Доклад на тему Дамыта оқыту технологиясының теориялық – әдіснамалық негіздері

Дамыта оқыту технологиясының теориялық - әдіснамалық негіздері

2015 жыл

№26 мектеп-гимназиясы

Дамыта оқыту технологиясының теориялық - әдіснамалық негіздері

Қоғамның қалыпты даму жағдайында өскелең ұрпақты тәрбиелеуде әр түрлі проблемалар туындайды. Адамзатты оқытып-тәрбиелеу - күрделі міндет. Оқу - адамның психикалық дамуының формасы, элементі. Кез келген оқыту белгілі бір мөлшерде адамды дамытады. «Даму» ұғымы сөздікте «… мөлшерлік өзгерістердің белгілі бір өлшем шегінен шығып, сапалық өзгерістерге айналуы» деп түсіріледі. «Даму» ұғымының психологиялық анықтамасы - жаңарту үдерісі, жаңаның өмірге келіп, ескінің жоғалуы деген мағынаны береді. Барлық табиғат қубылыстары сияқты бала психикасы да үнемі диалектикалық жолмен дамып, өзгеріп, бір деңгейден екінші деңгейге өтіп отырады. Бүгінгі күнде оқыту технологиясының қарқынды дамуына байланысты көптеген бағыттардың пайда болуы оларды психологиялық, педагогикалық тұрғыдан саралауды қажет етеді.

Қазіргі педагогикалық жүйенің дерек көзі және құрайтын элементтеріне төмендегілерді жатқызуға болады:

-әлеуметтік жаңару және жаңа педагогикалық ойлау;

-ғылыми-педагогикалық, психалогиялық, қоғамдық ғылымдар;

-алдыңғы педагогикалық тәжірибе;

-өткен дәуірдің, отандық, шетелдік тәжірибелері;

-халық педагогикасы.

Кез келген педагогикалық оқыту технологиясы белгілі (саналы немесе санасыз) философиялық фундаменті тірек етеді . Философиялық қағидалар - педагогикалық технологияны әдіснамалық тұрғыдан қамтамасыздандыратын реттеуші . Философияда қоғамдық көзқарасты туындатушы бағыттар, мектептер, ағымдар өте көп . Соның ішінде, педагогикалық технология тұжырымына қатысты бірнеше альтернативті философиялық негізді көрсетуге болады. Олар: - материализм және идеализм;

- диалектика және метафизика;

- сцентизм (ғылымилылық ) және табиғилық;

- гуманизм және антигуманизм;

- антропософия және теософия;

- магманизм және экзистенциализм.

Бүгінде білім беру жүйесінде диалектикалық - материалистік философиялық негіздегі ақиқатты жүйелі танып-білудегі ұстанымдар :

-болмыстың материялығы ұстанымы, ол қағида бойынша материя санаға қарағанда бірінші;

- әлемді тану ұстанымы - бізді қоршаған ортаның барлығы танылады, таным өлшемі қоғамдық - өндірістік практика;

- даму ұстанымы - адамзаттың тарихи тәжірибелерін жинақтаушы, жаратылыстану, қоғамдық, техникалық ғылымдардың жетістіктерін және осы негізде әлем мен әлемде болып жатқан құбылыстар үзіліссіз диалектикалық дамиды, оны дамытушы қозғаушы күші - ішкі қарама-қайшылықтың пайда болуы мен шешілуі, ол өз кезегінде белгілі жағдайды жоққа шығарып, жаңа сапалы құбылыс, үдерістің туындауына апарады.

Гуманизм (лат «гуманус») сөзі - адамилық, адамгершілік, адамшылықтың бастамасы деп түсіндіріледі. Осы ұстанымның мазмұны адамға деген сүйіспеншілік, сыйластық, сенім мен талап қоюшылық ұғымдарымен толықтырылады. Гуманизм философиясына мына бағыттар келіп қосылады:

-антропософия;

-педоцентризм;

-ерікті тәрбие;

-табиғилық;

-неоптивизм;

-позитивті экзистенциализм.
Гуманизм идеясы діни жүйесінің негізінде құрылады. Теософия -діни бағыттың мазмұнды мектебі. Теософиялық гуманистік парадигма тамырын халық педагогикасына жібере отырып, жастрарда жақсылық пен зұлымдық, мінез-құлық ережесі туралы дұрыс көзқкарас қалыптастырады.
Антропософияда - діни емес, адамзат ақылы құнды. Педоцентризм - баланың қызығушылығы мен қажеттілігі туындайды, педагогикадағы негізгі міндеті - бала дамуына жағдай жасау. Философияның экзистенциализм (өмір сүру ) тұжырымдамасы өз бастамасын дат философы С.Кьеркегордың адам өз өмірінің себепкері, өзінің ауыртпалығын өзі көтеруші және өзі сияқты жекелеген, бірақ құдіретті құдайдың алдында қорқып тұратын тіршілік иесі деген ілімімен алады.
Прагматизм тұжырымдамасы бойынша жеке бастың интеллектуалдық және адамгершілік сапалары табиғаттан ( жаратылыстан) берілген және олардың көрінісі адамның идивидуалдық тәжірбиесімен байланысты. Альтернативтік гуманистік бағытқа сцментистік -технократтық тұжырым, рационализм, демек, антигуманды теория (нәсілдік,ұлттық,т.б) жатады.Педагогика ғылымында жан- жақты негізгі қалаған, психологиялық негізделген тәжірибеде тексетілген оқыту теориялары бар. Олар:

