йөз).

4. Паронимнар (гыйбарәт - гыйбрәт)

5. Фразеологизмнар (колак кагу - югалту)

Сыйфат

1. Асыл (яшел чирәм, биек бина, озын юл)

2. Нисби (язгы кояш, сәяси караш, әдәби әсәр)

Сыйфат дәрәҗәләре:

1. Гади (төп) (тирән , матур яшел)

2. Чагыштыру (тирәнрәк, матуррак, яшелрәк)

3. Артыклык (җете кызыл, дөм караңгы, ап - ак, кап - кара, йомшакның йомшагы)

4. Кимлек (кызгылт, сусыл, зәңгәрсу, күгелҗем)

Фигыль

Затланышлы фигыльләр:

1. Хикәя фигыль (барды, барган, бара, барачак)

2. Боерык фигыль (яп, бар, кайт)

3. Теләк фигыль (барыйм, барыйк)

4. Шарт фигыль (барса, кайтсам)

Затланышсыз фигыльләр:

1. Сыйфат фигыль (белүче кеше, аткан ук)

2. Хәл фигыль (белеп, көлә - көлә, кайткач, китешли)

3. Исем фигыль (китап уку, юу, юыну, әйтү)

4. Инфинитив (барырга, юарга, килергә)

Синтаксис

1.Сүзләр бәйләнеше

а) тезүле бәйләнеш (ал, кызыл, зәңгәр, сары чәчәкләр);

б) ияртүле бәйләнеш (яхшы кеше, әни сөйли, аны - чабыш атын сагыналар)

2. Сүзтезмә

3. Җөмлә.

4. Җөмлә кисәкләре:

Баш кисәкләр:

а) ия;

б) хәбәр;

Иярчен кисәкләр:

а) аергыч;

б) тәмамлык;

в) хәл;

г) аныклагыч.

Җөмлә төрләре:

1. Хикәя, сорау, тойгылы җөмләләр

2. Раслау һәм инкяр җөмләләр

3. Җыйнак һәм җәенке җөмләләр

4. Тулы һәм ким җөмләләр

5. Бер составлы һәм ике составлы җөмләләр

6. Гади һәм кушма җөмләләр

Кушма җөмләләр:

1. Тезмә кушма җөмләләр

2. Иярченле кушма җөмләләр