Тәрбие сағаты. Тақырыбы: Менің елімнің тарихы

Тақырыбы: Менің елімнің тарихы

Мақсаты: Отан туралы білімдерін назарға ала отырып, Отанымыз - Қазақстан Республикасы туралы не білетіндігін саралау, алған мәліметтер бойынша білімдерін бекіту.
Міндеттері:
1) Білімділік: Балалардың Отан, Қазақстан, туған жер туралы түсініктерін кеңейту.
2) Дамытушылық: Отанды сүюге, еліміздің рәміздерін қастерлеуге, туған еліне деген сүйіспеншілігін аттыру.
3) Тәрбиелік: Оқушыларды елін, жерін сүюге, байлығын қорғауға, өз елінің патриоты болуға тәрбиелеу.
Түрі: сайыс
Әдісі: сұрақ - жауап, пікірталас
Көрнекіліктері: суреттер

Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Хор: Әнұран.
- Кәне балалар Отан деген не?
- Адамның туып өскен жері, туған - туысқандары, біз тұратын атамекен.
- Балалар біздің отанымыз қалай аталады?
- Біздің - Отанымыз Қазақстан.
- Ендеше, бүгінгі тәрбие сағатымыз «Менің елімнің тарихы» деп аталады.

ҚР тәуелсіздігін қай жылы алды?
Еліміздің бас қаласы
ҚР президенті
ҚР туының авторы
ҚР елтаңбасының авторлары

Әнұранымыздың авторлары
Еліміздің көрікті жерлері
Отан туралы өлең

Отан туралы ән шырқа

Балалар Қазақстан туралы өлеңдер оқып, елімізді, жерімізді мадақтау бүгін біздің еншімізде. Ендеше өнерімізді ортаға салайық.
1 - оқушы: Арыстандай айбаттым.
Жолбарыстай қайраттым,
Аспандаған байрақтың
Қанша жұлдыз жайнаттың.
Қанша бұлбұл сайраттың,
Қазақстан ардақтым.

2 - оқушы: Күнді құшқан қос қыран,
Аясында қалқыған.
Аспан түсті туым бар,
Көк теңіздей шалқыған.
3 - оқушы: Көк туым көтерілді бағым жанып,
Елтаңбам әлемге танылды анық.
Шырқадым ән ұранды бар дауыспен,
Арманым ата заңым қабылданып.
4 - оқушы: Өзіңдікі туыңда,
От пен ауа, суың да.
Жаса Қазақстаным,
Белді бекем буында.
5 - оқушы: Жаса жаңа Астанам
Өркен жая бастаған
Болашақтың есігін
өз қолыңмен аш маған.
6 - оқушы: Бұлт баспасын күнімді
Тартылмасын өрісің
Биік ұстау туымды
Қасиетті борышым.
7 - оқушы: Сәуле шашқан алтын түсті күні бар,
Екпіндеген қыран құсты үні бар.
Ою басқан мөп - мөлдір көк аспандай,
Қазағымның желбіреген туы бар
8 - оқушы: Отан деген атамекен
Отан деген туған жер.
Отан ана, Отан үлкен
Қазақстан туған ел.

- Отан, туған жер туралы қандай мақал - мәтелдер білеміз?
Отан от басынан басталады.
Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас.
Отансыз - адам, ормансыз - бұлбұл.
Отан оттан да ыстық.
Отан үшін отқа түс күймейсің,
Арың үшін алыссаң өлмейсің.

Осындай қарыштап дамып келе жатқан Мемлекетімізді көркейту үшін "біз кімбіз" және қандай үлес қосамыз ?

-Тәртібімізбен, сапалы білімімізбен үлес қосамыз.

-Озық технологиялармен жабдықталған мектепке қол жеткізген ұрпақтармыз.

-Интернет жүйесіне қосылуға мүмкіндік алған , білімге құштар оқушылармыз.

-Ертеңгі күні ел үшін әр салада еңбек ететін еңбекқор оқушымыз

-Үш тілді жетік меңгеретін ұрпақтармыз

-Біз спортты сүйетін, салауатты өмір салтын сақтайтын дені сау оқушылармыз.

-Біз Тәуелсіздік тірегіміз. Әріптердің орнын ауыстыру арқылы Қазақстан қалаларының атын табыңдар: МАТЫАЛ (Алматы); АНАТСА (Астана); ЫДНАҒАРАҚ (Қарағанды); ЕКТНМЫШ (Шымкент); НЕСӨМЕК (Өскемен); ШАЛҚАБ (Балқаш). «Салт - дәстүр» бекеті 1. Қазақ елінде ертеден келе жатқан қандай діни мерекелерді білесіңдер? (Ораза айт, Құрбан айт); 2.Қазақ халқының жаңа жылы, мерекесі (Наурыз); 3. Қазақ халқының қандай ұлттық тағамдарын білесіңдер? (Бесбармақ, қазы - қарта, жал - жая, қымыз, шұбат, құрт, ірімшік, сүзбе, бауырсақ, қуырдақ). 4. Қазақ халқының қандай салт - дәстүрлерін білесіңдер? (Шілдехана, бесік той, тұсау кесер, сүндет той, тілашар, атқа мінгізу, араша, асар, т.б.); 5. Қазақ халқының ұлттық киімдерін ата (Айыр қалпақ, шапан, тымақ, ішік, тақия); 6. Қазақ халқының ұлттық музыкалық аспаптарын атаңдар (Домбыра, қобыз, дауылпаз, сыбызғы, даңғыра).

- Балалар! Біздің Отанымыз - Қазақстан Республикасы екен. Отансыз адам болмайды. Отанымыз көркейіп, гүлдену үшін біз көп еңбектенуіміз керек. Еңбектену дегеніміз білімді, тәртіпті болуымыз.

Қорытынды.
Байтақ дала жерім менің
Арта берсін даңқың сенің
Көк байрағың желбіресін
Егеменді елім менің
- дей отырып, балалар осымен «Менің елімнің тарихы» атты сынып сағатымыз аяқталды

Сабақтың тақырыбы: Менің елімнің тарихы

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушылар өзінің елін, жерін, тарихын сүю арқылы қазақстандық патриоттық сезімге тәрбиелеу. 2. Оқушыларды өз Отанын, елін, жерін қорғауға және сүюге баулу, ұлы тұлғалардың ел тәуелсіздігіне қосқан үлестерін үлгі, өнеге ету.

Сабақтың әдісі: Әңгіме

Сабақтың көрнекілігі: Қазақстан Республикасының картасы, «Қазақстан - 2030» стратегиялық бағдарламасы, еліміздің рәміздері, Шәкәрім Құдайбердиев, Абай Құнанбаев, Міржақып Дулатов, Сәкен Сейфуллин суреттері.

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру. Мемлекеттік Әнұран айтылады.

Мұғалім: Отан, Отан

Сен болмасаң не етер ем?

Мәңгілік бақытсыз боп өтер ем!

Өмірден бұл өксуменен кетер ем,-

Байқайсың ба, байтақ далам қалай паң,

Өң бойыңнан өзгеше бір тарайды ән!

Ән салдырып, тамсандырып әлемді

Аппақ сүттей келеді атып арай таң -

Дегендей, Егемендігін бүкіл әлемге паш еткен халқымыз бүгінгі таңда тәуелсіз елдің туы астында өмір сүріп жатыр.

1. Қазақстан Республикасы Президенттің басқару нысанындағы біртұтас мемлекет. Мемлекеттік биліктердің бірден - бір бастауы - халық.

Ең бірінші байлығым - халқым менің,

Соған берем ойымның алтын кенін.

Ол бар болса - мен бармын, қор болмаймын,

Қымбаттырақ алтыннан нарқым менің.

2. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл - қазақ тілі.

Өз тілімдей тіл қайда еркін басар,

Тілім барда еркіме кім таласар!?

Туған тілім күрмеліп әлсіресе,

Ыстық қаным суынып, сиқым қашар.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Рәміздері: Ту, Елтаңба, Әнұран.

Олардың сипаттамасы және ресми пайдалану тәртібі Конституциялық Заңмен белгіленеді.

Күндер өтті кешегі,

Жігер құм боп жасыған.

Несіне оны жасырам?

Әнұраным бүгінгі -

Баға жетпес асыл ән.

Мұғалім: - Әнұран туралы не айтасыңдар? Туы, Елтаңба жөнінде......

Қазақстан Республикасының Әнұраны - бірлікке, ынтымаққа, достыққа қызмет етеді. Жастарды ерлікке, қайсарлыққа, төзімділікке, еліміздің тәуелсіздігін қорғауға шақырады.

Мемлекеттік Ту 1992 жылы маусым айының 4 - жұлдызында қабылданып, 6 - маусым күні күшіне енді. Тудың ортасына шұғылалы күн, оның астына қалықтап ұшқан қыран бейнеленген. Жобасын жасаған Шәкен Ниязбеков. Ол егемен еліміздің, қазақ халқының ұлттық туы.

Елтаңбаның архитекторы Жандарбек Мәлібеков, Шот - Аман Уәлиханов. Көркемдік шешімі: шаңырақ, жұлдыз, сондай - ақ аңызға айналған пырақ пен Қазақстан деген жазуы бар.

Шаңырақ - бейбітшілік пен тыныштықтың айғағы. Түндік - көк аспан асыл шырақ күн бейнесін елестетсе, уықтары - одан тарап жатқан алтын сәулелерді белгілейді. Ай мүйізді, алтын қанатты қос тұлпар - астықтың масақтарын бейнелейді, яғни бұл еңбектің, молшылықтың белгісі іспеттес. Бес бұрышты жұлдыз - біздің құшағымыз бен жүрегіміз бес құрлыққа ашық деген сөз.

Мұғалім: Кел жастар, біз бір түрлі жол табалық,

Арам, айла, зорлықсыз мал табалық.

Өшпес өмір, таусылмас мал берелік,

Бір білімді данышпан жан табалық

Ал, енді олай болса, кімді алалық?...

Оқушылар: «Атаның емес, адамның ұлы бол» деген ұлы Абайға жүгінелік.

Мұғалім: Жалыналық Абайға, жүр баралық,

Білімді сол кісіден ізденелік!

Әдейі іздеп біз келдік Сізге делік!

Оқушылар: Шіркін, ақынның асыл сөздері - ай!

«Дүние - үлкен көл, заман - соққан жел, алдыңғы толқын - ағалар, кейінгі толқын - інілер....»

«Үш - ақ нәрсе адамның қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек,» - деген де Абай емес пе еді...

Бізге бақытты, бейбіт өмірімізді жасап берген Ұлы тұлғалар есімін мақтанышпен айтамыз.

«Менің Қазақстаным» әні хормен орындалады.

Қорытынды: Өз отанымыз Қазақстанды болашақта гүлденген, дамыған елдердің қатарына қосу үшін, үлгілі, тәртіпті болу, үлкенді сыйлау, іздену мен талаптану мақсатын ұстануымыз керек.

«Табиғатым туып өскен тал бесігім».

Мақсаты: балалардың «табиғат» «қамқорлық» құндылықтары туралы түсініктерін кеңейту.

Міндеттері:

- табиғатпен адам үйлесімділігі: оның адам өміріндегі маңыздылығын түсіндіру:

- табиғатқа қамқор бола білуге іскерліктерін дамыту;

- табиғатқа, өсімдіктерге күтіммен қарауға тәрбиелеу;

Көрнекілігі; Табиғаттың әдемілігі адам жанының тазалығы В.А.Сухомлинский.

Барысы:

- Балалар, табиғатты аң, құстарсыз елестетіп көріңдерші. Құстың сайраған үні жоқ жерде, жан-жануарлардың қайнаған тіршілігі жоқ жерде табиғат сұлу болмақ емес. Олардың да адамдарға үйретері мен оғындырары мол. Сондықтан табиғаттың сәні болған, тіршілікті жандандырған аң, құстардың табиғатқа бізге берген сыйы деп түсініп, оларға қамқор болумыз керек.Балалар, енді «жер», «су», «ауа», «өсімдік» атты топтарға бөлініп, олардың адамға пайдасы және адамның оларға тигізер пайдасын әңгімелейміз.

1-тапсырма: табиғаттың адамға пайдасы:

2-тапсырма: адамның табиғатқа пайдасы.

«Жер» тобы: 1. Біз адамға нан, жеміс-жидектер береміз. Адам біздің қойнауымызға түрлі дақылдар егеді.Біз ол дақылдарды жомарт қолымызбен молынан қайырамыз. Біздің қойнауымызда әртүрлі жеміс,ағаш, шөп өсіп жетіледі. Қаншама аң-жануарлар, адамдар тіршілік етеді. Осылайша адамдар бізбен жомарттықты, дарқандықты үйренеді.

2.Адамдар жер-анамызды қашаннан бері аялап келеді. Қойнауынан шығып жатқан байлығын пайдаланып қана қоймай оның тазалығына көп мән берген. Жерді анамыз деп қадірлеп отыруды өздеріне міндет санайды.

«Су» тобы: 1. Біз барлық адамдарға, тірі жанға тіпті табиғатқа тазалыық сыйлаймыз. Гүлдер мен ағаштары жайқалып өсуі үшін жасыл желекке нәр береміз. Шөлдегенге сусын боламыз. Шаршағанның денесін сергітерміз. Біздің арқамызда жайқала өскен гүлдер мен өсімдіктер адамға сұлулық сыйлайды.

2. Адамдар судың қадірін дақсы біледі.Су көздерінің таза болуына, бұлақ, бастауларының маңы бітеліп тынысы тарылмауына өз үлестерін қосады. Су көздерін ашып қана қоймай ол жерлерге ағаш егіп, гүл егіп көркейтеді.Адамдар суды үнемдеп пайдалануы да ұмытқан емес.

«Ауа» тобы: 1.Адамның жақсы демалып, дұрыс тынығуына ауаның пайдасы мол. Айналадағы жан-жануарлар да, өсімдіктер де, адамдар да ауасыз тіршілік ете алмайды.

2. Адам баласы ауаның өз денсаулығы үшін керек екенін біледі. Сол үшін де ауаның таза болуына, улы заттармен бұзылмауына көп мән береді. Ауаны таза сақтайын өсімдіктерді де көп егіп күтімге алады.

«Өсімдік» тобы: 1.Адамдар өсімдіктің арқасында таза ауамен дем алады. Өсімдіктер адамға әдемілік, сұлулық сыйлайды. Түрлі гүлдерді бір-біріне сыйлап, адамдар бір-бірінің көңіл күйлерін көтереді.

2. Адамдар өсімдіктердіңөздеріне таза ауа сыйлайтынын, әдемілік сыйлайтынын жақсы түсінеді.Олардыңкейбір түрлерінің дәрілік, емдік қасиеттерінің барын біледі. Сондықтан әр адам баласы өсімдіктерді күтімге алып, жақсы өсуіне жағдай жасайды.

Міне, балалар, табиғат дегеніміз-аң, құс, өсімдік,тау, тас, өзен, көл.Олардың барлығы Табиғаттың бізге берген сыйы.Енді балалар, мына әңгімені тыңдап көрелікші…….

«Қарлығаштың ұясы» (Сәбит Дүйсенбиев) (оқып беру)

Сұрақтар:

Қарлығаш не үшін үйге ұя салды деп ойлайсыңдар?

Гүлжамалдың құрбысының әрекеті дұрыс па?

Сендер олардың орнында болсаңдар, не істер едіңдер?

Қарлығаш Гүлжамалдың үйіне неліктен қайта ұя салмады?

Дұрыс айтасыңдар, балалар, Гүлжамалдың құрбысы үлкен қателік жасады.Табиғат-ана құспен достассын, оның балапандарына қамқорлық жасасын деп екі қызға сый жасаған еді. Олар бұл сыйды дұрыс қабылдаған жоқ.

- Көрдіңдер ме, балалар, құстарда тыныштықты қалайды. Олар да қамқор бола білмеген адамдарға рендиді. Ал қарлығаш адамдарға жақын ұшып, кімнің үйіне ұя салса , сол үйге тыныштық пен бақыт келеді деп ұяны бұзбаған, балапандарына қамқор болған.

- Иә, балалар, құстардыда қорғай біліңдер.Қыста бүрісіп отырған торғайларға жем шашуды ұмытпаңдар. Өйткені олар сендердей қамқор достарына сеніп, қыста қалады емеспе? Ал көктемде ұшып жететін жыл құстары шаршасада сендерге сеніп, сендерді сағынып алыстан ұшып келеді. Оларғада ұя жасап, жемшашар әзірлеп күтіп алыңдар.

Мұғалім:

Балалар, мұны ұғыңдар,

Уәдеден шығыңдар.

Құстар біздің досымыз,

Құстардың біз досымыз.

Ұшып жүрсе аспанда,

Сыр түйеді жас жанға.

Қазастан туған жерім киелім,

Қастерлеймін басымды да иемін.

Табиғаттың- таптырмас жан байлығын,

Бәрін, бәрін аялаймын, сүйемін.

Табиғат сен тіршілік тұнып тұрған,

Сен- Күнсің көтерілген күліп.

Сен-көлсің, сен- ормансың,сен-бұлбұлсың қырдан,

Адамға сұлулықты шын ұқтырған.

« Туған жерге сағыныш» әні хормен орындалады.

Көріп тамашалағандарыңызға рақмет.

Тәрбие сағатының тақырыбы: СПИД - ХХІ ғасыр індеті.

Тәрбие сағатының мақсаты: Адамзат өміріне қауіп төндіріп отырған қатерлі СПИД дертінің алдын-алу,оның жұғу жолдарын одан сақтана,қорғана білу туралы түсіндіру.

Салауатты өмір салтын қалыптастыру.

Оқушыларды жаман әдеттен аулақ болуға, адамгершілікке, инабаттылыққа, ел жандылыққа тәрбиелеу.

Тәрбие сағатының көрнекілігі: газет - журнал деректері, пікірталас, мақал-мәтелдер.

Тәрбие сағатының ұйымдастыру бөлімі: 1. Оқушылармен амандасу. 2. Түгелдеу.

Кіріспе сөз: Соңғы жылдары жер шары халықтарының назары ХХ ғасырдың отбасы аталған СПИД (иммунитет жетіспеушілік синдромы) дертіне аууда, қазірдің өзінде ондаған мың адамдардың өмірін жойған осы бір қатерлі ауру жайында жұмыр жердің түкпір-түкпірінде күн сайын хабар бермей отырған бірде-бір газет, журнал, теледидар немесе радио торабы жоқ.Бұл дерттің қара бұлты бүкіл жер шарын басып келеді.Сондықтан осы аурудың алғашқы және негізгі белгілері,одан сақтану жолдары,аурудың алдын-алу және емдеу тәсілдерін білгеніміз жөн. Сондықтан осы ауру туралы 9 сынып оқушылары сіздерге мәлімдеп береді. СПИД вирусының қай жылы кім ашқаны туралы. СПИД қоздырғышын немесе адамда иммунитет жетіспеушілікті туғызатын вирусты (ВИЧ-1) 1983 жылы француз ғалымы, вирусолог Л.Монтанье тапты. Ал 1984 жылы америкалық ғалым Р.Галло вирустың барлық қасиеттерін жан-жақты тексеріп жариялады. Гүлмаржан: СПИД вирусы адам ағзасында қалай өмір сүреді? Адам ағзасына енген ол қанның лимфоцит клеткаларының ішіне кіріп, клетканың генетикалық аппаратына жабысып тез көбейе бастайды.Осының әсерінен клетка жарылып өледі.Одан шыққан вирустар жаңа клеткаларға жабылып,өткен процестерді қайталайдыЛимфоцит клеткаларының осылай өле беруі салдарынан күндердің-күнінде ағзасында иммунитет жетіспеушілік пайда болады.Бұл жасырын кезең ондаған жылға дейін созылуы мүмкін.Айырықша еске салатын жай, осы жасырын кезең кезінде адам өзін аурумын деп есептемейді.Бірақ, ол өзімен қатынастағы адамдарға жұқпалы аурудың көзі ретінде СПИД-ті тарата береді. Гүлдана: СПИД құрбаны (монолог). - Уа, жаратылыс! Адамзатқа өмір берген құдіреттің қайнар көзі!Сен естисің бе мені? Сүт сәулелі мынау бір өмірдің бар қызығын көре алмай,арманда кетіп бара жатқан, жұмыртқадай жұмыр басты пенденің зарын тыңдашы бір сәт! Өзімнен өзім сыр таптым, Өле алмай жүрген сырқатпын. Шіріген картоп сияқты, Бұрышында қалған бір қаптың. Өзімнен өзім тістенем, Шарабым да тұр ішпеген. Ұйықтайын десем қорқамын, Көрмейтін сұмдық түс көрем. (Тіршіліктен теперіш көрген жас жігіт егіліп жылап тұр.) -Мен жағдайы әжептәуір отбасында дүниеге келдім.Әп деп өсе бастағаннан ештеңеден таршылық көргенім жоқ.Басқа балалар ішпегенді іштім, кимегенді кидім.ір сөзбен айтқанда,өте ерке болып өстім. әке-шешем бар дегенімді жасады.анда-санда әкем мен тентек болған кезде,айқайлап ұрса бастаса анам: «Ойбай,жалғыз балада нең бар?»-деп ара түсетін. (Сонау балалық шағы есіне түскен жігіт жүзін қимастық сағыныш басып біраз үнсіз қалды.) Әлпештеп алды анам алдымнан шығы, Қасымнан кетпес қиғаш қадам шығып. Ата-ана перуана боп перзенті үшін, Күн кешер көрсетпе деп жаманшылық. Ардақтап ата-анаңды сол секілді, Қынжылтпай қызмет көрсет адамшылық. Түседі еске кей кез бала кезім, Бала кезім... кетуші ем дала кезіп. Ақ қайынға шайқалған қараушы едім, Қараушы еді мөлдіреген қара көзім. - Иә, ата-анамның еркелеткені мені одан әрі құтырта түсті.Жетінші сыныпқа жеткенше екі-үш мектепке ауысып үлгердім.Неге дейсіз ғой.Тәртіпсіздігім үшін.Бір күні көрші подъезге жаңа отбасы көшіп келді.Олардың да мен секілді ұлы бар екен.Сонымен «іздегенге сұраған» дегендей,екеуміздің жұбымыз жазылмайтын болды.Оның менен айырмашылығы наша «дегшен» пәленің дәмін ерте татқан екен.Енді мен де шеге бастадым.Нашаның адам баласына әкелетін қасіретін ол кезде кім білген? Егерде білген болсам тіріде жолаймын ба?! Тамырын умен суарып, Денсаулық деген егістің, Шірітіп апсың біразын, Ғаламат қымбат жемістің. Инемен таза денеңді, Тесуге неге келісті? Көк түтінмен уланып, Ащы суды неге іштің? Төсекке асыл азамат, Ауру аеңдеп құлайсың. Дәрігерлерді мазалап, Не үшін енді жылайсың? (Денесін сырқат сыздатқан жас жігіт жасаураған жанарын төмен салып,сөйлеп кетті.) - Содан арада екі-үш жыл өтті.Бұл кезде мен темекісіз, есірткісіз тұра алмайтын дәрежеге жеттім.Өзім секілді достарым да көбейді.Олар арқылы сарғыш сұйық құйылған инеге де аңсарым ауды.Не құдіреті барын,сол инені көрсем аузымнан суым шығып,есім кететінБұл кезде әкем автомобиль апатынан қайтыс болды.Жалғыз анамның жиған-тергені есірткінің айырбасына кетті.Мен сол құлдырағаннан құлдырай бердім.Бірде қатты салқын тиіп ауруғанаға түстім.Дәрігерлер менің СПИД-пен ауыратынымды анықтапты.Төрт-бес жыл білмей жүріппін. Таусылмақ дәм.Бітпек өмір-өзенім. Менің-дағы жетті кетер кезеңім. Оны көптен тарқамаған қайғы мен Жүрегімнің мұң көзінен сеземін. «Өлермін» - деп күңірінем,күйзелем, Мені есірткі найзасымен түйреген. Өз әлімше арман-көлде жүзе алмай, Қанатымнан жараланған күйде мен. -Соңғы кезде өмір-тірлік, табиғат, жаратылыс туралы көп ойланатын болдым.О, жаратылыс! Жарық дүние! Кеш мені! Шынында да адам өмірі ғажап екен ғой.Бір-ақ өмір! Осы бір-ақ рет берілген өмірінде қартайғанша жүріп, о дүниеге аттансаң арманың бар ма? Бұған кім кінәлі? Балалық па, шалалық па, әлде еркелік пе? Қазір ғой ішім жидіп күйіп кетеді,өкініштің улы запыраны бүкіл денемді қалтыратады.Бәрі кеш енді. О, Жаратқан! Жұмыртқадай жұмыр жер мен төңкерілген тайқазандай көк аспан! Сендер естисіңдер ме, мына менің зарымды? Айтыңдаршы,құтқаратын күш бар ма, мына мендей бейбақты. (Мұңлы ащы әуен ойналады.) Бұл тірлікте не тындырдым, не көрдім, Құрбанымын СПИД деген кеселдің. Ақтамай-ақ кетіп барам арманың, «Жалғыз бала» деп өсірген әкемнің. Кім кінәлі,аялаған анам ба? Бар қажетті даярлаған қоғам ба? Тек қана өзім кінәлімін сол үшін Улы дерттің құрбаны мен болам да. Жас жеткіншек! Өздеріңе өлер кезде айтып кету борыщым, Ауырсаңдар бұл кеселмен, Дәрігер де бере алмайды қол ұшын. Құтқаратын күш жоқ,онда әлсіз тірі өліксің, Жат әдет пен темекіге, есірткіге жоламаңдар сол үшін! Азалы да ащы әуен қайта ойнады.Жан төзгісіз азапқа түскен жас бейбақ аласұра дөңбекшіп,жерге құлайды.Бұл оның ақтық сөзі еді.

Гүлмаржан: СПИД-наркотикті егеушілердің инесі арқылы жұғады. СПИД-тен сақтану үшін не істеу керек?Мысалы: ішімдікке әуестік,токсикомандық, шылым щегу сияқты осындай заттардан аулақ болған жөн. Ол ойды да, бойды да өсірмейді. Қайта денсаулығыңды әлсіретіп,өмір жасыңды қысқартады.Ал, дені саудан, жаны саудан артық ештеңе жоқ.Байлық та, бақыт та сол емес пе? Төлеген: ВИЧ, қазақша АИТВ-адамдағы иммунитет тапшылығы вирусы, жұқтырғандар және СПИД -пен ауыратындар саны өте жылдам көбеюде.Тіпті бұл дерт балалар өміріне де балта шабуда. Айдана: Олардың арасында ауру жұқтырғандарды былай қойғанда СПИД-тен қайтыс болған ата-аналардың жетім қалған 15 жасқа дейінгі ұл-қыздарының саны 9 млн-ға жеткен. Мейрамгүл: Еліміздегі ВИЧ жұқтырған азаматтардың саны 900-ге жетті.Оның ішінде СПИД-пен ауыратындар саны-25. тек Алматыда ВИЧ жұқтырғандар саны-38. Талғат: СПИД ауруын тудыратын вирус-ВИЧ нәрестеге осы аурумен ауыратын ананың құрсағында жатқан кезінде немесе дүниеге келгеннен кейін қан арқылы,емізгенде жұғады. Дархан: Кейде СПИД вирусын жұқтырған адамның қанынан ем ретінде сау балаға құйғанда да, бір рет қана қолданатын инені қайталап қолдану кезінде де жұғуы мүмкін. Гүлдана: Ғасыр дерті - СПИД өршіп тұр.Баспасөз бетіндегі соңғы мәліметтер бойынша Қазақстанда ВИЧ инфекциясын жұқтырғандар саны 1159 болса, 30 адамның СПИД-ке ұшырағанын мәлімдеді. Оның негізгі ошағы Қарағанды, Теміртау, Алматы қалалары болып отыр. Денсаулығыңды ойласаң (лото) Жұмыр жерді мекендеген халықтың сонау, ерте заманнан бері айтылып,ғасырлар бойы сұрыпталып келген інжу-маржандай асыл да,даналы сөздері бар.Осынау ғибратты сөздер адамзат баласының денсаулығына зиянды әрекеттерді де жан-жақты қамтыған.Медицинада сөз құдіретінің шарапатына өлшеу жоқ.Азабын арқалатып діңкесіне тиген жаман әдеттен құтыла алмай,амалсыз көніп, медет, көмек тілеп алдына келген науқасқа дәрігердің тауып айтқан бір жылы сөзі тамаша қуат береді. Иә, мақал-мәтелдер - ғасырлар бойы сұрыпталып, сұлуланып, салмақтанып, кемелденген сөз асылы, парасатты тәрбиеші, әділ сыншы, адал ақылшы ғана емес, сонымен бірге епті, есті емші де. Карточкалар үлестіріледі. (мақал-мәтелдердің екінші бір бөлігі жазылған). Бірінші бөлігін жүргізуші оқиды,екінші бөлігін тауып оқу керек. 1. Ішпеген,шылым шекпеген Жасайды жылдар көптеген 2.Ұзартқың келсе ғұмырды, Таста арақ пен шылымды. 3. Темекінің кермегі- Еріккеннің ермегі. 4. Шарап-арақ ішіңе көшеді, Ақыл шөлмек ішіне түседі. 5. Жабылады шарабыңды ішерде, Бәле төнсе,жоқ араша түсерге. 6. Жасында темекісін будақтатқан, Күркілдеп қартайғанда сұлап жатқан. 7. Адам арақты ішеді. Ақыл арақты ішеді. 8. О басында өзің сақтан, сақ боп жүр, Одан кейін өзгелерді сақтаңдыр. Қорытынды: ТЕСТ 1. СПИД жұқпалы ма? а) Иә ә) Жоқ 2. СПИД вирусын не дейміз? а) Кох талшығы ә) Айде б) А вирусы 3. Қай жылы СПИД вирусы ашылды? а) 1983 ә) 1985 б) 1956 в) 1988 4. Ауру белгілері бірден біліне ме? а) иә б) жоқ 5. СПИД қандай жолдармен таратылады? а) жыныстық жолдар арқылы ә) қан арқылы б) тағам арқылы в) насекомдар арқылы г) кір қол арқылы. 6. Қай континетте адамдар СПИД-пен ауырғанын білмеген? а) Африка ә) Азия б) Америка г) Австралия 7.Қазақстанда СПИД-пен ауыратын адамдар кімдер? а) жастар ә) балалар в) үлкен адамдар 8.СПИД-ті қандай жағдайда дұқтыруы мүмкін. а) норкомания ә) әңгіме кезінде в) темекі шегу г) жезөкшелік 9.Дүниежүзілік СПИД-пен күрес күні? а) 1 қазан ә) 1 желтоқсан б) 1 қаңтар 10 Қай ел СПИД-пен ауырған адамдарды басқа аралға апарып тастайды,оларға жағдай жасайды? а) Жапония ә) Канада б) Қытай в) Куба Қорытынды: СПИД адамзат алдында тұрған жаңа және қиын проблема ол тек медициналық қана емес,әлеуметтік проблема.Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан-2030» стратегиялық бағдарламасының 4 басылымында барша жастарды салауатты өмір салтына шақырды.

Тақырыбы: Қош келдің, Жаңа жыл (ашық тәрбие сағаты)

Мақсаты:

Оқушыларға жаңа жыл мерекесі туралы тереңірек түсінік беру.

Көрнекілігі: Жаңа жыл суреттері

Барысы:

Сиқыршы қыз:

Кішкентай сиқыршы.Ой,бүгін күн қандай тамаша!Осы ғажайып күн бізге күлімдеп,қуаныш сыйлап тұрғандай.Мен үшін бүгін ерекше күн.Бүгін менің сиқырлы таяғым таң тамаша таңжайыпты көрсете ме екен?Қане,сиқырлы таяғым қандай қызық көрсетесің? (осы кезде шар жарылып,жүргізушілер шығады)

Жүргізуші:

Армысың кішкентай сиқыршы!

Сиқыршы .

Сәлеметсіз бе?Мен сізді танымадым.Мен өзі қайда тұрмын?

Жүргізуші:

Кішкентай сиқыршы,сіз №60 Ж.Түменбаев атындағы орта мектебінде тұрсыз.Бүгін біздің мектебімізде Жаңа жыл мерекесіне арналған ертеңгілік кеші өтеді.Кел,кішкентай сиқыршы,біздің балалардың білімін,өнерін бірге тамашалаңыз.

Сиқыршы қыз.

Рахмет ,сізге.Мен сізге көмектесіп тұрсам болама?

Жүргізуші:

Әрине болады.Сен бізге қонақ бол.Балалардың өнерін тамашала.

Ән: Шырша жыры

Жүргізуші:

Келіңдер балалар, ертегімді тыңдаңдар. Ертегімде сан қилы қызық-қызық сырлар бар.Жаңа-жылдың кешінде аңдар келіп, бір шешімге достаспақшы ниетпен жиналыпты. Соныменен, жаңа-жылға арналған ертегіні көріңдер.

Шыршаның артынан қоян ceкірin шығады да:

Ау, жарандар, ал қараңдар

Жауып тұр қар себелеп.

Көкке толды, жерге қонды

Сансыз аппақ көбелек.

Тым алыстан, Марстан

Келіп Аяз атамыз

Жылды тойлап, Билеп-ойнап,

Көп қызыққа батамыз!

Ceкipin билеп жүрген қоянның алдынан аю шығады. Қоян сасқалақтап қалады.

Қоян: Амансыз ба, аю паң!

Аю: Жаңа жылдың алдында Тойды еске алдым да Ұйқымды ашып, сергідім Ұйықтамаймын мен бүгін! Жылды қарсы алайық Би билеп, ән салайық.

Аю: Жаңа жылдың тойында «Жан салайық» ойынға! Eкeyi қол ұстасып, билейді. Сол кезде қуана кутындап тулкі келеді.

Түлкі Қоянжанға бір сәлем! Аю паңға мың сәлем! Аю, қоян: Аман ба, тулкі, кел мұнда! Түлкі Достарым, жыл келеді Сыйлығын ол береді Жұмбақ шешкіш тулкінің Өнерін жұрт көреді Тауып өз сыңарымды Тайсалмай, биге түcin, Тарқатам құмарымды. Аю, қоян: Рахмет, түлкіжан Жүрген жерің күлкілі ән! Аю,қоян,түлкі 6ipre билей,жөнеледі Осы кезде орталарына кipni келеді Kipпi:

Сәлем,достар,аман ба? Нұр берді шырша алаңға Жылға шашу шашайық, Тойлап, көңіл ашайық. Қоян Келші биге басайық! Бәрі билеп жатқанда, жолбарыс келеді.

Өнершіл аңдар-ай Өңкей паңдар тыңдаңдар, Жаңа жылға әнім бар Қол ұстасып, биге басып, Жыл әніне салыңдар Бәріңізге 6ip сәлем.

Бәpi: Сәлем,Жолбарыс! Жақсы-ақ биі! Бәpi қосылып, билейді.

Бәpi: Жаңа жыл қүтты болсын ! Достығымыз мықты болсын!

«Аңдар» биі биленеді. Бәрі Жаңажылдарыңызбен!

Жүргізуші: Жарайсындар, балалар! Енді барлығымыз «Ескі жылды» шығарып салайық.

Ескі жыл:

Шырша тойы құтты болсын ағайын,

Жыр тойында би билеп ән салайық.

Күлкінің керуеніне біз де ілесіп,

Езу жимай бір жарасып қалайық.

Ескі жылың есіркеп.

Жаңа жылың жарылқап,

Еліңде болсын жақсылық,

Бейбіт күнің жарқырап

Қоштасамын бүгін мен,

Сіздерді қимас көңілмен,

Келер жылқы жылына.

Жақсылығымыз көп болсын,

Ашық болсын аспаның.

Аман болсын жас-кәрің.

Жүргізуші :Аяулы да құрметті 2014 жыл!Сен құтты жыл болдың.Біз ризамыз саған ескі жыл!Сіз бізбен қуанышың мен қызығыңды аяған жоқсың.Енді сені тарих сапарына аттандырғалы тұрмыз.2015 жыл қонақтап шартарапқа.Біз сенімен мүлде қоштаспаймыз,тағы кездесеміз.Ал,сау бол,Ескі жыл!

Ескі жыл:мен сендерге сенемін балалар,ұмытпаймын сендерді сау болыңдар.

Хормен:Қош ,сау бол 2013жыл!

Жүргізуші: Балалар мен сендерге жұмбақ жасырайын. Соны шешесіңдер ме? Балалар: Иә. Жұмбақ: Ақсақалды шал жылына Бip-ақ рет келіп кетеді Қызы мен ұлына Сыйлық алып келеді /Аяз Ата/

Жүргізуші:Балалар, енді жаңа жылдьқ мерекемізге Аяз атаны шақырайық. Ол орманда жүріп адасып кеткен болар. Балалар: Аяз Ата! Аяз Ата! - деп айғайлап шақырады. Аяз Атаньң орнына мыстан кемпір ұшып кipeдi де, шыршаны 6ip айналып барып, қонақтардың алдына келіп тұра қалады. Мыстан: Пай-пай! Мен қайда келдім өзі. Мына шыршаньң кереметін-ай! Уйге алып кетсем бе екен?/Осы кезде мыстан төменге еңкейіп, шыршаньң түьірімен жұлып алғысы келеді. /

Жүргізуші: Мыстан кемпір! Мыстан оған мән бермейді де шыршаны жұлуын тоқтатпайды Біз «Жаңа жыл» мейрамын тойлап жатырмыз,тимеңіз біздін шыршамызға! /Мыстан сөзге мән бермей, былай дейді: Туу!/ Маңдайдағы терін сүртіп, тұрып./Мына шыршаның тамырының терең отырғызылғанын-ай, жұлынбайды ғой. Әрі тартады, бері тартады, бірақ жұла алмайды. Шамалы дем алып алайын сосын жұлып алармын дейді.

Сиқыршы:

Мыстан кемпір сен неге балалардың өнерін тамашаламайсың? Балалар өнерлі екен. Сен балалардың өнерін тамашала. Балаларға сыйлық әкелдің бе?

Жоқ. Ендеше мен Аяз ата мен Ақша қарды жіберейін. Балалардың өнерін көрсін. Сау болыңдар балалар!

