Болымды және Болымсыз етістік

Қарагөз Қоспанқызы Турлубекова ,

Солтүстік Қазақстан облысы

Ғ. Мүсірепов атындағы ауданы

Көкалажар орта мектебінің

қазақ тілі пәнінің мұғалімі

Болымды және Болымсыз етістік

(6 - сынып)

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: болымды және болымсыз етістік туралы білім меңгеруі арқылы оқушылардың сөйлеу, ой қорыту дағдысын қалыптастыру.

Дамытушылық: оқушылардың танымдық қызығушылығы мен ойлау белсенділігін,тілін дамыту.

Тәрбиелік: ұлттық өнегені бойына сіңіріп, салт - дәстүрлерді құрметтеп өсуге баулу, шығармашылыққа бейімдеу.

Тегі: жаңа білімді игеру. Түрі: аралас сабақ.

Көрнекілігі: тест сұрақтары, интербелсенді тақта , бағалау парағы, фломастер , ватман.

Әдіс -тәсілдері: сын тұрғысынан ойлау мен жазуды қолдану, тестілеу , сұрақ-жауап , деңгейлік тапсырмаларды орындау, суретпен жұмыс

Оқу формалары: жеке - дара , жұптық , топтық жұмыс .

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі, ағылшын тілі.

Сабақ барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі. Оқушыларды түгендеп, сыныптың сабаққа дайындығына назар аудару.

«Танысу» тренингі.

Мұғалім: Мен Қарагөз Қоспанқызымын , ұлт құндылықтарын құрметтеймін!»

Оқушы: «Мен Жалғаспын , салт -дәстүрді жалғастырамын»

Оқушы: «Мен Бахтиярмын , әдепсіздікті болдырмаймын»...

Өз есімінің басқы әрпінен басталатын етістік ойлауы шарт.

«Төрт сөзді сөйлем» ойыны. Сыныпты топқа бөлу. Барлық оқушылар ортаға шығып, мұғалім «Сөздер» деген кезде араласып жүреді. «Сөйлем» деген кезде төртеуден бірігу керек.

1-топ: «Тұлпарлар». 2 - топ: «Сұңқарлар»

Оқушылардан сарапшы сайлау.

II .Үй тапсырмасын тексеру. Етістік туралы ережені еске түсір, мысалдар келтір. Етістіктер тұлғасына қарай қалай бөлінеді? Әрқайсысын мысалмен дәлелдеп бер.

Етістіктер құрамына қарай қандай екі топқа бөлінеді? Мысал келтіріңдер.

III. Жаңа сабақтың мақсатын, барысын айту. Жаңа тақырыпты меңгеру.

№ 1 - слайд . «Ой қозғау» стратегиясы.

• Балалар, қазақ халқының тыйым сөздерін білесіңдер ме?

• Тыйым сөздер бізді неден сақтандырып келеді? Оқушы қорытады:

• Қазақ халқының тыйым сөздері жағымсыз әдеттен , теріс мінездерден сақтандырып отырады.

Ендеше әр топтан тыйым сөздерге бір мысал келтіріп көріңдер.

Мағынаны тану. Оқулықпен жұмыс ( түртіп алу стратегиясы ). Әр топ етістіктің болымды , болымсыз түрі бойынша жаңа ұғым ала отырып, бір - бірімен ой бөліседі.

1- деңгей . № 2 - слайд .

А) Берілген мысалдарды қатыстырып, сөйлемдер жазыңдар.

Сөйлескен жоқ , келген емес , көрген емеспін , сезген жоқсың.

Ә) «Ең жақсы ойыншы».

- Ауыз әдебиетінің қандай түрлерін білесіңдер? ( Мақал -мәтелдер , жұмбақтар , жаңылтпаштар , батырлар жыры , ертегілер, т. б. )

- Ауыз әдебиетінде болымды, болымсыз етістіктер кездесе ме? (Көптеп кездеседі)

2 - деңгей. Бүгінгі біздің сабағымыздың ұраны: «Талапты ерге нұр жауар». Тағы қандай мақал- мәтелдер білесіңдер?

1. Шешінген судан тайынбас.

2. Ер айтпас, айтса қайтпас.

3. Тіл тас жарады, тас жармаса , бас жарады.

4. Піл көтермегенді, тіл көтереді.

5. Тіліңмен жүгірме , біліммен жүгір.

6. Бірлік болмай , тірлік болмас.

№ -3 слайд. ( Күй орындалып тұрады) . Сенің нұсқаң: ...

Мақалдағы болымды етістікті болымсыз етістікпен алмастырып көріңдер: 5

• мақалдың мәні өзгерді ме?

• болымсыз етістіктерді қолданып мақалды қалай өзгертуге болады?

