Аьа5ас уруокСуруйааччылар айымньыларынан алгыстаах айан (4 кылаас)

4 кылаас

Уруок темата: Суруйааччылар айымньыларынан алгыстаах айан.

Уруок сыаллара:

- табатык, ойдонумтуотук, соптоох тэтиминэн «таска» уонна «искэ» аа5ыы уоруйэхтэрин салгыы инэрии, билбит суруйааччыларын уонна айымньыларын санатыы, чинэтии;

- о5о сааhылаан санарар, айымньыга сыана биэрэр, толлугаhа суох санарар-инэрэр дьо5урун сайыннарыы;

- айымньылар ис хоhоонноругар, ос хоhооннор суолталарыгар оло5уран, о5ону сиэр-майгы оттунэн иитии.

Туллуллар тэрил: слайдалар, суруйааччылар мэтириэттэрэ, сорудахтаах карточкалар, тохтобуллар ааттара.

Уруок хаамыыта:

1.Тэрээhин чааhа.

- Утуо кунунэн, о5олоор! Бугун биhиэхэ ыалдьыттар кэллилэр. Ыалдьыттар диэки хайыhабыт уонна мичээрбитин бэлэхтиибит.

Учуутал киирии тыла: Кыраны-кырдьа5аhы ытыктыыр,

Ийэни-а5аны убаастыыр,

Ыарахантан толлубат,

Улэттэн ча5ыйбат,

Кун Киhитин курдук комускэс,

Айыы киhитин курдук аhыныгас буола улаатын! - диэн алгыстаах уруокпутун са5алыыбыт.

- О5олоор, бугун биhиги ааспыт уруоктарга билсибит суруйааччыларбыт айымньыларынан айаннныахпыт. Айаммыт устатын тухары интэриэhинэй тохтобуллар баар буолуохтара. Ол тохтобулларга биhиги ылбыт билиибитин чинэтиигэ араас сорудахтары толоруохпут.

- Оттон билигин тургэнник уонна сопко аа5арга эрчиллэр улэбитин ыытыахпыт. (хас биирдии о5о5о кыра текстээх карточкалары тунэтии, аахтарыы араас корунун туттуу: эрээттэринэн, биирдиилээн, бары бииргэ…).

1 тохтобул «Ким?»

1 сорудах:

- Суруйааччы толору аатын эт, псевдонимын сопко туруор.

А.И. Софронов Эллэй

Д.К. Сивцев Алампа

С.Р. Кулачиков Амма Аччыгыйа

Н. Е. Мординов Суорун Омоллоон

-Псевдоним диэн тугуй? ( 2 сорудах:

- Кини угус хоhоонноро ырыа буолбуттара.

* Моисей Дмитриевич Ефимов

* Софрон Петрович Данилов

* Пётр Николаевич Тобуруокап

* Алампа

3 сорудах:

- Кини саха советскай литературатын торуттээччи, Аан дойдуга араас омук тылынан тылбаастанан тахсыбыт улахан айымньыны суруйбута, «О5о куйуурдуу турара» диэн айымньы автора.

* Алампа

* Семен Петрович Данилов

* Эрилик Эристиин

* Платон Алексеевич Ойуунускай туhунан тугу билэргин кэпсээ (Портретын кордоруу)

2 тохтобул «Ханнык?»

Сорудах: - Ханнык айымньыттан быhа тардыыный?

- Чугаhаан баран ойдоон корбутум, биир кыната баастаах этэ, хаана таммалыы сылдьара. То5о охсубатахпын бэйэм да билбэппин: аhымпытым эбитэ дуу, куттаммытым эбитэ дуу, тыыппакка ааhа турбутум. (Николай Якутскай. «Хотой до5оро»).

Сурэ5ин уулла таптаабат,

Сурэ5ин кыынньа уордайбат,

Сурэ5ин дьолго таласпат,

Толоннурбэт буолла5ына

Кумаа5ыны марайдаама. (Семен Данилов «Ырыа туhунан»).

- А5ата имииhит, ийэтэ Оруунэ хара5а суох. Чооруос диэн бырааттаах. Икки ынахтаахтарыттан биирдэрэ «эбэ5э ыалдьан» олон хаалбыта.

(Эрилик Эристиин «Кумалаанна барыы»).