Ән: Аяз ата

Хор: Аяз ата, Аяз ата

Жүргізуші:

Балалар біз жаңа ескі жылды шығарып салдық. Енді барлығымыз жаңа жылды шақырайық.

Қазір келетін қандай жыл? Сендер білесіңдер ме?

«Жылқы» жылы

«Жаңа жылы»

Армысыздар халайық,

Бармысыздар халайық.

Жаңа жылды жұп жазбай.

Келіңдер қарсы алайық.

Жақсылыққа бағытталған.

Жыланмын мен жаңа жыл,

Жаңа жылда барлығыңыз.

Жаңа үміт таба біл.

Жылан жылының мерекесін

Берекеге жалғаймын.

Елде жерде табиғатта

Бейбіт жолды қолдаймын.

Балалар өлеңі:

1. Жылдың әнін бастайын,

Аяз- Ата кеп қалды.

Майысады жас қайың,

Көтере алмай көп қарды.

2. Бақша іші мереке,

Ойын күлкі асқақ ән.

Жақсы әпкелер жаңа кеп,

Мерекені бастаған.

3.Жаңа жылды қарсы алдың

Мініп алып күймеге.

Мен де бүгін ән салдым,

Араластым биге де.

4. Оралдың өлкеме,

Жаңа жыл армысың.

Оранды ақ көрпеге,

Асқартау, қарлы шың.

Би: «Қояндар»

Ән: «Шырша жыры

Би: «Ақша қар»

5. Ақ қырауға малынған

Сақалы да мұрты да.

Аяз ата сағынған

, Сәлем бepді жұртына.

6. Безендіріп шыршаны

Жыл қуантты баршаны.

Той-маскарад басталды,

Аяз оны басқарды.

7. Аппақ тонға оранып,

Базарлықты мол алып.

Келді алыс сапардан,

Аяз ата оралып.

8. Қалып едік сағынып,

Kүтіп алдъқ жабылып

. Жолын қойдық жарық қып,

Шыршаларға шам іліп

9. Аяз Ата ойды қырды

Аралап жүр түгел шолып.

Қарсы алғалы жаңа жылды, Ол да көптің бірі болып. Қайда қызық болса думан, Аяз Ата сонда болды. Күндіз үйде ойнап бізбен, Балалармен бірге болды. Аяз - Ата: Ой! Бәрекелді, жарайсьңдар балалар! Аталарыңды бip куантып, тастадыңдар.

мында тұр екен ғой (оны ашайын деп жатканда еріксіз бip күш оны артқа қарай итереді) Сиқыршы:

Балалар мен сендерге жұмбақ жасырсам шешесіңдер ме?

:Балаларға жұмбақ жасырады: Қыста ғана болады, Ұстасаң қолың тоңады. (Қар) Терезеге қонады, Әсем ою ояды. (Қырау) Тікен,тікен тік пістe. Қысы жазы бip тусте (Шырша)

Сиқыршы: Жарайсьңдар,балалар, жұмбақты жақсы шешеді екенсіңдер.

Сиқыршы:

Жарайсыңдар балаларым! Meнi бүгін бip куантып, алыс жерден шаршап келгенде көңілімді көтердіңдер. Барлықтарың да ақылды, білімде де өнерлі екенсіңдер. Киген киімдерін қандай әдемі! Ал, балаларым,сендер өсе беріңдер, өркендей беріңдер. Аспандарың ашьқ болсын! Қош болыңдар!(қолдарын бұлғап шығып кетеді.) Балалар: Сау болыңыздар!

Жүргізуші: Құрметті қонақтар, балалар! 2014-шы жаңа жылға арналған мерекеміз аяқталып қалды. Көріп тамашалағандарыңа рахмет. Жаңа жыл құтты болсын, отбастарыңызға тек бақыт пен куаныш әкелсін!!!

Тақырыбы: Қарттарым- қазынам

Мақсаты:

Оқушылардың бойына халқымыздың қадір-қасиетін сіңіру,үлкенді сыйлай білуге, өз ата-бабасын ұмытпай есте сақтауға және аталы сөзден ғибрат алуға тәрбиелеу.

Көрнекілігі: интерактивті тақта, нақыл сөздер жазылған плакаттар

Барысы: І Ұйымдастыру

ІІ. Негізгі бөлім

Көп жасаған қария,

Ақылы теңіз-дария.

Көп өнеге сөзі бар,

Сөзі соқпақ, сөзі нәр.

Қымбатты ақ жаулықты әжелер мен ақылдың кенін арқалаған айбынды аталар. 1 қазан - Қарттар күніне орай ұйымдастырылған «Қарттарым-асыл қазынам» атты тәрбие сағатымызға қош келдіңіздер!

Мерекеңіз құтты болсын ата-апа!

Көкіректен жыр төгілмей жата ма?

Зейнетіне жетіңіздер өмірдің,

Кенеліп бір ілтипатты батаға.

Ортамызда жүрген қарияларымыздың бір кезде елі, халқы, келешек ұрпағы үшін жасаған игі істері ерекше орын алады. Қазіргі кезде біздің мемлекетімізде қарттарға үлкен мән беріп, көңіл аударып, жан- жақты үкімет тарапынан қамқорлық жасалуда. Қазақстанның өсіп- өркендеуіне, еліміздің бейбітшілік тыныш өмір кешуіне өз үлестерін қосқан осы ардақты да аяулы қарттарымыздың арқасы деп есептейміз. Міне, енді қарттар күні саналы ғұмырларын Отан деп, тынымсыз еңбектерімен мемлекетіміздің негізін салуға жол ашқан алдыңғы буын ата- әжелеріміздің төл мерекесі. Олардың өмір жолдары бүгінгі ұрпаққа табылмас қазына.

Қарттарды құрметтемейтін, олардың алдындағы перзенттік парызын үлкен ынтамен орындамайтын, әдептілік, кішіпейілділік, сергек сезімталдық көрсетпейтін, бұл қасиеттер қанына сіңіп, жүрегіне ұяламаған ұрпақтан не опа, не қайыр?! Адамның өмірінің мәні мен сұлулығы, адамның келешегіне сенімділігі - баланың ата-анасын ардақ тұтып, өзінің перзенттік қарызын бір сәтке де есінен шығармауында. Үлкендіктен ешкім құтыла алмаған. Бірақ кәріліктің өзінің сәні - мәні бар.

Қарт кісіні құт-береке деп танысақ-ол ұрпақ көрегендігі. Ұрпағы құрметтеген ата-ана әр кезде де бақытты.

Біздің ауылымызда қырыққа жуық қарт ата-әжелеріміз бар. Солардың бірі Аязбаев Жапбасбай атамыз және Жұбаназарова Ұлжан және Шәкірова Гүлжаһан әжеміз бүгін бізде қонақта.

Қадірлі ата-әжелер бүгінгі мерекелеріңізбен шын жүректен құттықтаймыз. Сіздер жас ұрпаққа әрқашан төзімділіктің, даналықтың үлгісі болып келесіздер.Сіздерге зор денсаулық,ұзақ ғұмыр тілейміз.

а/ Жұмбақ шешу:

Айтары мол ғұлама,

Көп жасаған бұл адам.

Әкесі ол әкеңнің,

Білер оны сұраған,

Ол кім? (Ата)

Аймалайды «Күнім»деп,

Мейірімді жүзі күлім деп.

«Тәтті-ақ» дейді немере,

Бал шырындай үнің деп.

Ол кім? (әже)

І бөлім «Ата-әжем мақтанышым»

Ата- ардақты тұлға. Иә, «Әкеден ұл тусайшы, ата жолын қусайшы» деп халық ұрпаққа атаның мұрасын жалғастыруды уағыздайды. Ата ұрпағының қайырымды,мейірімді,ақылды.іскер болуын тілеп,сол үшін қамқорлық іс-әрекеттерін басы жерге жеткенше дамыта береді,өнеге көрсетеді,өсиет айтады.

ә/ Ауыл қариялары туралы мәлімет беру.

Әже- ақ сүт берген аналардың анасы. Әже әрқашан да балалық бал дәреннің басықасында болып,асыраушы,аялаушы,тәрбиелеуші басты кісі.өмір өрнектеріне,тіршілікке көбірек араласқан ана перзентін көбінесе әженің қарауында қалдырады. «Жан жүрегім,жарығым»деп әже немересін,шөбересін жүрегіне теңейді. Жан жүрегін салып нәрестені,бүлдіршін жасөспірімді тәрбиелейді.

б/ Ауыл әжелері туралы мәлімет беру.

ІІ бөлім «Жырымды сіздерге арнаймыз»

Халқымызда «Өзің өлгенше, немерең өлгенше» деген сөз бар.

в/ Оқушылардың ата-әжелеріне деген жыр шумақтарына берелік.

1 оқушы

Менің әжем,ақ әжем.

Ұл мен қыздың бағы әжем.

Ертегі айтып бер десем,

Айтып береді тағы әжем.

2 оқушы:

Менің әжем,гүл әжем,

Алтын әжем,нұр әжем.

Анам үшін,мен үшін,

Нағыз әжем,тіл әжем.

3 оқушы:

Тентек болсам ашынып,

Жақсы іс қылсам асырып.

Маған сақтап жүреді,

Тәттіні де жасырып.

Тосып тәтті дәмдерін,

Ол бар жерде бал жедім.

Мен ұйықтарда айтады,

Ертегісін әндерін.

Біздің үйде осындай,

Әжетайым бар менің.

Қорытындылау

«Бабаларым, рахмет сендерге!

Балаларым болмасын деп бос кеуде,

Қобызыңмен қосып ән мен тіл бердің,

Өмірге мен мылқау болып енгенде

Бабаларым, рахмет сендерге!»,- деп Мұқағали Мақатаев атамыз айтқандай міне, балалар, біз өзіміздің ата-әжелеріміз алдында қарыздармыз. Ол қарызымызды тек жақсы тәрбие арқылы, адамгершілігі мол, мейірімді болу арқылы ғана, оларды көрген жерде құрметтеп сыйлау арқылы ғана қайтара аламыз.

Қарттарымызды ардақтап өтейік! Оларды сыйлаңдар, қадірлеңдер!

Сабақтың мақсаты: а/ оқушыларға әділеттілік және әділдік туралы түсінік беру, осы

қасиеттерді күнделікті өмірде қолдануға үйрету;

ә/ жетелеуші сұрақтар, ойындар ойнату арқылы оқушылардың ойлау

қабілетін, сөздік қорын дамыту;

б/ оқушыларды әділетті болуға, әділ шешім айтуға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тест.

Барысы: I Ұйымдастыру кезеңі.

II Негізгі бөлім.

1.Кіріспе. «Байлық пен ақыл» (Оқушылар ертегіден көрініс көрсетеді)

2.Талдау сұрақтары.

1. Әкесі ұлдарына қандай сауал қойды?

2. Әкесі кенже ұлына не үшін мұрасын табыс етті?

3. Әкесінің өз мұрасын кенже ұлына беруі әділеттілікке жата ма?

3. Сенің өмірің туралы заң

5-бап. Басқаны қинауға, оған қатал қарауға, кемсітуге және

ренжітуге ешкімнің құқығы жоқ.

12-бап. Біреудің атына кір келтіруге, жеке басының тіршілігіне

араласуға, рұқсатсыз үйіне кіруге, жазысқан хаттарын оқуға

ешкімнің құқығы жоқ.

19-бап. Әрбір адам өз пікірі болуына және ойындағысын еркін

айтуға құқықты.

26-бап. Сенің мектепке баруға, ақысыз оқуға және мамандық

алуға құқығың бар.

4.Ой тұжырым

Әділетті болу деген, ешкімнің сөзіне

еліктемей, шындыққа сүйене отырып,

ешқандай жағдайларға қарамастан, дұрыс,

адал көзқараста болу.

Әділ болу деген - өзінің де, өзгенің де сөзін

қорғай білу.

5. Шығармашылық тапсырма

1.Сенің інің мен қарындасың бар. Сен

қарындасыңа ылғи кәмпит бересің, ал ініңе

бергің келмейді. Неге? Осы әділ ме?

2. Сен сабаққа дайын емессің, бірақ оның

белгілі бір себептері бар. Мұғалім саған

жаман баға қойды. Бұл әділ ме? Әділ екеніңді

қалай дәлелдеуге болады?

6.Нақыл сөздер

Әділет тілесең, атаңның болсын айыбын айт.(М.Әуезов)

Алдыңа келсе, әділдігіңді аяма- аймағың кетпес алдыңнан. (Ы. Алтынсарин)

Әділдік жоғалған кезде адамдар өмірін мәнді ететіндей ештеңе де қалмайды.

(И. Кант)

7.Тексеру тесті

"Адамды әділетті деуге бола ма, егер…..?"

а) Сыныптағы балалардың бәрі бір балаға жабылып,

ызаландырып тиіссе,…

ә) Басқалар туралы ешқашан жаман пікір айтпаса,…

б) Ненің жаман, ненің жақсы екенін айыра білетін болса,…

в) Әлсізді біреу ренжітіп жатқанда, оған ара түспесе,…

г) Әрқашан өзінде барды тең бөліссе,…

ғ) Жіберген қателігіне лайықты жаза алуға дайын болса,…

III "Орамал тастамақ" ойыны

- Үлкен бала сенің досыңды ұрды. Сен әділ болсаң не істейсің?

-Үйіңе қонаққа даостарың келді. Сен әділ болсаң, олармен тортты қалай бөлісесің?

-Сенің сыныптас досың сыныптағы бір оқушының сөмкесінен рұқсатсыз қаламын ұрлап алды.Осы әділдікке жата ма?

IV «Біз не үйрендік?»

Мақсаты: оқушыларға құқықтық білім беру, құқық бойынша білгендерін қайталап еске түсіру, құқықтық тәрбие беру арқылы оқушылардың бойына заңға деген сүйіспеншілік сезімін, өз құқығын білетін Конституциядағы міндеттерді орындайтын азаматты қалыптастыру.

«Жер бетіндегі адамдар арасындағы тәртіп орнату үшін заңды қолдану - шөлге жауған жаңбырдай қайырымды.»

385 - хадис Мұхамбет Пайғамбар

1. Негізгі ойды тап. (мәтінмен жұмыс)

2. Аквариум тәсілі.

3. Жалғасын тап./мақал - мәтел/

4. Өз жартыңды тап.

5. «Қағидалар» ойыны /сұрақтар/

6. Тұлғаны таны.

Қорытынды /Азамат құқығы/, /міндеттері/

Қолыңда болса бір билік,

Қарғаға залым болмаңыз.

Алдыңа келсе бітпес дау,

Әділін айтып қорғаңыз.

/Төле би./

/ Мұғалімнің кіріспе сөзі/

Кішкене тарихи шегініс жасайық. 15 ғасырдың орта шенінде қазақ мемлекетінің негізі қаланды. Жәнібектің баласы Қасым ханның тұсында қазақ хандығы күшті мемлекетке айналды. Тарихта тұңғыш рет құқықтық ғұрыптар мен нормалар жүйеге келтірілді. Халық оны «Қасым ханның қасқа жолы» деп атады. Ол бес бөлімнен құралды.

Қасым ханнан кейін қазақ қоғамының құқықтық жүйесін дамытуға айтарлықтай үлес қосқан Есім хан болды. Ол әскери міндетті атқару ережелерін күшейтті, әскери тәртібін бұзу - шыларға қолданылатын жазаны қатайтты. Қалған мәселелерде Есім хан бұрынғы құқықтық ғұрыптар мен заңдарды сақтап қалды. Сондықтан оларға халық «Есім ханның ескі жолы» деген ат берді.

Қазақтың құқық жүйесіне үшінші және соңғы рет елеулі өзгерістер енгізген Тәуке хан (1680 - 1718) болды. Бұл құқық нормалары жазба түрде сақталып, жүздеген жылдардан кейінде мінсіз күйде қағазға түсу мүмкін болған. Бұл кодексті «Тәуке ханның жеті жарғысы» деп атаған.

Сондай - ақ, қазақ даласында Сот қызметін билер атқарған. Қазақ билері арасында бір заманда өмір сүрген және өздерінің ерекше қасиеттері мен көзге түсіп, тарих беттерінде қалған Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би.

Міне, балалар өздерің байқап отырғандай құқық дегеніміз - заң рұқсат ететін адам табиғатына, жаратылысына сай әрекеттер жасау мүмкіндігі екен.

ҚР - ң Конституциясы - елдің басты саяси құқықтық құжаты. Конституция латынның «constitutio» сөзінен шыққан «құрылым» деген мағына береді. Еліміздің Конституциясы - адамның құқықтары, бостандықтары, қадір - қасиетінің гуманистік тұжырымдамасы және қоғамның даму деңгейіне сәйкес келетін әділетті заң жиынтығы. ҚР Конституциясы 1993ж 28 қаңтарда, кейін 1995ж 30 тамызда қабылданды. Заңды парламент шығарады. ҚР Конституциясы 9 бөлім 98 баптан тұрады. Ал бала құқығы туралы конвенция 1989 ж 20 қарашада Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы қабылдады. Екі бөлім 54 баптан тұрады.

«Негізгі ойды тап» мәтінмен жұмыс

Ана тіліміз арқылы ғана біз халқымызды, Отанымызды танып білеміз, халық рухының сарқылмас бастауы да сонда жатыр. Ел - жұртымызды, туған жерімізді, оның өзен - көлдерін, оның бораны мен найзағайын ана тіліміз арқылы ғана қабылдап, соларға деген перзенттік махаббатымызды ана тіліміз арқылы жеткіземіз.

Ата - ана - өте қымбатты да асыл жандар. Ол дегенде әр баланың жан-дүниесінде бәрі жайнап кетеді. Бізді өмірге әкеліп, киіндіріп, бар жақсысын алдымызға тосқан ата - ананы мәңгі аялауға міндеттіміз

Иә, кейде ата - анасына тіл алмай, сөз қайтаратын балалар да болады. Бұл - олардың ең үлкен әрі кешірілмес қателігі. Мейірімсіз жастар әкесін, не шешесін қарттар үйіне тастап кетіп жатқанын көргенде, жүрегің қан жылайды.

Басты бақыт - бәрімізді тіршілікке әкеліп, өмір көруімізге себепкер болған ата - анамен бірге ғұмыр кешу. Сол себепті де ана мен әкеге деген сезім мен махаббат мәңгі суымауы тиіс.

Келешек білімді мамандарсыз - бұлдыр.

Қазірдің өзінде көптеген мамандарға зәрулік басым. Солардың орнын толтыру және қоғам өмірінің барлық саласына белсене араласу үшін біз өз таңдауларымызды жасауымыз қажет. Алайда, сол кәсіпті игеру үшін де білім керек. Ал, оның негізі мектепте қаланады.

Білім босағасында әйтеуір орта білім алу қажет - ау деген дұрыс емес. Екіншіден, жоқтық жағадан алған мезгілде «киімім жоқ» деген сылтаумен мектепке бармай жүрген балалар да баршылық. Қалай ойласақ та, мектепке бармаудың зардаптары көп. Білімсіз, мәдениеті төмен, қабілетсіз балалар өмірден үлестерін ала - ал - майды. Одан ата - аналардың өзі зардап шегеді.

Білімді болсақ, келешекті нұрландырып, Отанымыздың іргетасы бола аламыз.

Республикамыздың мемлекеттік нышандары Әнұран, Жалау және Елтаңбасы әлемге әйгіленіп, жер бетіндегі іргелі ел екенімізді растайды.

Мектепте әр линейка сайын Әнұран айтылады. Ол біздің жерімізге, Отанымызға деген сүйіспеншілігімізді, махаббатымызды оятады.

Отан - оттан да ыстық болуы керек. Отанымызды шексіз сүйгенде ғана, оның болашағы үшін күресіп, шаңырағын биіктетуге атсалысамыз.

Әскерге бармас үшін өтірік төлқұжат жасататындар да бар. Сондай су жүрек, қорқақ ұлдарды жек көремін. Небір сәттерде ұланғайыр жерімізді қорғап, бүгінгі ұрпаққа сыйлаған бабаларымызға бас иеміз. Солардың мұрасын ұстап, мұратын алға апарудан жалтарғандарды заң жолымен жазалау керек.

Біздің еліміздің табиғаты тамаша: қазба байлықтары да мол. Дегенмен, бүгінде өзен, көлдер тартыла бастады. Демалыс аймақтарының өзі қоқыспен толтырылуда. Тіпті отынның жоқтығынан бүтіндей бір ауылдар айналасындағы жасыл желек атаулыны кесіп, тамызыққа айналдырған. Одан қала берсе, бағалы құстарымызды шетелге сату да бой көрсетіп жүр.

Ал табиғат бүгін, ертең және болашақта да ұрпаққа керек.

І бөлім

7 - бап.

1. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл - қазақ тілі.

ІІ бөлім.

27 - бап.

3. Кәмелетке толған еңбекке қабілетті балалар еңбекке жарамсыз ата - анасына қамқорлық жасауға міндетті.

30 - бап.

1. Азаматтардың мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуына кепілдік беріледі. Орта білім алу міндетті.

2. Азаматтың мемлекеттік оқу орнында конкурстық негізде тегін жоғары білім алуға құқығы бар.

34 - бап.

2. Әркім Республиканың мемлекеттік нышандарын құрметтеуге міндетті.

36 - бап.

1. Қазақстан Республикасын қорғау - оның әрбір азаматының қасиетті парызы және міндеті.

38 - бап.

Қазақстан Республикасының азаматтары табиғатты сақтауға және табиғат байлықтарына ұқыпты қарауға міндетті.

14 - бап.

1. Заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең.

15 - бап.

1. Әркімнің өмір сүруге құқы бар.

2. Ешкімнің өз бетінше адам өмірін қиюға хақысы жоқ. Өлім жазасы ерекше ауыр қылмыс жасағаны үшін ең ауыр жаза ретінде заңмен белгіленеді, ондай жазаға кесілген адамның кешірім жасау туралы өтініш ету хақы бар.

29 - бап.

1. Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығын сақтауға құқығы бар.

2. Республика азаматтары заңмен белгіленген кепілді медициналық көмектің көлемін тегін алуға хақылы.

79 - бап. Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза түрлері.

1. Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза түрлері:

• Айыппұл;

• Белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру;

• Қоғамдық жұмыстарға тарту;

• Түзеу жұмыстары;

• Қамау

• Бас бостандығынан айыру болып табылады.

«Жалғасын тап»

1. Ұрлық түбі -...

2. Біреуге ор қазба -...

3. Заңның құрығы...

4. Өтіріктің құйрығы...

5. Тура биде...

6. Туғанды биде...

7. Қолыңмен істегенді -...

Қағидалар ойыны

1. Қазақстан Республикасын кім басқарады? /Президент/

2. Адам құқығын қорғайтын заңдарды кімдер шығарады? /парламент/

3. Балаларға қамқорлық көрсету кімдердің қасиетті борышы? /ата - ана/

4. Балалардың не алуға конституциялық құқығы бар? /білім/

5. ҚР - да бала құқықтары туралы конвенция қашан қабылданды? /1989 ж 20 қараша/

6. Конституция сөзінің аудармасы /құрылым/

7. Конституция қашан қабылданды? /1995ж 30 тамыз/

Қорытынды.

Азамат құқығы

↓

жеке басының бостандығына, еңбек етуге, демалуға, білім алу, ар - ожданды сақтау өмір сүру, жеке меншік иесі болуға, денсаулығын сақтауға, тұрғын үй иесі болу, ойды еркін айту

Азаматтың негізгі міндеттері:

Конституция мен заңдарды сақтау, адамдардың құқығын, бостандығын, қадір - қасиетін құрметтеу, ҚР - сын қорғау, рәміздерді құрметтеуге, салықтарды төлеуге, табиғатты сақтау,

Сабақтың тақырыбы : Салауатты өмір салты

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға денсаулық , тән , жан сұлулығы жайлы , оның күнделікті өмірдегі маңызы жайлы әңгімелеу . Осы айтылған құндылықтарды бағалап , қадір тұтуға тәрбиелеу .

Сабақтың көрнекілігі: Плакат , суреттер , мақалдар .

Сабақтың барысы: Кіріспе

Сәлеметсіңдер ме , балалар , барлығыңды жаңа оқу жылдарыңмен құттық - таймын . Сіздермен қайта кездескеніме қуаныштымын . Қазір бәріміз бірге мына өлең жолдарын айтайық .

Қуанамын менде

Қуанасың сенде

Қуанайық достарым

Арайлап атқан күнге .

Балалар , қазір сіздерге қызықты жұмбақ жасырғым келіп тұр .Жұмбақтың шешуін тапсақ , бүгінгі сабағымыздың тақырыбы шығады . Ал ендеше мұқият тыңдайық .

«Оны күткен адамдар

Ұзақ өмір сүреді

Қадірін білген жарандар

Байлық осы деседі»

(денсаулық)

Дұрыс айтасыңдар , балалар , яғни бүгінгі сабағымыздың тақырыбы : « Денсаулығыңды күтуге дағдылан »

Денсаулық дегеніміз не ?

Дені сау адам қандай болады?

Жарайсыңдар балалар , денсаулық туралы біраз нәрсе біледі екенсіңдер.

Бүгінгі сабағымызда денсаулығымызды қалай күту керектігі жайында көптеген

мағлұматтар үйренеміз . Денсаулық - баға жетпейтін жалғыз ғана асыл дүние

ол жақсы болу үшін , не уақытты, не күш-жігерді, не еңбекті,тіпті барлық

дүниені аямай жұмсау керек .Денсаулық адам өміріндегі ең жоғары бағалы

дүние болғандықтан , әр адам баласы өз денсаулығына көңіл бөле қарау қажет,

оны орынсыз ысырап етпеу керек, үнемі денсаулықтың қорын көбейтіп отыру керек . Біз денсаулығымызға немқұрайлы қарап , оған үлкен зиян келтіреміз . Әр адам өзінің денсаулығының нашарлауына өзі кінәлі . Ауруды ағзаларға жолатпау адамдардың өз қолында .Сол себепті әр адам салауатты өмір салтын қалыптастыру керек .салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін «Денсаулық әлеміне» саяхатқа шығамыз .Біздің алғашқы аялдамамыз - «Жасыл өлке»

Жасыл өлке дегеніміз не?

Өсімдіктер бізге не береді ?

Дұрыс . Жасыл желек адамның тыныс алуына қажетті оттегін береді ; айнала қоршаған ортаға көрік , әсемдік береді , тағам ретінде пайдаланамыз. Табиғатың сұлулығына тамсанып , таза ауамен демалып , саяхатымыздыары қарай жалғастырамыз. Келесі , «Мөлдір бұлақ» аялдамасы ,бұлақтың адам өміріндегі маңызы қандай ?

Бұлақтың суын ішеміз , тәнімізге тазалық , сұлулық ,жанымызға тыныс береді .

Дұрыс айтасыңдар .Су- біздің тәнімізге азық , тазалық ,жанымызға тыныс , сұлулық береді . Су болмаса өсімдік өспейді , ал өсімдік өспесе , таза ауа да болмайды .Таза судың болмауы біздің денсаулығымызға зиянын келтіреді .

Ойша бұлақтың мұздай , мөлдір суынан қанып ішіп , ары қарай жүреміз.

Келесі «Спорт» аялдамасы .

Спорттың қандай түрлерін білесіңдер ?

Өздерің қандай спорт үйірмесіне барасыңдар ?

Спортпен айналысқан адам қандай болады?

Спорт - белгілі ережелер немесе дәстүрлерге сай көбінесе жарыс күйінде

өтетін әрекет. Адам баласы спортпен денсаулығын жақсарту , моральді және затты қанағаттану , өзін-өзі дамыту үшін шұғылданады .

Балалар , осы спортқа байланысты әлемдік дода өтті , ол қалай аталады ?

Қай елде өтті?

Қазақ елінің туын көкке желбіретіп , әнұранын шарықтатқан қандай спортшыларды білесіңдер?(жауаптар)

(Лондон олимпиадасында жүлделі орындарға ие болған спортшылар жайында суреттерін көрсете отырып , қысқаша шолу жасау .)

«Ұзақ өмір сүргің келсе - денсаулығыңды күт , спортпен шұғылдан» дегендей,

спортпен қазірден айналысыңдар. Мүмкін ертеңгі еліміздің даңқын шығарар

спортшылар сіздердің араларыңызда отырған шығар.

Спортпен айналысқанда біз күш жұмсаймыз. Күшімізді қайта қалпына келтіру үшін бізге не керек ?(тамақ)Ендеше келесі аялдама «Ас-адамның арқауы»

Ал қалай тамақтану керек ? (жауаптары )

Дұрыс . Тиімді уақытылы ,дұрыс тамақтану керек . «Ас-адамның арқауы» деп бекер айтпаған .

Дұрыс тамақтанудың маңызы қандай ? (күш-қуат береді ,дәрумендер ,ағзаға пайдалы )

Құрамы дәрумендерге бай , ағзаға пайдалы тамақ ішіп , бойымызға күш-қуат жинап саяхатымызды ары қарай жалғастырамыз .Міне , «Жақсылық кені» аялдамасына келдік .

Жақсылық айтып басқаға ,

Ортаға ойды салғайсың

Тек мақтанба , дасқанба

Сұлу жанды болғайсың .

Жақсылық жасау дегенді қалай түсінесіздер ? (көмектесу , жанашыр болу , жақсы сөз , жақсы іс , жақсы ой т.б.)

Балалар,жаны сұлу адамды жақсылық кені дейді, ол жақсы іс - әрекет жасап,жақсы сөз сөйлейді.

Қорытынды:

Міне біз «Денсаулық әлемі» еліне жеттік.Бұл елде салауатты өмір салтын ұстанатын,жаны да, тәні де сұлу, ұзақ өмір сүретін ,жаман әдеттерден бойын аулақ ұстайтын адамдар өмір сүреді екен.

Егер бүгінгі сабағымызда үйренген жақсы қасиеттерді,іс - әрекеттерді үнемі

есімізде сақтап,күнделікті дағдыға айналдырсақ,біз де осы елдегі адамдардай мықты,шымыр,ойы таза,жаны сұлу,көңіл - күйі көтеріңкі,салауатты өмір салтын ұстанатын азаматтар болып өсеміз.Үнемі таза ауа,спорт,су,дұрыс тамақтану,тазалық,жан сұлулығы,жақсы сөз т.б. сияқты қасиеттермен дос болайық.Алдымыздағы парақшаларға әдемі тілектерімізді жазып,тақтаға ілейік. Міне ,жер бетіне жылуын,шуағын шашқан мейірімді күнге айналды.

Мейірімді күн анадан бойымызға мол жылуды ала отырып,сабағымызды әдемі өлең жолдарымен аяқтайық.

Денсаулық - бар байлығың басыңдағы,

Жайнаған өміріңнің жасыл бағы.

Қастерлеп мәпелесең ,аяласаң,

Бойыңдағы кетпес қуат жасыңдағы.

Сау болыңыздар!

Тақырыбы: Алтын күз

Мақсаты:

1. Оқушылардың күз мезгілі туралы түсініктерін кеңейте түсу; күзді басқа жыл мезгілдерімен салыстыра отырып, айырмашылығын ажырата білу;

2. Оқушылардың сахналық мәдениетін қалыптастыру; тұлғалық қасиеттерінің дамуына ықпал ету;

3. «Еңбек түбі - береке» деген халық даналығының дұрыстығын көз жеткізу.

1 - жүргізуші: Армысыздар, ұлағатты ұстаздар!

2 - жүргізуші: Бармысыздар, жадыраған жас достар!

1 - жүргізуші: Уа, халайық,

Мұнда назар салайық!

Мерекесі халықтың

Алтын күзге арналған

Кешімізді бастайық..!

2 - жүргізуші: Армысың сары алтындай Алтын күзім»

Күн нұрын төккендей боп жапырағың.

Қарсы алып біз өзіңді тұрмыз міне,

Алтын күз деп өзіңе айдар тағып.

Алтынай: Күз - жазира даланың дархан дастарханы. Күз дегеніміз - байлык, молшылық. Күз дегеніміз - қауырт еңбек кезеңі. Олай дейтініміз, бұл мезгілде жеміс - жидек, астың пісіп жетілуі, күзде малда, аң мен құстарда қоңданып, семіреді. Күзде қыс қамы жасалады, сондықтан адам да, жануарлар да, өсімдіктер де қысқа әзірлік жасайды.

Альбина: Берекесін сыйлауға

Өлкемізге күз келді

Жемістерін жинауға,

Шақырады біздерді.

Мөлдір: Нағыз Алтын күз - қыркүйек айы. Қыркүйек - ерекше ай. Жалпы алғанда біз үшін күз дегеніміз - мереке, күз дегеніміз - береке.

Ерғанат: Алтын нұрдай тамшылап.

Жапырақтар төгілді

Біздің өмір таң шуақ

Біздің өмір көңілді.

Әділер: Дала біткен жайдары

Құлпырыпты, түлепті,

Ақ бидайды айдарлы

Жапан түзге кім екті.

Әлібек : Диқан бабаң екті де,

Еңбектен еш қайтпады.

Алдыңа кеп төкті де

Нанды үйіп тастады.

Хурсанд: Қызыл қырман басында,

Ақ бидайды сапырған

Диқандардың қасында

Күз есепші отырған.

Әділер: Ұшты талдан жапырақ,

Сары көбелек секілді

Аспанда жай шатырлап,

Тамшы жерге секірді.

Ойын:

1) Күз мезгілінде туған балалар.

2) Жапырақ жинау.

Мынау бақ. Онда әр түрлі жеміс ағаштары өседі. Олар: алма, алмұрт, шабдалы, алхоры, жүзім, шие, жаңғақ. Жаз бойы ағаштарды күтіп, суарады. Күзде жемістері піскеннен кейін жинап аламыз. Алма, алмұрт, шабдалы, жүзім, шие тәтті жемістер.

Ерғанат: Біздің бақшада картоп, сәбіз, орамжапырақ, пияз, қияр, қызанақ өседі. Біз жазда оларды күтеміз. Күзде жинап аламыз.

Әлібек: Мен қиярмын, қиярмын,

Дәмділікті жиярмын.

Салаттардың сәнімін

Жеп көрші қане, дәмдімін.

Алтынай: Менің атым - қыркүйек, күздің бірінші айымын. Молшылықтың, байлықтың айымын. Ал, балалар, мен туралы не білесіңдер?

Хормен: 1 - қыркүйек - Білім күні.

22 - қыркүйек - Тіл мерекесі.

Альбина: Оқуға алғаш келгенде

Болсын деп білім серігім

Қиялым қанат бергенде,

Жүзбек боп ғылым теңізін

Қарсы алды күліп мектебім

Тұр екен дайын партасы

Бақытқа мұндай жеткенім

Алтын күздің арқасы.

Мөлдір: Күзім - ау, күзім - ау,

Мінезің бұзық - ау,

Жаңбырың сіркіреп,

Келгенің қызық - ау.

Бау - бақша тосады

Тосады, достарым.

Дастархан толған дәм,

Жайдары аспаным

Ойнаймыз, күлеміз,

Достықты білеміз.

Әлібек: Менің атым - қазан. Күзгі жиын - теріннің соңғы айымын, еңбекқор елді той - думанға кенелтемін. Менде қандай мерекелі күндер бар?

Оқушылар хормен: Қазан айының алғашқы жексенбісі - Ұстаздар күні.

Қарттар күні, сабантой.

Хурсанд: Мұғалім - ұстазысың балалардың,

Болашақ ғалымдардың, даналардың,

Өмірде сенің алар орыныңды

Бірі де жеткізе алмас бағалардың.

1 - жүргізуші: Міне, балалар, әр мезгілдің өзіне тән ерекшелігі бар.

2 - жүргізуші: Еңбекті талап ететін күз мезгілі бізді тәтті тағамдармен байытады.

1 - жүргізуші: «Еңбек етсең емерсің» деген осы.

2 - жүргізуші: Көңіл қойып тыңдағандарыңызға рахмет!

Тақырыбы: Мәңгілік елдің-мәңгілік тілі

Мақсаты: Ана тілінің қадір - қасиетін ұғындыру, ана тілі ақыл - ой дамуының және барлық білімдердің негізі екенін дәлелдей түсіндіру.

Көрнекілігі: Нақыл сөздер. Қ. Жұмадилов «Қазақ тілі - өзінің даласындай кең пішілген жайдары да жалпақ тіл.»

Барысы:

1. Ұйымдастыру.

Кіріспе сөз: «Қазақ тілі - рухани байлығымыздың қайнар бұлағы» деп бекер айтылмайды. Қазақ елінде, қазақ жерінде қазақ тілі өркендеуі тиіс. Оған қазақ халқының ұрпағы ғана емес, Қазақстанды мекендеп жатқан барлық халық үлес қосуы тиіс. Ол үшін ана тіліміздің қадір - қасиетін өзіміз білуіміз, дәріптеуіміз, насихаттауымыз керек.

2. Негізгі бөлімнің 1 - кезеңі /Тіл туралы бірнеше мақал - мәтел, нақылдардың мәнін ашу/

«Тіл сыйлы етер, құтты қылар, өсірер,

Бас та жарар, қадір - құтты өшірер...» /Жүсіп Баласағұни./

1 - оқушы: «Тілден қымбат қазына жоқ»

Ертеде бір қария дүниеден өтерінде ұлына қымбат қазына қалдырғанын айтып кетеді. О дүниелік болған әкесін арулап жерлегеннен кейін, ұлы қазынаны іздеуге шығады. Ауланы, үйді түгел қопарып, әкесі аманаттаған байлықты таппақшы болады. Қарамаған жері қалмай, ауылдың үлкен адамына барып, бар жайды айтады.

- Балам, босқа әуре болыпсың. Әкең өз ана тілін ерекше қастерлеген, сөзге шешен, дуалы азамат еді. Оның артқыға, ұрпақтарына қалдырған құдіретті қызыл тіл болатын. Ел ішіндегі, халық аузындағы сол қазынаны құрметтеуді аманаттаған екен. Өйткені, тілден қымбат қазына жоқ,- депті ақсақал.