1. Бірлігі күшті ел озады , 1.Бірлігі жоқ ел озбайды,

Бірлігі жоқ ел тозады. Бірлігі күшті ел тозбайды

2. Қайғыға ортақтассаң азаяды , 2. Қайғыға ортақтаспасаң азаймайды,

Қуанышқа ортақтассаң көбейеді . Қуанышқа ортақтаспасаң көбеймейді

( Досбол би)

3.Аяғы жаман төрді былғайды, 2. Аяғы таза төрді былғамайды,

Сөзі жаман елді былғайды. Сөзі жақсы елді былғамайды.

Жаны жақсы ағаның

Етегін баспа , жолын қу.

Болайын деп тұрған баланың

Бетін қақпа , белін бу , - деп Ө. Тұрманжанов айтқандай , күйдің құдіреті туралы (күй тоқталады) қазақ халқы тегін айтпаған ( № 4 -слайд . Есте сақта! ):

«Құранды бұзуға болмайды ,

Күйді бұзуға болмайды ».

Әр топтан 1оқушы ой қорытып отырады.

Сергіту сәті. Бір, екі , үш; бір, екі, үш.

Жастар - алып күш!

Қазақ тілін үйреніп,

Қыран құстай ұш!

Келесі кезекті жұмбақтарға берейік. Екі топ бір - біріне жұмбақтар айтады . Қарсыластары шешуін тауып , орыс және ағылшын тілдеріндегі аудармасын атайды. Болымды , болымсыз етістіктерді айта кетуі шарт .

Тиме десем , тиеді.

Ти десем , тимейді. (....)

Сылдыр сұйық , су емес ,

Ішсең сусын қанады ,

Ақ болса да , қар емес ,

Шешуін кім табады? ( .....) т. б.

3 - деңгей. «Әңгіме құрастыр».Берілген суретке ат қойып , шағын мәтін құрастырыңдар. Әр топтың әңгімесі тыңдалады.

«Ұл балаға кеңес». Берілген сөйлемдерден болымсыз етістіктерді тауып, құрамына қарай талдаңдар: Үйде ысқырма. Құр ерге мінбе. Тоқымды төсенбе. Тізеңді құшақтама. Табаныңды тартпа.«Қыздарға кеңес». Айтылған ойды әдетке айналдыр. «Кірме» сөзіне фонетикалық талдау жаса.

Үйге сыртыңмен кірме. Әке - шешеңнің төсегіне отырма. Төрге отырма. Жай сөйле. Жастықты аяғыңмен баспа.

IV. Сабақты бекіту. Бүгін не туралы айтылды?

Тест арқылы алған білімдерін бекіту.

1. Мақалды толықтыр: «Тау кезеңсіз болмас,

Өлке ... болмас»

А) алтын; В) ел; С) өзенсіз; Д) өзім; Е) өзенге

2. Бес буынды сөзді тап.

А) келді, В) барыпты; С) отырғызбады, Д) кес; Е) ал

3. Бұл сөз қай сөз табынан? ӘЗІРЛЕЙДІ

А) зат есім, В) сын есім, С) сан есім; Д) етістік; Е) есімдік

4. Күрделі етістікті белгіле.

А) басылмады; В) даярлайды; С) жасап шығарады; Д) оқиды; Е) жазады

5.Етістіктің болымсыз түрін тап.

А) жасыр; В) жыртпа, С) күлді; Д) жарады; Е) бастады

6. Дара етістікті көрсет.

А) жазып отырды; В) жылап жіберді; С) байлап кетті; Д) үйренді; Е) билеп кетті

7.КЕШІКПЕЙДІ - бұл етістіктің түрін көрсет

А) өткен шақ; В) болымсыз түрі; С) тұйық етістік, Д) келер шақ ; Е) болымды түрі

8. Етістіктің болымсыз түрін көрсет.

А) басқар , тұр; В) тасыма, әкелме; С) ки, киін ; Д) же, іш; Е) оқы, жаз

9. Тыйым сөзді аяқта.

«Ізет танытып, әдепті сақта да,

Жатқан кісінің үстінен ...»

А) билеме; В) аттама; С) жүрме; Д) сызба; Е) сүртпе

10. Қазақтың мұсылмандық заңы қайсысы?

А) барма ; В) жүрме; С) ойнама, Д) ата - анаға тіл тигізбе; Е) дауласпа

Тест кілті:

1 -С 6 - Д

2 -С 7 - В

3 - Д 8 - В

4 - С 9 - В

5 - В 10 - Д

Топтық жұмыс . Екі топ екі сурет салады, оның мазмұнында достарға арналған ескертпелер жасырынады:

Кеңеске салақ қарама,

Кір жайма түнде далаға .

Ұмытып кетпе: есікті теппе.

Жақыныңа мысық, пышақ сыйлама.

Құр бекерге ермекке,

Бос бесікті тербетпе.

Сурет бойынша дұрыс табу шарт.

V. Сабақты қортындылау.

VI. Бағалау парағын оқушылар өздері толтырады.

Тест арқылы алған білімдерін бекіту.