- Уйбаан тоhо да дьаданытын иhин, сур оонньуулаах-кулуулээх, сэлибирээбит тургэн саналаах, туорт уончалаах киhи. Саната тургэниттэн Сэбирдэх диэн аат инмит, онтукатын Уйбаанынаа5ар ордук аат оностубут. (Амма Аччыгыйа «Куйуур»).

- Биhиги кыра эрдэхпитинэ сааламмат этибит. Оччотоо5уга саа да суох буолара. Биир эмэ баарын иhин киhини-суоhуну дэнниэххит диэн, дьоммут биэрбэт этилэр…

(Тимофей Сметанин, Яков Стручков «Куhу ура5аhынан да бултуурбут»).

- Сирэйэ суллэччи иhиэр диэри кумаарга-бырдахха сиэппит, куттанан буугуначчы тыыммыт уолу суон лабааттан нэhиилэ арааран, аллара туhэрдилэр…

(Николай Габышев «Олуоскэ»)

- Кыhынны Ньукуолун са5ана мин икки сыар5а табанан Дьааны куоратыгар баран истим, Киэhэ киhи тыына бур5ачыйар тымныыта буолла. Таба тыынын туманын быыhынан ыраах баар хайалар тоболоро харааран ааhар. (Николай Неустроев «Куттаммыт»).

-Суолу быhа мэниктээн,

Суумкалалара биэтэннээн,

Чуурка курдук лаглаhан,

Чуораан курдук айманан,

Чуучугураан, тоhугураан,

Куну быhа айаннаан,

Оол костор дьиэлэригэр

Отой киэhэ тиийдилэр. (Семен Руфов «Албынчыктар»).

3 тохтобул Сынньалан - «Таабырыннаhыы»

Илиитэ ата5а да суох буоллар барыга уорэтэр баар уьу (кинигэ)

Кытаанах да таас буолбатах манан да хаар буолбатах баар уьу (сахар)

Оттон урут тахсар хагдарыйыан иннинэ хатан хаалар баар уьу (ньургуьун)

Быс да быс быстыбат баар уьу (уу)

Харыйа урдугэ комус биьилэх ыйанан турар баар уьу (ый)

4 тохтобул «То5о?»

Сорудах: Ос хоhоону ситэр.

Сурэ5э суох … (суус субэлээх)

Ынах маныраhан… (киhи кэпсэтэн билсэр)

Ким до5ордоох… (ол дьоллоох)

Атас туhугар… (атах тостор)

Кун сири сырдатар… (уорэх киhини)

Албын тыла… (муоттээ5эр минньигэс)

Кутас кулугуттэн… (куттанар)

Киhиргиибин диэн… (кирсин быстаарай)

- Бу ос хоhоонноро ханнык айымньыларга сыhыаннаахтарый? То5о?

5 тохтобул «Тумук»

- О5олоор, аа5ыы уруоктарыгар эhиги ханнык суруйааччылар айымньыларын аахтыгыт? Ааттаталаан. (А.И.Софронов-Алампа, Семен Руфов, Семен Данилов, Николай Неустроев, Николай Габышев, Эрилик Эристиин, Амма Аччыгыйа, Николай Якутскай, Тимофей Сметанин, Яков Стручков)

- Айымньы ханнык коруннэрин биллигит? (хоhоонунан , кэпсээнинэн суруллубут айымньылары биллибит)

-Фольклор ханнык корунун ситэрдигит? (ос хоhооно)

- Билигин дуоскаттан саха суруйааччыта Николай Габышев тылларын аа5ыахха:

Олбот-суппэт уус-уран айымньылары суруйбут суруйааччыларбыт олохторун билэрбит наадалаах. Кинилэр биhиги олохпут утуо аргыстара буолаллар.

Николай Габышев

1. Искэ аа5ыы

2. Бары бииргэ, «таска» аа5ыы.

- О5олоор, бу тыллары ойдоон кэбиhин. Суруйааччыларбыт айымньылара эhиги олоххутугар куруук утуо аргыс буола сырыттыннар. Бары турдубут. Манан биhиги уруокпут бутэр.

4 кылаас

Уруок темата: Норуот тылынан уус-уран айымньытыгар падежтар.

Уруок сыала: уорэппит теманы норуот тылынан уус-уран айымньытын комотунэн чинэтии, аат тыл павдежтарын ыйа уорэнии, айар дьо5уру сайыннарыы, ой-санаа курэхтэьиитин, бэйэ кыа5ын бигэргэтэргэ иитии.