2 - оқушы: «Ғалымның хаты өлмейді»

Әз Жәнібектің 62 биі болған екен. Бір жолы хан билеріне «Дүниеде не өлмейді» деп сұрақ қойғанда, бір нөкері былай депті:

Ағын су өлмейді,

Асқар тау өлмейді,

Аспанда ай мен күн өлмейді,

Әлемде қара жер өлмейді.

Сонда Жиренше шешен оған қарсы шығыпты:

Ағын судың өлгені -

Алты ай қыста қатқаны.

Асқар таудың өлгені -

Басын бұлттың жапқаны.

Ай мен күннің өлгені -

Еңкейіп бара батқаны.

Қара жердің өлгені -

Қар астында жатқаны.

Ажал деген атқан оқ,

Бір Алланың қақпаны.

Дүниеде не өлмейді?

Жақсының аты өлмейді,

Ғалымның хаты өлмейді.

3 - оқушы: «Шаршы топта сөз бастау қиын».

Бір күні жиынның ортасында отырған Досбол шешеннен біреу:

Қол бастау қиын ба?

Жол бастау қиын ба?

Сөз бастау қиын ба?- деп сұрайды.

Сонда Досбол:

- Қол бастау қиын емес,

Көк найзалы ерің болса,

Жол бастау қиын емес,

Соңыңа ерген елің болса.

Бәрінен сөз бастау қиын,

Тауып айтсаң мереке қылады,

Таппай айтсаң келеке қылады!- деген екен.

4 - оқушы: «Сөз тапқанға қолқа жоқ».

Ертеде Шамар және Зұлқаш атты екі адам бір ауылда тұрыпты. Шамар сөзге шебер, пысық жігіт болса керек. Ал Зұлқаш жуас, бостау жігіт екен. Ол заманда жер дауы, ру таласы толастаған ба? Бір күні ауыл жігіт тері жорыққа аттанып бара жатады.

Сонда Шамар: Басқамыздың аттануымыз дұрыс - ау, осы Зұлқаш не бітірем деп бара жатыр екен?- депті. Соны естіген Зұлқаш: Шамар - ау, сені бірнәрсе білетін жігіт пе десем, еш нәрсе білмейді екенсің. Атысып жатқан жау сенің Шамар, менің Зұлқаш екенімді қайдан айырсын?- депті. «Әй, сөз тапқанға қолқа жоқ» деп жігіттер ду күлісіп, атқа қоныпты.

5 - оқушы: «Аңдамай сөйлеген ауырмай өледі».

Жастайынан тапқыр сөзімен аты шыққан Бөлтірік ақын бірде ауыл аралап жүріп, бір бектің үйіне түседі. Бек Бөлтіріктің киген киіміне тыжырына қарап тұрып, оны бір мұқатпақ оймен:- Е, Бөлтірік, асығып киіне әйелдерше киімнің бірі ұзын, бірі қысқа ғой?- депті. Бөлтірік бектің сұрағына шамданбай, сабырлы кейіпте:

- Ай, Бәке - ай! Нені сұрайсың. Ұл өскен соң ұл киінді, қыз өскен соң қыз киінді. Мен олармен жарысайын ба? Ұзын болса ұлымдікі, қысқа болса қызымдікі шығар,- деп жауап қатыпты. Бек перзентсіз екен. «Аңдамай сөйлеген ауырмай өледі» деген ғой. Ұялғаннан қып - қызыл болған Бек:- Саған дауа жоқ екен, Бөлтірік,- деп теріс айналып жүріп кетті.

6 - оқушы: «Тіл тас жарар, тас жармаса, бас жарар»

«Ақтабан шұбырынды, алқа көл сұлама» деген жұртшылық болып, ел шұбырғанда, малдың ішіндегі семізін сойып, ел жей берген екен. Сонда бір көк ала бие он бес ауылда асырауға жарапты. Биеден бір сауғанда, бір үлкен өнек сүт шығады екен. Иесі «көз тиеді, тіл тиеді»,- деп сайдан - сайға жасырып, байлап жүріп сауады екен. Бір күні биесін сауарда көз ұшына төрт кісі көрінеді. Сол кісілер келіп жеткенше, биесін сауып үлгере алмапты да көнектің ішіне «тіл болсаң, тасқа ти»деп бір қара тасты салып жіберіпті. Әлгі жолаушылар амандасып болғаннан соң:

- Мана біз көз ұшында көрінгеннен бие сауып отыр едің, манадан сауғаның көл болып ағарлық болды ғой,- деп таңданады. Иесі:- Биемнің жуырда иімейтін жаман мінезі бар еді, сіздердің алдарыңызда ғана зорға иіді,- деп жауап береді.

Кісілер кетісімен сүтті сабасына құйса, көнектің түбіндегі қара ас төртке бөлінген екен. «Тіл тас жарар, тас жармаса, бас жарар»,- деген сөз осыдан қалса керек. Егер тас салмағанда, биеге кәдік болары сөзсіз.

7 - оқушы: «Аталы сөз ақымақ тоқтамайды».

Әмір Темір Үндістанға барған сапарында сол жердің өнерпаздарын шақыртып алып: «Осы шаһардағы асқан бір сазгер бар дегенді естігенмін»,- дейді. Шабармандар бір соқырды Әмірдің алдына алып келеді. Сазгердің өнеріне әбден риза болған патша оның есімін сұрайды. Сазгер «Атым - Мемлекет»- деп жауап береді. «Мемлекет те соқыр бола ма екен»- дейді патша жымиып. Сонда зағип сазгер: «Егер мемлекет соқыр болмаса, ақсақты үйіне кіргізбес еді»- депті. Сазгердің сөз тапқырлығына риза болған Темір оған көп сый - сияпат беріп, шығарып салады. Атағы жер жарған қаһарлы Ақсақ Темір де аталы сөздің қадірін танып, жүйелі сөзге тоқтай білген екен.

3. Қорытынды сөз

Тақырыбы: Көше ережесі тарихы

Мақсаты.

1. Көшеде жүру тәртібі туралы білімдерін тиянақтау, жинақтау.

2. Көше тәртібін әрдайым сақтауға, қиын жағдайларда дұрыс шешім таба білуге тәрбиелеу, құқықтық тәрбие беру.

3. Оқушылардың ой - өрістерін, жан - жақты білімдерін дамыту.

Көрнекілігі: интерактивті тақта, суретті тест, "Жол белгілерін еске түсірейік" лото ойыны, блиц - турнир сұрақтары «Бағдаршамды сыйлаңдар» сөзжұмбағы, бағдаршам макеті, сигналдық белгілер, оқушылар шығармашылығы (салған суреттері), "Бағдаршам" қабырға газеті, «Бағдаршам» мультфильмі.

Әдіс - тәсілдері: сұрақ - жауап, топпен жұмыс, ойын, эссе жазу, оқушылардың шығармашылығы - салған суреттері.

Түрі: сайыс сабақ

І. Ұйымдастыру. Зал шарлармен, көшеде жүруге байланысты стенд, суреттер, нақыл сөздермен безендірілген. Музыка ойнап тұрады. Жол полициясынан, «Нұротан» партиясынан қонақтар келіп қатысты.

ІІ. Қызығушылығын ояту.

Сұрақ - жауап.

- Балалар көшеде жүру ережесін білу бізге не үшін керек?

- Жиекжол деген не?

- Жаяуға қай жермен жүруге болмайды?

- Көшеде жүру тәртібін кім басқарады?

- Бағдаршам туралы не білесіңдер?

Бағдаршам макетін киген оқушы және бағдаршамның үш көзін ұстаған төрт оқушы ортаға шығып, тақпақтар айтады.

Қызыл көзі

Мен көзімді ашқанда,

Ешқашанда баспа алға.

Орныңда тұр қозғалма

Ереже бұл "Сен тоқта!"

Сары көзі

Мен көзімді ашқанда,

Қарап қалма аспанға.

Жүруге әлі болмайды,

Дайындықты сақтайды

Жасыл көзі

Мен көзімді ашқанда,

Көліктер саған тоқтайды.

Ережені білгендер,

Өтуге еш қорықпайды.

Бағдаршам

Жолды кесіп өтерде,

Сол жағыңа қарайла,

Жарты ортаға келгенде

Оң жағыңа қарайла

Білгеніңді басқаға

Үйрете жүр, жарай ма?

ІІІ Топқа бөлу.

Оқушылар бағдаршамның түстеріне сәйкес қызыл, сары, жасыл түстерді таңдап, топқа бөлінеді.

1 - топ - «Қызыл»

2 - топ - «Сары»

3 - топ -«Жасыл»

ІV Сайыс кезеңдері.

1 - сайыс "Кім шапшаң?"

Суретті тест тапсырмаларға жауап береді. Интерактивті тақтадан үш топқа үш суретті тест көрсетіледі. Топ оқушылары кезекпен жауап береді.

2 - сайыс Блиц - турнир сұрақтары

Қызыл

1. Жаяу жүргіншілер қандай жерлермен жүреді?

2. Жол бойында балалардың ойнауына қатаң тыйым салынған себебі неліктен?

3. Жолды неге тек жол өткелдерінен қиып өтуге тиіспіз?

Сары

1. Жол өткелінен жүгіріп өтуге бола ма?

2. Жол жиегінде тұрған автобус, троллейбус, т. б. көлік түрлерінің қай

жағынан өтуге болады?

3. Бағдаршам жарықтарының қызметі қандай?

Жасыл

1. Велосипедпен неше жастан бастап жолмен жүруге болады?

2. Бағдаршам қойылған жол өткелі қауіпті ме, әлде бағдаршам қойылмаған жол өткелі қауіпті ме?

3. Жол бойында тоқтап тұрған көлік неліктен қауіпті?

3 - сайыс "Жол белгілерін еске түсірейік" суретті лото ойыны

Әр топқа лото ойыны таратылады. Жол белгілерін дұрыс тапса, жол ережесіне байланысты мазмұнды сурет құрастырылады. Ойынның мақсаты: жол белгілерін еске түсіру, шатастырмауға үйрету.

А) Ескерту белгісі

Қып - қызыл үшбұрыш

Ескерту белгісі мен болам.

Қауіптен сақ бол деп

Сәт - сапар жолдаған.

Ә) Тыйым салу белгісі

Қызылмен боялған шеңберім аумақты,

Тыйымшыл белгімін, қаталмын, салмақты.

Мен тұрған жерлерде хақың жоқ жүруге

Қауіп бар бағдарла, көз салып жан - жаққа.

Б) Нұсқау белгісі

Баратын жерінің бағыты тұрағым,

Үн - түнсіз жол сілтеп, жол нұсқап тұрамын.

Күндіз де, түнде де от болып жанады,

Көк түске боялған төртбұрыш шырағым.

4 - сайыс "Кім тапқыр?" Сөзжұмбақ сайысы

Әр топқа сөзжұмбақ жазылған үлестірмелі материал таратылады. Сөзжұмбақты дұрыс шешкенде «Бағдаршамды сыйлаңдар» деген сөз шығады. Сұрақтары мен суреті интерактивті тақтада көрсетіліп тұрады.

ІV Ой толғаныс

Үй тапсырмасы. «Жол тәртібін білейік, есен - аман жүрейік!» тақырыбында жазған эссе - шығармаларын оқыту.

V Жолда жүруге байланысты «Бағдаршам» мультфильмін көріп тамашалау.

Әрдайым жол тәртібін есте сақтап, көшеде сақ жүрейік!

VІ Қорыту, марапаттау.

Қазылар алқасы сайыстың қорытындысын шығарып, жеңіске жеткен «Жасыл» тобын құттықтап, мақтау қағазын табыс етті.

Жол полициясынан келген қонақтарға сөз берілді. Оқушыларды жеңістерімен құттықтай отырып, жол ережелеріне байланысты әкелген түрлі бейнематериалдар мен мультфильмдерді сыйға тартты. Жол тәртібіне байланысты сұрақтар қойып, өмірден мысалдар келтірді.

Тақырыбы: "Нан қайдан шығады?".

Мақсаты: "Нан қайдан шығады" деген ертегіні оқып беріп балаларға түсіндіру барысында сөздік қорларын, сөйлеу мәдениетін, ойлау қабілетін дамыту. Нан туралы түсініктерін тереңдету. Еңбекті бағалап, адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру.

Көрнекіліктер: суреттер.

Әдіс - тәсілдері: түсірдіру, әңгімелеу, көрсету.

Тәрбие жұмысының барысы.

Ұйымдастыру кезеңі.

- Сәлеметсіңдер ме балалар?

- (Балалар жауабы) Сәлеметпіз.

- Қазір бізде көркем әдебиет сабағы. Сабаққа қажетті құрал - жабдықтарды алып оқушы ережеге сай отырамыз.

Психологиялық сәт.

Нан қоқымын шашпаңдар,

Жерде жатса баспаңдар.

Теріп алып қастерлеп,

Торғайларға тастаңдар.

Дастарханға нан қайдан келеді?

Күзде бидай орылып, жиналып, машинаға тиеліп, ұн тартатын заводқа әкеледі. Онан соң наубайхана неше түрлі нан пісіреді.

Қайдан келдің, бауырсақ

Дастарханда шашылып,

Жатты аппақ бауырсақ.

Бауырсаққа қызығып,

Қарап тұрып көзін сап:

- Қайдан келдің, бауырсақ? - деп сұрады қуыршақ.

- Дүкеннен келдім нан сатқан, деді оған бауырсақ.

- Дүкенге келдің қай жақтан?

- Наубайдан келдім нан жапқан.

- Наубайға келдің қай жақтан?

- Диірменнен келдім ұн тартқан.

- Диірменге келдің қай жақтан?

- Даладан келдім кең жатқан.

Жер анам менің көсілген,

Диқандар мені өсірген.

Сұрақтар бойынша жұмыс.

- Нан туралы не білесіңдер?

- Нан қайдан пайда болады екен?

- Нан қандай тағам?

- Нанмен ойнап, аяқ астына басуға бола ма?

Нан қайдан шығады? (Ертегі)

Бір күні Тышқан нан дүкеніне кіреді. Сөреде жаңа піскен сап - сары бөлкелер үйіліп тұр екен. Піскен нан исіне қызыққан Тышқан тұмсығын жыбыр - жыбыр тартты. Төмендегі бір бөлкені кеміре бастады. Осы кезде күзетші келіп қалды. Тышқан зып беріп, тысқа атып шықты. Бірақ алысқа ұзамады. «Апырай, қайдан шықты екен осыншама нан. Біліп алып, шыққан жеріне кірсем, ә!» - деп қызығып кетті. Тышқан тесіктен сақтана сығалады.

- Нан, нан сен қайдан шықтың? - деді сыбырлады.

- Сатушыдан сұра, - деді Нан

- Сатушы, сатушы, нан қайдан шығады?

- Наубайшыдан сұра, - деді.

Тышқан тымпыңдап наубайханаға келді. Диірмен тасы тынымсыз шыр көбелек айналды.

Екі адам ұн тартып тұр. Ұн төгіліп аққан бұлақша құйылып жатыр. Көзді ашып жұмғанша қап - қап ұн дайын болады. Тышқан иненің көзіндей танауын тыржитып, таңдана қарап тұрды да:

- Диірменші, диірменші, нан қайдан шығады? - деп сұрады.

- Комбайыншыдан сұра, - деді қырманшы қарт.

Тышқан далада егін орып жатқан комбайыншыға келеді. Қалың егін теңіздей толқиды. Комбайн тоқтар емес, ілгерілеп барады. Сабанын бір бөлек, топанын бір бөлек шығарып тастады. Торсықтай ақ бидайды астауына құйып алып барады. Тышқан шіңкілдеп:

- Комбайыншы, комбайншы, нан қайдан шығады? - деп сұрады.

- Көктемде тракторшы жер жыртып, сеялкашы тұқым себеді. Егіншілер оны күтіп баптайды. Көп еңбек сіңіреді. Міне, мынау қалың астық - сол көп еңбектің жемісі. Нан еңбек арқылы табылады, - дейді комбайыншы.

- Ой, мұның - азап қой. Мен шалқайып жатып - ақ нан таба беремін, - деп қутың - қутың етті Тышқан.

- Әне мысық келе жатыр, - деді комбайыншы. Сол - ақ екен Тышқан бір ескі інге зып берді.

- Ертегі не туралы айтылған?

- Тышқан нанның шыққан жерін неге іздемекші болды?

- Ол қайда барды?

- Тышқан кімнен қорықты?

- Неге қорықты?

Өлең оқып жаттау.

Нанда өмірдің иісі мен дәмі бар,

Нанда адамның еңбегі мен ары бар.

Нан өмірдің ана сүті, арқауы,

Нансыз жерде қай өмірдің сәні бар.

Мақал - мәтелдер.

"Ас атасы - нан".

"Нан бар жерде ән бар".

"Нан - тіршілік көзі".

Нан туралы тыйым сөздер.

Нанды бір қолмен үзбе.

Нанды жерге тастама.

Қорытындылау.

Тақырыбы: Біздің Елбасымыз

Мақсаты: 1.қазақ халқының тұңғыш президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың өмір жолы, туып-өскен, оқып білім алған, қызмет еткен жерлері туралы мағлұмат беру;

2.елбасының өмір жолынан үлгі ала отырып Отанын, халқын сүюге, ержүректілікке, азаматтыққа, патриоттық сезімге тәрбиелеу;

3.шәкірт жүрегінде елбасына деген сүйіспеншілік сезімін ояту, құрметтеу.

Көрнекілігі: слайдтар көрсету, үнтаспа, шарлар, суреттер, буклет «Нұрсұлтан Назарбаев-тұңғыш президент» Біздің Елбасымыз-Н.Ә.Назарбаев

Тұманбай Молдағалиев «Есіл ер»

1-оқушы:

Сөйлесіп бір жүрген қай сөзінде де халықты биік қоясың,

Халықпен бір ашығасың да, халықпен бірге тоясың.

Жастықтың жалын шақтарыменен бірге айтып арман әндері,

Қазақстанның бақтарыменен бірге жапырақ жаясың.

2-оқушы:

Халықтың мұңы мұңдайтынын да, халықтың жыры жырлар жыр,

Көкірегіңде көнермей әлі өткен де кеткен жылдар жыр,

Соңына ердік сол ғана бізді жеткізеді деп бақытқа,

Бақытқа баста байтақ еліңді, бақытсыздықтан құр қалдыр.

3-оқушы:

Нұрсұлтан бар деп нұрыңа сенің шомылғандай боп жүрем мен,

Бейнеңді көрсем беймезгіл кезде қабағымды ашам түнерген.

Сүйеміз сені, санамыз, сөніп қалмай тұрғанда сүйеміз,

Алланың бізге бір өзі сеніп өкілісің сен жіберген.

4-оқушы:

Жесірге пана, қашанда қамқор боп жүрсің жетімге,

Ананың тілі, баланың тілі сөйлей білесің не тілде.

Қалам тербесек жүрек берді есеп басынан өткен жылдарға,

Саған сенбесек, кімге сенеміз осынау жердің бетінде...

Ән: «Жан аға»

5-оқушы:

Н.Назарбаев-бәрінен бұрын өз міндетін, өз тағайындалуын терең сезінетін, үлесіне тиген міндетті жауапты әрі қажырлықпен атқаратын адам.Ол әр қадамын шын мәнісінде өте мұқият есептейді: ол үшін саясатшы болу-бойға біткен дарынмен қатар күн сайынғы аса ауыр жұмыс және өмір дағдысы.

Бірінші қатарда солдан оңға қарай інісі- Сатыпалды, апасы Әнипа. Екінші қатарда Нұрсұлтан Назарбаев, анасы- Әлжан, әкесі-Әбіш. Үшінші қатарда ағасы - Болат Назарбаев, нағашы апасы.

6-оқушы:

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 6-шілде 1940 жылы Алматы облысы Қаскелең ауданындағы Шамалған ауылында туған.Балалық шағы кейде айта беретініміздей таршылық жағдайда өтті.Үлкендердің мал бағуына, бау-бақша өсіруіне көмек көрсету керек болды, шөпшек теріп, отын жарды.Өзі еске алғандай, өсірген аз-маз өнімдерін сатып, үй-ішіне қажетті заттар алу үшін есек жеккен арбамен жақын маңдағы теміржол стансасына бару дегенің керемет мереке саналған.Мектепті жақсы оқып, жақсы білім алды.Ата-анасын қатты құрмет тұтты.

7-оқушы:

Ол ерте есейді, орта мектепті бітіре салысымен Кеңес Одағындағы аса ірі Қарағанды металлургия комбинатының көлемді құрылысына аттанды.Құрылыста біраз еңбек еткеннен кейін бір топ қазақстандықтармен Украинаның Днепродзержинск қаласына барып металлург -жұмысшы мамандығын меңгерді.Бұл шойын құюшы, домна пешінің көмекшісі жұмыстарын атқарды, ал кейінірек инженер дәрежесіне көтерілді.

8-оқушы:

Сол жылдары оның басшылық қасиеттері жарқырап көрінді.Қалалық, облыстық және республикалық көлемде басшы органдарда жауапты қызметтер атқарды.Металлургиялық комбинатында партком хатшысы, Теміртау қалалық, Қарағанды облыстық және республикалық партия ұйымдарында экономикалық салаға жауап беретін хатшы болды.

9-оқушы:Ол Қазақстан Үкіметін басқарғанда 44 жаста болды.Осылайша оның саяси өмірбаяны басталады.

10-оқушы.1991 жылы 1-желтоқсанда республика жұртшылығы тұңғыш рет Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевты Республикамыздың Президенті етіп сайланды.

11-оқушы:1991 жылдың 16 желтоқсанында Қазақстан Республикасы Жоғарғы сессиясы «Тәуелсіз демократиялық және құқылық мемлекет» деп жариялады.

12-оқушы:1992 жылы 4-маусымда жаңа мемлекеттік рәміздер Елтаңба, Ту, Әнұран бекітілді.

Елтаңба авторлары:Жандарбек Мәлібекұлы, Шотаман Уәлиханов.

13-оқушы: Шаңырақ -Отан отбасынан басталады.ортақ шаңырақ биік, босаға берік болсын деген мағынаны, ал уықтар -үлкен үйдің уықтарын шын ниеттерімен қосыла танытқан елшілес ел жұртқа да бай, қуатты тілеймін дегенді білдіреді.Ай мүйізді, алтын қанатты қос пырақ-арыстанның жүректілігін, қыранның қырағылығын, өгіздің қара күшін, еліктің шапшаңдығын, қырмызы қызыл түлкінің жауын жер соқтырар айлакерлігін білдіреді.Бес бұрышты жұлдыз «Бағымыз ашылып, жұлдызымыз жарқырай берсін» деген асыл арманды арқалап тұр

14-оқушы:Мемлекеттік Ту-1992 жылы 4-маусымда қабылданып, 6-маусымда күшіне енді.Тудың ортасында шұғылалы күн, оның астында қалықтап ұшқан қыран бейнеленген, ішкі бұрышты көгілдір матаның сол жағында қызыл өрнегі бар.Жалаудың ұзындығы -2 метр, ені-1метр.Жалаудың жобасын жасаған -суретші Шәкен Ниязбеков.

15-оқушы:1993 жылы 15-қарашада Қазақстан Республикасының Ұлттық ақшасы -Теңге айналымға енді.

Ақшам шықты өзімнің тұңғыш рет,

Білдім дербес елімнің үлгісі деп.

Бейнеленген хан, ақын, ғалымдарым,

Беттерінен көз тартып тұрды сурет.

Теңдікті айтып тұр аты теңге деген,

Құт-береке болшы бір елге келген.

Өз туы, елтаңба, әнұраны бар

Айтындаршы, енді елім кем де неден?

16-оқушы:

1995 жылы 28-қаңтарында тәуелсіз ҚР - ның тұңғыш «Ата Заңы» қабылданды.

«Ата Заң»

Азат елдің басталған айқын жолы тәрізді,

Ата Заң деп аталған Конституциямыз бар біздің.

Ата Заңмен бекіткен дербестігін еліміз,

Ата-баба мұра еткен, тұтастығын жеріміз.

Халық сенген заңымыз әділдікті қолдайды,

Жақсарсын деп хәліміз адам құқын қорғайды.

Дейді заңы мемлекет үлкенге де, балаға:

"Оқу оқы, еңбек ет, кәсіп жаса қалаған!"

Әрбір бабы маңызды, әр көңілдің жыры бір,

Бізде 30 тамыз - Ата Заңның күні бұл.

Ермек Өтетілеуұлы.

17-оқушы: Астана-ҚР-ның саяси, әкімшілік және мәдени орталығы. Елбасы-Н.Назарбаевтың жарлығына сәйкес 1997 жылы мұнда бұрынғы астанамыз Алматыдан Республиканың басшы орындары Президент кеңесі, ҚР-ның Үкіметі және Парламент көшіп келді.Еліміздің басқару жұмыстары осы жерден жүзеге асырылады.

18-оқушы: 1998 жылы 10-маусымда жаңа астананың ресми тұсау кесері болды.Қала Есіл өзенінің оң жағалауында Сарыарқаның солтүстік бөлігінде орналасқан.

Көтереді шаңырақ Астанам асқақ,

Жаңарып қалам, жасарып далам!

Басыңнан серпі бодандық жүгін,

Кетпейді ойдан Отандық ұғым.

Арыстан жүрек, айбынды елім,

Таниды сені бар әлем бүгін.

Ән: "Астана - бас қала"

19-оқушы: 2006 жылы 7-қаңтарда әнұран қабылданды.

Егемен елім әнұраны жанарды,

"Менің Қазақстаным" жер жүзіне таралды.

(Әнұран айтылады)

20-оқушы: «Елбасына»

Ауыр күнді артымызға тастауы -

Қиын сәтте қиындықтан қашпауы.

Тілім, дінім, ұлтым қайта көгерген,

Елбасымыз Нұрағаңның бастауы

Туды ұстап тура жолға түсіріп,

Жас Отанның өмірін де түсініп,

«Елім, жерім» деп ұрандап тайсалмай,

Бір керемет жасады-ау кісілік!

21-оқушы:

Елбасымыз саған мәңгі разымыз,

Үлкен-кіші, ағайындар - бәріміз.

«Ұлтым, елім» деп қайғырған ұлы жан,

Сіз біздердің піріміз де, әніміз.

22-оқушы:

Халқым айтқан жер көтерер ел даңқын,

Елім айтқан ел көтерер жер даңқын.

Президентім, елбасы, аман болғай,

Мәңгі жаса, жас қазағым, өр халқым!

23-оқушы: Төле би сөзімен сынып сағатымызды аяқтаймыз.

Уа, халқым, сөз қадірін білесің.

Жаңбыр жаумаса, жер жетім,

Басшысы болмаса, ел жетім.

Көсіле шабар жерім бар,

Тау көтерген елім бар.

Қол бастайтын ерім бар,

Атадан қалған сара жолым бар.

Барлығы:«Осы тәуелсіз еліміздің намысын қорғайтын, бүгінімізді ертеңіне жалғайтын, қазақ елінің ертеңі, болашағы үшін жауап беретін ұрпақ екенімізді сезінеміз»

Ән: «Елім менің» (сөзі: Н.Назарбаев, әні: Б.Тілеуханов

Тәрбие сағатының тақырыбы:Сәлем-сөздің анасы

(тәрбие сағаты)

Тәрбие сағатының мақсаты:

Оқушыларды әдептілікке баулу, амандасуды үйрету. Сыйлауды, кішіні құрметтеуді, ана тілін ардақтауды,халықты, салт-дәстүрді құрметтеуге үйрету.Оқушылардың өзін-өзі басқару дағдыларын қалыптастыру, оқушы танымын, ақыл-ойын сөйлеу мәдениеті, әдеби шығармашылық қабілетін, ізденушілік қабілеттерін дамыту. Оқушыларды имандылыққа адамгершілікке,әдептілікке тәрбиелеу

Көрнекілігі: Мақал-мәтел жазылған слайдтар, і.

Барысы:

1/ Мұғалім сөзі

Қызығушылықты ояту.

Оқушыларға сұрақ қою.

1. Сен бір жұмыспен көршіңе келдің. Есік ашқан кісіге алдымен не деу керек?

2. Ассалаумағалейкум!

Сәлеметсіз бе?

1. Сенің үйіңе қонақтар келді. Кіріп келген адамға не дер едің?

2. Саламатсыз ба? Қош келдіңіз!

Атамыз қазақ «Сәлем - сөздің анасы» деп сәлемдесуге үлкен мән берген. Сәлем- арабтың «тыныштық», «бейбітшілік» мағынасындағы «ассалам» сөзінен шыққан.Тегінде, әдеп, адамшылық амандасудан басталады.Сәлемдесудің мәні- ең алдымен бетпе-бет ұшырасқан сәттегі үнсіздікті жою, өздерінің аман-есен дидарласып тұрғанына қуану, ниеттерінің ақ, адал, таза, екенін білдіру.

Мұсылман халқында амандасу «Ассалаумағалейкүм» деген сөзден басталады.Ол «сізге Алланың нұры жаусын» деген сөз екен. Жасы кіші адам жасы үлкен адамға қос қолын ұсынып, алдымен сәлем береді. Ал сәлем алушы «Уағалейкүмассалам» деп оң қолын береді. Ол «Алланың нұры сізге де жаусын дегені екен.

Сыртта жүргенде қария не жасы үлкен кісі өтіп бара жатса, жасы кіші адам оған әдейі бұрылып барып амандасу керек.Амандасып болғаннан кейін жасы кіші адам: «Жолыңыз болсын,қария!» - дейді. Ал қария: «Сенің де жолың болсын!»- деп жауап береді.

Көріспегеніне біраз уақыт болған жолдас, құрдас, ағайын-туыстар қауышып амандасады.Олар әуелі қос қолдап амандасады, содан соң құшақтарын жайып барып бір-біріне төс қағыстырып оңға бір, солға бір кеуде түйістіріп амандасады.

Жастардың амандасу түрлері: «Сәлеметсіз бе?», «Амансыз ба?»,т.б .Адам баласы қашанда тыныш, бейбіт, басы аман, бауыры бүтін, бір-бірімен тату-тәтті сыйласып өмір сүруді армандаған. Соның негізінде сәлемдесу әдебі салынған.

Бүгінгі тәрбие сағатымыз сайыс түрінде өтеді.

Оқушыларды түстер арқылы топқа бөлу

2. Мағынаны тану

Сайыс бағдарламасы:

1. «Сәлем-сөздің басы» атты таныстыру бөлімі.

2. «Әдептілік белгісі-иіліп сәлем бергені» атты сәлемдесу жолдары.

3. «Ескірмейтін есті сөз» мақал-мәтел сайысы.

4. «Кішіпейілділік кісінің көркі» сурет сайысы.

5. Үй тапсырмасы: «Байлық пен ақыл» ертегісі

6. «Кім көп біледі?» ойыны

1. Топтардың аты:

«Сәлем сыры»

«Әдептілік»

Әр топ ортаға шығып топтарын таныстырады:

2. Сәлемдесу жолдары:

1. Қазақ елінің амандасуы

2. Әр түрлі елдің амандасу

3. Мақал- мәтел сайысы. Жалғасын табу.

1. Үлкенді сен сыйласаң,

(Кіші сені сыйлайды)

2. Әдепті елдің баласы

(Алыстан сәлем береді)

3.Сәлем беру де -парыз,

(Сәлем алу да -парыз.)

4.Алыстан алты жасар бала келсе

( Алпыс жасар қария сәлем берер.)

5. Бір күн тұзын татсаң

(Қырық күн сәлем бер.)

6.Әдепті бала-арлы бала,

(Әдепсіз бала-сорлы бала)

7. Әдепті бала ата-анасын мақтатар,

( Әдепсіз бала ата-анасын қақсатар)

8. Әдептілік белгісі- (иіліп сәлем бергені)

9. Сәлем беру бір абырой

( Сәлем алу мың абырой)

10. Әдептілік ар-ұят

(Адамдықтың белгісі)

11. Сіз деген - әдеп , (біз деген-көмек)

12 .Жақсы сөз- (жарым ырыс)

13. Кішіден -ізет,( үлкенге-парасат)

14.Әдептілік белгісі- ар-ұят

4. «Кішіпейілділік- кісінің көркі» атты суреттер сайысы.

1-сурет. «Әдепті бала, алыстан сәлем береді».

2-сурет. « Әдепті бала арлы бала,

әдепсіз бала сорлы бала»

Оқушылар салынған суреттер бойынша көрініс қою.

5. Үй тапсырмасы: «Байлық пен ақыл» ертегісі

6. «Кім көп біледі?» ойыны

1. Ой толғаныс.

Сиқырлы сөздер.

1. Гүлжан дәлізде біреумен байқамай соқтығысып қалды. Әлгі адам ашуланды. Гүлжан бір сөз айтып еді, әлгі адам жадырап қоя берді.

Сұрақ: Гүлжан не айтты? Әлгі адамның ашуы қалай басылды?

2. Көше бойымен таяққа сүйенген бір қарт келе жатыр. Ол әбден қартайғандықтан бүкірейіп кеткен. Бір бала оған қарсы кездесті. Әлгі бала қартқа жақындағанда бірдеме айтты. Қарт оған алғыс білдірді.

Сұрақ: Бала не деді? Қарт оған не деді?

Марапаттау.

Қорытынды.

Оқушылар сөзімді қорыта келе әр халықтың өзіне тән мінез-құлқы мен өзіне ғана жарасатын әдет- ғұрпы болады, ұрпақтары ата-баба дәстүрінің кәусарын бойына сіңіріп өссе ғана халқына аброй әкеледі. Күн сайын біз қанша адаммен жүздесеміз, тілдесеміз, пікірлесеміз. Амандасудан адамның иманжүзділігі және инабаттылығы мен тәрбиелігі көрініп тұрады.

Қазақта «алыстан алты жасар бала келсе, алпыстағы қария келіп, иіліп сәлем береді» деген қанатты сөз бар. Мұнда жасы үлкен адам келген баладан амандық сұрап, жасының үлкендігін бұлдамай өзінің кішіпейілділігін көрсетеді. Олай болса, сәлеміміз дұрыс болса, әлемімізде тыныш болады деп ойлаймын.

Сабақтың тақырыбы: Кәсіпкерлік деген не?

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға кәсіпкерлікті ұйымдастырудың формаларын ұғындыру. Білімділік дағды қалыптастыру.

Тәрбиелік мақсаты: Оқушыларға кәсіпкерлікті ұйымдастыруда кәсіптік бағдар беру. Еңбекке баулу. Кәсіпкерліктің маңыздылығын ұғыну.

Дамытушылық мақсаты: Оқушыларға кәсіпкерлік қызмет формасын ұғындыруда ой - өріс қалыптастыру. Кәсіпкерлікті дамытудағы мемлекеттік бағдарламалардың маңыздылығын ұғындыру.

Сабақтың көрнекілігі: сызба, кесте, суреттер, интерактивті тақта. диаграмма

Сабақтың түрі: теориялық білім беру

Сабақтың әдісі: кіріктірілген сабақ, интерактивті тақтамен жұмыс

Сабақтың пәнаралық байланысы: әдебиет, математика, құқық, сызу,

Сабақтың жүрісі:

1. Ұйымдастыру

2. Еске түсіру

1. Кәсіп ету туралы түсінік?

2. Кәсіпкерге қойылатын талаптар?

3. Кәсіпкердің міндеттері мен құқықтары?

4. Кәсіпкерлік қызмет дегеніміз не?

3. Жаңа сабақ жоспары:

1. Кәсіпкерлік қызмет туралы түсінік.

2. Кәсіпкерлік қызмет формасы.

3. Кәсіпкерлікті дамыту.

4. Қорытынды.

Кәсіпкерлік қызмет дегеніміз - тауар өндіру мен қызмет көрсету түрлері бойынша табыс табу мақсатымен тәуекелге баратын адамның өзіндік іс әрекеті мен қызметі.

Ауылымызда жеке дүкендердің халыққа қызмет көрсетуі, олардың бір жағынан өздері пайда табу мақсатымен еңбектенуі кәсіпкерлік қызметтің жақсы дамып келе жатқандығының айғағы.

Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкер - кәсіпорын - тұтынушы арқылы жүзеге асады.

Кез келген кәсіпорыннан, дүкеннен біз тауардың қажетімізге керегін тұтынамыз, яғни сатып аламыз. Дүкен сөрелерінде тұтыну заттары жеткілікті мөлшерде, кез - келген уақытта, не керектің бәрі бар.

Кәсіпкерліктің мынадай түрлері бар:

1. Өндірістік

2. Коммерциялық

3. Қаржылық

4. Делдалдық

5. Сақтандыру

Ауылымызда кәсіпкерліктің коммерциялық, өндірістік, сақтандыру бағыттары жақсы дамыған. Мысал: фото, видео.

Коммерциялық бағытта дүкен иелері: Күзембаев Сағат, Сағытжанов Атшыбай т. б

Өндірістік бағытта: заманауи пластик терезелер шығарып халықты өз товарымен қамтамасыз етіп отырған Маңғыбаев Смақан.

Сақтандыру бағытта: автокөлік транспорттарын сақтандыруды қолға алған Сұлтанов Бағытжан, Иманов Бақтықожа т. б

Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2010 жылғы 13 сәуірдегі № 301 қаулысымен "Бизнестің жол картасы 2020" бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама) бекітілді.

«Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасы Қазақстан Республикасы Президентінің «Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауын және Қазақстанның 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарын іске асыру үшін әзірленді.

1. Жаңа бизнес - бастамаларды қолдау міндеттері

2. Кәсіпкерлік секторды сауықтыру

3. Экспортқа бағдарланған өндірістерді қолдау

Мемлекет «Даму» қоры арқылы 5 пайызына субсидия береді. Субсидия - бюджеттен берілетін қаражат түріндегі қайтарымсыз көмек.

Өркениетті елдерде экономикалық және әлеуметтік мәселелерді шешуде кәсіпкерлікке арқа сүйейді. Себебі көптеген мәселелердің орындалуына кәсіпкерлік маңызды рол атқарады. « Қайырымдылық акциясын» ұйымдастыруда маңызды рол атқарады.

Кәсіпкерлікті дамытудағы мақсат, міндеттер: 1. Экономикалық және әлеуметтік мәселелерді шешу.

