Статье о критическом мышление на уроках математики

Дидактикалық бірліктерді ірлендіру-математикалық білім беру технологиясы

Атаева Тунжир Токтасынова

Ә.Науаи атындағы №13 мектеп- - гимназиясы, ОҚО,Түркістан қаласы

Білім беру жүйесінде ерекше маңызды болып табылатын мәселелердің бірі-оқытуды ақпараттандыру яғни оқу урдісінде ақпараттық техналогияларды пайдалану болап табылады.

Оқытудың жаңа педагогикалық технологияларын меңгеру мұғалімнен орасан зор іскерлік пен шығырмашылыққа негізделген іздерністерді қажет етеді.Осындай мақсат көздеген жүйелі ізденістер мұғалімнің жаңа техналогияны меңгерүіне,иннавациялық жетілүне мүмкіндік береді.

Қазіргі кездегі математықалық білім баланың интеллектісін дербес ойлауын дамытуға бағытталған.Бұл салада,біз сөз еткелі отырған техналогияның алар орны ерекше.

Дидактикалық бірліктерді ірлендіру деп аталатын математикалық білім техналогияы 1964-1996 жылдар арасында академик П.М.Эрдинеевтің жетекшілігімен жүргізілген теориялық және тәжірібелік ізденістердің,практиқалық,жұмыстың нәтіжесінде өмірге келді.

П.М.Эрдиниевәціңғ дидактиқалық бірліктер деген ұғымды осыдан 20 жыл бұрын енгізген.

Автор оқу материалынан кіші көлемде берілетін ақпаратты алып тастамай,тек меңгеріліп,ойлауға,дамыуға өріс ашылды.

Академик В.Журалев,А.Маркушевич т.б бұл техналогияның тиімділігін атап өтіп ғасыр идеясы деб таныған.

Жоғарыда аталған ғылымдардың ой-пікірлерімен келісе отырып, оқушының ақыл ойының дамыуы,математықалық ой-өрісін кеңеюі,танымдық қәбілеттерініңдамыу дәл осы әдістемені қолдану барысында жеделейтіндігін өмір көрсетіп отыр деуге болады.

Оқушының білімінің сапасына әсер ететін факторлардың бірі оқұлық болса ,ондағы жаттығұлардың мәні,мағнасы,ролі зор.

Бүгінде ДБІ жаңашылдық техналогия ретінде әр-түрлі аймақтарға кеңінен қолданылуда. Республикамызда 1997 жылдан бері енгізілген жатқан професеор Т.Қ.Оспановтың жнтекшілігімен жазылған Математыкалық оқлықтары осы теорияга негізделген.

Мысалы

Түріндегі төрт аралық операцаны пайымдау аркылыт шешу,ойлау әрекетінің ішкі потенциалды резерветерін ашуға көмектеседі.П.К.Анохин тұжырымдамаларымен айтсақ,табиғаттың айнымас заңдылықтарының бірі «кері байланыс» заңының іске қосылуымен тиімді.

ДБІ технологиясының басты ерекшеліктерінің бірі кері есептерді шығару «кері есеп»ұғымы ғылымға өзіміз жоғарыда айтып өткен академик П.К. Анохин енгізген кері байланыс(афферентация)деген психологиялық ұғыммен байланысты.

Кері есептерді шығару,тура есепті кері есепке айналдыру арқылы баланың белсенділігі,қызығушылығы артады,шығаррмашылық дербестік пайда болады.

Математикалық әдебиеттерден мынадай ережені көп кездестіруге болады.»Математикадағы басты нәрсе-ұғымдары ой елегінен қайта өткізе білу».Кез келген тура есепті кері есепке айналдыруды бір сан екі рольде болады.

Біріншіде екі санның қосындысы, көбейтіндісі түрінде болса,екінші жағдайда айырма не бөлінді,қызметін атқарады.

Жаңа буын оқлыққа бес түрлі;қосындыны табыуға,калдықты,бірнеше бірлікке артық ,не кем санды табуға,айырмалық салыстыруға берілетін есептердің кейбіріне кері болып табылатын есеп ретінде белгісіз қосылғышды,азайғышты,азайтқышты табыуға баланысты есептер 1-сыныптан бастап-ақ енген.

«Кері есеп» ұғымы алғаш көрнеккіліктер арқылы тісіндірілуі тиімді мысалы;столға бес кітап қойдым,оның жаңына портфельды орналыстырған соң мына есеп айтылыды.

Столда 5 кітап бар, ал портфельдегі кітаптардың үшеуі артық.Портфельде қанша кітап бар?

Бұдан соң ;не білгілі,не белгісіз,артық па кем бе екенін анықтауға арналған сұрақтар беріліп,жауаптар алынады.

Есеп шығарылады кері есепке көшнр алдында,столдағы кітаптарды алаып тастап,балалар ,портфельде 8 кітап бар, ал столдағы кітаптың одан 3-уі кем.Столда неше кітап бар?есеп шығарылған соң алдынғы есепте не бергілі болды ,нені таптық ,соңында ше?денген сұрақтарға жауаптар алынады

Белгісізді бірінші жағдайда қандай амалмен тапқанымызды анықтаймыз.Содан кейін ғана «кері есеп» ұғымы енгізіледі.

Осы типтердегі есептерді кқрнекіліктер арықылы шешуді меңгерген кезде төмендегідей абстрактылы есептерге көшуге болады.

Білім беру техналогиясында жаңа бағдар-витагендік оқыту адысы тілдерді меңгеріге айтарлықтар пайда келтңретіндігін өз тажрибемізде сынап көрдік.

Оқутудың бұл технологиясын Ресейдің петагогика ғылымдарының академиясының акдемигі ,ғылымға еңбегі сінген қайраткер А.С.Белкин ұсынған болатын.