1. Мақалды толықтыр: «Тау кезеңсіз болмас,

Өлке ... болмас»

А) алтын; В) ел; С) өзенсіз; Д) өзім; Е) өзенге

2. Бес буынды сөзді тап.

А) келді, В) барыпты; С) отырғызбады, Д) кес; Е) ал

3. Бұл сөз қай сөз табынан? ӘЗІРЛЕЙДІ

А) зат есім, В) сын есім, С) сан есім; Д) етістік; Е) есімдік

4. Күрделі етістікті белгіле.

А) басылмады; В) даярлайды; С) жасап шығарады; Д) оқиды; Е) жазады

5.Етістіктің болымсыз түрін тап.

А) жасыр; В) жыртпа, С) күлді; Д) жарады; Е) бастады

6. Дара етістікті көрсет.

А) жазып отырды; В) жылап жіберді; С) байлап кетті; Д) үйренді; Е) билеп кетті

7.КЕШІКПЕЙДІ - бұл етістіктің түрін көрсет

А) өткен шақ; В) болымсыз түрі; С) тұйық етістік, Д) келер шақ ; Е) болымды түрі

8. Етістіктің болымсыз түрін көрсет.

А) басқар , тұр; В) тасыма, әкелме; С) ки, киін ; Д) же, іш; Е) оқы, жаз

9. Тыйым сөзді аяқта.

«Ізет танытып, әдепті сақта да,

Жатқан кісінің үстінен ...»

А) билеме; В) аттама; С) жүрме; Д) сызба; Е) сүртпе

10. Қазақтың мұсылмандық заңы қайсысы?

А) барма ; В) жүрме; С) ойнама, Д) ата - анаға тіл тигізбе; Е) дауласпа

Тест арқылы алған білімдерін бекіту.

1. Мақалды толықтыр: «Тау кезеңсіз болмас,

Өлке ... болмас»

А) алтын; В) ел; С) өзенсіз; Д) өзім; Е) өзенге

2. Бес буынды сөзді тап.

А) келді, В) барыпты; С) отырғызбады, Д) кес; Е) ал

3. Бұл сөз қай сөз табынан? ӘЗІРЛЕЙДІ

А) зат есім, В) сын есім, С) сан есім; Д) етістік; Е) есімдік

4. Күрделі етістікті белгіле.

А) басылмады; В) даярлайды; С) жасап шығарады; Д) оқиды; Е) жазады

5.Етістіктің болымсыз түрін тап.

А) жасыр; В) жыртпа, С) күлді; Д) жарады; Е) бастады

6. Дара етістікті көрсет.

А) жазып отырды; В) жылап жіберді; С) байлап кетті; Д) үйренді; Е) билеп кетті

7.КЕШІКПЕЙДІ - бұл етістіктің түрін көрсет

А) өткен шақ; В) болымсыз түрі; С) тұйық етістік, Д) келер шақ ; Е) болымды түрі

8. Етістіктің болымсыз түрін көрсет.

А) басқар , тұр; В) тасыма, әкелме; С) ки, киін ; Д) же, іш; Е) оқы, жаз

9. Тыйым сөзді аяқта.

«Ізет танытып, әдепті сақта да,

Жатқан кісінің үстінен ...»

А) билеме; В) аттама; С) жүрме; Д) сызба; Е) сүртпе

10. Қазақтың мұсылмандық заңы қайсысы?

А) барма ; В) жүрме; С) ойнама, Д) ата - анаға тіл тигізбе; Е) дауласпа

«Тұлпарлар» тобы

Аты-жөні

Үй жұмысы

Жаңалық ашу

Мақал - мәтелмен жұмыс

Жұмбақтағы үштілділік

Әңгіме құрастыру

Талдау

Тестілеу

Амантай Жалғас

Басығара Бақтияр

Жұмағали Аяжан

Болат Досбол

«Сұңқарлар» тобы

Аты-жөні

Үй жұмысы

Жаңалық ашу

Мақал - мәтелмен жұмыс

Жұмбақтағы үштілділік

Әңгіме құрастыру

Талдау

Тестілеу

Болат Нұрбол

Гуйда Абылай

Елубай Гүлнәз

Елубай Жандос

«Тұлпарлар» тобы

Аты-жөні

Үй жұмысы

Жаңалық ашу

Мақал - мәтелмен жұмыс

Жұмбақтағы үштілділік

Әңгіме құрастыру

Талдау

Тестілеу

Амантай Жалғас

Басығара Бақтияр

Жұмағали Аяжан

Болат Досбол

«Сұңқарлар» тобы

Аты-жөні

Үй жұмысы

Жаңалық ашу

Мақал - мәтелмен жұмыс

Жұмбақтағы үштілділік

Әңгіме құрастыру

Талдау

Тестілеу

Болат Нұрбол

Гуйда Абылай

Елубай Гүлнәз

Елубай Жандос

VII. Стикерлерді қолдану арқылы тақтада әр оқушы сабақты бағалайды.