2. Халықты жұмыспен қамтамасыз ету. 3. Азаматтардың еңбекке белсенділігін дамыту.

4. Тұтыну нарығын көп ассортиментті товарлармен, қызметтермен толықтыру.

КӘСІПКЕР -------------- ТҰТЫНУШЫ ------------- КӘСІПОРЫН

Бір - бірімен тығыз байланыста болғандықтан сұраныс, ұсыныс арқылы кәсіптің дамуына жол ашылады.

Кәсіпорын формасының артықшылықтары мен кемшіліктері:

Жеке кәсіпорын: Артықшылықтары:

1. Құру оңай.

2. Бақылауда ұстау оңай.

3. Мемлекет тарапынан басқару аз.

Кемшіліктері:

1. Фирманы кеңейтуге қаржы табу қиын.

2. Ұйымдағы жұмысты меншік иесі жүргізеді.

Серіктестік: Артықшылықтары:

1. Құру оңай.

2. Басқару жұмысын бөлуге болады.

3. Кеңейту үшін ірі соманы салыстырмалы түрде табу жеңілдеу.

Кемшіліктері: 1. Серіктестер арасында болуы мүмкін жанжалдар. 2. Серіктестердің біреуі жұмыстан шығуы, құжаттарды қайта қарастыруды талап етеді.

Акционерлік қоғам: Артықшылықтары:

1. Акция сату арқылы көп капитал жинауға болады.

2. Иеленушілік өзгергенде тұрақтылық сақталады.

3. Менеджер жалдау мүмкіншілігі бар.

Кемшіліктері:

1. Қатаң мемлекеттік реттеу.

2. Ұйымдастыру және басқару шығындары жоғары.

Кәсіпорын:

1. Атаусыз;

2. Мекен, жайсыз;

3. Телефон байланысысыз;

4. Банк деректемелерсіз (есепшот номері, банк мекен жайы)

5. Арнайы бланкілерісіз;

6. Мөр және мөртаңбасыз:

7. Салық органдарына тіркелусіз жұмыс істей алмайды.

Сабақты бекіту сұрақтары:

1. Кәсіпорынның қалыптасуы қалай ұйымдастырылады?

2. Кәсіпкерлікті дамытуда қандай бағдарлама бекітілді?

3. Субсидия дегеніміз не?

Тест сұрақтары:

1. Азаматтардың пайда өзіндік табыс алуға бағытталған дербес қызметі.

а) кәсіпкерлік ә) бизнес б) сауда

2. Бір немесе бір отбасы иелік ететін бизнес.

а) акционерлік қоғам ә) жеке кәсіпкерлік б) серіктестік

3. Акцияны сату арқылы көп капитал жинауға болады, бұл қай түріне тән артықшылық.

а) серіктестік ә) акционерлік қоғам б) жеке кәсіпкерлік

4. Бір жұмысшының жұмыстан шығуы, құжаттарды қайта қарауды талап етеді, бұл қай түріне жататын кемшілік

а) серіктестік ә) акционерлік қоғам б) жеке кәсіпкерлік

5. Мемлекет тарапынан басқару аз, бұл кәсіпорынның қай формасына тән артықшылық.

а) серіктестік ә) акционерлік қоғам б ) жеке кәсіпкерлік

Оқушыларды бағалау.

Қорытынды.

Жастықта әр тараптың басын шалсаң,

Қармақты тәуекел деп суға салсаң,

Еңбегің еңбектенген зая кетпес.

Мақсатқа бір жетерсің ойыңа алған.

Үйге тапсырма: «Бизнесмен болғың келе ме?» мәнжазба жазу.

Тақырыбы: Ұстаздық еткен жалықпас

Мақсаты: ұстаз еңбегінің жемісі, білім өмір шырағы, оқу - инемен құдық қазғандай деген ұғымдардың мағынасын оқушыларға түсіндіру.

Көрнекілігі: нақыл сөздер: «Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға» Абай.

«Өнер - білім бәрі де оқуменен табылған»

Ы.Алтынсарин.

«Барлық істің басшысы - білім мен ұғым»

Ж.Баласағұни.

«Адамның адамшылығы….. жақсы

ұстаздан басталады»

Мұғалім. - Құрметті ұстаздар, оқушылар, ата-аналар бүгін біздің мектепте үлкен мереке. Сынып оқушылары мектеп ұстаздарын төл мерекелерімен құттықтағалы отыр. Бәрі-бәрі ұстаздан білім, тәлім алған, сондықтан, ұлағатты ұстаздар Сіздерге бүкіл әлем баласы бас иеді.

1 оқушы. Мөлдір.

Ғұлама, білгіш ғалымнан

Оқушы жас жалыннан

Мархабатты ойшылдан

Мал өсірген қойшыдан

Жазушыдан, ақыннан,

Космонавтан, батырдан,

Өнері тасқан артистен,

Ырыс қазған шахтерден,

Мың бұралған бишіден

Ой тербеткен күйшіден

Сіздерге бүгін мың алғыс (бәрі бас иеді)

1 оқушы.

Құрметті ұстаздар! Біз сіздерден үлгі аламыз, сіздерді мақтан етіп жырға қосамыз. Енді өздеріңіз туралы жүрегімізден шыққан алғыс сезімізді тындаңыздар.

3 оқушы.

Ұлт ұстазы

Кім ұғады оқушының тілегін,

Кім ұғады оқушының жүрегін.

Ұғатын кім, үйден аттап шыққан соң,

Ұғатын ол - ұстаздар деп білемін.

Оқушыға мейірі мол анадай,

Ол қуанса, қуанады баладай.

Түсе қалса, қабағы мен қасы егер,

Жұбатады жылы сөйлеп аялай.

Үйретеді жалықпастан өнеге,

Отырығызып білім атты кемеге.

Теңіздейін тереңіне бойлатып,

«Маржан» терсе, көтереді төбеге.

Өрелі боп өссе ұлы-қыз бағына,

Асып - тасып мерейленіп тағы да

-Міне, менің шәкірттерім осындай,-

деп, өткенін еске сағына.

Жақсы шәкірт - жақсы ұстаздың жалғасы,

Өзендердей ортаймайтын арнасы.

Ұлт ұстазы, ұлағатты келіскен,

Ар-білімін ұрпағыңа арнашы!

Мұғалім. - Мұғалім мәңгі нұрдың қызметшісі, ол барлық ой мен қимыл-әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз лаулаған жалын иесі.

Ол өзінің барлық жігерін, білімін, бойындағы барлық бағалы қасиетін өзінің оқушыларына, халыққа беріп отырады.

4 оқушы:

«Ұстаз деген….»

Мұғалім мен ұстазда бар айырма,

Ұстаз деген - жақсы әндегі қайырма.

Мұғалім, ол - бар болғаны ма мамандық,

Жеткенінше жеті өнерлі шайырға.

Ұстаз деген - ұлағаттың шайыры,

Қадірінің тиетұғын қайыры.

Ұстаз деген - шуағы мол шапағат,

Шаршамайтын, шалдықпайтын, тәйірі.

Ұстаз деген - ұстаз болып туғандар,

Ұлылықты ұлықтаған имандар.

Ұрпағының ертеңіне жол ашып,

Өмірінің әр шақтарын қиғандар.

Қимағандар - ұстаз емес, мұғалім,

Мұғалім боп, ұстаз болмау күнә, мың.

Қара тақта, ақ бор ғана қолданып,

Ұстатты ұстаз дүниенің құлағын…..

Жақсы ұстаздың шын мәңгілік пайдасы,

Өзіне обал арзан дәріс, айласы.

Ұстаз болу бақыт, әрі абырой

Ұстаз деген - шәкірттердің айнасы.

Қыздардың орындауында би «Қазақ вальсі».

Мұғалім.- Оқушы - мұғалімнің өзін көретін айнасы. Мұғалімін жақсы көрген шәкірт ешуақытта ұятқа қалдырмайды, тек балалардың сүйіктісе бола біл. Бұл онша қиын да емес, өкінішке орай, барлық ұстаз осы дәрежеге көтетле алмай қалуы мүмкін.

5 оқушы:

«Ұстаз ағай»

Ұстаз апай неге көп,

Кілең жұмсақ жүректі.

Ұстаз ағай неге жоқ,

Ыбырай ата - тілекті.

Ұстаз аға көбейсе,

Ұлдар ұқсап бақпай ма?

Тұлғалардай кешегі

Намыс отын жақпай ма?

Ұстаз ағай мектептің,

Тірегіне айналса.

Ұстаз апай мектептің,

Жүрегіне айналса.

Ұл - болмай ма ұлықты,

Қыз - болмай ма қылықты.

Біздің ұстаз ағалар,

-Қалай мұны ұмытты?!.

Мұғалім. - Ұстаз жолы - қиын да қызық, ауыр да абыройлы жол.

Баласы - Ата, маған мектепте,

Ұрыспай ма мұғалім?

Мен білетін ертекке,

Дұрыс, дей ме, шырағым!

- Ата, мені мұғалім,

Сіздей жақсы көре ме?

Орындалып сұрағым,

Көтере ме төбеге?

Еркелегім келсе егер,

Көтерем бе қолымды?

Еркелікке, көнсе егер

Күнде етем бе сонымды?

-Ата, Сізсіз мектепке,

Тіпті барғым келмейді.

Ертіп баршы мектепке,

Сонда ешкім жеңбейді.

Атасы: -

Айналайын, ақылдым,

Өмірімнің жалғасы.

Қартаюға жақынмын,

Арманымды жалғашы.

Сен ақылды баласың,

Мектебіңе барасың.

Ұрыспайды мұғалім,

Ол да сенің анашың.

Тәртібің мен білімің,

Қатар өсіп дамысын.

Жеңбесі жоқ білімнің,

Қосылса оған намысың.

Еркелікті қалдыр да,

Үйде отырған атаңа.

Ақылыңды алдырма,

Адал бол, ақ батама.

Атасының баласы

Жаман бала болмайды.

Қабыл болып батасы

Алла өзі қолдайды!

Ұлдар тобының орындауында «Жорға» биі.

Мұғалім. Бала тәрбиесі үлкен өнер. Әр балаға әр түрлі тәсіл керек. Біреуіне ақыл айтсаң да жетіп жатыр. Енді біреуіне ақыл жүрмейді, мінез-құлқына қарай басқа амалын табу керек. Бала жүрегі - кішкентай ғана күйсандық. Ол сандықтың кілтін тапсаң ғана ашылады. Мұғалімнің қолында әр кезде сол кілт жүруі керек.

6 оқушы: Перизат

Өмірімнің жалғасы түлектерде,

Жас ұрпақтың өмірін мәпелеген,

Бір саналар ана менен әкеменен

Мен ұстазбын, бірімін, миллиондардың,

Болашаққа, ұрпаққа жетелеген.

7 оқушы: Шыңғыс

Диханмын мен жерге емес, жүректерге,

Ұлан - асыр өлшеусіз тілектерге.

Дән орнына азамат жан өсірем,

Өмірімнің жалғасы - түлектерде.

8 оқушы: Жансая

Ізденетін үнемі сан саладан,

Жүгім ауыр, демеймін арқалаған.

Ел мақтаны азамат өссе болды,

Осы менің тілегім бар қалаған.

Мұғалім. Ұстаз мамандық әлеміндегі ең ғажайып мамандық. Көзі жаудырап алдында отырған шәкірттер ертеңгі ел басқаратын, ғылымның тылсым сырын ашатын, қоңыр даланың ғарышқа самғайтын немесе ақылдың нұрымен суарып кітап жазатын еліңнің ертеңгі қожалары емес пе!

9 оқушы: Біржан

Ұстаздар Хан бол, мейілің, қарабол

Дарын бол, мейілің, дара бол.

Өтетін бәрі алдынан,

Ұстаздар бейне сара жол.

10 оқушы: Жанар

Ұстаздар - ұлттың тірегі,

Ұстаздар - мектеп жүрегі.

Тақырыбы: «Тәуелсіздік- тұғыры

Сабақтын мақсаты: -Оқушыларды ұлтжандылыққа, адамгершілікке, Отанды сүюге тәрбиелеу;

-Оқушыларға азаттығымыздың қалай келгендігін түсіндіре отырып, өз елін, жерін сүюге, қадірлей

білуге баулу.

-Оқушы бойында патриоттық сезімін қалыптасуына ықпал жасау.

Сабақтың түрі: тарихи- танымдық тәрбие сағаты.

Оқыту әдсі: әңгімелесу, пікір алысу.

Пәнаралық байланыс: тарих пәні, әдебиет

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі.

Әнұран орындау

Тәуелсіздік бізге оңай келмеді,

Туымызды бізге ешкім бермеді.

Ел тізгінің қолына алу жолында,

Қыршын кетті талай қазақ ерлері.

Ой ашар:

1. Балалар біз қандай елміз?(Тәуелсіз)

2. Қай жылы тәуелсіздік алдық? (1991 жылы 16 желтоқсанда)

3. Тәуелсіздік дегенді қалай түсінесіздер.

4. Егемен елдің ерекшелігі неде? (Шекарасы, Елбасы, ұллтық рәміздері, Ата заңы, өзіндік экономикасы шаруашылығы, әлеуметтік жағдайы, салт-дәстүрі болады.)

5. Қазақ елінің іргесі қай жылдардан қаланды деп ойлайсыздар, ол кезде қазақ елді кім басқарды?

- Иә, балалар, XV ғасырдың II жартысында Жәнебек, Керей хандарымыз қазақ елін құрып, біздін ата-бабаларымызды бір тудын астына біріктіріп, ел шекарасын белгіледі. Қазақ елі құрылды. Кейіннен бірнеше хандар елімізді басқарды. Алдарыңызда қазақ елінің алғашқы сол кездегі картасы. Осы қазақ елін құрған хандарымыздың ерен еңбегі бүгінгі танда еленіп, ҚР Тұнғыш Президенті мұражайынын алдындағы саяббаққа биіктігі 12 метірлік ескерткіш орнатылды. Жобаның авторы астаналық жас мүсінші- Ринат Әбенов. Ескерткіштін ашылу салтанатында Н. Ә. Назарбаев: «Елорда тұрғызылған Керей мен Жәнібек хандардың енселі ескерткіші - мызғымас мемлекетімізге арналған мәнгілік белгі» деген болатын. Сонымен бірге, Есілдің сол жағалауындағы екі көшеге Жәнебек пен Керей аты берілді.

Дегенмен,1991 жылы егемендік, тәуелсіздік алдық деп қайталап отырмыз. Сіздер үшін бұл түсініксіз жайт болып отыр. Иә, осы аралықта сан ғасырлық тарих. Үлкен шежіре жатыр.

Слайд(Желтоқсан оқиғасы)

Ой қозғау.

I «Тарихы мол сан тарау»

Егемендік -ел болудың белгісі,

Басқы жұртпен тең жұлдызы, тең күші.

«Егемендік» деген сөзден естілер,

Ата жұрттын арғысы мен бергісі.

Тәуелсіздік алғаннан соң елдің биік рухын бейнелейтін «Тәуелсіздік монументі» алматыдағы республика алаңына орнатылды. Ескерткіштің жобасын жасаған сәулетші- Тимур Сүлейменов. Сонымен, біз тәуелсіз елміз, азат елміз, егемен елміз. Ал, тәуелсіз елдің өзіндік ерекшелігі, байлығы болады. Бізде не бар екенін топтастырын көрейік .

1) Біздің басқару жүйеміз қандай? Біздің Тұнғыш Президентіміз туралы кім не біледі?

2) Еліміздің ұлттық рәміздеріне тоқталайық.

Ту-елдіктің белгісі. Авторы-Ш, Ниязбеков. 1992 жылы Ту бекітілді. Көгілдір түсті, жиегінде оюмен безендірілген, ортасында күн және қыран бейнеленген.

3) Елтаңба-бейнесі. Авторлары- Ш. Уәлиханов, Ж. Мәлібеков.

4) Әнұран- Отанымыздың салтанатты үні, өр үні. өміршен үні. Оның қалықтай көтерген әуенінде туған жердін рухы мен сазы шымырлай шалқиды . Кеудені мерейлі қуанышқа бөлейді, арманыңда аялай самғатады.

5) 19993 жылы 28 қантарда Қазақстан Республикасының алғашқы Конституциясы қабылданды. 1995 жылы 30 тамызда біздің қогамымызда өзгерістерге, жан талаптарға сай толықтырылған қазіргі Ата занымыз қабылданды.

6) «Мен қазақпын»-әні орындалаады.

-Қазақстанда қанша ұлт өкілдері тұрады?

-Қазақстан көп ұлтты мемлекет.

Халқының саны-16млн9600.

Жалпы халықтың 63%-ын қазақтар құрайды.

7) «Түркі халықтарының ішіндегі ең бай,бейнелі тіл-қазақ тілі».

Қазақ тілі- 1990 жылдан бастап мемлекеттік мәртебеге ие болды. 2001 жылы наурызда Тіл туралы Заң қабылданды.

8) Діні - Ислам. Ислам дінінің негізін салушы- Мұхаммед пайғамбар. Ислам дінінің негізгі Сауд Арабиясында қаланды. Қазіргі танда Қазақстан Мұсылмандары діни басқармасының төрағасы Бас мұфта Әбсаттар қажы Дербісәлі.

9) Валютамыз теңге. «Валюта» баға дегенді білдіреді. Әр елдің өз бағасы бар. АҚШ-та доллар, Ресейде-рубль.

10) 1992 жылы 7 мамырда Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері құралды.1992-1998 жылдар аралығында Қарулы Күштер қайта құрылып, 1999 жылы түбегейлі тұрақтандырылды. Бүгінгі танда бас қолбасшы - Президентымыз Н.Ә. Назарбаев.

11) 1997 жылы Елорда Ақмола қаласына көшірілді, 1998 жылы Астана деген ат берілді. Стамбулда өткен түркі тілдес халықтар Саммитінде Астана 2012 жылға Түркі әлемінің астанасы деп жарияланды. Елордамызда Астанасы әлемге паш ететін монументтер көрініс тапты . Соның бірі- «Қазақ елі» монументі, биіктігі- 91 м. Ұшар басындағы салмағы 2,5 тонна алтын жалатылған самұрық құс орнатылған. 1990 шаршы метр кеңістікке созылған мәрмәр тастан жасалған. Бас сәулетші-Саматбек Бөкебай. Ал «Бәйтерек» монументінің биіктігі-97 м. Шарының диаметрі-22 м. «Аәлы алақан» композициясы 2 кг алтыннан ,6 кг күмістен құйылған. Ол әлемінің жеті кереметінің бірі- Әйфел мұнарасы нысаны қатарыны қосылған. Міне, осындай біздің сүйікті астанамызда кеше ғана әлемді аузына қаратқан Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастык Ұйымына мүше елдердің Саммиті болып өтті. Саммит сөзі- «Шың» дегенді білдіреді. Дәлірек айтсақ, елдердің басшыларының бас қосуы деген түсінікті береді. Саммитте 13 бөлімнен тұратын Астана декларациясы (жарғы ) қабылданды. 56 елден келген елбасылары мен өкілдері бірауыздан ЕҚЫҰ шеңберіндегі өткір мәселелерді бір ізге түсіріп, бейбіт түрде шешу мәселелерін бекітті.

Ой толғау.

«Мен елімнің ұланымын»

Сонымен, тәуелсіз елміз.Тәуелсіздігімізге 20 жыл толды. Бұл үлкен мәртебе. Үкімет Тәуелсіздігіміздің 20 жылдығына жалпы ұлттық дайындық жоспарын жасады. Біз осы тәуелсіз елдің ұланымыз, болашағымыз. Елімізді, жерімізді сүйеміз. Ендеше, елімізге арналған жүрекжарды өлеңдерің мен шығармаларыңды оқи қойыңдар.

Ой қорыту.

Оқушылар бүгінгі сабақтан алған білімдеріне сүйене отырып, өз ой-пікірлерін әңгімелейді.

Тәуелсізбің, егеменмін, азатпын,

Туды міне, ел аңсаған азат күн!

Елдің туын биік ұстар әрқашан,

Болашағы сендерсіңдер қазақтың!

Ән: «Елім менің»

Тақырыбы:«Дені саудың-жаны сау

Мақсаты:

Білімділік: Денсаулық сақтау мен нығайту, жүйелі тамақтану мен күн тәртібі, гигиеналық талаптар туралы білім беру.

Дамытушылық: Адамның және айналасындағылардың денсаулығын сақтауда оқушылар бойында азаматтық жауапкершілік сезімдерін қалыптастыру. Оқушылардың танымдық ой - өрісін, іс-әрекетін, шығармашылық ойлау қабілетін дамыту, тереңдету.

Тәрбиелік: Оқушыларды тазалыққа, дұрыс тамақтана білуге, салауатты өмір салтын сақтап, денсаулықтарын шынықтыра білуге тәрбиелеу.

Көрнекілік: нақыл сөздер, көріністер.

Мұғалім:

Денсаулық - баға жетпейтін жалғыз ғана асыл дүние. Ол жақсы болу үшін не уақытты, не күш - жігерді, не еңбекті, тіпті барлық дүниені аямай жұмсау керек. Денсаулық үшін өмірдің бір бөлімін де қиюға болады.

Денсаулық - адам өміріндегі ең жоғары бағалы дүние болғандықтан, әр адам баласы өз денсаулығына көңіл бөле қарау қажет, оны орынсыз ысырап етпеу керек, үнемі денсаулықтың қорын көбейтіп отыру керек .Біз денсаулығымызға немқұрайлы қарап, оған үлкен зиян келтіреміз. Әркім өзінің денсаулығының нашарлануына өзі кінәлі. Ауруды ағзаларға жолатпау, адамдардың өз қолында. Сол себепті, әр адам салауатты өмір салтын қалыптастыру керек. Салауатты өмір салтын ынталандыру әрқайсысымыздың дене тәрбиесімен айналысуымызға, дұрыс тамақтануымызға, зиянды әрекеттерден аулақ болып, тазалық пен санитария шараларын сақтауымыз қажет.

Лұқпан хакімнен «Өмірде байлық қымбат па,жоқ даңқ қымбат па ?» деп сұраған екен .Сонда ол «Байлық та, даңқ та адам баласын бақытты ете алмайды . Біле білсеңдер, ауру ханнан дені сау қайыршы бақытты. Ал бақыт дегеніміз не? Әрбір адам өзінің күш-жігерін халқына, өз еліне, ұрпақ тәрбиесіне жұмсап ақылды, парасатты және денсаулығы зор болса ғана бақытты» деген екен .

Лұқпан хакім ерекше дарынды, зерек болыпты. Соның қалдырған жеті өсиеті бар.

Біріншісі - ерте тұру.

Екіншісі - орта тазалығын сақтау.

Үшіншісі - дене шынықтыру.

Төртіншісі - үнемі денені таза ұстау, ыңғайлы киіну.

Бесіншісі - үнемі сергек жүру.

Алтыншысы - артық тамақ ішпеу.

Жетіншісі - көп ұйықтап жалқау болмау

Осылардың барлығы денсаулықты сақтаудың негізгі кепілі болып табылады.

Ұзақ өмір сүргің келсе денсаулығыңды күт, спортпен шұғылдан.

«Денсаулық - зор байлық» деген нақыл сөзді қалай түсінесіңдер ?

Денсаулық - бұл күрделі ұғым. Көптеген ғалымдар оған әртүрлі анықтама береді, бірақ олардың бәріндегі негізгі көзқарас шамамен бірдей. Денсаулық - бұл адамның еңбекке белсенді болуы, әрі ұзақ өмір сүруі, тәннің саулығын және рухани саулығын сезіну. Денсаулық күйіне қоршаған орта жағдайларының да ықпалы бар. Адам денсаулығына температура, жарық, ылғал, ауаның, судың құрамы және көптеген басқа заттар әсер етеді. Денсаулықтың негізгі қызметі адамның дамуы мен тіршілігін қамтамасыз ету болып табылады.

Олай болса үйге берілген тапсырманы жатқа айту. Яғни, «Денсаулық - шексіз бақыт» атты өлеңін түсіну.

1-Оқушы:

Уа халқым, назар аудар денсаулыққа

Өмірде бақыттысың денің сауда.

"Денсаулық - терең бақыт" деген сөзді

Құр айтпаған ұлы Абай данамыз да.

2-Оқушы:

Денің сауда күштісің бұл әлемде

Денің сауда сұлусың жер бетінде.

Сол мықты денсаулықтың арқасында

Жеңерсің ауыр заман тәлкегін де

3 - Оқушы:

Денің сауда жетерсің арманыңа

Жоспарлап алға қойған мақсатыңа

Денің сауда көрерсің бұл дүниенің

Бар қызық, рахатын, жарығын да.

«Жақсыдан үйрен , жаманнан жирен» деп ата - бабаларымыз айтып кеткендей атадан қалған асыл сөздер мен мақал - мәтелдерден қаншалықты білетінімізді көрсетейік

1. Ауру қалса да әдет қалмайды.

2. Ауру батпандап кіреді, мысқалдап шығады.

3. Денсаулық кепілі - тазалық.

4. Тазалық - саулық негізі, саулық - байлық негізі.

5. Әлсіз денеге ауру ұялағыш.

6. Жаның сау болса, сорлымын деме,

Тәнің сау болса, жарлымын деме.

7. Ұйқы тынықтырады, жұмыс шынықтырады.

8. Бас аманда мал тәтті, бас ауырса жан тәтті

9. Ауруын жасырған өледі.

10. Сырқат - тән жарасы, қайғы - жан жарасы.

11) Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде.

12) Аурудың жақсысы жоқ, дәрінің тәттісі жоқ.

Ой ашу: блиц-турнир сұрағы.

а) Тіс тазартатын құралдар (щетка, паста)

ә) Ол судан қорқады, одан кір қорқады. (сабын)

б) Денені шынықтыратын, денсаулыққа әсері мол сабақ (дене тәрбие)

в) Жалқаудың досы (еріншектік, ұйқы)

г) Адам өміріне ең қажет (ауа, су, жылу, жарық, тамақ)

ғ) тазалық кепілі (денсаулық)

Мынандай жағдаяттар бойынша сөйлеңіз.

1.Таныс баланың күнде ішімдікті қолданбай тұра алмайтынын білесің, не істейсің?

2.Достарың «Арақ іш, ішпесең бізге жолама» десе қайтер едің?

3.Сен ақшадан қысылған сәтте «Есірткіні сатсаң көп ақша береміз»десе не істер едің ?

4. Досыңыз үнемі көңіл көтеру үшін арақ ішуді әдетке айналдырды. Қандай кеңес айтар едіңіз?

2. Транспортта/көлікте/ келе жатырсыз. Қасыңызға мас жүргінші отырды. Сіздің мазаңызды алып бітті. Не істейсіз?

3. Түрлі кештердің, отырыстардың сәні арақ-шарап ішуге айналып барады. Осыны тоқтату үшін қандай амал табар едіңіз?

Қорытынды. Мұғалім:

Денсаулықтың Достары Қастары

Еңбек, күн, су, ауа, дұрыс тамақтану, дұрыс ұйықтау, күн тәртібі, дене күтімі, жеміс-жидек.

Ластық, арақ, насыбай, жалқаулық, еріншектік,темекі

Шығыста «Сау дене, азат ақыл, адал көңіл - үшеуімен бақытты болады өмір» деген нақыл сөз бар екен. Сол айтқандай дені сау, құрыш білекті, батыл жүректі, салауатты өмір салтын орнықтыруға дайын ұрпақ болып өсіңдер!

Бүгінгі тәрбие сағаты

Денсаулық жайлы сөз еткен.

Көп нәрсені ұғып алдық

Кетпейтұғын мәңгі естен!-деп аяқтаймыз.

Тыңдағандарыңызға көп рахмет. Сау болыңыздар.

Сабақтың тақырыбы: Аулақ бол, жаман әдеттен.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды жаман әдеттен аулақ болуға, үлкенді сыйлауға, кішіге

қамқор болуға үйрету.

Адам бойындағы ұнамды, ұнамсыз қылықтарды ажырата отырып, әдеп әліппесін бойына дарыту, тіл байлығын, таным белсенділігін арттыру.

Әдептілікке, адамгершілік қасиеттерге тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Көрністерге қажетті құралдар, макеттер, интерактивті тақта.

Сабақтың барысы:

І Кіріспе.

Адам бойында жақсы-жаман қасиеттер болады. Бізге адалдықты, кішіпейілділікті, инабаттылықты, шыншылдықты ата-аналарымыз, ата-бабаларымыз, ұстаздарымыз үйретеді. Алдымен бұл қасиеттер біздің бойымызға ананың ақ сүтімен дариды.

Сондай-ақ адам бойында жаман, жат, теріс қасиеттер де болады.

Ол қандай қасиеттер, одан қалай сақтанамыз, оны бүгінгі «Аулақ бол , жаман әдеттен» атты сабағымыздың барысында білетін боламыз.

ІІ Негізгі бөлім.

1.Атасына келді де,

Сұрады сәби немере.

Жақсы деген немене ?,

Жаман деген немене ?.

(Тақтада жазылған адам бойында болатын қасиеттерді «жақсы», «жаман» деп бөледі.)

2.Абай атамыздың «Адам болам десеңіз» өлеңі жатқа оқылып, бес асыл іс пен бес дұшпанды ажыратады.

Үш артық: адалдық, еңбексүйгіштік, өнерпаздық.

Үш кемдік: надандық, еріншектік, зұлымдық. (Абай)

3.Көрініс «Үш ұл»

Талдау жүргізіледі.

Екі баланың осындай болуына не әсер етті деп ойлайсыңдар?

Үшінші балаға мінездеме беріңдер.(Үлкенді сыйлайтын, еңбекқор, адамгершілігі мол бала)

«Жалқаубек» әні орындалады.

4.Айтыс. «Не жақсы?» , «Не жаман?»

5.Сурет бойынша әңгіме «Екі дос»

6.Жұмбақ шешу.

Дәптеріне әріпті

Қаздай тізіп жазатын,

Үйді таза сақтайтын,

Кітаптарды шашпайтын баланы кім дейміз? (ұқыпты)

Түймесін де қадайтын,

Сабақтан да қалмайтын,

Еденді де жуатын

Еңбекті қатты сүйетін баланы кім дейміз? (еңбекқор)

Қол ұшын беріп,

Көмегін де аямайтын.

Қызығына қуанып,

Ренжи қалса , жұбататын адамды кім дейміз? (дос)

Ән де айта алатын,

Би де билеп беретін,

Домбырада күй ойнап,

Сурет сала білетін баланы кім дейміз? (өнерлі)

Жаны үнемі жадырап,

Күлімсіреп қарайтын,

Жылы сөздер айтатын,

Жүрегі жұмсақ адамды кім дейміз? (мейірімді)

Үлкеннің жолын кеспейтін,

Сәлем беріп жүретін,

Кішіге ізет білдіріп,

Қамқоршы бола білетін баланы кім дейміз? (әдепті)

7. «Мен қандаймын?»

Балалар күннің суреті салынған параққа өздерінің бойында қандай қасиеттер барын

жазады.

8. «Ыстық орындық»

Ортадағы орындықта бір оқушы отырады. Басқа оқушылар сол баланың бойында бар

қасиеттерді айтады.

Ол баланың өзі жазған пікірімен салыстырылады.

9. «Халық тағылымы»

Тыйым сөздерді оқушылар кезектесіп айтады.

10. Көрініс «Бақша ағаштары»

Талдау жүргізіледі.

ІІІ Қорытынды.

Интерактивті тақтада жаман -жақсы қасиеттер суреттер арқылы салыстырылып берілген.

Адам бойында болатын қасиеттердің ұнамды, ұнамсызын ажырата білейік.

Ата -анамыздың, ата-әжелеріміздің және ұстаздарымыздың айтқан ақыл кеңесін ойымызға тоқып, жаман әдеттерден аулақ болсақ, болашағы жарқын, адамгершілігі мол адам болып өсеміз.

Тақырыбы: Менің Қазақстаным-менің болашағым

Мақсаты: Отанды сүюге. Ата Заңымызды қадірлеуге, туған еліне, жеріне деген

сүйіспеншілікке тәрбиелеу. Еліміздің рәміздерін қастерлеуге үйрету

Тәуелсіз, бейбіт ел туралы ұғым. Оқушыларды достыққа,адамгершілікке,

саналылыққа, елінің мұрасын жалғастырушы азамат болуға тәрбиелеу.

Көрнекілігі: Қазақстан туралы слайдтар, суреттер, нақыл сөздер

Сабақтың барысы:

Тәуелсіз ел - Қазақстан арайлы

Бүгін саған әлем түгел қарайды

Тәуелсіздік тұғыры бұл халқымның

Бейбітшілік таңы әр кез арайлы

Бүгінгі тәрбие сағатымыздың тақырыбы

«Менің Қазақстаным - менің болашағым»

Еліміз 1991 жылы 16 желтоқсанда өзінің тәуелсіздігін жариялап, дербес мемлекет болды. Бүгінде Қазақстан елі дүние жүзіндегі көптеген елдермен достық қарым-қатынас орнатқан әлемге танымал елге айналды. Қазақстанның тұңғыш рет өз Ата заңы қабылданды. Тәуелсіздік туы, көк байрағы желбіреп, асқақтаған Әнұраны шырқалуда Қазақстанның жаңа Астанасы күннен күнге жаңарып гүлденуде. Егеменді тәуелсіз Қазақстанды бүкіл әлем таныды.

Қазақстан дейтін менің бар елім

Жатыр алып жарты дүние әлемін

Бұл даланы анам жаспен суарған

Бұл далада атам қолға ту алған

Бұл далада жылап келіп уанғам

Бұл даланы көріп алғаш қуанғам

Бұл далада өскен жанда жоқ арман

Қазақ жері көп шеккен қасіретті

Қазақ жері өнерлі, өсиетті

Египетті билеген Бейбарыстай

Елі текті, киелі, қасиетті.

Азамат бүгін байлыққа тұнған жерім

Азап жүгін ел жауын қуған ері

Әділет пен бірлікке жанын қиып

Әділ өткен билердің туған жері

Қазақ жері - қонақжай төрлер жері

Қазақ елі - қас сақтай ерлер елі

Елі кедей болмаған, жері байтақ

Едігедей, Бабырдай шерлер елі

Мәнге толы қазағымның ғұмыры

Сан асылдың ашылып тұр тұғыры

Кеше ғана керексіз ғып тастаған

Ғажап екен әдеті мен ғұрыбы

Шетсіз, шексіз қиырсыз ұлы дала

Шуақ болып шашылмай жылына ма

Сүй, Отанды

Шынымен сүйіп өт те

Гүл боп қадал, ойына, қырына да

Ел болдың ерік алдың астаналы

Енді кімнен қазағым, жасқанады

Тәуелсіз мемлекеттің шежіресі

Нұрсұлтанның атымен басталады.

Сөзжұмбақ «Отан»

1. Ұлттардың бірлігі, татулығы Достық

2. Елордамыз қай қала Астана

3. Біз қай ұлтпыз? Қазақ

4.Мемлекеттің рәміздеріміздің бірі Әнұран

Көп нүктенің орнына осы сөздерді қойып дауыстап айт.

Отаным, туған жерім, Атамекенім, туған өлкем, туған елім.

Менің - Қазақстан

Қазақстан! Қазақ халқының атамекені, ұлы ордасы, киелі ошағы.

Қыран құсым көк аспанда самғасын

Желбіресін көк байрағым сан ғасыр

Жас ұландар, берік ұста туыңды

Жарқыратып туған елдің таңбасын - дегендей, Қазақстан Республикасының өз рәміздерін мақтаныш етеміз.

Еліміздің рәміздерін атайық.

(Туы, Елтаңбасы, Әнұраны)

1992 жылы ҚР жоғарғы Кеңесінің сессиясында Республикамыздың Туы, Елтаңбасы және Әнұраны қабылданды.

Тудың ашық көгілдір түсі соғыссыз бейбіт ашық аспанымызды білдіреді.

Жобасын жасаған - Шәкен Ниязбеков

Елтаңбаның авторлары - Жандарбек Мәлібекұлы және Шота Уәлиханов. Елтаңбадан елдің тарихы, дәстүрі рухы толық танылуы керек. Сондықтан да Елтаңбаның ортасында шаңырақ тұр. Қазақта шаңырақ биік, керегең кең, босағаң берік болсын деген сөз бар. Осы ұлы тілек негізге алынған.

Республикамыздың Әнұранының сөзін жазған ақын Жұмекен Нәжімеденов және Н.Назарбаев.

Әнін жазған Шәмші Қалдаяқов.

Біздің еліміз

Қазақстан Туымен тұғырлы

Елтаңбасымен еңселі

Әнұранымен айбатты

Еліміздің рәміздері туралы не білесіз?

Әнұраным, жанұраным

Айтар әнім, сөйлер сөзім

Мәңгі бақи шырқалады

Республикам - Әнұраным

Шексіз көк аспанды жамылады

Уақыттың басылған жоқ дауылы әлі

Бірігіп бір жүрекпен шырқай тұғын

Әнұран - Мемлекеттің халық әні

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Әнұраны

- Еліміздің Туы. Елтаңбасы туралы не айтамыз?

Айнымайды аспаннан. Біздің тудың бояуы,

Оны халық қашанда. Биікке іліп қояды.

Көк аспанда алтын күн. Көк аспанда жас қыран,

Естілгендей біздің үн. Сол ғарыштың астынан.

Туымызға жас туған,

Бір қарамай өтпейміз.

Сол көк тудың астында,

Көгереміз көктейміз.

Қатар шапқан қос тұлпар

Ай астында қазақ үй

Қалықтаған жас сұңқар

Шарықтаған таза күй

Бұл - таңбасы елімнің

Елдігімнің белгісі

Мұнда да бір ерлігім

Мұнда да бар жер күші

Қара -шаңырақ - ел күні. Асқақтатып тұр мұны

Елтаңбасы - елдігім. Елдің тыныш тірлігі

Ән. Елтаңбасы елімнің

Қазақстан - қазақ елі, қашаннан ата-бабамыз қоныс еткен жер. Қазақ жері - ұлан - байтақ. Жер көлемі дүние жүзінде 9 орында тұр. Жерінің кең - байтақ болуына байланысты. Қазақстан жері мөлдір көлдерге сай, қайың мен көктеректі ормандарға, кең алқапты жазық далалы жерлерге бай Қазақстанның жер қойнауынан барлық қазба байлықтар кездеседі.