-ассоциативті- рефлекторлық;

-ақыл-ой әрекетінің ұғымдарды сатылап қалыптастыру;

-проблемалық- әрекеттік;

-В.В. Давыдов пен Д.Б. Элькониннің мазмұндық жалпылауы (Даиыта оқыту)

-Бағдарламалап оқыту;

-Үйретудің бихеовириостік теориасы;

-Меңгертегі гештальттеория;

Жаңа бағыттардың ішінде ерекше назар аударуға тұратыны: Д. Бруннер (АҚШ) жасаған «жаңалық ашу арқылы оқыту» тұжырымдамасы. Д. Бруннердің тұжырымдамасына сәйкес оқушылар дүниені, олардан барлық танымдық күштерін талап ететін және саналы ойлауға қабілетін дамытуға тікелей әсер ететін, өз бетінше жаңалық ашулары арқылы білімді тануға, меңгеруге тиіс.

Психологиялық және педагогикалық теорияларды қортындылау негізінде, осы ұғымдардың әрқайсысы жөніндегі түсінік нақтылана түседі. Яғни:

• даму - бұл организмнің жүйке жүйесінің психикасының, тұлғаның сандық және сапалы өзгерісінің көрнісі;

• оқыту - қоғамдық - тарихи тәжірибені мақсатына жеткізу, білімді, іскерлікті және дағдыны меңгеруді ұй ымдастыру үрдісі.

Ресей Білім министрлігі 1986 жылы Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов технологияларын ресми түрде озық деп жарияланады да, мәртебеге ие болды. Жалпы, дамыта оқыту терминінің дүниеге келуі В.В.Давыдов идеяларынан басталады.

Енді ғалым көрсеткен, дамыта оқытудың бәріне ортақ алты белгісін атап өтейік:

1. Дамыта оқыту педагогикадағы түсіндірмелі-иллюстративті әдісті алмастырады. Бұл әдіс тұлға дамуымен тығыз байланысты. Тұлға ұғымы - диагностикалық ұғым, өмірде ол даму деп аталатын өзгеріске ұшырап отырады. Мұнда ілгерінді даму айтылады. Ол дегеніміз жеке бастың, уақытқа орай, дене және психикалық өзгеру үрдісі, онда тұлғаның кез келген қасиеті ілгерінді түрде өсіп, толығады.

2. Дамыта оқыту дамудың барлық заңдылықтарын ескереді және жеке бастың өзіндік деңгейі мен ерекшелігіне икемделіп сәйкестендіріледі. Оқыту дегеніміз - бұл адамның психикалық даму формасы және дамудың ең қажет элементі. Кез келген оқыту оқушы білімін байытады және дамытады. Сондықтан оқыту - дамудан бөліп қарауға болмайтын тұтас үрдіс.

Дамыта оқыту мақсаты аз, қысқа уақыт ішінде дамудың жоғарғы дәрежеге жетуі болып табылады. Ол (Д.О.) тектік және жас ерекшеліктік алғышарттарды жоғары дәрежеде пайдалана отырып, дамудың алдында жүруі тиіс. Бұл тек дамыта оқытудың нәтижесінде ғана болмақ. Дамыта оқытудағы педагогикалық ықпал тұлғаның тұқым қуалаушылық қасиеттерінің дамуына игі әсер етеді және тездетеді. Дамыта оқытуда бала іс-әрекеттің толыққанды субъектісі болып табылады.

Дамыта оқыту тұлғаның барлық қасиетін тұтас,яғни,әр жақты дамытуға негізделген.Ендше, дамыта оқытуды қысқаша мынандай формула түрінде беруге болады екен: ДО=ББД+АӘА-ТӨТ+ЭАС+ПӘС.

Мұндағы: ББД- білім, білік, дағды; АӘА - ақыл-ой әрекеті амалы; ТӨТ -тұлғанын өзін-өзі басқару тетігі; ЭАС- эмоциаялды-адамгершілік сферасы; ПӘС- практикалық әрекет сферасы.

Сонымен, педагогикалық технология ішіндегі ең маңыздысы,яғни,жетекшісі олардың тұжырымдамалық негіздемесі деп саналады. Кез келген педагогикалық технологияның негізін тұжырымдамалық идея, оның мазмұнын оқу-тәрбие үрдісі субъектілердің өзара әрекеттесу амалдары мен әрекет түрлері анықтайды.Педагогикалық технологиялрды зерттеуші ғалым Д.И.Фельдштейннің пікірінше: «әр технология белгілі бір,яғни, тарихи-әлеуметтік, эконмикалық т.б. алғышарттар аясында қызмет етеді, дамиды және оған өзінің даму бағыты мен кезеңін анықтайтын заңдылықтардың болуы тән құбылыс» дейді .