Оқудудың бұл тероасы-мұғаліммен оқушунің шың мәнінде ындымақтасап,нақты нәтіжеге жетуге болатындығын көрсеткен еді.Оқуту үрдісінде ветагендік адісті жұзеге асыру голографиялық тасіл негізінде өмірге байланысты жүргізілсе оның танымдық қызығушылықтыр жетелдіруге ерекше иқпал ететіндігін тілдерді оқуту тәжрібесінен ар жақты байқауға болады.

Бүл жердегі голаграфия деб отырғанымыз -ұғым түсініктегі әр жақтылық білайша атқанда,оқұушы кемінде үш ұғымды тоғыстыры алуға машықтану тиіс екендігінде ,білім алудағы негізгі ұғым түсініктерді өздігігнен ойлауымен жалғастырап өзінше іздену мен пайымдауға қол жеткізетін,соған ындалатыратын жол-жосық.Витагендік әдіс, яғни ындымақтасудың нәтіжесі білімдік таным-түсінікті өздігінен ізденіп,өздігінен ой топшылайтын пайымдауға әкелетіндіктен тілдерді оқутуға былайша жүзеге асырылады.

Сыныпта оқыйтын оқушыларды қай тілге жетіктігіне қарай топтастыртып және өздерімен кеңес берілген тапсырманы орындау жөнде түсінік берілді.Содан кейін компьюдерде көбейтірген тапсырманы әрбір оқушыға үлестіріп бердік.

Екі тілде көрсетілген сөйлемді өзі жетік біледі деп саналған тілге аударып,нұсқада корсетілген ақ жерге толдыруды тапсырдық.

Жұмыс нәтіжелі болу үшін алдымен бөлек кағазға жазып ,бір тоқтамға келгеннен кейін көрсетілген үлгіге көшіру керектігі айтылды.Тапсырманы орындау барысынды бір-біріне бөгет жасамау және жұмыс айақталғаннан кейін тиісті топ бойынша талқылау боладындығы ескертілді.

Оқыған кітаптарын естіген мағлуматтарын ой елегінен өткізіп сарапқа салады.

Адамның құндылықтарды білмеуі ақпараттың жеткілігсіздігінен және оған мән бермеуден туатындығына тулғанын көзі жетіп ,ізденіс үстінде маселеге санаулы қарауды мойындай түседі.Бұл білім үрдісіндегі қорғаушы күш болып табылады.

Тапсырманы орынлау барысындағы оқушының ойлау белсенділігі,яғни өзі білетін және нақты түсініп отырған мағлуматты келесі тілде дұрыс жетгізуге деген ымтасын арттра түседі.

Дәлірек айтсақ,көрсетіліп отырған тапсырманы орындауда оқушы білімділік ,зерттеушілік,рухани,өзінше іздену,әлеуметті пайымдау жасауға жаттығады.Іс-әрекет қызығушылығын дамытады.

Жынақтай айтсақ,тұлғаның ұғым түсінігі ,танымы тиісті дарежеде өзіндік іс-әрекетке айналып,оны өз өмірінде падалана білуге жол ашады.Оқушының қол жеткен нәтіжесі оларды қуанышқа болейтіні рас.

Танымдық қызығушылықтың қалыптасыу оқушының білімдік мағлұматтарды жінақтап тек біле берумен шектелу емес ,білгенін өмірде пайдаланып тұтына алуға және оның әлуметтік,негіздерін өмірде қолдана алуға машықтану,сонымен қатар оны өзіндік тұрғыдан ілгері жетілдіріп,алға қарай дамытуға үйрететіндігін тулға тікелей артқарған еңбегі нәтіжесінде байқап,оны дағдысына сіңіреді.

Келесі бір ерекшелік-сыныптас оқушылар бір-бірінің жетістігінен өнеге алып, өзімде өз дәрежеге жетсем деген түсініктің орнығуына иқпал етеді.

Танымдық тағылымның оқу үрдісінде және болашақ өмірінде тиімді болатындығына көзін жеткізді.

Тағылымдық мазмұн оқушының білімдік,тәлім-тәрбиелік қызыгушылықтарын артырады,әрекетке ұмтылдырады.

Өзі үшін атқарған іс-әрекетінің қоршаған ортасы үшін,қоғам үшін қандайлық мәні болатындығын саналы түрде ұғынады.

Ретті қолдана білсек витагагендік оқыту теориясы тілдерді меңгерудегі танымдық ойға тіреніш болу мен қатар оқушының өздігінен әрекеттенуіне бағдар беріп,қиалын дамытып,шығармашылық белсенділігін кеңейте түсуге жол ашады.

Мектептерде жүргізілген тажрибелер көрсеткендей,оқушының білім алудағы әрекеті мен өмір тәжрібесінің заңдылықтарына негізделсе-тұлғанның меңгерген білігі, қабіліет деңгейіне қарай алған ақпараттық танымдағы құңдылықтары қабылдап жане оны білімділік мақсатына байланысты жүжеге асыруға болатындығын көрсетті.

Танымдық қызығушылықтың тиімділігі-мұғалімнің диагностиқалық міндедетті дәлді белгілей білуін де шарттас.Өйткені витагендік әдіс нақты байланысын, айрымын салыстырып,сараптаудығы ынтымықтастықты тілейді.

Себебі диагносика оқушының дербес ерекшелігін,сыныпқа тән негізгі ерешелігін,білімділік деңгейі мен мүмкінділігін есепке алады.Бұл танымдық қызығушылықты қалыптастырудағы шешуде оқушының нақты шамасын,жас ерекшелігін ,білімділік деңгейі мен мүмкінділігін есепке алады.