Ақын - жазушыларымыз

Қандай сұлу, қандай көркем,

Осы менің туған өлкем! - деп тамсана жырлаған.

Әйнегі күн - шатыры аспан

Кең дала, төсі толқыған егін.

Көлдері көкке күмістер шашқан

Қазақстан - Республикам менің!

Айқаста жаудың алқымын сыққан

Ажалға қимай намысты елін

Төлеген, Мәншүк батырлар шыққан

Қазақстан - Республикам менің

Абай туған, Сәкен Туған

Құрметте досттым қазақтың жерін

Қамбаға жылда мол астық құйған

Қазақстан - Республикам менің!

Көгінде күн нұрын төккен

Жерінде гүл жұпар сепкен

Неткен сұлу неткен көркем

Осы менің туған өлкем

Алтын дәнді даласы бар

Ақ күмістей қаласы бар

Неткен сұлу неткен көркем

Осы менің, туған өлкем!

Ер еңбегі шалқып тасқан

Ел еркіндей бақыт тапқан

Неткен сұлу, неткен көркем

Осы менің туған өлкем!

Ән. Отаным Қазақстан!

- Мен. Қазақпын мың өліп, мың тірілген

Жөргегімде таныстым мұң тілімен

Жылағанда жүрегім күн тұтылып

Қуанғанда күлкімнен түн түрілген

Біздің халқымыз қашаннан көрші елдермен жауласпай, бейбіт қатар өмір сүруді жақтаған. Бұл туралы қазақтың атақты биі Қаз дауысты Қазыбек би былай деген.

Біз, қазақ - мал баққан елміз

Ешкімге соқтықпай, жай жатқан елміз

Басымыздан құт-береке қашпасын деп

Жеріміздің шетін жау баспасын деп

Найзамызға үкі таққан елміз

Ешбір дұшпан басынбаған елміз

Басымыздан сөз асырмаған елміз

Желдей еркін, түздей кең, таңдай азат

«Мен қазақпын» деген де қандай ғажап! дегендей біз өз ұлтымызды мақтаныш етеміз.

Мен, қазақпын биікпін, байтақ елмін

Қайта тудым өмірге қайта келдім

Мен мың да бір тірілдім мәңгі өлмеске

Айта бергім келеді, айта бергім.

Біз қазақпыз ел үшін атқа мінген

Жанып жатқан лапылдап отқа түскен

Бойтұмар ғып ар-ождан қазынасын

Ерлеріміз ел намысын сақтап жүрген

Көк байрағын көтеріп

Желбіреткен қазақпыз

Түбі бірге бауырды

Елжіреткен қазақпыз

Бостандықты сағынып

Қолына алған қазақпыз

Жұлдызымыз жарқырап

Жолы болған қазақпыз

Би «Қара жорға»

Туған тілім - тірлігімнің тірегі

Тіл - қай ұлтта, қай елде болса да қастерлі құдыретті. Тіл байлығы - әрбір елдің ұлттық мақтанышы. Егеменді мемлекеттің басты белгілерінің бірі - тіл. Қазақ тілі - атадан балаға мирас болып қалған қасиетті мұра. Демек әр адам ана тілін көзінің қарашығындай сақтауға тиіс.

Қымбат маған анам тілі, бал тілім

Қымбат маған дана тілім, ар тілім

Ақ сүтімен бірге сеңген бойыма

Ана тілім ардақ тұтар алтыным.

Ана тілін жырлап өткен талайлар

Жырлап өткен Ыбырай мен абайлар

Қасиетті менің ана тілімде

Өшпес мәңгі алаулаған арай бар.

Ана тілім бәрін сөйлер шежірем

Тілсіз нені білдіре алам не білем

Тілім барда ғана мынау ғаламның

Кілтін табар саналысы сезінем

Өлең жырмен арайланса таң күліп

Ардақтымды жырлап өтем мәңгілік

Мағжан, Қасым, Мұқағали жырларын

Жалғастырып жаза берем мәңгілік

Ән «Айналдым ана тілімнен»

Өткен тарихымыздан аздаған түсінік

ХV ғасырда қуатты Қазақ хандығын құрдық Алайда Қазақ елі бейбіт тыныш өмір сүре алмады. Ұлан -байтақ елімізге жан-жақтан көз тігіп, ойран салушылар көбейді. Қаннен қаперсіз жатқан елімізге жоңғар қалмақтары тұтқиылдан шабуыл жасап қалың жұртты қан жылатты. Жұрт қасиетті Қара тауға бас сауғалады. Қаратаудың баурайында қалың қазақ бас қосты. Оларды Төле би бірлікке шақырады.

Көрініс Үш бидің даналығы.

Жерімді гүлдендірген аңыз өлкен

Данышпан даналары аңыз еткен

Үш жүздің басын қосып біріктірген

Төле би, Әйтеке мен Қазыбектер

Қазақ биі (Әмірбекова Ақерке)

Отанымыздың жүрегі

Тәуелсіздік тірегі

Жеріміздің кіндігі

Халқымыздың бірлігі - Астана

Қазақстанның жаңа бейнесі, жарқын келбеті

Астана - 1997 жылы 10 желтоқсанда Тәуелсіз еліміздің астанасы болып бекітілді. Бүгінгі Астана - азат елдің бас қаласы.

Астана кеше ғана басқа қала

Айналды бәйтеректі Астанаға

Астана туралы өлең шумақтары

Осынау елде бақ табам.

Осынау елде шат балам

Мерейін елдің артырған

Астанам - менің Астанам

Байтақ дала - жерім менің

Арта берсін кенің сенің

Көк байрағың желбіресін

Егеменді елім менің

Ән «Бала тілегі» (Әбдіхалықова Лиза)

Біздің Қазақстан Республикасы жылдан-жылға, күннен - күнге өркендеп өсіп, кеңейіп, гүлденіп келеді. Біз өзіміздің Көк байрағымызды мақтанышпен жоғары көтеріп, өз Елтаңбамыз бен Әнұранымызды қастерлей отырып күн сәулелі аспанымызда әрқашан Тәуелсіздік пен ерліктің үлгісі дала қыраны шарықтай берсін демекпіз.

Жаса Қазақстаным,

Жаса, менің ұлы елім!

Көрініс

Астана кеше ғана басқа қала

Айналды бәйтеректі Астанаға

Астана қаласы - Біздің Отанымыздың жүрегі:

Жаса Қазақстан,

Жаса, менің ұлы елім!

Жаса Қазақстан, жаса менің қазағым

Артта қалды қиындық пен азабың

Жаса Қазақстан, жаса менің ұлы елім

Атқан таңдай ашық болсын ажарың

Жаса Қазақстан, алаш жұртым ардағым

Алтын бесік байтақ дала - арманым

Жаса Қазақстан, атамекен тұрағым

Көк аспанда желбіресін байрағың

Жарқын көңіл, жайсаң елім қазағым

Өз ұраның айтылсын өз әнің

Ана тілдің айбыны асқақтап

Болсын таза дін

Батыр ұлың ел көшіп бастаған

Жасымасын жас ұрпақ, жаса балаң

Ашық аспан астында

Мәртебең ассын басқадан

Байтақ дала - жерім менің

Арта берсін жерің сенің

Көк байрағың желбіресін

Егеменді елім менің

Ән «Атамекен»

Міне, балалар бүгін өздерінді Тәуелсіз еліміздің болашағы екендіктерінді көрсете білдіндер. Халқымыздың бүгінгі уақытқа дейінгі жеткен жетістіктері өздеріңе аманат. Еліміздің еркіндігін сақтар мықты ұрпақ, мықты азамат болатындарына сеніміміз мол. Жолдарың ашық, жарқын болсын, Тәуелсіз елдің азаматтары!

Тақырыбы: « Ата -баба дәстүрі - ұрпаққа аманат

Мақсаты: Ата -бабамыздан ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан ұлттық тәрбие туралы түсінік беру. Балаларды ұлттық салт -дәстүр,әдеп -ғұрпын үйренуге және сыйлап құрметтеуге шақыру және ұлтына жанашыр ұрпақ тәрбиелеу.

Көрнекілігі: Қабырға газеттері,нақыл сөздер, шарлар, қазақы бұрыш.

Барысы: І Ұйымдастыру

Құрметті қонақтар,ұстаздар,балалар!

Ассалаумағалейкүм ,халқым менің,

Ардақтап дәстүріңді салтыңды елім

Мереке басы болсын берекенің

Игі еңбектің жемісін бәрің жегін.

«Халық -қалың орман ,әрі пана ,әрі қорған».Әр ұлттың өзіндік ерекшелігі ,салт -дәстүрі,діні,тілі болатыны белгілі. Біздің тәрбиемізде ананың ақ сүтінен,ана әлдиінен, атаның қасиетті сөздерінен бастау алады.Құрсақ шашу, жарыс қазан, шілдехана,бесік той,баланы қырқынан шығару, тұсау кесер ,сүндет той, атқа мінгізу тойы,тоқым қағар.

Бала дүниеге келмес бұрын анасының құрсағында жатқан күннің өзінде -ақ,құрсақ шашу тойын жасаса, дүниеге келерде жарыс қазан тойын жасайды, қазақ халқының осындай салт - дәстүрінен ана мен балаға деген мейірім шапағатын байқаймыз.Ал бала дүниеге келгенде ата -бабаымыз ат шаптырып, той жасап, салты мен дәстүрін,әдеп - ғұрып үлгілерін өнеге етіп болашақ ұрпағына үйреткен. «Ата -баба дәстүрі ұрпаққа үлгі» атты ашық тәрбие тағылымымыздың мәні ана сүтімен даритын салт -дәстүр жайлы болмақ..

Балалар -бүгін біз әр топқа саяхат жасаймыз.

«Өнер алды -қызыл тіл» тобы

Амансыңдар ма балалар!

Біз сендерге өнерлеріңді тамашалауға қонаққа келдік.

Қане салт - дәстүр жайлы не білесіңдер?

Алтынай:

Біздер бұрын көрмеген,

Салт - дәстүрін білмеген.

Үйренеміз дәріптеп,

Заманымда өрлеген.

Альбина: Қонақ күту салтымыз,

Оқып -біліп жатырмыз.

Салт - дәстүрі сақталса,

Арта берер даңқымыз

Мөлдір: Ата -бабаң ардақты,

Жамандыққа бармапты.

Ардақ тұтып үлкенді,

Ата -жолын жалғапты.

Әділер: Кең даланың ежелгі,

Қазақ дейтін халқымыз.

Өзге ұлттай біздің де,

Бар дәстүр мен салтымыз.

Қазақ халқының өмірінде жыраулық , термешілікпен қатар табан астында өлең шығарып, суырып салмалық өнер де кеңінен дарыса керек. Халқымыз үлкен жиын тойларда бір - біріне өлең түрінде тез жауап қайтаратын сөз жарысын ұйымдастырған. Ол кейіннен айтыс деп аталған. Айтыстың бірнеше түрі бар: ақындар айтысы,қыз бен жігіт айтысы, жұмбақ айтыс. Осылардың бірі қыз бен жігіт айтысына құлақ салайық . «Асыл қазына» тобынан Ақжан мен Нариман айтысқалы отыр. Көріп тамашалаңыздар.

Қыз бен жігіт айтысы

Ерғанат: Айтып қойшы қарағым,

Қандай боп жүр сабағың.

Жайын біліп қояйын,

Сендей салақ баланың

Әлібек: Сөзін тыңда қарағым,

Мен секілді баланың

Сен осында қаласың

Мен мектепке барамын

Хурсанд: Қайда барсаң онда бар,

Семіргенің жөн болар.

Тәртібіңнен алайда,

Болмай тұр -ау оң хабар.

Туған соң адам боп,

Білімсізден жаман жоқ.

Ел дәстүрін білмесең,

Жұрт айтады надан деп.

Көрініс: «Әжесі мен немерелері»

(Әжесі тоқыма тоқып отырады)

Немересі Нұрай: Әже,әже, не істеп отырсыз?

Әжесі: Е, балам саған шұлық тоқып берейін деп отырмын.

Нұрай: Әжетай «Тұсау кесу» деген қандай ырым?

Әжесі: Е,балам, Абай аталарың айтқан екен: «Туғанда дүние есігін ашады өлең,өлеңменен жер қойнына кірер денең» деп.Айтқандай сәби шыр етіп дүниеге келгеннен «Бесік той», «Қырқынан шығару»,« Шілдехана», «Тұсаукесер» деген сияқты ырымдар жасалып, адамның өмірі той -думаннан басталады.

Немересі Қажы: Әже баланың тұсауын немен кеседі?Сол туралы айтып беріңізші.

Диас : Әже, әже мен айтайыншы.

Әжесі: Айта ғой балам.

Диас: Баланың тұсауын малдың тоқ ішегімен кесу елдің тоқ болуына байланысты.

Анар: Ала жіппен тұсау кесу баланың келешекте ешкімнің ала жібін аттамай, адал болып өссін деген ниеттен туған.

Әсем: Сәбидің тұсауы көк шөппен кесілсе, көк шөптей өсіп өнсін деген ұғымды білдіреді. Тұсауын кесетін сәби ортаға әкелініп, «Тұсау кесу» жыры айтылады.

Дильназ: Әже, тұсау кесу жырын айтып берші.

(Әжесі тұсау кесу жырын айтады)

Әже: Қаз -қаз, балам,қаз балам,

Қадам бассаң мәз болам

Күрмеуіңді шешейін,

Тұсауыңды кесейін.

Қаз -қаз, балам,қаз балам,

Тақымыңды жаз балам.

Қадамыңа қарайық,

Басқаныңдщы санайық.

Қаз баса ғой қарағым,

Құтты болсын қадамың!

Балалар енді қараңдаршы мына жақта

«Ойлап көрде ,озып көр» деген топ күтіп отыр екен. Мен осы балалардың білімін сынап көрейінші.

1. Қазақтың балаға байланысты әдеп -ғұрпын ата?

-шілдехана, бөбекті қырқынан шығару, тұсау кесер, бесік той

2.Жеті атаны ата?

Біріншісі -атасы,

Екіншісі- әкесі.

Үшіншісі -баласы,

Төртіншісі -немере.

Бесіншісі -шөбере,

Алтыншысы -шөпшек те,

Жетіншісі -немене.

3. Үш биді ата?

-Төле би,Әитеке би, Қазыбек би

4.Тыйым сөздер

Дастархан басында әзіл -қалжың,өлең -жыр айтылған.Өлең -жыр-

сыз ,домбырасыз көңіл көтеру болмаған.

Ән: «Домбыра сазы»

Балалар біз енді соңғы аялдамаға келдік.

-Балалар қараңдаршы мен сиқырлы қобдиша тауып алдым. Қане,ашып көрейінші.(Музыка ойнайды). Балалар ішінде конверт жатыр.Бізге біреу тастап кеткен сияқты. Ашып оқып көрейін.Балалар бізге әжелер қонаққа келе жатыр. Қане бәріміз әжелерді қарсы алайық.

(Әжелер әндетіп кіреді)

-Амансыңдар ма балалар?

Біз сендерге салт - дәстүрімізді көрсеткелі келдік.

Қане,балалар онда бәріміздің назарымыз әжелерде болсын. Салт -дәстүріміз жайлы білейік.

1.Қырқынан шығару.

2.Бесікке салу

3.Тұсау кесер

(Көрсетіліп болғаннан кейін , музыка ойнайды)

Балалар бізге тағы бір дыбыс естілді. Қане жан -жағымызға қарайықшы.

Атпен шауып атай келеді.

-Амансыңдар ма балалар?

Мен көрші ауылға бара жатыр едім. Жолай сендерге 7 күлше таратып,бата бергелі келдім.

Бата:

Дастархандарыңа береке берсін,

Бастарыңызға мереке берсін.

Астарыңа адалдық берсін,

Бастарыңа амандық берсін.

Дендеріңе саулық берсін,

Үлкен азамат боп өсе беріңдер!

Әумин!Құрметті қонақтар! Осымен сіздерге арналған «Ата -баба дәстүрі ұрпаққа үлгі» атты ашық тәрбие тағылымызды аяқтаймыз. Келгендеріңізге көп -көп рахмет!

Тақырыбы: Өмір,қымбатсың маған!

Мақсаты: оқушылардың өмір құндылығы туралы түсініктерін одан әрі тереңдету.

Міндеттері:

- оқушыларға өмір құндылығы туралы тереңірек білім беру;

- өмірге құштарлықтарын дамыту;

- өмірдің мәнін түсінуге тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: суреттер

«Өмір жыры» Сөзі Т.Молдағалиевтікі Әні Ә. Бейсеуовтікі

1.Өмір деген ойын да емес,той да емес,

Басқалардан биік тұрар бой да емес.

Өмір деген шахмат емес шатасқан,

Өмір деген ұта қояр дойбы емес.

Қайырмасы:

Өмір -қатаң емтихан,

Өтпейтіндер құлайды.

Қадіріне жетпейтіндер

Өмір бойы жылайды.

2.Өмір оны келе жатыр дәлелдеп,

Өмір деген - еңбек, еңбек және еңбек.

Өмір деген бақыттың да құсы емес,

Қарап жатсаң,қона қалар саған кеп.

Сұрақ-жауап: - Өмір дегенді қалай түсінесіңдер ?

Өмір сөзін тағы қалай айтуға болады?(тағдыр,тіршілік,махаббат)

Сәттілік сәті. Бір - біріне тілек айту арқылы жүрекшелерді сыйлау.

Мәтінмен жұмыс.Ш.Сариевтің өлеңімен таныстыру.Өмір тек бақыт,қуаныш,шаттықтан ғана емес,оның көлеңкелі жақтары да болатындығын ұғындыру.

Өмір деген тұрмайды қап - қарадан

Ш. Сариев

Өмір деген тұрады:таң мен кештен,

Ғұмырлы екі араны жанмен кешкен.

Құпия,жұмбақ,сырлы дүниеге,

Адамдар Армен келіп,Армен көшкен.

Өмір деген екі өзен: Мұң - қуаныш,

Толқыны: Шындық - Жалған, Күлкі - Намыс.

Бір таяздап өмірде,бір тереңдеп,

Бір лайланып,өмірде бір тұнамыз.

Күн десең де,тірлікті түн десең де,

Өмірде өсімдіктей бүрлесеңдер,

Жолында жолығатын қос тағдыр бар:

Жусан - Жантақ, гүл - Тікен,гүл мен Шеңгел.

Өмір дәмі,екі дәм: Ащы - Тәтті,

Таңдайыңа тиеді: Жұмсақ - Қатты.

Жолында жолығатын екі тағдыр,

Күтеді Адам үшін сын сағатты.

Өмір дәмі - екі дәм: улы - усыз,

Тірлік татып жатады шулы - шусыз.

Кез келіп тағдырына келеді Адам,

Жұмыр Жер құрлығында сулы - сусыз.

Қолға түспес дүние жұрт таласқан,

Кітап - Өмір парағын құнттап ашқан.

Сезінер жүрегімен,жаныменен,

Өмір әр кез ашық Күн,Бұлт та басқан.

Өмір деген тұрмайды: қап - қарадан.

Өмір деген тұрады:ақ - қарадан,

Ақ - Қара,екі арасын ашып өтіп,

Арымен өз бақытын тапқан Адам!

Ақын «АҚ»және «ҚАРА»деп нені меңзеп отыр?

Қай уақытта адам өмірі «аққа»толы болады?

Адам өз бақытын табу үшін не істеу керек?

Адам баласы не үшін өмір сүреді?

Өмір деген несімен қымбат?

Сенің өмірдегі мақсатың қандай?

Өмірдің мәнін түсінуге ұмтылу қаншалықты қажет?

Оқу ақпаратын оқыту,әр ойды тиянақтау,мысал келтіру

Адам өмір бойы өзін-өзі тану,құндылықтарды пайымдау,жақсы қасиеттерді өз бойына дарыту арқылы кемелденуге талпынады.

Халқымыз:

«Жақсының жақсылығын айт - нұры тасысын,

Жаманның жамандығын айт - құты қашсын» - дейді.

Адам жаман - жақсыны ажырата біліп,жаманнан бойын аулақ ұстап, бойына жақсы қасиеттерді дарыта алғанда ғана дұрыс өмірлік айқындамасын таба алады.

Міне,мен кішкене өмірімді тағы бір тексеріп,әр күнімнің ізіне түсіп отырмын,алыстан бастап дәл бүгінгі күнге жеттім.

Көз алдымнан өзіме сонша таныс жиырма жылдық өмірім өтті. Біріне-бірі жалғасып келіп,біріне-бірі айқасып жатқан әдемі шақ,қымбат күндер жүрегіңді жүз бұрап,сол күйінде қайтадан есіңе түседі.Бір тізбегі - сегіз жылдық бақытты шағың,бала кезің;одан соң оқумен өткен он жылың,одан кейін - армия, майдан. Шынын айтқанда менің өмірім,- қазақтың жас жігітінің өмірі жаңа ғана басталды.

Міне,тап бүгінгі түнде,таңертеңгі ұрыс алдында,туған елім мен барлық халқыма,тіпті барлық адам баласына: «Мен өмірден алатын еншімді алғаным жоқ әлі,мен өмірімді қатты сүйемін,менің өмір сүргім келеді!» - деп бар дауысыммен айқайлағым келеді.

Адам боп оңай туғанмен,

Адам боп қалу көп қиын.

«Елім үшін жаным құрбан» деген мақалды қалай түсінесіңдер?

Бейбіт заманда елі үшін жанын пида еткен қандай ерлерді білесіңдер?

Өмір туралы слайдтарды көрсету. Өмірдің әр сәтін өзіне түртіп алып, соның біреуіне өлең, мақал, ой толғау жазу немесе сурет арқылы бейнелеу. Өмірдің әр сәтінен ләззат алу.

Жүректен жүрекке. «Өміріңе немқұрайлы қарама» әнін бірге орындау.

Қорытындылау.

Ең бастысы - жүрегің таза болсын;

Өмір - сенің мүмкіндігің,пайдалана біл;

Өмір - сұлулық,сүйсіне біл;

Өмір - арман,жүзеге асыр;

Өмір - парыз,орындай біл;

Өмір - ойын,ойнай біл;

Өмір - байлық,бағалай біл;

Өмір - махаббат,ләззат ала біл;

Өмір - құпия,сырын аш;

Өмір - қайғы,көтере біл;

Өмір - күрес,жеңе біл;

Өмір - бақыт,баянды ете біл.

Тақырыбы:Темекі тартсаң ақырын,

Азаяр сана ақылың

Сабақ мақсаты - «Бірінші байлық - денсаулық» деп дана халқымыз айтқандай болашақ еліміздің әрбір азаматын зиянды әдеттерден ішімдік, нашақорлық, шылым шегушіліктен сақтандыру, олардың денсаулыққа, болашақ ұрпаққа жау екендігін түсіндіру, өркениетті елімізге лайықты зиянды әдеттерге қарсы күресетін білімді тұлға тәрбиелеу.

Тәрбие сағатының барысы:

Мұғалім:

Денсаулық дегеніміз - адам жаны мен тәнінің амандығы. Халқымыздың тіршілігі мен бірлігі, жарқын келешегі әдетте денсаулық мәдениетінің қаншалықты дәрежеде қалыптасуына байланысты. Денсаулық - ел дамуының басты арқауы. Денінің сау болуын қандай адам қаламайды. Дегенменде, біздің замандастарымыз соны ескерместен әр түрлі зиянды заттарға ұрынып жатады.

Темекі туралы жалпы мағлұмат.

Құрамында никотин және 4 мыңға жуық улы зат бар темекі өсімдігің майдаланған, құрғатылған және қолдануға дайын күйдегі жапырағынан шылым жасалады. Темекінің елі Америка болып табылады. Американы ашқаннан кейін темекі Еуропада кең таралады. Темекінің ішінде ең көп мөлшерде никотин алкалоиді болады. Никотин улы зат болғандықтан медицинада қолданылмайды және дәрі болып та саналмайды. Бір қорап темекінің құрамындағы никотинді адамға инемен шаншыса, адам өліп кетеді.

Темекінің зияндары.

Мидың қатерлі ісік ауруларының 99, миға қан құйылу ауруының 85 -, өкпенің қатерлі ісік ауруының 90 - ы, тамақтың қатерлі ісік ауруының 99 - нан темекі себеп болады. Темекінің салдарынан өмірімен қоштасқан адамдардың саны есірткі өліміне қарағанда 13 есе көп.

Есірткі қолданудың себептері.

Білімсіздік: Есірткінің қаншалықты қауіпті екендігін білмеу және бұл мәселеге жеңілдікпен қарау.

Қызығу: Қызығушылықтың туындауына көбінесе бұқаралық ақпараттардың өздері себеп болады дей аламыз.

Қысым: Жаман достардың қысым жасауы.

Әуестік: Бір рет көрейін, сосын тастаймын деп ойлау. Бірақ бір немесе екі рет көру адамды қайтпас жолға түсіру үшін жеткілікті болады.

Мода: Айналамыздағы адамдарға еліктеу. Қоршаған орта бұзық болса, жаман әдеттердің жұғуы өте оңай. Жастардың қауіп қатерді жақсы көруі, өзін - өзі көрсету, күшін дәлелдеуге тырысу, иманның әлсіздігі, жоқшылықтың өзін - өзі өлтіруге итермелеуі негізгі себептер болады.

Өз - өзіңді ұстай білсең тартынып,

Өмірің бар алда әлі солмайтын, - дей отырып, жаман әдеттерден жирендіретін, зиянды әдеттерге байланысты мақал - мәтелдер мен ұлағатты сөз жарыстыруға кезек берейік.

Мұғалім: «Ол кім? Бұл не?» бөлімі

«Болашақ» тобына сұрақ.

1. Есірткінің әлеуметтік салдары қандай? (отбасының бұзылуы, қылмыстың артуы.)

2. Құрамында этил спирті бар. Ол не? (ішімдік).

3. темекі құрамындағы улы зат? (никотин).

4. СПИД неліктен қорқынышты? (ауырғаннан кейін ең көбі 5 - 7 жыл өмір сүреді, ең жаманы емі жоқ).

Тақырыбы:Темекі тартсаң ақырын,

Азаяр сана ақылың

Мақсаты: темекінің тарихы жайлы, оның адам өміріне тигізер әсері жайлы түсінік беру, зиянды әдеттерден аулақ болуға баулу, шығармашылық қабілеттерін жетілдіру

Көрнекілік: нақыл сөздер,жазылған қағаздар, сызбалар, карта

Пайдаланған әдебиет: «Темекіні шеккенің - өзіңді құртқаның» Қожахметов К.Ж. Демеуова М.Е. Төлендиев К.С Алматы, «Раритер»2003 «Ақылдың кені» Қ.Жарықбаев. Алматы «Қазақстан» 1991 «Денсаулықты сақтай білу де өнер» Ю.Б.Тарнавский. Алматы «Қазақстан» 1988. «Жаманнан жирен» А.Г.Хрипков, Д.В.Колесов., Алматы «Мектеп»1988

Барысы Жүргізуші: Сәлеметсіздер ме, құрметті көрермендер? «Денсаулық дәрістері» айдарымен берілетін бағдарламаны назарларыңызға ұсынамыз Денсаулыққа зор кесел, Үйрете көрме ауызды Насыбай - напақ, шылымға! - деген екен қазақ ақыны Омар Шораяқов. Неге біз «темекі - у, темекі шегу - зиянды әдет» дейміз? Темекі жайлы кеңірек білу мақсатымен студиямызға ғалым ағаларымыз бен апайларымызды қонаққа шақырып отырмыз. Ең әуелі темекінің шығу тарихы жайлы зерттеуші ғалым әңгімелеп берсе. Зерттеуші: Хvғасырдың аяғына дейін бұл өсімдікті Америка континентінің байырғы тұрғындарынан басқа ешкім де білмеді. Ертеде темекі түтінінің адамды өзіне тартып алатын сиқырлы және емдік қасиетін таныған. «Темекі» деген сөз Тобаго деген арал атынан шыққан көрінеді. 1492 жылы 15 қазанда Колумб экспедициясымен қазіргі Орталық Америка жағалауларына келген испан матростарының айтуынша «tabacco" деген сөзбен жергілікті тұрғындар дәстүрлі темекі шегуге арналған үлкен кептірілген жапырақтарды атаған. 1559 жылы Португалиядағы француз емшісі Жан Нико Франция елінің ханшайымы Екатерина Медичига үздіксіз бас ауруынан сауығуға көмектеседі деп темекенінің жапырағы мен тұқымые сыйға тартады. Осыдан көп ұзамай-ақ, бүкіл Францияда темекі иіскеу сәнге айналды. Никоның құрметіне өсімдік латынша «Nicotiana" бөлінетін алкалоид - «никотин» деп аталады. ХVIғасырдың екініші жартысында темекі дәрілік өсімдік ретінде кеңірек тарала бастады. Темекіні иіскеді, түтінше арқылы шекті, шайнады, әртүрлі заттармен араластырып, суықтан ауырғанды, бас және тіс ауырғанда, тері және жұқпалы ауруларды емдеу үшін қолданды. 1580Жылы ағылшын аристократы, темекіні көп шегетін теңізші әрі ақын Вольтер Рейли мырза Ирландияда темекі плантациясында құрды, кешірек америка колонияларының территориясында тағы да бірнешеуін ашты. Олардың бірін ол «Виржиния»деп атап, оны соңынанөзінің кең тараған темекі сортына берді. ХVIIғасырдың басында қазіргі Америка территориясында,негізінен ағылшын колонияларында басқа да темекі плантациялары өсті.1611 жылы осындай плантацияны Виртиняда ағылшын Джон Рольф жасады. Темекі ұрығын ол Тринидада мен Венесуэлден әкелді, ол технологиясын Вльтер Рейлиден асып жетілдірді. 8 жылдан кейін Виртиниядан Англияға темекіні экспортқа шығару басталды, ол Джон Рольфтің өзі мәңгілікке Жаңа Дүниеге қоныстанды және өзіне темекі өсіруден бақытын сынап көруге кеңес берген индеецтер көсемінің қызына үйленді .

Аристократтар арасында темекінің басқа да табынушылары болды. Пруссия королі Фредерик I (18 ғ басы) өзі Германия сарайында темекі шегудің мерекесін өткізді, ол оның баласы Фредерик-Вильям I «Темекі алқасын» құрды

Темекіге қарсылар да болды. Англия королі Джеймс I ХVII ғасырдың басында-ақ темекі шегуге қарсылығы жөнінде бірнеше рет айтқан болатын.Бұл әдетің денсаулыққа зияндығын, темекінің адамдарды өлімтікке ұқсататын,осылайша мемлекеттің әскери қорғанысын әлсірететінін ескертті. Ол Англияға экспортқа шығатын темекіге салық салды, осы сәтте Франция Ришелье де дәл осындай шара жасады. Бірақ бұл темекінің таралуына тосқауыл болалмады, тек темекінің жасырын контрабондылық жолмен жөнелтуіне жол ашылды .

Шығысты темекі шегу климаттық ыстықтығына байланысты өрт қауыпын тудірды, ал ол үшін қатаң шара қолданылатын.

Түркияда темекі шегетіндердің денесін жарақаттайтын, масқаралайтын, тіпті өлімге де кесетін.

Бокарме деген граф өзінің қайнысын темекі жапырақтарынан алынған бір затты алып келуге жіберді. Уланған адам миында, бауыры мен бүйрегінде және басқа да органдарында никотиннің көп қойыртпасы табылды, дәрігерлердің қортындысы бойыншы адам өліміне солар себепші болған .

ХIХ ғасырдың ортасынды шу болған Бокарме графтың сот ісі темекінің емдік қасиетіне деген сенімді жоғалтты.

Англия король Яков I темекі шегуді зиянды, жетілген адамға лайықсыз және жарамсыз деп жариялады.

Жүргізуші:Әңгімеңізге рахмет. Ал енді зерттеуші дәрігерді тыңдайық. Ол бізге темекінің зияны жайлы әңгімелеп береді.

Зерттеуші дәрігер: Темекі шегуші алғашында өз ағзасын өзі уландырып жатқанын байқамайды. Ал темекіде ең күшті у- никотин бар. Ол қанға тез араласады, ішкі органдарға кіріп алып, олардың қызметін бұза бастайды.

Темекі шегушінің қасында болу да зиянды, себебі жанында тұрған сон,лаж жоқ, улы түтінді жұтасың. Біраз жылдардан соң темекі шегетіндер жөтеле бастайды, жүгірген немесе жай жүргеннің өзінде алқынып қалады, тез шаршайды. Темекі шегуші тыныс алу оргатндарының ауруына душар болады:демікпе, туберкулез, рак.

Темекі шегуге байланысты аурулар тізбесі тым ұзақ және қорқынышты:өкпе,тамақ, қуық,бүйрек рагы, асқазандағы жара,жүрек-қан, тамырлары ауруы, созылмалы бронхит және орталық нерв жүйесінің басқа да аурулары.

Темекі шегу-ақырындап өзін-өзі өлтіру, ауру мен өлімге душар ететін зиянды әдет.

Дәрігерлер адам өмірін әрбір темекі 15 минутқа қысқарта алатынын дәлелдеді.

Темекі шегушілер 5-7 жыл кем өмір сүреді. Ракпен ауырған адамдар 15-20жыл

өмірін қысқартады.

Жүргізуші:Әңгімеңізге рахмет! Қазіргі кезде жасөспірімдер темекі шегушілер көп.Жасөспірімдер неліктен темекі шегеді? Жасөспірімнің денсаулығына темекі шегудің қандай әсері бар?

Сөз кезегін психолықа берейік.

Псиолог: Жас өспірім неліктен темекі шеге бастайды?

Жас өспірімнің түсінігі бойынша, ол-ерліктің, сенімділіктің, есеюдің көрінісі. Сондықтан соншалықты рахаттанбаса да, ересек болып көрінгісі келіп, темекі шеге бастайды.

Темекі шегетін оқушы мектепте қалыптасқан тәртіп жүйесін бұзады.Ата-аналардың, достарының айтқан кеңестерін тыңдамайды. Балалардың сабақ үлгерімі төмендейді. Есте сақтау қабілеті нашарлайды.

Жасөспірімдік шақта қыздар өздеріне басқалардың назарын аударғысы келіп, көз тартатын тартымды болуға ұмтылады. Әдемі, сұлу, жақсы болып көріну үшін үстіне киген киіміне өзгеше үлгі таңдайды, жарасты етіп шаштарын түзейді. Бәзбіреулері сигаретамен тым кербезденіп, бүгінгі күннің қыздары болғысы келеді. Өкінішке орай, олар мұндай «сәнқойлықтың» өте қымбатқа түсетінің аңғармайды да, біраз уақыттан соң сигарета оларды ұсқынсыз, көз тартпайтын күге әкеледі. Темекі шегетін қыздардың беті ескірген, ерте әжімтүседі, даусы ашық емес, күрілдеген, қырылдаған, ауызынан шыққан жаман иіс әжептәуір жерден-ақ сезінеді, тістері сарғайып, түсін жоғалтады. Сигарет қызды тұрпайы, жағымсыз етіп жібереді.

Жас өспірім никотинге бар болғаны бір күнде-ақ үйір болады.Темекінің аз ғана мөлшері балада қанның аз болуына, тамақ қортудың бұзылуына әкеледі.

Жүргізуші: Әңгімеңізге рахмет! Сіздің әңгімеңіз жасөспірімдерге ой салады, темекі шегу секілді зиянды әдеттен аулақ болуға көмектеседі деген сенімдемін. Ал темекі тартатын жасөспірімдерге берер қандай ақыл-кеңесіңіз бар?

Кеңес беруші: Темекіден бас тартатын адам біз айтатын 9 кеңесті есінде сақтау қажет.

1. Темекіден бас тарту ниеті пайда болатын кез келген себепті тап.

2. Темекіні тастайтын күніңнің мерзімін анықта.

3. Үйдегі барлық темекіні сындырып, үстіне сү құй. Темекі сасыған киімдерінді жу.

4. Никотинге деген әдетен толық арылғанша темекі шегетін достарыңнан аулақ бол.

5. Темкіге жұмсайтын ақшаңды бөлек қой. Бір айдан соң оларды сана. Өзіңе қажет деген затты сатып ал.

6. Темекі шеккің келсе, сағыз шайна немесеқышқыл кәмпит сор.

7. Темекінің орнына су іш жеміс шырының сімір. Сұйық ағзаны тазартады.

8. Өз мүмкіндігіңше жаттығулар жаса.

9. Ешқандай жағдайда ішімдік ішпе.

Жүргізуші: Ақыл -кеңесіңізге рахмет! Студиямызға келіп темекінің тарихы және оаның адам өміріне тигізер зияны жайлы әңгімелеп бергендеріңіз үшін көп-көп рахмет! Келесі кездескенше сау болыңыздар!

Ал біз болсақ, бағдарламамызды ары қарай жалғастырамыз. Студиямызға темекінің адам ағзасына әсері жайлы Қарабұлақ негізгі мектебінде ашық сабақ өтуде. Осы сабақ үзінділерін тамашалаңыз.

Темекі

Темекі - адамның басты жауларының бірі. Оның түтінінің құрамында мынға жуық улы зат бар. Солардың бір нешеуін атап өтсек: күйк, никотин, иісті газ, т.б.

Темекі түтіні ең алдымен ауыз қуысы мен тыныс жолдарын улайды. Ұзақ уақыт ашуланшақ болады, тез шаршайды, бас аурады, ұйқысыздық байқалады.

Қазіргі кезде жасөспірімдер де теледидардан көрген сериалдардағы бейнелерге еліктеп шылым шегеді. Өзіне де, өзгеге де зиян келтіріп жатқаның білсе де, теріс әдеттен өздігінен қол үзуге ерік күші, жігері жетпейді. Сондықтан оларға бәріміз көмектесуіміз қажет.

Әбдіріхманова Ұлтуған

Темекіге хат

Темекі аға. сәлеметсіз бе?

Сіз бүкіл әлемге таралған зиянды затсыз. Шылым тартпайтындар сізді жек көреді жиіркенсе да, шылым тартатындар сізді жақсы көреді. Олар сіздің көк түтініңізді бүрк еткізіп, көңілдері жарқырап аурулары жазылып кеткендей әсер алады. Бірақ бұнын бәрі алдамшы ғой.себебі темекіні шеккен уақытта адам ағзасына 20-25%улы заттар кіреді. Темекіні шеккен кезде сілекей өте көп бөлінеді, сосын түтінгеуланған сілекей асқазанға түседі. Бұның өзі асқазан сөлінің тым көп бөлінуіне, оның қышқылдығының артуына әкеліп соғады. Бұл көптеген темекішілерді асқазанында гастрит жарақатты сырқат пайда болуына әкеліп соғады.

Сіз-адамзаттың жауысыз! Сізді құрту керек!

Сәлеммен Мұқанова Лейла

Шылымды тартушыларға хат

Сәлеметсіздер ме?

Мен сіздерге өзімнің құрбыларым салған суреттерді жолдап отырмын. Осы суреттерге жақсылап назар аударыңыздар. Сіздер темекіні шеге отырып өзіңізге ғана зиян келтірмейсіз,өзіңіздің қоршаған адамның бәріне зиян келтіресіз. «Темекі тартқан бір кісі, уланған бүкіл үй-іші» деген нақыл сөздің шындығын дәлелдейсіз. Темекіні көп таратқандықтан өз организміңізді өзіңіз құртып, тірі скелетке айналасыз. Сондықтан «Ұзартқың келсе ғұмырды, Таста арақ пен шылымды» деген аталар сөзімен аяқтаймын.

Сәлеммен Тасболатов Айдар

Жүргізуші;Бағдарламамызды ары қарай жалғастырайық.

Назарларыңызға өнер шеберлері дайындаған концертті ұсынамыз

1. «Бұл кім? Қайырбек Қожахметов

- Күрк-күрк жөтелген

Кеудесін зорға көтерген,

Біреу келеді ілбіп.

- Кім екенін білдік

Қарағаннан сиқына

Шылымшы ғой...

Сұмдық!

- Жүзі солған,

Көзі тұздай болған,

Шөберектей өніп тұр.

Алдымызда адам емес

Кәдімгі өлік тұр

-Кім екенін білдік

Қарағаннан сиқына

Шылымшы ғой...

Сұмдык

-Бұғаналары айқасқан,

Иығы иығына тиіп кетіпті

Тістері сарғайып,

Екі ерні түтінге күйіп кетіпті

-Кім екенін білдік

Қарағаннан сиқына

Шылымшы ғой...

Сұмдық!

-Еті қашқан арқасы,

Тұтас емес бұл өзі

Кәдімгі скелет

-Кім екенін білдік

Қарағаннан сиқына

Шылымшы ғой...

Сұмдық!

- Нансаң да, нанбасаң да

Қалмайды зәрең

Адам ба, аруақ па

Айырасың әрең

-Кім екенін білдік

Қарағаннан сиқына

Шылымшы ғой...

Сұмдық!

-Шылымы сонда да езуінде

-Обасы жоқ екен өзінің де.

2. «Темекі шегудің пайдасы» көрініс.

Бала: - Ата, мен темекі шегуді үйреніп жүрмін. Сіз қалай ойлайсыз, бұл пайдалы ма?

Атасы: - Темекі шегу үш жағдайда пайдалы.

Бала: -Айтыңызшы

Атасы: - Біріншіден, кім де кім темекі шексе, ол ешқашан қартаймайды

Бала: -Неліктен?

Атасы: - Себебі ол қартаюға үлгермейді де,ол тым ерте өмірден кетеді. Екіншіден, оның үйіне ешқашанда ұры түспейді

Бала: -Неліктен?

Атасы: -Себебі кім де кім темекі шексе, түні бойы төсекте аударылып, төңкеріліп жатады да қатты жөтелумен болады. Ұры үй иесінің жөтелінен естісімен, үйді айналыпе кетіп қалады. Бірақ бұл әлі біткен жоқ! Кім де кім темекі шексе, оны ешқашанда ит қаппайды.

Бала: - Неліктен?

Атасы: -Себебі темекі шегетін кісі ерте жарымжан болады және жүргенде таяққа сүйеніп жүреді. Ал таяғы бар адамға, балам, ең қабаған ит те жоламайды.

3.«Жаулап алды жарнама» ән-пародия

Жарнамадан көз алмай қарап,

Жол үстінде тұр талай бейне.

«Парламенттен» ішсем шамалап,

Боламын деп «депутат» мен де.

Қайырмасы

Жаулап алды жарнама

Барлық қала, бар дала

Көше, телеарнада

Қаптап кетті жарнама

Армандайды талай бейбақтар

Мольбораны тартсам екен деп

Жексем болды мен де сол кезде

Шляпа киіп, шауып кетем деп.

4. «Мен қазақ ұлдарына қайран қалам» ән

Мен қазақ ұлдарына қайран қалам,

Шылымды шеккен кезде жайрандаған

Оқуға ниеті жоқ қайран ұлдар

Өмірде ойнауменен сайрандаған

Жасырмай тартасын сен шылымыңды

Шылымға берілдің ғой мәңгі енді

Өкпеңнен нең қалады қарағым-ау

Ертерек ойлансайшы өз жайыңды

Шылымды тартпайтын ұл арман болды

Жақсымен ажыратар оң мен солды

Үлкеннің тілін алар ұлдар қайда

Қоғамды бастаушы ма еді қыздар жолдыъ

«Алтын басты әйелден бақыр басты

Ер артық»,- деді емес пе қайран бабам

Намысын ер ұландар бермей қолдан

Шылымды қояр деп мен үміттенем

Жүргізуші: «Денсаулық дәрістері» айдарымен берілген «Темекі шегу- зиянды әдет» атты бағдарламамызды аяқтай келе үй тапсырмасы ретінде сұрақтар бермекшімін.

Қолдарыңызға қаламдарыңызды алып, сол сұрақтарды жазып алыңыздар.

Сұрақтар:

1. Табиғат адамға өмір сүруге қанша жыл береді?

2. Адам өмірін қысқартатын не?

3. Зиянды әдеттерді атаңыз

4. Денсаулық сақтау министірлігі әрбір темекі шегушіні неден сақтандырады?

5. Темекіде қандай зат қауыпты болып саналады?

6. Адамның өмірін темекі шегу әдеті қанша уақытқа қысқартады?

7. Жасөспірім ағзасына қалай әсер етеді?

8. Темекі шегуші адамның қасында болу неліктен зиянды?

Темекі жайлы әдебиеттерде пайдалана отырып, осы сұрақтарға толық жауап жазыңыздар. «Шылым шеккенің іші де күйеді, пұлы да күйеді» деген тақырыпқа щығарма жазыңыздар.

Бағдарламамыз осымен аяқталды. Дендеріңіз сау болсын. Зиянды әдеттерден аулақ болып, ұзақ та бақытты өмір сүріңіздер!

Тақырыбы: Кітапхана - рухани қазына

Ғылым мен білімнің негізі болып табылатын кітап пен білім ошақтары-бірінен- бірі ажырағысыз рухани қазыналар. Кітап-рухани прагресстің кепілі,ел мен елді, мемлекет пен мемлекетті жақындастырар,түсінікке бастар аса маңызды рухани фактор. Кітап- әлемдегі ұлы күш. Ол сананы нұрға бөлеуші. Кітапқа қызықтыру -білімге қызықтыру.

Еліміз егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғалы кітап шығару ісі қолға алына бастады. Соның бірі айғағы кейінгі жылдары «Мектеп»,«Жазушы», «Алматыкітап» баспаларынан шыққан балаларға арналған көркем әдебиеттермен мектеп кітапхана қорлары толықтырылып,жаасөспірімдердің кітапқа деген қызығушылықтары арта түсуде.

Әр кітап- Отан байлығы екенін түсіндіре отырып, кітапты лас қолмен ұстауға, жыртып,жазуға болмайтынын ұғындыру үшін бастауыш сыныптар арасында «Кітапты күтіп ұстайық» ертеңгілігін бастаймыз.

Мақсаты:

Білімің кітап арқылы берілетіндігін ұғымдыру.

Кітап жасаудағы адам еңбектері.

Кітапқа деген қызығушылықта арттыру, оны күтіп ұстауға үйрету,

Көрнекіліктер: білім,кітап туралы жпзылған плакаттар, кітап көрмесі, жазышулар суреттері.

Армысыздар ұстаздар, оқушылар! Кітапхана сағатын А. Байтұрсыновтың мына өлеңімен бастағанды жөн көріп отырмын:

Балалар, бұл жол басы жаңалыққа.

Келіңдер, оқып, байқап қаралық та.

Соларды көре тұра калалық па?

Даналық -өшпес жарық, кетпес байлық,

Жүріңіздер, іздеп, тауып алалық та?

Осы кезде үлкен кітап ұстаған оқушы кіреді:

-Балалар мен сәл кешігіп қалдымау, деймін, кешіріңдер! Сендермен дос болып, қайтатыныма сенімдімін.

2-жүргізуші: Қош келдіңіз, қымбатты досымыз. Кітап жоғары шығыңыз.

Ән «Елімізді сүйеміз!».

1-жүргізуші:Ендеше балалар, бүгінгі мерекемізді жұмбақ айтудан бастайық.

Көп әңгіме, өлеңім,

Күнде ақша беремін.

Жақсы көрсе мені кім,

Мен оны жақсы көремін.

Тілі бар, үні жоқ ,

Өзін адам түсінген.

Жүрегі бар, қаны жоқ,

Сөйлеп тұрған ішінен.

Қабат -қабат қаттама,

Қаптамадан аттама.

Ақылын оның алабер,

Айытқан сөзін жатта да.

(Оқушылар жұмбақты шешеді).

2 -жүргізуші:Тәрбие сағатын жұмбақпен тегіннен тегін бастап тұрған жоқпын. Бүгінгі әңгімеміз кітап жайлы болмақ «Кітап» деген сөз қайдан шыққан қандай мағына береді, кім айтады?

Кітапханашы: біздің елімізде бірде бір бала мектептен тыс қалмайды. Жалпыға бірдей білім беру туралы Мемлекеттік маңызы бар. Білім туралы Заң қабылданған. Елімізде кітап шығаруға көп көңіл бөлінуде. Қазіргі кезде мектеп оқушыларына оқулықтар тегін берілуде. Оған қыруар қаржы жұмсалады. Оқулықты, көркем әдебиетті күтіп ұстай білейік,оларды басып шығаруға аға, апаларымыз көп еңбек етті.

оқушы:

Орманшының аялы,

Алақайы өсірген.

Сансыз ағам саялы,

Қағаз үшін кесілген.

оқушы:

Баспаларды күн -түні,

Қағаз жасап бағалы,

Қанша адам, кім үшін,

Маңдай тері тамады.

оқушы:

Кітаптарды баршаға,

Талай ғалым қолға алып,

Жылдар бойы қаншама,

Жазады ұзақ толғанып.

Ән «Ұланымыз ұлы елдің».

оқушы:

Әдемілеп берсем деп,

Бояу жағып әр түрлі.

Суретшілер көркемдеп,

Қаншама уақыт отырды.

оқушы:

Әріп теру үшін де,

Талай адам терледі.

Баспахана ішінде,

Айлап тыным көрмеді.

оқушы:

Оқулықты мектебім,

Бекер саған теп -тегін .

Білмейсің -ау сен бірақ.

Қаншама еңбек кеткенін.

оқушы:

Оқулықты құрметте,

Күтіп ұста кірлетпе,

Кішілерге табыс ет,

Дақ түсірмей бір бетке.

Ән «Туған ел».

оқушы:

-Кітап -ел мен жерді сүю,талапты кішпейіл болуға, төзімділікке баулиды.

оқушы:

-Кітаптан әркім ақыл -кеңес, тәлім -тәрбие,үлгі -өнеге алады. Кітап біздің рухани жаи азығымыз.

оқушы:

-Ия, құбылыстарым, кітаптардың да арманы бар. Ол -лас, ұқыпсыз оқушы қолына түспеу.

оқушы:

-Бәріміздің де арманымыз сол, білімге қызығатын, ұқыпты балалардың қолына түссек екен!

оқушы:

-Ия достар, кітап қадірін білетін, жақсы балалар көбейе берсін!

Кітапханашы: Міне, балалар, арамызда кітапты ұқыпты, таза ұстайтын және оған ұқыпсыз қарайтын балаларда кездеседі. Кітапты ерінбей оқысаң , ол саған ақыл айтудан ерінбейтін, жалықпайтын шебер ұстаз.

Кітап -жан айнасы. Оған қарап бойыңды да, ойыңды да түзеуге болады. Айналадағы адамдарға мейіріммен қарауға үйренесің. Кітап сенің ақылгөй, адал досың, өмірлік есті жолдасың.

Тақырыбы: Қызықты кітаппен достасайық

Сабақтың мақсаты:

Білімнің кітап арқылы берілетінін ұғындыру. Кітаптың адам өміріндегі маңызы, ғылым мен білімнің пайдасы жайлы түсіндіру. Кітапқа деген қызығушылығын арттыру. Оқулықтарды күтіп ұстауға үйрету.

көрнекілігі: Кітап жайлы жазылған плакаттар, суреттер.

Сабақтың барысы:

1 - бөлім. Ұйымдастыру кезеңі.

Кітап та алма ағашы,

Жемісін біздер теретін.

Тәтті алмаға балашы, Кітабыңның әр бетін,- деп Мұзафар Әлімбаев атамыз жырлағандай әдеби кітаптар мен оқулықтар сендерге білім көзі, рухани қазына. Біз кітап арқылы бастауыш мектептің өзінде - ақ бүкіл адамзат өмірімен танысамыз. Кітап білімімізді молайтады, кітаптан көп өнеге мен тәрбие аламыз. Оқығаның, тоқығаның көп болса жеңбейтін жау, алынбайтын қамал жоқ. Дана халқымыз «Білекті бірді жығады, білімді мыңды жығады» деп бекер айтпаса керек деп бүгінгі 2 - сынып оқушылары дайындаған «Кітап - білім бұлағы» атты тәрбие сағатымызды бастауға рұқсат етіңіздер.

2 - бөлім. Кіріспе.

Кітап туралы не білеміз?

Кітап - араб сөзі, "жазба",

ал түрікше "дәптер", мерзімді баспасөз басылымы" деген сөз

Кітап өмір айнасы, замана сыры, тарих шежіресі, оқу, тәрбие құрал

Кітап - араб сөзі, "жазба", ал түрікше "дәптер","мерзімді баспасөз басылымы"деген сөз.

Кітап өмір айнасы, замана сыры, тарих шежіресі, оқу, тәрбие құралы.

Мысырда жазуға папирус қолданыла бастады. Кітап "Папирус"деп аталатын су өсімдігінен дайындалған материалға жазылып, жұмыр таяқшаларға шиыршықтап оралды.

Жұмбақ шешу. Мұғалім: Балалар бүгін бізге қонаққа Кітап келіп отыр.

Кітапты ортаға шақырайық.

Кітап: Балалар, мен білім көзі - кітаппын. Мені жасау үшін көп адам еңбек сіңірді. Балалар кітап қайдан шығатынын білесіңдер ме?

Балалар: Ағаштан

Мұғалім: Кітап шығару үшін көп еңбек сіңіреміз. Кітап сен бізге қонақ болып, балалардың білімін тамашала. Оқушылардың кітаптың жасалу жолы туралы тақпақтары:

Мағынаны таны.

Алғашқы кітап баспасы ағаштан жасалды. Қазақ кітап баспасы Ресейге қосылған соң қалыптасты. Тұңғыш қазақ кітаптары 1800 жылы шығарыла бастады.

3 - бөлім. Топтық сайыс. 1. Таныстыру. 2. Жалғастыр

Ойын: Кітап нені сүйеді?

3. Көркем сөз

Даналық

4. Ойлан, тап.

5. Өнер көрсету

Мұғалім: Балалар, кітап туралы жазған ұлы ғұлама ақын, жазушыларымыздың қандай нақыл сөздерін білесіңдер

Кітап маған тақтан да қымбат. Шекспир.

Артық ғылым кітапта, Ерінбе оқып көруге. Абай.

6. Көрініс

2. «Науқас кітап» көрініс. Дәрігер ролінде: Гүлсәт,

Науқас кітап рөлінде: Сағындық.

"Кітаптың мұңы "

Самал: Ұқыпты баланың кітабы. Наурыз: Жалқау баланың кітабы

Мұғалім: Балалар, дәрігер апайымыз айтқандай, кітаптарда ауырады екен. Сол зиянды болдырмау үшін мынандай ережелер бар екен

Есіңе сақта!

1. Кітапты ұқыпты, таза ұстау керек. Өздеріңнен кейін оны көптеген балалар оқитынын есіңнен шығарма

2. Кітапты төсекте жатып, ас ішіп отырып оқыма, кітап оқуды үлкен ой еңбегімен оқу керек

3. Кітапты қалай болса солай оқыма.

4. Кітапты жыртуға, сызуға болмайды.

5. Кітапханада шулауға болмайды, өйткені басқаларға кедергі келтіресің.

6. Кітап бетіне сурет салма!

Мұғалім: Балалар, кітап туралы жазған ұлы ғұлама ақын, жазушыларымыздың қандай нақыл сөздерін білесіңдер.

слайд Жалғастыр

1. Кітап - таусылмайтын байлық. 2. Кітап - білім бұлағы, Білім - өмір шырағы.

3. Кітап - алтын қазына. 4. Өнерліге нұр жауар

5. Өнер - ағып жатқан бұлақ, Білім - жанып жатқан шырақ.

1. Оқусыз білім жоқ, Білімсіз күнің жоқ.

2. Білім тозбайды, Ақыл азбайды.

3. Еңбектің наны тәтті,

Жалқаудың жаны тәтті

4. Білекті бірді жығады,..................

5. Оқу білім бұлағы,....................

Мұғалім: Ұлы адамдарымыз кітапты жоғары бағалаған. Алғаш қазақ балаларына арнап «Әліппе» оқулығын жазған кім? Оның балаларға арнап жазған өлеңін кім біледі?

Ы. Алтынсарин Кел, Балалар оқылық тақпақ

Мұғалім: Балалар бүгінгі тәрбие сағатымыздан көп нәрсені үйрендік. Кітап балаларға білім беруде, жан - жақты тәрбие беруде әр түрлі әдеби шығармалармен таныстырады. Сондықтан «Кітап - білім бұлағы» деп бекер айтылмаған.

Мұғалім: Балалар, дәрігер апайымыз айтқандай, кітаптарда ауырады екен. Сол зиянды болдырмау үшін мынандай ережелер бар екен

Есіңе сақта!

1. Кітапты ұқыпты, таза ұстау керек. Өздеріңнен кейін оны көптеген балалар оқитынын есіңнен шығарма.

2. Кітапты төсекте жатып, ас ішіп отырып оқыма, кітап оқуды үлкен ой еңбегімен оқу керек.

3. Кітапты қалай болса солай оқыма.

4. Кітапты жыртуға, сызуға болмайды.

5. Кітапханада шулауға болмайды, өйткені басқаларға кедергі келтіресің.

6. Кітап бетіне сурет салма!

Қорытынды.

«ОТБАСЫ - ТӘРБИЕ БАСТАУЫ» БАЯНДАМА

Жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады. Біреуі - ішсем, жесем, ұйықтасам деп тұрады. Біреуі білсем екен демекілік. Не көрсе соған талпынып, "ол немене?", "бұл немене?" деп, "ол неге үйтеді?", "бұл неге бүйтеді?" деп, көзі көрген, құлағы естігеннің бәрін сұрап, тыныштық көрмейді. Мұның бәрі - білсем екен, көрсем екен, үйренсем екен дегені. (А.Құнанбаевтың жетінші қара сөзі)

Баланың алғашқы тәрбие алатын орны - отбасы. Отбасында баланың мінез-құлқы, әдет дағдысы қалыптасады. Еліміздің ертеңгі ұлт тізгінін ұстар жастарымыздың тәрбиесіне аса мән беру - біздің негізгі мақсатымыз.
Тәрбие - күрделі үдеріс. «Тәрбие отбасынан басталады» деп халық даналығы бекер айтпаған. Саналы да, білімді болашағын қалыптастыру әрбір ата-ананың мерейлі міндеті, парасатты парызы. Еліміздің болашағының тізгінін ұстар тұлғаның бойына білімнің нәрін, тәрбиенің иісін сіңіруміз қажет. Ата-бабамыздан қалған ұлттық тәрбиемізге дақ түсірмеу үшін барлық қажетті жауапкершілікті ата-ана өзіне алғаны жөн, себебі бала ата-ананың өмірінің жалғасы. «Балам дейтін жұрт болмаса, жұртым дейтін бала қайдан болсын» деп өткен ғасырдың ұлы тұлғасы А.Байтұрсынұлы айтқандай, баланың болашағына толғанар ел, ойланар отбасы қалыптасса елдің болашағы зор болмақ.
Ата-аналардың оқу мен тәрбие үдерісіндегі ынтымақтастық пен бірлескен жұмысы жан-жақты болса жемісті болады.
Ұрпақ тәрбиесі ұлағатты болу үшін, отбасындағы ата-ана берген тәрбие мектепте жалғасын тауып, кішкентай бүлдіршін сапалы азамат болып қалыптасу үшін мектеп, мұғалім және тәрбиеші жауапты зор міндетті атқарады. Ең бастысы - бала ата-ананың оның оқудағы жетістіктеріне қызығушылығын сезінуі керек.
Кез келген бала үлгілі немесе үлгермейтін болсын, шапшаң немесе сылбыр болсын, ол өзін жақсы көру мен сыйлауды қалайды.

Естеріңізде ұстаңыз: баланы әлсіз деп бағаламай, оның жақсылық жағын да көру керек. Жылы сөзді аямаңыз. Бір нәрсені орындағанда мақтап, орындамағанда сынаңыз. Мақтағанда жеке түрде мақтап, сынағанда елеусіздеу сынауға тырысыңыз. Олардың алдына орындалатын міндеттерді қойыңыз. Бұйырудың орнына өзіңе тең адамша кеңес, көмек сұрауға тырысыңыз. Мүмкіндігіне қарай бір қателік үшін екі рет жазалауға тырыспаңыз. Бала өзін не үшін жазалағанын түсінуі тиіс. Көп жағдайларда баланы мазалау, шектен тыс талап қою нәтиже бермейді.
Ата-ана мен бала үйлесімділігі
Отбасы тәрбиесіндегі басты нысана баламен рухани үндестік пен үйлесімділікке ұмтылу, ата-баба мұрасын сақтауға ұмтылу, ата-баба мұрасын сақтауға көңіл бөлу, халықтың тәлімдік мұрасын сақтауға көңіл бөлу, халықтың тәлімдік мұрасын бүгінгі күнмен сабақтастыру болып табылады. Осыған орай, отбасында еңбексүйгіштікке, баланың жасына сай еңбек түрлеріне және қоғамдық - пайдалы еңбекке баулуды іске асыру қажет. Жасөспірімнің «жауына» айналмас үшін онымен қарым-қатынасыңыз қандай болу керек? Жасөспірім қарым-қатынасында ең маңыздысы - «ойнамау», жағдай мен көңіл-күйге байланысты өзгеруге икемділігіңізді көрсетуіңіз керек, баланың пікіріне құлақ асу, оның тұлғасын құрметтеу керек.
Ата-аналардың бұйрық беріп, жетекшілік жасау уақыты әлдеқашан өтіп кетті. Сондықтан балаңызға айғайлап ұрысқаннан еш нәтиже шықпайды. Сіз жеңіліске ұшырайсыз. Оның орнына өзіңізді ұстамды, дәрежелі көрсетіп, нақты ісіңізбен ғана қарым-қатынасты орната аласыз. Жасөспірімдік жастың бір ерекшелігі - өз ісінің дұрыстығын дәлелдеу болып табылады. Оны түсіну қиын, алайда балаңызбен бірге тәуекелге бел байлауға тура келеді. Осылайша оған біршама жақын болып, өзіңіздің тапқырлығыңызды көрсетесіз.
Әзіл мен оптимистік сезімді ұмытпаған дұрыс. Жасөспірім басынан өткен оқиғаның бәрінде трагедияның үлесі бар деп ойлайды. Сондықтан бұл жерде сіздің тарапыңыздан әзілдеу көмекке келеді. Алайда баланың сезіміне күлудің еш қажеті жоқ, әзіл сол қалыптасқан жағдайдың өзіне бағытталуы керек.

Ата -аналардың міндеті
1. Бала тәрбиесі негізі ата-анада жатқанын естен шығармауға;
2. Мектеппен байланыста болып, баланың сабақтан қалмауын, кешікпей келуін қадағалауға;
3. Балалардың өмірі мен оқуы үшін олардың рухани дамуын, адамгершілік жағынан қалыптасуын қамтамасыз ететін жағдайлар жасауға;
4. Баланы оқулықтар мен басқа оқу құралдарымен толық қамтамасыз етуге;
5. Салауатты өмірді насихаттауда баласына үлгі көрсетуге;
6. Баланың жеке басын қорлайтындай жаза қолданбауға;
7. Мұғалімдердің құқын, беделін, абыройын сыйлауға;
8. Көше ережелерін сақтауды еске салып тұруға;
9. Үнемі сынып жетекшісімен тығыз байланыста болып, ата -аналар жиналысына қатысып отыруға.

12-17 жас аралығында бала тәрбиелеп отырған ата-аналарға кеңес:
Егер жасөспірім балаңыз туралы мазасыздана бастасаңыз, онда сізге өміріңізді өзгертіп, басқаша көзбен қарайтын уақыттың жеткені.
Алдымен балаңыз жасөспірім кезеңге аяқ басқанда оның бойында қандай өзгерістер болатынына назар аударайық. Сырт келбеті өзгереді. Жасөспірім үшін жаңа өзгерген дене бітімімен өмір сүру аса маңызды болып табылады. Оның үстіне сырт келбетке көп нәрсе байланысты екенін ұмытпайық. Әдетте әйел адам үшін уақыт өткен сайын ер адамның ақыл-парасаты маңызды болса, ер адам үшін әйелдің сұлулығы басты мәселе болып қала береді. Сондықтан бойжетіп келе жатқан қызыңыздың өзін, бет-әлпетін күтуіне баса назар аударыңыз. Жасөспірімдердің өзін салыстыра бастайтын өз сұлулық эталоны болатынын естен шығармаңыз. Кейде тіпті сырт келбеті оның келешек өміріне де әсер етуі мүмкін. Сондықтан олар көпшіліктен ерекшеленіп, көзге түсуді ойлайды.

Тәрбиеге қатысты кеңестер
Баланың тәрбиесін қолға алғанда жаман көңіл-күймен бастаған дұрыс емес.
Ең алдымен баладан не талап етесіз,соны жақсылап анықтап алыңыз және балаға түсіндіріп, осы ұсынысқа қалай қарайды сол жайлы біліп алыңыз.
Балаңызға еркіндік беріңіз.Әрбір қадамын тексермей, тек қана тәрбиелей біліңіз.
Балаңызға дайын шешімді шеше білуге көмектеспеңіз, керісінше оған жетудің жолын көрсетіңіз, уақыты келгенде балаңызбен мақсатқа жетудің шынайы және өтірік қадамдарын ажыратыңыз.
Балаңыздың ең алғашқы арманына жеткен уақытты жіберіп алмаңыз.
Уақытында ескерту жұмыстарын жасаңыз, жағдайды бағалаңыз, содан соң пауза жасап, естілген сөздерді қабылдауға мүмкіндік беріңіз. Ең алдымен жеке тұлғаны емес, ал жағдайды бағалау керек. Баланың жасаған қателіктеріне қарамастан, балаға мейірім көрсетіңіз, жанынан табылыңыз.
Тәрбие бірнеше кезеңдерден тұрады. Тәрбие қатал болуы керек, сонымен қатар мейірімді де.
Мектеп жасындағы баланың тәрбиесіне қатысты кеңестер
Мектеп жасындағы қыз бала мен ер бала тәрбиесін негізінен 3 кезеңге бөлуге болады:
1. Бастауыш сыныптар кезеңіндегі тәрбиенің мақсаты-тазалыққа, ұқыптылыққа, жинақтылыққа үйрете отырып, баланың көп білуге құштарлығын арттыру.
2. 5-8 сыныптар арасында алғашқы кезеңдегі тәрбие түрлері әрі қарай дамытыла түседі. Бұл тұста жас ерекшелігіне қарай қыз бала мен ер бала анасынан ешнәрсе бүкпейді. Қит еткен нәрсенің бәрін анасына,әкесіне айтып береді. Сол шыншылдығымен ашықтығын пайдаланып баланың келешегіне ең керекті нәзіктік, ілтипаттылық, үлкенді сыйлау, кішіге қамқор болу, тұрақтылық сияқты мінездерді қалыптастыру басты борыш.
3. 9-11 сыныптарда әрбір қыз бала және ер бала ата-анасын, туыстарын, ұстазын сыйлап қадірлей білуді үйренсе, болашақта одан елін, жерін, халқын сүйетін өз шаңырағын ардақтайтын, балаларын жақсы көретін мейірімді ана, әке шығары сөзсіз.
Қыз бала тәрбиесінде ананың орны ерекше. Ана қыз бала тәрбиесінде әкеге қарағанда ерекше қызмет етеді. Басқа ұлтқа қарағанда біздің қазақ қыздарының бойында ізеттілік, ар-ұят, қялшақтық,үлкенге қықзмет көрсету, жан ашу қасиеттері басымырақ сияқты. Осындай қыз балаға тән қасиеттерді қызының бойына сіңіретін ең бірінші - ол анасы.

Ата - аналарға өсиет
Адам азса, тәрбиенің жоқтығынан азады, қоғам азса адамдардың тәрбиесіздігінен азады. Балаға дұрыс тәрбие беру қоғамның болашақ дамуының кепілі. Сондықтан да баланың тәрбиесін мектепке тапсырып қоймай, ата-ана, бүкіл қоғам, ақпарат құралдары болып атсалысу қажет.

ОТБАСЫНЫҢ МАҚСАТТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
Категория: Баяндама

Отбасы - қоғамның алтын діңгегі, бір бөлігі.Сондықтан қоғамдағы әлеуметтік- экономикалық өзгерістер әсерінен отбасында моральдық және психологиялық ахуал біртіндеп өзгеріске түседі .Отбасының өзгеріске ұшырауына биологиялық,психологиялық және демографиялық жағдайлар әсер етеді.
Халықтың әл-ауқат деңгейі әр түрлі болғандықтан ата-аналар мен балалар арасындағы қатынас та әр түрлі болады . Біреулер мейлінше өбектеп тәрбие мәселесін қолдан шығарып алуы мүмкін .Ондай отбасындағы балалар жалқау,енжар болып тәрбиеленеді .
Отбасы тәрбиесінің мақсаты болашақ азаматтарды ізгілікке,өмірде өз орнын таба білуге,алдында кездесетін кедергілерді жеңе білуге,белсенді,оз ой-пікірін дәлелдей алатын, жетістікке жетуге және келешекте мықты отбасын құруға бағдарланған тұлға тәрбиелеу болуы тиіс. Мектептегі тәрбиеден отбасы тәрбиесінің өзіндік ерекшелігі бар.Отбасындағы тәрбиеде баланың жеке басына тән қасиеттерді дамытудың маңызы зор.Отбасы тәрбиесіне ата-ана, отбасы мүшелері қатысады. Отбасы тәрбиесінің міндеттері: баланың өзін-өзі тануын дамыту , өзгелермен үйлесімді қарым- қатынас құруға үйрету , айналасымен мәдени қарым- қатынас құру, мықты отбасын қалыптастыруын санасына сіңіру, адамгершілік және эстетикалық жағынан қалыптастыру , денсаулығын нығайту , ақыл-ой шығармашылық қабілетін жетілдіру. Сонымен қатар отбасы тәрбиесінің мазмұны төмендегідей: Жас баланы қоғам талаптарына қарай тәрбиелеу , жеке басының мүмкүндіктерін жетілдіру, ақыл-ой сана-сезімін қалыптастыру ұлттық сана-сезімін қалыптастыру ,ұлттық салт-дәстүрлер арқылы мәдениеттілікке тәрбиелеу, әлеуметтік ортамен қарым-қатынас құруға,белсенділікке,еңбекқорлыққа тәрбиелеу.Отбасы құндылықтарын,мейірімділік,рахымдылық,қамқорлық,қасиеттерін бала бойына сіңіру, отбасы мүшелерінің қаражатының күнделікті тұрмыста қалай пайдаланатынын түсініп, келешекте ата-анасына, отбасы мүшелеріне көмек көрсетуге даяр болу, отбасындағы ізгілік қатынастарын дамыту да балаға ата-анасынан берілуі тиіс.
Отбасында қолданылатын тәрбие құралдары орасан зор: Ата-ананың ,үлкен-кішілерінің, тарихи тұлғалардың айналасындағылардың өнеге-үлгісі,көркем сөз туындылары,музыка, бейнелеу өнері,табиғат,қоғамдық өмірдегі,спорттағы шығармашылық жетістіктері т.б.
Отбасы тәрбиесінің мақсаты, атқаратын қызметі,тәрбие құралдары халықтық педагогика негізінде дамиды.Қазақстан Республикасы зайырлы мемлекет болғандықтан мектептен дін мәселесі бөлек қарастырылады. Конституция бойынша әр ұлт өкілінің мәдениеті аясындағы дінді ұтануына шек қойылмайтығы белгілі.Демек отбасындағы халықтық тәрбиенің діни дүниетаныммен байланысына да назар аударып,имандылық, ізгілік, адамгершілік мәселеріне жете ден қою да өз мәнін жоғалтқан емес. Діннің ізгілікке тән қағидаларды ұстанатыны белгілі.
Ата-ананың отбасындағы өзара сыйластығы,мейірімділігі мен қамқорлығы, балаларына талап қоюы, олардың отан алдындағы жауапкершіліктерін арттыруы,тұрмыс-тіршілікті қамтамасыз етуі бала тәрбиесінде маңызды рөл атқарары сөзсіз.

Баяндама: Отбасы және мектеп

Отбасы - адам үшін ең жақын әлеуметтік орта. Отбасы белгілі дәстүрлердің, жағымды өнегелердің, мұралар мен салт-дәстүрлердің сақтаулысы. Отбасында бала алғаш рет өмірмен, коршаған ортамен танысып, мінез-құлық нормаларын игереді. Отбасы баланың, азамат болып өсуінің негізі болып табылады.
Отбасының басты қызметі - бала тәрбиелеу. Отбасы тәрбиесі - бұл жалпы тәрбиенің ең басты бір бөлігі. Ата-ана және отбасы мүшелері жас нәресте дүниеге келген күннен бастап, оның өміріне қамқорлық жасап, болашағын жоспарлайды және саналы азамат болып өсуі үшін қажет жағдай жасайды. Бұған баланың қажеттілігі толық қанағаттандыру, оны дене және ой-еңбегіне үйрету, күн тәртібін дұрыс реттеуге, салауатты өмір сүруге, адал болуға тәрбиелеу, жақсылықты үйренуге, жамандықтан жиренуге үйрету, бойында жастайынан мәдени құндылықтар мен адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру жатады.
• Отбасы - сапасы бірқатар параметрлермен анықталатын, бала өмірі мен дамуының ортасы. Отбасының әлеуметтік-мәдени параметрі ата-аналарының білімдік деңгейімен және олардың қоғам өміріне қатысуымен анықталады. Отбасының әлеуметтік-экономикалық параметрі дүние-мүліктік сипаттамасымен және ата-аналарының жұмыспен қамтылуымен анықталады. Техникалық-гигиеналық параметрі өмір сүру жағдайымен, баспананың жабдықталуымен, өмір салтының ерекшелігімен анықталады. Демографиялық параметрі отбасы құрылымымен анықталады. Баланың дамуының қандай қырын алмайық қай жас кезеңінде болмасын оның тиімді болуында отбасының рөлі ерекше.
Қазіргі отбасының басты қызметтері мен міндеттеріне тоқталайық.
Басты қызметтері:
 тәрбиелік;
 сауықтыру;
 рухани-адамгершілік;
 танымдық-білімдік;
 тұрмыстық;
 еңбек;
 мәдени-ағартушылық;
 демалыс-шығармашылық;
 тұлғаның өзіндік тәжірибені ынталандырушы;
 қорғау.
Басты міндеттері:
 баланы үйлесімді дамыту;
 бала денсаулығына қамқорлық жасау;
 оқуына көмек көрсету;
 еңбек тәрбиесін жүзеге асыру және мамандық таңдауға көмектесу;
 тұлғаның әлеуметтенуіне көмектесу;
 ізгі, эмоционалды-адамгершіліктік қатынас тәжірибесін қалыптастыру;
 жалпы мәдени және интеллектуалдық дамуына қамқорлық жасау;
 қызығушылығы, қабілеті, бейімділігі мен шығармашылығын дамыту;
 өзін-өзі тәрбиелеу мен өзін-өзі дамытуға дайындау;
 жыныстық тәрбие, болашақ отбасылық өмірге даярлау.
Сонымен қатар отбасы тәрбиесінің мәңгілік басты құрауыштары бар. Олар:
 отбасы тәрбиесінің ахуалы (дәстүрі, қатынасы, жайлылығы);
 отбасы өмірінің күн тәртібі;
 әрекеттер мазмұны (әкенің, шешенің, әженің, атаның, балалардың).
Баланың отбасындағы өмірін және іс-әрекетін ұйымдастыруда күн тәртібін жасау және талап қоя білудің мәні ерекше. Күн тәртібі баланың еңбегі мен демалысъның, парасаттылықпен, жас және дербес ерекшелігіне сәйкес өтуін қамтамасыз етуі тиіс. Отбасы мүшелері бала бойында жақсы әдеттерді қалыптастыруды және оның дүниетанымы мен өмірлік бағыт-бағдары мен көзқарастарын дұрыс қалыптастыруды мақсат тұтады.
Отбасы бала тәй-тәй басып жүре бастаған кезден-ақ оны жинақылыққа, тілалғьштыққа, еңбекке, мұқияттылыққа, жауапкершілікке, әдептілікке үйретеді. Отбасы баланың күн тәртібін құруда өз отбасының үй жағдайын, баланың денсаулығын, дәрігер, тәрбиеші не мұғалімдер кеңесін, мектеп пен отбасы талаптарының бірлігін есепке алғаны дұрыс. Өйткені бала өмірінде еңбек, демалыс, ойын, үй тапсырмасын орындау ұйқы және т.б. дүрыс кезектесіп отыруы тиіс. Педагог-психолог ғалымдар пікірлері бойынша белгілі-бір реттелген күн тәртібін сақтау нәтижесінде бала миының үлкен жарты шарының қабында динамикалық стереотип пайда болады. Мысалы, баланың нақты бір мезгілде тамақтануы, ұйқыға кетуі берік қалыптасса, ағзасы сол уақытта оған даяр болып, денсаулығы нығая түспек. Белгілі дағды әдетке айналады.
Баланың күн тәртібін ұйымдастырудағы отбасының іс-әрекеті:
- сабақ үлгерімін бақылау. Сабақты себепсіз қалдырмауына атсалысу;
- оқуда үлгеруіне, достарымен қарым-қатынасының дұрыс болуына көмектесу, жағдай туғызу;
- сынып жетекшісімен, мектеппен тығыз байланыс орнату;
- қызығушылығын дамыту, танымдық өрелерін кеңейту үшін үлгірмелер, факультативтерді таңдауына көмектесу;
- ақыл-ой еңбетін ғылыми ұйымдастыруға үйрету, ұсыныстар беру, психологпен бірге әңгімелесу;
- араласа білуге, қоғамдық орындарда өзін дұрыс ұстай білуге баулу;
- қоғамдық пайдалы және өнімді еңбекке, имандылыққа, салауаттылыққа тәрбиелеу;
- санитарлы-гигеналық дағдыларды сіңірту;
- адамгершілік-жыныстық, эстетикалық мәдениетін қалыптастыру.
Бала толыққанды отбасы мүшесі, сондықтан оның отбасындағы өзінің міндеттері мен борышын адал атқаруы оған да, отбасы мүшелеріне де қуаньш сезімін сыйлайды. Ол үшін отбасы мүшелері бала еңбегіне артық салмақ түсірмей не жеңіл-желпі қарамай, парасатты және әділетті болғандары абзал. Яғни, оқудан келген соң демалуын, оқуын пайдалы еңбекпен ұштастырып отыруын бақылап, дұрыс бағыт-бағдар беріп отырулары керек. Отбасы мүшелері баланы түрлі іс-әрекеттерге және өз бетімен еңбек етуге үйретулері қажет.
Отбасында ата-аналар балалар іс-әрекетін ұйымдастыруда төмендегідей шарттарды есепке алуы тиіс:
- баланың қызығушылығын, ішкі сезімдері мен көңіл-күйлерін түрақтандыру мақсатында міндеттерін бөлуді жоспарлау мен жүзеге асыруда онымен санасу жағын қарастыру;
- балаға сенім білдіру және жас және дербес ерекішелігіне сәйкес болуын қадағалау;
- әр баланың міндеттерін дәл, нақты анықтау;
- әр істің балалардың өзара қатынасының дамуы мен нығаюына және рухының өсуіне қажетті тәрбиелік мәнінің болуы;
- жалпы отбасы тәрбиесінің тұлға дамуының факторы болуын қамтамасыз ету;
- баланың дербестігі мен ынтасын есепке алу;
- балалардың өзара сыйласымдылық пен мейірімділікке, сенімге негізделетін іс-әрекеттерді тапсыру;
- тапсырманы орындау барысында қолдау көрсету, түрткі қалыптастыру.
Қазақ отбасы тәрбиесінің өзекті мәселелері педагог-ғалымдар С.Қалиев, М.Смайылова, М.Оразаев, Е.Ұзақбаева, К.Қожахметова Р.М.Қоянбаев, Ж.Б. Қоянбаевтардың еңбектерінде жан-жакты сөз болған. Ж.Б.Қоянбаев "Семья және балалар мен жеткіншіктер тәрбиесі" атты еңбегінде отбасының өзіне тән ерекше қызметтері деп: халықтың өсуін, адамзат ұрпағын әрі қарай жалғастыруын қажеттік-шаруашылық функциясын, отбасьның тәрбиелік функциясын, отбасы мүшелерінің өзара және туған-туысқандармен қарым-қатынас жасау функциясын есептейді.
Аталған еңбекте отбасы тәрбиесінің бірқалыпты жағдайда іске асырылмайтындығы және отбасы тәрбиесінің сәтсіз болуьның басты себебі - ересек адамдардың педагогикалық көзқарастарының қауқарсыздығынан дей келе, отбасындағы бала тәрбиесіне игі ықпал етуде мәні бар төмендегі белгілерді атап көрсетеді.
1. Отбасының этикалық құрамы және құрылымы толық емес отбасы: бірбалалы, көпбалалы отбасы, бірұлттық, көпұлттық отбасы;
2. Тіршілік әрекетінің және ортаның жағдайлары: отбасы мүшелерінің білім дәрежесі, еңбектену, кәсіптік құрамы, бюджеті, жалпы материалдық әл-ауқаты, ауылдық және қалалық отбасы;
3. Отбасының мәдени потенциалы: күнделікті тұрмыстың жалпы мәдениеті, күн тәртібі, демалыс, оның формалары, кітапхананы, теледидарды, музыка аспаптарын пайдалана білуі, спортпен айналысу, үйелмендік дәстүрлік мерекелер.
4. Ішкі отбасылық қатынастар, отбасы микроклиматының сипаттамасы, отбасында көзқарастың бірлігі және айырмашылығы, отбасы мүшелерінің өз міндеттерінің көзқарасы;
5. Қоғамға көзқарасы: еңбек және қоғамдық міндеттерге, қоғамдық тәрбие институттарына қатысы;
6. Отбасының тәрбиелік потенциалы: отбасылық тәрбие, қолданылатын әдістер, ата-аналарының және мүшелердің педагогикалық мәдени дәрежесі.
Бұл белгілерді отбасы тәрбиесінде есепке алудың маңызы зор.
Бүгінгі қоғам алдындағы мақсат - өмірдің барлық саласында белсенді шығармашылық іс-әрекетке қабілетті, еркін тұлға тәрбиелеу. Ол үшін бала тәрбиесімен айналысатын отбасы балабақша, мектеп, қоғам және жүртшылықтың тәрбие кіріктіріліп жүзеге асуы тиіс. Өйткені, отбасына мектен тарапынан білікті көмек қажет. Педагогтар мен ата-аналардың өзара әрекетінің арқасында ғана оқушы тұлғасын дамыту мәселелерін табысты шешуте болады.
Отбасы мен мектептің өзара әрекетінің басты қызметтері:
 ақпараттық;
 тәрбиелік-дамытушылық;
 қалыптастырушылық;
 қорғау-сауықтырушылық;
 бақылаушылық;
 тұрмыстық.
Аталған өзара әрекеттің міндеттері
 ата-аналардың белсенді педагогикалық ұстанымын қалыптастыру;
 ата-аналарды педагогикалық-психологиялық білім, біліктермен қаруландыру;
 бала тәрбиесіне ата-аналарды белсенді қатыстыру.
Отбасы мен мектептің өзара әрекетін ұйымдастыру жолдары
 отбасының тәрбиелік мүмкіндігі мен күш қуатын айқындау мақсатында зерттеу;
 отбасының адамгершілік бағыттылығына қарай оларды топтастыру;
 олардың бірлескен әрекеттерінің ағымдық және соңғы нәтижелерін талдау.
Отбасын зерттеу педагогқа не береді?
Оқушы отбасын зерттеу педатотқа отбасының тәрбиелік мүмкіндігі мен оның күш куатының деңгейін анықтауға, соның негізінде бірлескен әрекеттің оңтайлы әдісін, формасын таңдауға, нәтижесінде тәрбие мәселесін табысты шешуге мол мүмкіндік туғызады. Ол үшін мұғалім дәстүрлі педагогикалық- психологиялық диагностика әдістерінің кешенін пайдаланады. Отбасын зерттеу сынып жетекшіден кәсіби шеберлікті талап ететін өте күрделі мәселе.
Сынып жетекшісі отбасын зерттеуде төмендегідей ережелерді сақтағаны дұрысс:
- Ата-аналар мен балалар өздерін зерттеу нысаны ретінде сезінбеуі тиіс.
- Зерттеу мақсатты бағытталған, жоспарлы және жүйелі болуы қажет.
- Зерттеу әдістері тәрбие әдістерімен өзара байланысты болуы шарт.
- Психодогиялық-педагогикалық әдістер түрленген және кешенді түрде қолдануы керек.
- Отбасын зерттеуде педагог төмендегі мәліметтерге басты көңіл аударулары тиіс:
1. Отбасы мүшелері және отбасының әлеуметтік - материалдық, тұрмыстық жағдайлары мен мектеп ісіне деген қызығушылықтары туралы толық мәлімет.
2. Отбасындағы балалардың тәрбиелілік деңгейі.
3. Отбасының тәрбиелік мүмкіндіктері.

Тәрбиенің ең тамаша мектебі - отбасы


Отбасы - адам баласының алтын діңгегі. өйткені адам ең алғаш шыр етіп дүниеге келген сәтінен бастап, осында ер жетіп, отбасының тәрбиесін алады. Сондықтан да отбасы - адамзаттың аса қажетті, әрі қасиетті алтын мектебі.
Отбасының адамзат ұрпағына деген ықпалы мен әсер күшін өмірдегі басқа еш нәрсенің күшімен салыстыруға болмайтындай. Өйткені ата-ананың балаға деген тәрбиесінің орнын еш нәрсе толтыра алар емес. «Ел болам десең, бесігіңді түзе» - деген нақыл сөз отбасы тәрбиесінің маңызын айқындатып түр емес пе?
Отбасы мүшелерінің жас шамасы әр түрлі болса да, олардың арасында бір-бірімен рухани жақындығы, мақсат ынтымақтастығы бар.
Атақты қазақтың ақыны Қасым Аманжолов өзінің жарына арнаған бір өлеңінде:
Отбасы - шағын мемлекет,
Мен - президент, сен - премьер,
дегені бар.
Шынында, отбасы - ол да бір шағын мемлекет. Әр мемлекеттің өзіне тән өндірісі мен өнім бөлісі, сыртқы және ішкі саясаты, кіріс-шығыс бюджеті, қастерлеп ұстанатын рәміздері, т.б. болатыны сияқты, әр отбасы болмыс-тіршілігінің де соған ұқсас жақтары бар, оның жаратылысы да басшылық пен қосшылықты қажет етеді. Сондықтан отбасының құрылымына зор маңыз беріліп, мәнін қорғаған, отбасының ар-намысын сақтауға, сырын шашпауға, мүшелерін бір-біріне қатысты адалдыққа тәрбиелеген. «Отан отбасынан басталады» деген сөздің мәнісі де осында.
Ата-ана өз отбасын нығайта отырып, сонымен бірге оның балағатқа толған мүшелерін үй болуға, өз шаңырағын көтеруге әзірлеуі басты әрі өте жауапты міндет болып саналады. Жас отаудың түтіні түзу шығып, махаббат пен тату-тәттілік, береке-бірлік орын тепкен жылы ұяға айналуы, босағасы берік, болашағы нұрлы болуы көбіне-көп жас жұбайлардың үлкен үйде алған тәрбиесі, көрген өнегесіне байланысты. «Әрбір баланың мінез құлқы ата - анасының жағымды іс - әрекетінің үлгі алуы барысында қалыптасады.» деп Павлов айтпақшы баланың мінез - құлқы өскен ортасына, көрген тәрбиесіне байланысты қалыптасады. Ата - ана бала үшін ең бірінші үлгі тұтар адамы, өзін көретін айнасы.
«Ұяда не көрсең, ұшқанда, соны ілерсің», «Анасына қарап, қызын ал», - деп, халық бәрін бастан кешіп, сынақтан өткізгендіктен айтқан. «Ата - ананың ақылы - қазулы қара жолмен тең» деп Дулат Бабатайұлы айтпақшы ата - ана баласының түйсігіне қандай іс салса, бала сол жолмен жүре беретіні белгілі.
Хан ордасы, салтанатты сарайларда талай күн аунап-қунап жатып, өзінің шұрқ тесік құрым киіз лашығына қайтып оралғанда Жиренше шешен: «Айхай, менің өз үйім, кең сарайдай боз үйім», - деп, жаны жай тапқан екен. Бұл аңызда үлкен шындық, терең мән бар. Әркімге, оның ішінде балаға өз үйінен ыстық, өз үйінен кең де керемет мекен жер жүзінде жоқ. Кавказ халықтарында «Нағыз жайлы орын: қылышқа - қынабы, отқа - ошағы, ер жігітке - өз үйі» - деген тамаша нақыл бар.
Адалдықпен мейірімділік, жауапкершілік пен кешірімділік те отбасында шын ықылас-пейілменен баланың көкірегінде орын тебеді.
Қазақ отбасында әуелі әке, содан кейін шеше, бұлар - жанұя мектебінің ұстаздары болады. Әке мен шешенің баласына қоятын ең бірінші басты талап-тілектері - баланың «әдепті бала» болып өсуі.
Сондықтан қазақ жанұясы әрдайым: «Әдепті бол, тәрбиесіздік етпе, көргенсіз болма» деген сияқты сөздерді балаларының құлағына құйып өсірген.
Тәрбие басы әдептілік деп білген ата-ана әуелі баласына өздерін сыйлап-құрметтеуді, өзгелерге, әсіресе үлкендерге, сыпайылық танытуды, ешкімді мұқатпауды үйреткен. Сонымен қатар, балаларының ер-азамат болып, халқына еңбек етулерін басты міндет етіп қойған. «Бала тәрбиесі-бір өнер, өнер болғанда ауыр өнер, жеке бір ғылым иесі болуды тілейтін өнер. Баланы дұрыс тәрбиелеу үшін әркімнің өз тәжірибесі жетпейді. Басқа адамдардың тәжірибесімен танысу керек»,- деп қазақтың ұлы ақыны,ағартушысы Мағжан Жұмабаев дәл тауып айтқан.
Отбасы -адамзат бесігін тербеткен баланың бас ұстазы. Ұлтымызда «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» деген дана сөз бар. «Балапан қыран болып ұшу үшін, оны самғатып ұшыратын ата немесе әке де қыран болу керек» деп отбасылық тәрбиеге ерекше тоқталған. Отбасының бала тәрбиесіндегі ролі:
- бала тәрбиесінде отбасы ықпалы басқа тәрбиелік ықпалдарға қарағанда ең басым болып келуі;
- өркениетті, зайырлы, құқықты қоғамныњ азаматын тәрбиелеуде отбасы мемлекеттің негізгі буыны;
- отбасы - болашақ ұрпақтың бойында ең құнды адамгершілік қасиеттерді қалыптастыратын қоғамның ажырамайтын басты тірек - арқауы;
- отбасы - жеке тұлғаны әлеуметтендіру міндетін жүзеге асырушы. Ол болашақ жас азаматтың дене жетілуіне, шынығуына, рухани және адами дамуына, ең құнды жалпы адамзаттық құндылықтарды және ұлттық рухани байлықты бағалауға, еңбек ету дағдысын тәрбиелеуге ықпал жасаушы;
- отбасы бала тәрбиесінде адамзат қоғамының тарихындағы ғасырлар сынынан мүдірмей өткен ұлттық дәстүрді жалғастырушы;
- отбасының әлеуметтік міндеттерінің өзегі тәуелсіздікке ие болған Қазақстан Республикасының мемлекеттік заңдарын құрметтеп, елжанды азамат тәрбиелеу;
- отбасы баланың мамандықты еркін жєне саналы таңдауына ықпал жасаушы;
- отбасы өзінің ұрпағын болашақ отбасылық өмірге дайындаушы.
В.А.Сухомлинский «Тек қана ата-аналармен бірге, жалпы күш-жігерді біріктіру арқасында мұғалімдер балаларға үлкен адамдық бағыт беруі мүмкін.» дегендей мұғалімдер балаларға үлкен адамдық бағыт беруі үшін тек ата-анамен бірігіп жұмыс істеу керек екенін ескерткен. Өз тәжірибемде тәрбиенің отбасы бағытында «Тәрбиенің ең тамаша мектебі - отбасы», «Бақытыңды балаңнан ізде», «Оқу мен тәрбие егіз» « Отбасы-алтын діңгек» «Бала тәрбиесіндегі ата-ананың рөлі мен мектеппен байланысы» тақырыптарында ата-аналармен бірігіп ата-ана жиналысы мен тәрбие сағаттар жүргіздім. Отбасының бала тәрбиесінде алар орны мен маңызы жөнінде пікірталастар мен баяндамалар жүргіздім. Ата-аналарға балаларының тамағының тоқтығы мен көңілінің көктігіне қарайтын, құр асыраушысы рөлінен шығып, ендігі жерде, сіздің алдыңызда балаңыздың білім алу жолындағы серіктесі болу міндеті тұрғандығын еске салдым.
Тәртіпті де тәрбиелі ұрпақ тәрбиелеу - отбасы мен мектептен алған үлгі- өнеге жиынтығының жемісі. «Отбасында адам бойындағы асыл қасиеттер жарқырай көрініп қалыптасады. Отанға деген ыстық сезім жақындарына, туған - туысқандарына деген сүйіспеншіліктен басталады » деп елбасымыз Н.Ә.Назарбаев айтпақшы, еліміздің болашағы бүгінгі балалардың дұрыс азамат болып қалыптасуы отбасындағы тәрбиеге байланысты. Балалардың өздеріңізге бақыт сыйлайтын тұлға болып қалыптасуы, ата - аналар , сіздерге байланысты. Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ сондықтан балаларыңыз елін,Отанын сүйетін азамат болып өсіп, сіздерді бақытқа кенелтсін десеңіздер бала тәрбиелеудегі қателіктерге жол бермейік,! Ендігі ұрпақ - Мәңгілік Қазақтың Перзенті.

Хаттама № 1

2 «А» сыныбында өткізілген жалпы ата-аналар жиналысының хаттамасы.

Жалпы ата-аналар саны - 20

Қатысқаны - 14

Қатыспағаны - 6

Себептісі - 3

Себепсізі - 3

Қаралған мәселелер:

1. Баяндама «Бала тәрбиесіндегі ата-ананың рөлі және мектеппен байланысы »

2. "Жақсы тәрбиеші, үлгілі ата-ана бола аламыз ба?"

деген сауалнама өткізу.

3. Ағындағы мәселелер.

1- Мәселе

Баяндама «Бала тәрбиесіндегі ата-ананың рөлі және мектеппен байланысы»

"Отбасы -шағын мемлекет

Мен-президент, сен-премьер..."

Қ. Аманжолов

Отбасы- ол да бір шағын мемлекет. Әр мемлекеттің өзіне тән өндірісі, өнім бөлісі, сыртқы және ішкі саясаты, басқару тәртібі, міндет-қызмет бөлінісі, кіріс- шығыс бюджеті, қасиеттеп, қастерлеп ұстанатын рәміздері т.б болмыс-тіршілік жақтары болады. Адамдардың жақсы өмір сүруі отбасы құрамындағыларға байланысты. Сондықтан отбасы құрылымына зор маңыз беріліп, мәнін қорғаған, отбасының ар-намысын сақтауға, сырын шашпауға, мүшелерінің бір-біріне адал, қамқор болуына тәрбиелеген.

Бала тәрбиесіндегі алғашқы ұстаз - ата-ана.

Жанұяда жақсы қасиеттер балаға сөзбен, үлкендердің үлгісімен сіңеді, дамиды:

адамгершілік

бауырмалдық

татулық

қайырымдылық

әдептілік

инабаттылық

өзің жұмыс істеп жүргенде баланың қолынан келетін ісіне жағдай туғызу

оның үйренуіне көмектесу

берген тапсырмаңыздың аяғына дейін орындаулын төзімділікпен бақылау

істеген ісін ұқыпты , тындырымды орындауына бағыт беру

жақсы ісін мадақтап, терісін оң етіп түсіндіру

Балаға теріс әсер етеді:

Жанұядағы жанжал,

үлкендердің аузына келген сөздерді айтуы,

баланың көзінше басқа біреуді сөгуі,

біреудің сыртынан өсек айтуы

балалардың көзінше арақ ішу,

үсті-үстіне темекі тарту т.б.

«Балаңда өсер, көкейіңді тесер»

Бұзақылықтың басы бос жүруден басталады

Кейде сабақты жиі қалдыруға және әр түрлі сылтауларды үлкендердің өзі үйретіп отырады.

Бұл жағдайда балаға өтірік айтуды үйретіп отырғанын аңғармай да қалуы мүмкін.

Сондықтан

Баланың бойына барлық жақсы қасиеттерді дарыту,

тіпті жанында жүрген достарына дейін мән беру,

табиғат сыйлаған дарыны болса дамыту,

сүйікті ісімен айналысуға мүмкіндік беру

дұрыс білім алуына жағдай жасау

Ата-анаға берілетін кеңес:

1. Балаға мектеп, мұғалім туралы көбірек мағлұмат беріп, дайындық жұмысын алдын ала жүргізіңіз.

2. Балаңызды өзіне-өзі қызмет етуге дайындаңыз.

3. Жанұяда бала тәрбиесіне бірдей талап қоя біліңіздер.

4. Балаға уәде бергеннен кейін орындауға тырысыңыз, орындауға мүмкіндік болмаған жағдайда дұрыс түсінік беріңіз.

5. Баланың өз бетімен әрекет жасауына мүмкіндік беріңіз (бермеген жағдайда бала өмір бойы бір істі өздігінен істей алмайтын, жалтақ, өзіне сенбейтін болып өседі).

6. Балаңызға сүйіспеншілікпен қараңыз. Бала түсіністікте және сүйіспеншілікте өссе, ол бұл әлемнен махаббат табуды үйренеді.

Ой толғанысы ...

1. Егер баланы үнемі сынап отырса, оқуға құлқы болмайды

Балаға үнемі күлсе, бұйығы болып өседі

Баланы қолдап отырса, білімге деген ынтасы артады

2. Балаға сенім артса, ол батыл болады

Бала төзімділікте өссе, адал болып жетіледі

Бала қауіпсіз жағдайда өссе, ол адамға сеніммен қарайды

3. Бала кекшілдікте өссе, ол қатыгез болып өседі

Бала адалдықта өссе, әділ болып жетіледі

Бала түсіністікте және сүйіспеншлікте өссе, бұл әлемнен махаббат табуға үйретеді.

Баяндама бойынша оқушының талаптары, ережесі, оқу-құралдары, мектеп, ата-ана арасындағы байланыс, түсіністік ортақ нәтиже туралы құнды ой-пікірлер айтылды, қоштайтындығын білдірді.

2- мәселе

"Жақсы тәрбиеші, үлгілі ата-ана бола аламыз ба?"

деген сауал төңірегінде бір сәтте болсын, ойланып көрдік пе екен?

Олай болса, келіңіз, бірігіп табуға тырысалық. Төмендегі сұрақтарға

"Иә", "Кейде" немесе "Жоқ" деген жауаптардың біреуін беру арқылы өзіңізді тексеруден өткізуіңізге болады.

1) Балалар тәрбиесі туралы газет-журнал беттерінде жарияланған мақалаларды, немесе теле-радио хабарларын көріп, тыңдап отырасыз ба? Осы тақырыптағы кітаптарды оқисыз ба?

2) Балаңыз бір оғаш нәрсе істеп қойды делік. Сіз мұндай жағдайдың өз тәрбиеңіздің нәтижесі екендігі жөнінде ойланып көрдіңіз бе?

3) Балалар тәрбиесінде қасыңыздағы қосағыңыздың пікірімен үнемі санасып отырасыз ба?

4) Егер балаңыз сізге жәрдем берсе, осы кезде оның өз жұмысы бұдан кедергіге ұшырап немесе мүлдем тоқтап қалуы мүмкін екендігіне қарамастан қабылдар ма едіңіз?

5) Бұйыру немесе тыйым салу сияқты шараларды сіз тек қажет кезінде қолданасыз ба?

6) Жүйелік, реттілік - педагогиканың маңызды принциптерінің бірі деп санайсыз ба?

7) Балаға оның айналасындағылардың үлкен әсер ететіндігін сезінесіз бе?

8) Спорт пен дене шынықтыру баланың жан-жақты, үйлесімді дамуында маңызы зор екенін ескеріп отырасыз ба?

9) Сіз балаңыздан бір нәрсені орындау жөнінде талап тұрғысынан емес, өтініп сұрап көрдіңіз бе?

10) "Менің уақытым жоқ" немесе "тоқтай тұр, әуелі жұмысымды бітіріп алайын" - деген тәрізді сылтаулармен балаңыздан "құтылуға тырысу" сізге ыңғайсыздық туғызбай ма?

Әрбір мақұлдау жауаптарыңыз үшін - 2 ұпай

Ал кей кезде орындалатын болса - 1 ұпай

Ал қарсы болсаңыз - 0 ұпайдан қойып отырыңыз.

6 ұпайдан төмен ұпай жинасаңыз, бала тәрбиесі туралы түсінігіңіз көмексі екендігін дәлелдейді. "Ештен кеш жақсы" деген ғой, сіз бұл мақалға көп иек арта бермей, жеткіншектер тәрбиесі төңірегінде өз біліміңізді жетілдіре түсуге асыққаныңыз абзал.

7 -ден 14- ке дейін ұпай жинасаңыз, Сіз бала тәрбиесінде әрине үлкен қателік жасап жүрген жоқсыз, әйтсе де өзіңіздің осы бағыттағы іс-әрекетіңіз жөнінде тереңірек ойланып көріңіз. Ал тіпті былай істеуге де болады: алдағы жексенбінің бірін балаңызбен көңілді өткізуге арнаңыз.

3- мәселе

Сынып жетекшісі Кинибаева Бибігүл Төлегенқызы оқу бағдарламасы, оқулықтар, кітап, дәптермен жұмыс жүргізілуі туралы айтылды.

а) мекенжай, ата-ананың қызмет орны;

ә) оқушы денсаулығы;

б) оқушы формасы;

4- мәселе

Жалпы сыныпты жөндеу.

а) сыныпты безендіру

ә) гүл өсіру

б) терезе жабу

5- мәселе

а) екінші аяқ киімді тастамау, дене шынықтыру киімін өздерімен алып келу

ә) аула клубы «Балғыншақ» баланың бос уақытын тиімді өткізуіне жағдай жасау

б) әдеби кітапшалар алып беру (сабақ алдында 2-3 минуттық оқу)

в) түрлі концерттерге қатысуға балаға кедергі болмау

г) форма міндетті түрде киеді

д) лампочка, сабын, порошок тапсыруға қажет

Қаулысы:

1. «Мектеп, оқушы, ата-ана» атты баяндама тыңдалды.

2. «Жақсы тәрбиеші, үлгілі ата-ана бола аламыз ба?»

деген сауалнама өткізілді.

3. Ағындағы мәселелер ата-аналар тарапынан қарсылықтар болған жоқ. Бүгінде көшеде жүрсеңіз немесе бір әлеуметтік ортада, қонақасыда болсын өспірім балалардың шектен шыққан тентектігін кездестіріп жатамыз да, бұл қай отбасының баласы екен деп сәбиге емес, оның отбасына өкпелеп жататынымыз бар. Өйткені Отбасы- өмірдің тұтқасы, оттың маңайына таратқан жан балқытар жылуы. Отбасының адамзат ұрпағына деген ықпалы мен әсер күшін өмірдегі басқа еш нәрсенің күшімен салыстыруға болмас. Отбасы мүшелерінің жас шамасы әр түрлі болса да, олардың арасында бір-бірімен рухани жақындығы, мақсат ынтымақтастығы бар.

Қазақы танымда - «Ел болам десең, бесігіңді түзе» - деген нақыл арқылы, ерте кезде балалар оқыса да, оқымаса да дін талап еткен тұрмыс ережесін білуге, орындауға тиісті болған. Ғасырлар бойы қалыптасқан, халық дәстүрлері мен салттары арқылы отбасы тәртібиесін қатаң реттеліп отырған. Атап айтсақ, "қызға қырық үйден тиым" салып, оған қандай киім лайықты, шашты өріп оны шашбаумен сәндеу не орамалдың, не кимешектің астына жасырып қою сияқты жайларды жіктеген. Ал ұл балалар тәрбиесінде еңбекке көп мән беріп, ол туралы да өзіндік ойларды қалдырған. «Өзің үшін еңбек қылсаң, өзі үшін оттаған айуанның бірі боласың. Адамзаттың қамы үшін еңбек қылсаң, Алланың сүйген құлы боласың» деп отбасында баланы жастайынан еңбекке баулудың маңыздылығын жоғары қоя білген. Ал, қазіргі кезде қыздарымыздың кіндігін көрсетіп жүруі салтқа айналды. Оны көрген бүлдіршіндер бесіктен белі шықпай жатып шолақ көйлек киіп, басы-көзін бояуды үйренді. Балалар болса алдағы әкесі мен ағасына қарап темекіні қисық тістеп, көпірте шарап ішкенді әдетке айналдырды.

Бүгінде кей ата-аналар өздерінің міндеттерін тек балалардың қарнын ашырмау, киімдерін бүтіндеу деп те ойлайды. Балаларының білімін мектепте алған бағаларымен ғана бағалайды. Баласы бұзық болса, тәртіпсіз болса мектептегі ұстаздар қауымына тіл тигізіп, қаралап жататын кездері де аз болмайды.

Нарықтық заманның талабына ілесеміз деп қазіргі ата-аналар халқымыздың «Балаңды бес жасқа дейін патшадай сыйла, бес жастан он бес жасқа дейін құлындай жұмса, одан соң өзіңе ақылшы дос сана» деген өмірлік қағиданы ұмытқандай.

Қазақтың атақты ақыны Қасым Аманжолов өзінің жарына арнаған бір өлеңінде:

"Отбасы - шағын мемлекет,

Мен - президент, сен - премьер", дегені бар. Шынында, отбасы - ол да бір шағын мемлекет, сондықтан да мемлекетіміздің болашағы үшін ұрпақ тәрбиесін, соның ішіндегі ең негізгісі болған баланың өмірден өз орнын таба алатын азамат ретінде тәрбиелеу жағын ақсатпайық.

Менің отбасым
(Тренинг)

Тренинг мақсаты:
Оқушыларға отбасы туралы мағлұмат бере отырып, отбасын құрметтеуге,ата-анасын
сыйлауға ,кішіге қамқор,тату болуға тәрбиелеу.
Тренинг бағдарламасы:
1.Есімдер аллитерациясы
2.Отбасым-сыйластық,жарастық орнаған ортам. (шағын дәріс)
3. Мен отбасымды мақтан етемін. (оқушылар шығармашылықтары)
4. Тілек шамы
Тренинг барысы:
1.Есімдер аллитерациясы.
Мақсаты: Оқушылардың отбасындағы есімдерімен бір-бірімен таныстыру.
Шарты:Әр оқушы өз отбасындағы өзі жақсы көретін адамын айта отырып,оның бір еркелеткен сөзін өз есіміне қосып айту.
Мысалы,Мен отбасымда анамды жақсы көремін.Мен анамның ерке қызы-Жайнагүлмін.
-Еркелеткен есіміңді айтқанда қандай сезімде болдың?
-Қазіргі көңіл-күйлерің қандай?
2.Отбасым-сыйластық ,жарастық орнаған ортам. (Шағын дәріс)
Мақсаты:Оқушылардың отбасы туралы білім беру,отбасы мұшелерін сыйлауға,ата-ананы құрметтеуге,біріне-бір қамқор болуға,әр адамның отбасындаөз орны болатынын түсінуге тәрбиелеу.
Отбасым-сыйластық ,жарастық орнаған ортам.
Отбасында адам бойындағы асыл қасиеттер жарқырай көрініп,
қалыптасады.Отанға деген ыстық сезім-жақындарына,
туған-туысқандарына деген сүйіспеншілігінен басталады.
Н.Ә.Назарбаев
Отбасы - адам баласының алтын діңгегі. Өйткені адам ең алғаш шыр етіп дүниеге келген сәтінен бастап, осында ер жетіп, отбасының тәрбиесін алады. Сондықтан да отбасы - адамзаттың аса қажетті, әрі қасиетті алтын мектебі.
Отбасының адамзат ұрпағына деген ықпалы мен әсер күшін өмірдегі басқа еш нәрсенің күшімен салыстыруға болмайтындай. Өйткені ата-ананың балаға деген тәрбиесінің орнын еш нәрсе толтыра алар емес. «Ел болам десең, бесігіңді түзе» - деген нақыл сөз отбасы тәрбиесінің маңызын айқындатып тұр емес пе?
Отбасы мүшелерінің жас шамасы әр түрлі болса да, олардың арасында бір-бірімен рухани жақындығы, мақсат ынтымақтастығы бар.
Атақты қазақ ақыны Қасым Аманжолов өзінің жарына арнаған бір өлеңінде: Отбасы - шағын мемлекет,
Мен - президент, сен - премьер,
дегені бар. Шынында, отбасы - ол да бір шағын мемлекет. Әр мемлекеттің өзіне тән өндірісі мен өнім бөлісі, сыртқы және ішкі саясаты, кіріс - шығыс бюджеті, қастерлеп ұстанатын рәміздері, т.б. болатыны сияқты, әр отбасы болмыс-тіршілігінің де соған ұқсас жақтары бар, оның жаратылысы да басшылық пен косшылықты қажет етеді. Сондықтан отбасының құрылымына зор маңыз біріліп, мәнін қорғаған, отбасының ар-намысын сақтауға, сырын шашпауға, мүшелерін бір-біріне қатысты адалдыққа тәрбиелеген. «Отан отбасынан басталады» деген сөздін мәнісі де осында.
Ата-ана өз отбасын нығайта отырып, сонымен бірге оның балағатқа толған мүшелерін үй болуға, өз шаңырағын көтеруге әзірлеуі басты әрі өте жауапты міндет болып саналады. Жас отаудың түтіні түзу шығып, махаббат пен тату-тәттілік, береке-бірлік орын тепкен жылы ұяға айналуы, босағасы берік, болашағы нұрлы болуы көбіне-көп жас жұбайлардың үлкен үйде алған тәрбиесі, көрген өнегесіне байланыст
«Ұяда не көрсең, ұшқанда, соны ілерсің», «Анасына қарап, қызын ал», - -деп, халық бәрін бастан кешіп, сынақтан өткізгендіктен айтқан.
Хан ордасы, салтанатты сарайларда талай күн аунап-қунап жатып, өзінің шұрқ тесік құрым киіз лашығына қайтып оралғанда Жиренше шешен: «Айхай, менің өз үйім, кең сарайдай боз үйім», - деп жаны жай тапқан екен. Бұл аңызда үлкен шындық, терең мән бар. Әркімге, оның ішінде балаға өз үйінен ыстық, өз үйінен кең де керемет мекен жер жүзінде жоқ. Кавказ халықтарында «Нағыз жайлы орын: қылышқа - қынабы, отқа - ошағы, ер жігітке - өз үйі» - деген тамаша нақыл бар.
Адалдық пен мейірімділік, жауапкершілік пен кешірімділік те отбасында шын ықылас-пейілменен баланың көкірегінде орын тебеді.

Қазақ отбасында әуелі әке, содан кейін шеше, бұлар - жанұя мектебінің ұстаздары болады. Әке мен шешенің баласына қоятын ең бірінші басты талап- тілектері - баланың «әдепті бала» болып өсуі.
Сондықтан қазақ жанұясы әрдайым: « Әдепті бол, тәрбиесіздік етпе, көргенсіз болма» деген сияқты сөздерді балаларының құлағына құйып өсірген.
Қазақ отбасында өз баласын мейірімділікке, имандылыққа баулып өсірген. Үнемі жанұясында осылай тәрбие көрген бала ақырында, өздігінен тіл алғыш, адал, тиянақты, ұқыпты болып шыға келеді.
Тәрбие басы әдептілік деп білген ата-ана әуелі баласына өздерін сыйлап-құрметтеуді, өзгелерге, әсіресе үлкендерге, сыпайылық танытуды, ешкімді мұқатпауды үйреткен. Сонымен қатар, балаларының ер-азамат болып, халқына еңбек етулерін басты міндет етіп қойған.
Отбасының ұйытқысы, берекесі, мейір-шапағат көзі - әйел. Әйелдің бұл рөлі отағасының жамағатына, бала-шағаның анаға деген сүйіспеншілігімен, қамқорлығымен, ана жанын қас-қабағынан, жанарынан танығыштықпен нығая, биіктей береді. Әрине, әйел де өзінің аналық борышын ұмытпағанда, әсіресе, ерімен қабағы жарасып, тату - сүйіспеншілікте тұрғанда мәртебесі арта түспек.
Әйелдің еріне қарым-қатынасы балалардың әкеге көзқарасының сипатын анықтайтыны берік есте болуға тиіс. Мұның өзі, бір жағынан, үй ішіндегі әдептің бастау көзі екені анық. Демек, балалар үшін әке беделі аналарының сөзі, іс-қимылы, қас-қабағы арқылы қалыптасады. Мысалы, ерлі-зайыптылар балалар көзінше бір-біріне қатты, балағат сөздер айтыспақ түгіл, дауыс көтеріп, керісуге тиіс емес. Олай еткенде, өз беделдерін жоғалтудың, бала -шағаның жүрегін шошытып, зәресін ұшырудың үстіне, олардың жанына кейін өздері үй болғанда, алдарынан шығатын жаман әдеттің ұрығын егеді.
Бұл жағынан аналардың балаларға: «әкеңмен ақылдас», "әкең біледі», «әкеңнің айтқанын істе» т.б. сияқты дәстүрімізде бар сөздерді айтып отыруы қандай ғанибет! Атақты «Абай» эпопеясында халқымыздың осыған орайлас қадірлі дәстүрін танытатын мынадай бір тағылымды эпизод бар. «...Семей қаласында үш жыл оқып, жайлаудағы әке үйіне күн кешкіре жеткен, 13 жасар шәкірт бала - Абай аттан түскен бетте, амандасу үшін, шешеге қарай жүреді. Сонда ақылды да байсалды ана Ұлжан: «Әй, балам, анда әкеңдер тұр, әкеңе барып, сәлем бер!» - дейді. Бір сәтке балалық сезім жеңіп, қателік жіберіп алғанын түсінген жас Абай кілт бұрылып, ортасында әкесі Құнанбай бар шеткерірек тұрған оқшау топқа қарай адымдай жөнеледі». Ұлы жазушы Мұхтар Әуезов мұны халықтың жүрекке жылы осындай тамаша дәстүрінен хабардар ету үшін ғана емес, онын тәрбиелік зор маңызын жоғары бағалағандықтан да келтіріп отырғаны анық.
3. Мен отбасымды мақтан етемін.
Оқушылар шығармашылықтары
Отбасы.
Отбасы -үлкен мекеме
Әке,ана мереке.
Болсыншы деп тілеймін,
Отбасында береке.
• * *************
Тіл алу,әдептілік,тәртіптілік,сыпайылық отбасынан шығады.Сондықтан ата-әжені,ата-анамызды құрметтеп,әр уақыт сыйлап жүрейік.Мен өз ата-анамды өте-өте қатты жақсы көремін. Меңдібаева Сезім 5 «ә» сынып.
Менің отбасым

Жолдасова Гаухар 4 « а» сыныбы
Менің отбасым
Отбасы -таусылмайтын бақыт екен,
Ешқашан ескірмейтін жақұт екен.
Қашанда тату тұрған адам болса,
Ағайын,бұның өзі бақыт екен!
Кәдірбай Батыржан -5 « ә»сынып.


Менің анам.
Мен сені жақсы көремін мамашым,
Өзің мені әлпештедің анашым.
Әрқашан аман болшы жан анам,
Әр уақытта жүрегімде қаласың.
А.Самғат

4. Тілек ағашы
Оқушылар бүгінгі шарада алған әсерлерін айта отырып, тілек ағашына отбасыларына арнап өз жүрек жарды тілектерін жазу.
Қиналғанда арқа сүйеп жүретін
Қуансамда барма басқа сүйеніш?
Қуансамда бірге жүріп қуанып,
Тірегімсің,ақылшымсың бір өзің!
Жанұям,үстем болсын мерейің
Табылмас жанашырым өзіңдей!
Бірлік пенен татулық,
Амандық пен денсаулық
Болсын бізбен әрдайым!-деп бүгінгі тренингті аяқтаймыз.Уақыт бөліп көңіл қойғандарыңызға көп -көп рахмет.Сау болыңыздар!

Тақырыбы: Адам мен отбасы

Мақсаты: "отбасы жарастығы», «бақыты», «қуанышы» ұғымдары туралы түсінік беру.
Міндеттері:
- отбасын қадірлей білу, адам өмірінде отбасының алатын орны туралы мағлұмат беру;
- оқушыларды өз отбасын құрметтеуге шақыру;
- өз отбасына деген сүйіспеншілігін, мақтаныш сезімдерін арттыру;
Көрнекілік: плакат. маркер, смайлигтер, кималар
Қызығушылықты ояту сатысы:
Саламатсыңыздар ма? Сабағымызды бастамас бұрын кесінділерді таңдайық.
/«әке», «ана», «бала» сөздері жазылған кима сөздерді ұсынамын/ 2-3 мин.
-Олай болса таңдап алған сөздерге байланысты топтарға бөлінейік. Әр топқа тапсырма таңдаған сөздерге байланысты топқа ат қою, ұран даярлау, сосын бір шумақ өлең айту /2-3 мин.
- Әр топқа қорғауға. 3-4 мин.
Мағынаны тану сатысы:
- Қалай ойлайсыздар қандай ниетпен біздер «әке», «ана», «бала» болып үш топқа бөліндік?
- Бұл үш сөз арқылы отбасы, жанұя деген ұғымды қарастыруға болады. Отбасы, жанұяны сөздерін естігенде қандай ой пайда болады? Олай болса бүгінгі сабақтың тақырыбы: «Адам мен отбасы»
- Мәтінмен жұмыс. Оқулықтың 114 беттінде «Мен оны пір тұтамын» атты әңгіме берілген талқылайық. Әр топқа тапсырма: мәтін бойынша пікірлерді жинақтап, өз пікіріңді ұсын.
Айтылған пікір Менің пікірім
Біздің қолымыздан енді ешнәрсе келмейді. Тезірек үйіңізге алып кетіңіз.
Мұрат, жаман айтпай жақсы жоқ деген, жолда олай бұлай болып кетсе қайтесің.
Нағыз бақыт жұмыр басты пенде үшін екі аяғынан жер басып тұру екен ғой.
Қиын қыстау күндері қасымда болып, басымды сүйеді. Өмірдің қызығын да, қиыншылығын да қатар бөлісті.
- Олай болса сендердің ойларыңша «отбасы» деген ұғымды қалай түсінесіңдер?

- Жалпы жауаптарыңызды салыстырайық.

- Келесіде, «отбасы жарастығы» неге байланысты деп ойлайсызд

Сіздердің ойларыңызды салыстырай

Бейнероликке көңіл аударайық. /Өмір мектебі/
- Адамға өмірде ең қымбат ол оның - отбасы. Отбасында сүйіспеншілік, сыйластық, татулық, бауырмалдылық болғанда бірлік болады. Бір-бірін аялап, кешіре , түсіне білгенде отбасы берік болады.
Мақал-мәтелдерді аяқтау.
Ұлың өссе, ұлы жақсы мен ауылдас бол
Қызың өссе,қызы жақсымен ауылдас бол.
Бiр бiрiңдi қадiр тұт,
Жұрт үлгi алсын, үңiлсiн
Екi жақсы қосылса,
Өлгенiнше дос болады.
Екi жаман қосылса,
Өлгенiнше өш болады.
Атанда бала туар,
Атасының жолын куар.
Нақыл сөздер.
Отбасының өнегесі - Отан өнегесі. /Б. Момышұлы/
Қызы анадан үйренбей өнеге алмас,
Ұл атадан үйренбей сапар шекпес. /Қорқыт ата/
Отан отбасынан басталады. /В.А. Сухомлинский/.
Ұлт болам десең, бесігіңді түзе! /М. Әуезов/
Тұжырымдау сатысы:
- Әр балаға сұрақ: Сен отбасыңда кімсің? Өзіндік орның қандай?
Үйге тапсырма: «Менің отбасым» эссе жазу. 120 бетті мазмұндау.
Қорытынды: Рефлексия
Әр топқа геометриялық кесінділер ұсынамын, оларға:
- Шеңберге сабақтан алған әсеріңді жаз.

Келесі сабаққа ұсыныс

Әр топқа тілек
Әр топқа тілек
Өзіңнің тобыңа тілек
Өзіңнің тобыңа тілек
НӘТИЖЕСІНДЕ: «Бақытты отбасы»

БАЛАНЫҢ БОС УАҚЫТЫН ҚАЛАЙ ҰЙЫМДАСТЫРАМЫЗ?

Олардың кітап оқуына мәдени тынығуына жағдай жасап көмектесу қажет. Кітапханаға жазғызу: сөз қоры молаяды, ойын дұрыс жеткізуге үйренеді.

«Тәрбие от басынан басталады » десек те күйбең тіршілікке алданып жүріп, отбасындағы әрбір баланың әрекетін, қылықтарын қадағалап, бағыт, бағдар беруге көңіл кейде аз бөлінеді. Әрбір ата-ана баланың ынтасын, қызығушылығын байқап, оның өзін-өзі дамыту үшін жағдай жасап, ықпал етуі керек.

Бала- Отанымыздың келешегі, біздің жалғасымыз. Сондықтан бала тәрбиесі- баршамызға ортақ іс. Әр ата-ана өз баласын еліне, халқына шын берілген, халқын құрметтей алатын, дені сау, білімді, еңбексүйгіш, жан-жақты жетілген азамат етіп тәрбиелеуді борышы деп есептеу керек.

Бала өз ата-анасына соншалықты қымбат, «Анаға қарап қыз есер, әкеге қарап ұл өсер» деп халық бекер айтпаған. Баланы үлгі, өнеге алуға сәби кезінен тәрбиелеген жөн.

«Балам, үлкенді сыйлап, ата-анаңды құрметтеп, мұғалімнің берген тапсырмасын дер кезінде бұлжытпай орында, кішіпейіл бол» деп айтуымен қатар тәлімді өз үлгіңіз болуы керек. Олай болса, әрбір ата-ана өз баласының алдында өнегелі ұстаз, адамгершілік пен әділеттің үлгісі ретінде танылуы керек. Отбасында дұрыс тәрбие алмаған баланы бірлесе қайта тәрбиелеуге тура келеді. «Оқу инемен құдық қазғандай.» Ғалым боп тумайды,оқумен жетіледі.Оқу-адамның аса күрделі әрекетінің бірі. Ол көп еңбек етуді қажет етеді. Өмірдің әрбір құбылысын түсініп көңілге тоқығанда ғана жан-жақты білімді, талапты болып өседі.

Жалқаулық- жаман ауру, отыра берсең жалқаулық болады. Жалқаулық тоздырады, еңбек оздырады. Енжар, жалқау адамдар өнермен жолдас бола алмайды. Еңбек тәрбиесі- барлық тәрбиенің негізі ретінде үздіксіз жүргізіліп жатқан үдеріс. Еңбек тәрбиесі мақсатқа, қуанышқа жеткізеді,бақытты өмір сүруге себепші болады. Сондықтан еңбек тәрбиесі-отбасы бақытының негізі.Баланың еңбекке араласуы мүмкіндігінше ертерек басталуы тиіс, өйткені бала еңбегі оның адамгершілік қасиеттерін қалыптастыратын ең қуатты негіз болып табылады.»Еңбек - адамның екінші анасы» дейді халқымыз.

Баланың еңбек дағдысын тәрбиелеу үшін оның алдына қойған мақсаты, оған тапсырылған істің шарты белгілі болуы керек.Барлық тапсырманы мезгілінде орындау қай жаста болсын қалыптасқан дағдыға байланысты. Бала баяу қимылдаса, әрекетін тездеруге үйрету керек.Жаттықтыру керек тақтаға шыққанда… Егер баяу баланы шапшаңдыққа үйретпесе, оның ісі өңбей, бірте-бірте еңбекке ынтасы төмендеуі мүмкін.

Бірақ барлық кезде баланың ерекшелігін ескеру шарт. Шапшаң әрекет ететін бала кейде сасқалақтап, істі шала істеуі ғажап емес.

Сондықтан ата-ана баланың еңбек дағдысын тәрбиелеуге осы ерекшеліктерді үнемі естен шығармағаны жөн.Бала өзіне тапсырылған істі мұқият әрі мінсіз орындауға қалыптасуы тиіс. Ондай оқушылар сыныбымызда баршылық. «Әке-отбасының пірі,қара шаңырақтың қожасы». «Әке-үй ішінің тірегі, баласының жүрегі». «Әкесіз бала- панасыз балапан» дейді халқымыз.Әрбір баланың әке алдында борыштары мен парыздары ,міндеттері бар.Әке алдындағы міндеттер:тілін алу,сөзін тыңдау,ізет көрсету,әдеп сақтау:парыздар:балалық міндеттерді орындауды дәстүрге айналдырып,әкеңе көмекші, демеуші сүйеущі болып, оны әрқашанда қуанышқа бөлеп отыру:кәмелетке жеткен соң әкеге біржола қызмет көрсетіп, оның қартайған шағында асыраушысы болу, әкенің әкелік еңбегін өтеу.

Әкесін сыйламаған балада адамдық сезім жоқ.Ол-бақытсыз.Өйткені ондай нақұрыста адамгершілік қасиет қалмайды.

Ең әуелі бала әкесінің алдында әдеп сақтай білу керек. Мысалы,аяулы ана ас дайындап, дастархан мәзірін жасайды, сонда анаға көмектесе жүріп, әкені ас-дәмге шақырып, ас алдын әзіз әке таткан соң ғана басқа балалар асқа сумаңдап, сұғынбай, әдеппен «алыңыздан» бастап дәм татады. Бұл-ұлттыұ әдеп.

Әкенің алдында дауыс көтермей, дөрекіленбей сөйлеу қажет.Ол жасқаншақтық емес,кішіпейілділік,әдептілік болып табылады. Әрбір бала ең алдымен әкенін берген тапсырмасын орындап, содан кейін ғана алдына қойған мақсаттарын орындай бастауға тиіс. Егер әкенің тапсымасын орындауға баласының шамасы келмесе немесе басқа бір жағдай болса ол әкеден кешірім сұрайды.

Әкеге бала имандылығын, тазалығын, ұқыптылығын, еңбексүйгіштігін көрсете білсе, ол- әкенің қуанышы, бақыты.

Әсіресе ер бала - әкемен сырлас, жолдас, дос. Сондықтан да ол әрқашан өзінше бір әрекет жасау үшін әуелі әкемен ақылдасып отырғаны жөн.Халық ішінде әулеттік дәстүрлер атадан әке дарып,қалыптасып дамиды, жалғасады.Әке дәстүріне мұрагер болу - борыш.Мысалы,әке күйші, әнші,баланың да өнерге бейімі бар дейік.Ал бала сол әулеттік дәстүрге немқұрайлы қараса, онда әулеттік намыс жоқ, әке үмітін ақтайтындай табандалақ пен жауапкершілік жоқ, яғни ол ұлттық қасиетін жоғалтып алатын керғайсаң кесірлі жан болып шығады.

«Әке тұрып ұл сөйлегеннен без» дейді халқымыз.Мінзіз әке болмайды, әкені міндет сыпайы сынау, достық, әдептілік, мейірімділік, сыйласымдық дәрежеде болу керек.«Әкесінен артық туған» бала әкесін төбесіне көтеріп құрметтей біледі.

Мынау жарық дүниедегі өрнекті, өркендеген өмір құдіретті күннің ақ шуақ нұрынан, аяулы ананың ақ сүтінен жаралған.Жаратқан иеміздің аяулы аясында, саналы саясында өмір деген мың толқынды дүбірлі дүниеде адамдығымыз айқындалып, кісілігімізге сәйкес қымбатты ғұмыр кешеміз.

Ата - жиналысының хаттамасы

Тақырыбы: «Алғашқы ұстаз - ата-ана»

Күн тәртібі:

А) Кіріспе (сынып жетекшінің сөзі)

Ә) «Жанұядағы бала тәрбиесінің ерекшелігі» атты сауалнама

Б) Баяндама «Бала тәрбиесіндегі ата-ананың атқаратын рөлі»

В) Ата-анамен ынтымақтастығы (пікір алысу)

Г) Оқушының білім сапасын көтеру

Жарыссөзге қатысқандар: Нукенова З., Қапанова С., Балахметова Б., психолог Сәрсекеева Ж.М.

Қабылданған шешім:

Ата - аналар жиналысының шешімі:

Оқушыда сапалы білім мен тәрбие болу үшін мектеп және ата-ана тығыз байланыста болуы қажет.

Бала үшін ата-ана тек асыраушының рөлін атқармай, оның білім мен тәрбие алу жолындағы нағыз серіктесі болуы қажет, баламен көзбе-көз сөйлесіп оған әр түрлі жағдайда ақыл-кеңес беру.

Ата-ана баласына көбірек уақыт бөліп қадағалау, бағыттау, бағалау, білім олқылықтарын анықтап дер кезінде көмектесіп отыру. Ата-ана баласына педагогикалық көмек көрсететіндей дәрежеде болуы керек.

Ата-ана өзін-өзі жетілдіру бағытында жұмыс істеу (газет, журнал, теледидар).

Төраға: Бәйкенов М.

Хатшы: Абуова Т.

Баяндама: «Жанұядағы тәрбиенің ерекшеліктері»

Халқымыздың сан ғасырдан бергі даналығына құлақ ассақ, «Адамның бақыты - балада» деген екен. Кез келген адам өзі өмір бойы қуып жете алмайтын бақыт деген құдыретті сөздің өлшемі өмірінің жалғасы ұрпағымен келетініне мән бермеуі де мүмкін. Біреу бақытын байлықтан тапқысы келсе, екінші біреуі даңқ пен атақтан, мансап пен қызметтен іздестіреді. Мұның бәрі түсінген адамға қолдың кірі сияқты нәрсе. Адамға нағыз бақытты - тәрбиелі ұрпағы ғана сыйлай алады. «Адам ұрпағымен мың жасайды» деген сөз тегін айтылмаса керек. Олай болса адам өмірінің мәні - өз ұрпағы. Шыр етіп сәби дүниеге келген сәттен бастап ата-ана алдында нәзік те қиын, қыр-сыры мол үлкен қоғамдық міндет тұрады. Ол - бала тәрбиесі. Бала тәрбиесінде алғашқы ұстаз - ата-ана. Бала үшін үй ішінен, ата-анадан артық тәрбиеші жоқ. Адамгершілік, бауырмалдық, татулық, қайырымдылық, әдептілік, инабаттылық сияқты қасиеттер - жанұяда тәрбие балаға сөзбен, теориямен дамымайды, үлкендердің үлгісімен сіңеді. «Әкеге қарап ұл өсер, шешеге қарап қыз өсер» дейді халық даналығы. Бала кішкентай кезінен-ақ әр нәрсеге әуестеніп үлкендерге көмектескісі келеді. Бұған кейбір әке-шеше «жұмысымды бөгейсің, істеп жатқан ісімді бүлдіресің» деп ұрысып жіберуі мүмкін. Бұл қате түсінік. Керісінше, өзің жұмыс істеп жүргенде баланың қолынан келетін ісіне жағдай туғызып, оның үйренуіне көмектескен орынды. Тіпті балаға берген тапсырмаңыздың аяғына дейін орындаулына төзімділікпен бақылау керектігін де ұмытпаған жөн. Өстіп баланың бірте-бірте еңбекке деген болашағына жол ашылады. Әрі істеген ісін ұқыпты да тындырымды орындауына бағыт бересіз. Баланың жақсы ісін мадақтап, терісін оң етіп түсіндіріп отырса, ол да ересектерді сыйлап, кез келген тапсырмасын орындауға қарсылық білдірмейді. Орынсыз ұрысу,зеку, сұрақтарына дөрекі, келте жауап беру немесе әділ талап қоя алмау ата-ананың беделін түсіреді. Ата - ана - бала тәрбиесіндегі басты тұлға. Сондықтан әке де, шеше де балаларының жан дүниесіне үңіліп, мінез-құлқындағы ерекшеліктерді жете білгені жөн. Балалармен әңгімелескенде олардың пікірімен де санасып отырған орынды.

Өз баласымен ашық сөйлесе алмай, сырласа білмейтін ата - аналар «Екеуміз де жұмыстамыз, кешкісін үй шаруасынан қол тимейді, баламен сөйлесуге уақыт жоқ» дегенді айтады. Бұл дұрыс емес. Баламен сөйлесуге тіпті арнайы уақыт бөлудің қажеті жоқ. Әке мен шеше ұл-қыздармен үй шаруасында жұріп-ақ әңгімелесіп, ой бөлісуге неге болмасқа. Жанұядағы жанжал, үлкендердің аузына келген сөздерді айтуы, баланың көзінше басқа біреуді сөгуі, біреудің сыртынан өсек айтуы балаға теріс әсер етеді. Бала алдында әке-шешеғе үй ішінің үлкендердің әдептілік танытқаны жөн. Мысалы, арақ пен темекінің толып жатқан зиянын біле тұра, балалардың көзінше арақ ішіп, үсті-үстіне темекі тартқандар бар. «Көрінген таудың алыстығы жоқ» дейді, ертең-ақ ұл өсіп ер жетеді, қыз өсіп бой жетеді. Сонда арақ пен темекінің зиянын қалай ұқтырамыз

Негізінен жанұяның шырқы бұзылған, ата-анасы маскүнемдікке салынған немесе жарамдық жағынан азғынданған ортада бала, жасөспірім қашанғы жиренішті көріністі, ондағы айқай-шу мен дау-жанжалға, ұрыс-керіске шыдап жүре бермек. Басқа өмір аңсайды немесе теріс тәрбиеге тез бой алдырып үлгереді, егер осы теріс жолға мүлде бет бұрып кетсе, онда бәйтеректің бір бұтағы қисық өсті дей беріңіз. Бақытсыз қыз, бұзақы ұл осыдан шығады. Сонда негізгі кінәні кімнен іздейміз?! Бұзақылықтың басы бос жүруден басталады. Кейде сабақты жиі қалдыруға әр түрлі сылтауларды үлкендердің өзі үйретіп отырады. Бұл жағдайда балаға өтірік айтуды үйретіп отырған аңғармай да қалуы мүмкін. Жас шыбықты қалай исең, солай өседі ғой. Иә, «Ұяда не көрсең ұшқанда соны ілерсің» демекші ата-ана тәрбиесі бала өмірінде үлкен із қалдырады. Баланың бойына барлық жақсы қасиеттерді дарыту, тіпті жанында жүрген достарына дейін мән беру, табиғат сыйлаған дарыны болса дамыту, дұрыс білім алуына жағдай жасау - ата-ананың басты парызы. Ендеше бала тәрбиесінде ұсақ-түйек дейтін ешнәрсе жоқ және сол нәрседен де қателесуге қақымыз жоқ. Бала - әр жанұяның бақыты. Олай болса, өз бақытымызды бағалай білейік.

Сабақтың тақырыбы: Жол тәртібін жадыңда ұста
Мақсаты:
Білімділік: Оқушылардың жолда жүру ережесі туралы білімдерін толықтыру, іс - жүзінде асыра білуге үйрету.
Дамытушылық: Жолда жүру ережелерін ойда сақтай білуге үйрету.
Тәрбиелік: Тәртіптілікке, сақ болуға, көшеде өздерін дұрыс ұсатап жүруге тәрбиелеу.
Кіріспе: Біздің еліміздің барлық қала,ауылдарына ортақ көше қатынас ережесі енгізілген. Бұл ережені оқушылар да,үлкендер де,көлік жүргізетін жүргізушілер де бұлжытпай орындауы керек. Көптеген мектеп оқушылары жолда жүру ережесін жете білмейді. Ал кейбіреулері біле тұра жаяу жүргіншілерге арналған міндеттерді орындағысы келмейді. Жол тәртібін бұзғандықтан кейбіреулер машина дөңгелегіне ілініп қаза тауып,кейбіреулер жарақат алады. Сондықтан әрбір оқушы мектепте оқытылатын жолда жүру ережесін мұқият тыңдап, әр сабақтан қорытынды жасап отыруы керек. Үлгілі,тәртіпті оқушы көшеде жолда жүру ережесін,заңын бұзбайды.
Қай көше,қай қалаға барсаңыз да,
Қай ақыл өлшеміне салсаңыз да
Жолда жүру ережесі-заңды тәртіп,
Ол ортақ үлкен-кіші баршамызға.
І. Тарих тағылымы
Бағдаршамның шығу тарихы
Мейіржан: Балалар, бағдаршамды кім ойлап тапқанын білесіңдер ме? Ал,ендеше тыңдап көрелік.
Тарихқа көз жүгіртсек алғашқы бағдаршам темір жол бойында пайда болды.Оны ойлап тапқан адамның есімі тарихта сақталмаған.
Оны көше қиылысында ыңғайлап қайта жасаған ағылшын инженер-меганигі Найт болатын. Ол 1868 жылы Лондондағы парламент үйінің алдына бағдаршам орнатты.
Аянат:Алдымен түрлі түсті сигнал қайыс берілістің көмегі арқылы өзгертіліп отырды. Сосын аппарат ортасына газды шам орнатылды.
Өкінішке орай, бірде газ жарылып,кезекте тұрған полицей қаза болды да,содан жарты ғасыр бойы ұмыт болады.
Амандық: Тек 1914 жылы Американың Кливленд қаласында,сосын Нью-Йорк тағы басқа қалаларында пайда бола бастайды. Бұл жолы олар электрлі болды. Тек екі түсті ғана: қызыл және жасыл. 1914 жылдан бастап қана үш түс қолданыла бастады.

Мұғалім: Тарихқа көз жүгіртетін болсақ, жүріп-тұруды реттеу қажеттілігі сонау бір машинаның аз кезінде туған көрінеді. Алғаш рет 1868 жылы Лондон қаласында темір жол бағдаршамы орнатылды. Ол қолмен алмастырылатын және алмастыру үшін арнаулы адам тұратын еді. Әрі ол көп уақыт алатын болды. Кейінірек 1870 жылы Америкада электр бағдаршамы пайда болды.
Ал, бүгінгі таңда бағдаршамды электронды есептеу машинасы арқылы басқару жүзеге асырылған. Қазақстанды бағдаршамдар барлық ірі қалаларда орнатылған.Қазақстанда 1917 жылға дейін небары 127 км ғана жол болатын.Елуінші жылдары республикамыздағы асфальт жолдарының ұзындығы отыз мың км болды. Ал қазір сегіз жүз миллион км-ден асады.

Гүлназ:Бағдаршам-өмірімізді жазымнан сақтандыратын көмекшіміз. Оның сырын біліп, тілін алу баршамызға керек. Оның беретін сиқырлы әмір сөздері бар.
Менің үш көзім бар,
Бір көзім «кідір» дейді
Бір көзім «жүгір» дейді.
Бір көзім «абайла» дейді
Қарап қалма маңайға дейді.
Сағындық: Көреген дәу қырағы,
Көшемізде тұрады.
Ол бергенде команда,
Бағынамыз әманда!
Ашса кезек үш көзін,
Айтты деп ұқ үш сөзін.
Тоқта!Сақтан!Жол ашық!
Жүрме жолға таласып.
Қызыл көзін ашқанда
Сынық сүйем баспа алға
Сары көзін ашқанда
Қарап қалма аспанға
Жасыл көзін ашқанда,
Өте бергін жасқанба!
Мұғалім: Ал,енді жол белгілеріне сөз берейік.
Үйрен таппай тыным бір,
Белгілердің тілін біл.
Егер оны білмесең,
Тартар жолың бұлыңғыр.
2.Есігінен артқы
Көлікке сен мінгін.
Енді есіктен алғы
Түсеріңді білгін
3.Сақтандыру белгісі:
Қып-қызыл үшбұрыш,
Ескерту белгісі мен болам,
Қауіптен сақ бол деп
Сәт-сапар жолдаған.
4.Тыйым салу белгісі:
Қызылмен боялған шеңберім аумақты
Тыйымшыл белгімін,қаталмын, салмақты.
Мен тұрған жерлерде хақың жоқ жүруге,
Қауіп бар,бағдарла көз салып жан-жақты.
5.Міндеттеу белгісі:
Белгімін көрсетер жылдамдық бағытты,
Міндетті бұрылыс,әйтпесе қауіпті.
Барлығын анықтап тұрамын жолыңда,
Абай бол,шартыңды міндетті орында!
6.Нұсқау белгісі:
Баратын жеріңнің бағытын,тұрағын,
Үн-түнсіз жол сілтеп,жол нұсқап тұрамын.
Күндіз де,түнде де от болып жанады.
Көк түске боялған төрт бұрыш шырағым.

Амандық. Әй,жолда неғып иіріліп тұрсыңдар? Велосипед келе жатқанын көрмейсіңдер ме? Қағып кетсем қайтесіңдер?

Инспектор: Велосипед болғаны өте жақсы.Ендеше біздің жолда жүру ережелеріне арналған тәрбие сағатымызға қош келдің. Оларды білу саған да қажет. Атың кім өзіңнің?
-Атым-Зуылбек.Велосипедпен зуылдап жүремін.Сондықтан ауылдағылар осылай атап кетті. Ал мынандай белгілер көшеде де қаптап тұр,оларды біліп қайтем. Велосипедті мен бұларсыз-ақ зуылдатам.
Кенет Зуылбектің көзі қызыл жолақпен көмкерілген сары түсті дөңгелек белгідегі велосипедке түсті.
-Әй,мынау мен үшін жасалған белгі ғой.
Инсп: Иә,сен үшін.Бұл белгінің аты «Велосипед жүрмейді»
-Жүрмейді? Тапқан екенсің! Зуылбектің велосипеді жүрмейтін жер жоқ,білдің бе? Мен үшін көше,аула,бақ бәрі ашық. (кекетіп)
Сендерше айтқанда,қалай еді,әлгі жасыл жарық.
Балалардың қасына жақындайды.
-Мұны да белгі дейді ау.Әй,көшеге пәтер ішінде тұратын жылу батареясы не үшін керек?
Бәрі күледі
Инсп: Зуылбек-ау,бұл нағыз саған керек белгі. Айталық,сен велосипедпен зуылдап келесің дейік.Қарсы алдыңнан осы белгі кездесті. Ендеше алдыңда «Шлагбауны бар темір жол өткелі бар» деген сөз. Ұқтың ба?
-А-а…(қолын сілтеп) Бұл белгінің де қажеті бола қоймас.Салдырап-гүрілдеп пойыз жеткенше,зу етіп те үлгеремін.
Адамның белгісі салынған нұсқау белгісінің жанына тоқтап
-(басын шайқап) төртбұрыш,ақ үшбұрыш,қара адам?!
Инс: Жаяулар өтпесі
-Велигім тұрғанда мұны қайтем.
Велосипедін келген жаққа бұрады.
-Қой,мен зуылдайын.Бұл белгілерді түгендеймін деп жолымнан қалармын. Сау болыңдар,ережелер!
-Шынында да жол жүру ережесін білген дұрыс екен.
Балалар: Дұрыс,кел қатарымызға қосыл.
Инсп: Көрдіңдер ме, балалар,жолда жүру ережесін сақтамаған Зуылбек жазым болуға аз ғана қалды. Енді ол жол белгілерін үйренетін болады.
«Көше ережелерін білейік» кезеңіне тоқталайық.
1.Жүріп келе жатқан машинаның алдынан өтіп кетемін деуші болма,ол тоқтағанша,не өтіп кеткенше күте тұр.
2.Мектепке келе жатып үлкен жолдың шетімен жүр.Алдыңнан машина шықса, жол бер. Тоқтап тұрған машинаның қасынан абайлап өт.
3.Көше тәртібін орындамау көліктің жүріп тұруына кедергі келтіреді.
4.Көшеден өтерде әуелі сол жағыңа,көшенің орта тұсына жеткенде оң жағыңа қара. Егер машина келе жатса, өтіп кеткенше сол орныңда ақ жолақ сызылған тұста күте тұр.
5.Аялдамада тұрған автобустың артқы жағынан айналып өт. Сонда сен келе жатқан машинаны дер кезінде көресің.
6.Жол үстінде ойнама,сырғанақ теппе. Жер тайғақ болса,жолда абайла.
Жұмбақтар шешу:
1.Ала таяқ ұстаған,
Жол тәртібін нұсқаған.
Өмііңді күзеткен,
Ысқырығы түзеткен. (жол сақшысы)
2.Көше бойлап аяңдайды,
Адам тасып аялдайды. (Автобус)
3.Жоқ өзінде бас та,ауыз да,құлақ та,
Бақырайған үш көзі бар бірақ та. (бағдаршам)
4.Төрт аяғы дөңгелек,
Адамсыз ол жүрмейді (машина)

Бала - басты байлығымыз,

Ал ең асылымыз - оның тәрбиесі

Әрбір мемлекеттің болашағы мектебінде шыңдалады. Болашақта ел тізгінін ұстар азаматтар - бүгінгі мектеп оқушылары. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың «Ұлт болашағы білімді ұрпақ қолында» деп айтқан сөзі бізге жарқын болашаққа апарар жолды меңзеп тұрғандай. Шын мәнінде бүгінгі жас - ертеңгі елдің мызғымас тірегі, келешек келбеті. Сол себепті олардың білімді, бәсекеге қабілетті, жан-жақты әлеуметтенуі ел дамуындағы аса маңызды фактор болып табылатыны анық

Бала тәрбиесi - игiлiктi iс. Берерi де, сұрауы да, жемiсi де мол тәрбие саласының ең өзектiсi.

Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікке тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқаратыны белгілі.

Бүгінгі ұл - ертеңгі әке, ол әкеге қарап өседі.Бүгінгі қыз -ертеңгі ана,ол шешеге қарап өсіп, бой түзейді. Балаға білім,тәрбие беруде басты тұлға ұстаз болса, оны жалғастырушы, демеуші - ата -ана және қоғам.

Мектеп өмірі, оқушы тұлғасын әлеуметтендіру проблемасы әріптестік педагогиканы талап етеді. Және мектеп пен ата-ана, қоғам бірлескен кезде ғана тәрбие үрдісі өз жемісін нәтижелі бере бастайды.

Ынтымақ бар жерде тәрбие де бар. Ынтымақ бар жерде береке, бірлік те бар. Қоғамдық тәрбие жанұядан басталады. Ал сол жастар «рухани» байлықпен қылаптасады. Қандай бағытпен жүреді, қандай ізгі істер жасайды, қандай қоғам келешекті қалыптастырады? Ол жалғыз мектеп проблемасы болмауы керек. Оған ата-аналар да, қоғамның әрбір мүшесі де бірігіп атсалысуы қажет.

Мектеп - отбасы - қоғам арасындағы ынтымақтастықты нығайту, серіктестікті қалыптастыру, қауымдағы ата-аналармен бірлескен жұмысты көрсету мақсатында Жезқазған қаласының №10 жалпы білім беретін орта мектебінде жүйелі де, маңызды жұмыстар атқарылуда. Соның бірі - «Бала - басты байлығымыз, Ал ең асылымыз - оның тәрбиесі» тақырыбында өткізілген ашық есік күні.

Әке - білек, саусағы - балалары,

Қан тамырмен жалғасқан аралары.

Ана - тамыр бойымен бәріне де,

Тіршіліктің жылуы таралады, - демекші ашық есік күнінде әр сыныпта ел тірегі болашақ ұрпақтың бойына адамгершілік, рухани жылулық дарытар түрлі тәрбиелік іс-шаралар

ата-аналармен, қоғамдық орындардың қызметкерлерімен, мектеп оқушыларымен бірлесе атқарылды.

Ата-ана балаға тәрбие беруде ата-бабамыздың салт-санасы, әдет-ғұрпында жүргiзiлген үлгi-өнегесiнiң мәнi зор. Сөз қадiрiн бiлетiн заманда бiр ауыз сөздiң iшкi мағынасын жете түсiнiп, содан өзiне тәлiм алған бабаларымыздың қасиетiне не жетсiн?!

Ұлыстың ұлы күні наурыз мерекесімен тұспа тұс келген тағылымы мол іс шара «Қария сөзі - тәрбие көзі» тақырыбында салт-дәстүрмен, дүниеге жаңа келген жас нәрестеге бата беру дәстүрімен басталып,

Армандарым көп менің,

Атқарамын деп келдім.

Оқып білім, ғылымды.

Тәрбие алам, - деп келдім деген мақсатпен мектеп табалдырығын аттаған оқушылардың бүгінгі күнде жеткен жетістіктерін көрсететін тәрбие сағаттарымен жалғасты. Атап айтар болсам, мектеп ғимаратындағы «Балдәурен » шағын орталығында «Отбасым - алтын діңгегім» тақырыбында қызықты сәт, даярлық сыныптарында «Аялы алақан», дамыта түзету сыныбында «Біз де өзгелер сияқтымыз» тақырыптарында тренингтер, әжелермен бірлесе отырып «Страна веселых бабушек и озорных внучат» тақырыбында мерекелік байқау,

«Ата-аналар» мектебімен бірлесіп «Ұлағат болсын ұлыма, ғибрат болсын қызыма» тақырыбында дөнгелек үстел, «Қызым - қызғалдағым, ұлым - ізгі арманым», «Бабаның еккені - балаға сая», «Өнерлінің өмірі көркем», «Атадан - өсиет, анадан - қасиет», «Отбасым - бақыт мекені» тақырыптарында танымдық ойын, сахналық қойылым, байқаулар және «Ұлым дейтін ел болмаса, елім дейтін ұл қайдан болсын?!» тақырыбында қамқоршылық кеңестің отырысы өткізілді.

Елбасымыз өзінің халыққа Жолдауында: «… Ұлылардың өмірі мен тағылымы арқылы ұрпағын тәрбиелеу - әсіресе қазақ халқында ежелден-ақ келе жатқан үрдіс. Адамзаттың ақыл-ойы, ақындығының ірі тұлғасы Абай тағылымы білімнің де, тәрбиенің де қайнар бұлағы екені түсінікті» деген болатын. Шынымен де Абай адам мінезінің қалыптасуы тәрбиеге, ортаға байланысты екенін дәлелдеді.

Іс-шара барысында тіршіліктің тұтқасы еңбек пен білімде деп ұққан Абайдың

Түбінде баянды еңбек егін салған,

Жасынан оқу оқып, білім алған.

Би болған, болыс болған мақсат емес,

Өнердің бұдан өзге бәрі жалған, - деген қағидасын басшылыққа алып, білім мен өнерді қос қанаты санайтын өнерлі өрендердің қатысуымен сахналанған Мұхтар Әуезовтың «Абай трагедиясы» көрсетілді.

Болашақ ұрпаққа тәлімі мол тәрбие берерлік ашық есік күні «Бала - басты байлығымыз, Ал ең асылымыз - оның тәрбиесі» тақырыбында «Сонымен, солай дейік...» теле жобасы бойынша пікірлесуге ұласты. Бағдарлама барысында арнайы шақырылған сарапшылар: ата-аналар атынан еңбек ардагері М.Ермекова, білім бөлімінің әдіскері Д.А.Бірмағанбетов, кәмелетке толмаған жасөспірімдер бөлімінің бастығы А.А.Мауленова, С.Қожамқұлов атындағы драма театрының әртісі А.Ш.Шоман, балалар мен жасөспірімдер сарайы директорының орынбасары С.А.Темірбековалар жұмбақ кейіпкердің пікірімен ой бөлісіп, жиналған қауымға, жас ата-аналарға, оқушыларға ақыл - кеңестерін берді.

Қорыта келгенде мектеп - жанұя - қоғам арасындағы ынтымақтастықты нығайтқанда ғана

ұлымыз рухты, қызымыз ғұрыпты болмақ.