• Преподавателю
  • Математика
  • Норуот тылынан уус-уран айымньытын-остуоруйаны толкуйдуур, тобулар дьо5уру сайыннарар сыаллаах үөрэтии, туһаныы

Норуот тылынан уус-уран айымньытын-остуоруйаны толкуйдуур, тобулар дьо5уру сайыннарар сыаллаах үөрэтии, туһаныы

Раздел Математика
Класс 1 класс
Тип Статьи
Автор
Дата
Формат docx
Изображения Нет
For-Teacher.ru - все для учителя
Поделитесь с коллегами:

Тиэмэ: Норуот тылынан уус-уран айымньытын - остуоруйаны толкуйдуур, тобулар дьоҕуру сайыннарар сыаллаах үөрэтии, туһаныы.

Былыр - былыргыттан саха бүөбэйдээн, чочуйан-тупсаран кэлбит барҕа баайа ийэ тыла буолар. Төрөөбүт тыл киһи үөрэҕи-билиини кэбэҕэстик ылынар, өйө-санаата туругурар, майгыта-сигилитэ ситэр, иһирэх иэйиитэ уһуктар, өлбөт үйэлээҕи айар-тутар дьоҕура тобуллар айылҕаттан бэриллибит эйгэтэ буолар.

Кини эгэлгэ илбистээх, имэҥнээх тыла-өһө, муудараһа, уһуйар ис хоһооно, ыҥырар ыра санаата, олох көстүүтүн эгэлгэтэ оҕо үүнэн-сайдан тахсарыгар, толкуйа тобулларыгар улахан суолталаах. Онон норуот үтүө үгэстэрин, тылын баайын, мындыр толкуйун ахсаан уруогар туһаныахха сөп эбит.

Учуутал норуот айымньыларын үөрэтэр кэмигэр ахсаан эрэ өттүн туһанар буолбатах, иитэр-үөрэтэр өттүн тоҕоостоохтук туһанара ирдэнэр. Оҕону иитиигэ, үөрэтиигэ норуот айымньыта остуоруйата сүҥкэн оруоллааҕын К.Д. Ушинскай꞉ «Остуоруйа-норуот муудараһа, ону кытта тэҥнэһэр, күрэстэһэр күүс баара буолуо дии санаабаппын». Ол курдук, остуоруйаны туһанан задача суоттуубут. Холобур, «Уустук үллэрии», «Таал-Таал эмээхсин», «Биэс ынахтаах Бэйбэрикээн эмээхсин», «Сутурук саҕа бухатыыр», «Тулаайах уол». Остуоруйа персонажтара уруокка ыалдьыттыы кэлэн араас сорудахтары толоттороллор.

Холобур: Ыйааһын кээмэйигэр:


«Сутурук саҕа бухатыыр» (Саха остуоруйата)

Хаһааҥҥыта эрэ биир эмээхсин олорбут. Кини сутурук саҕа уоллаах эбит. ...Ынаҕын сүүскэ биэрэн охторбут уонна иһин хайытан, икки бүөрүн хостоон ылан көмүлүөк оһох уотугар быраҕан буһарбыт. Бухатыыры кытта күөн көрсөргө санаммыт. Бухатыыр 2 кг ыйааһыннаах тааһы ылан үлтүрүтэ сатаабыт да кыайбатах, онтон сутурук саҕа бухатыыр ынаҕын буспут бүөрүныйааһына 500г,ону ылан үнтү тутан бухатыыры салыннарбыт. Таас ыйааһына хас грамынан элбэҕий?

Суота: 2кг=2000г

2000-500=1500(г)

Эппиэтэ: 1500г-нан ыарахан.

Тэҥнээн көрүү:


«Биэс ынахтаах Бэйбэрикээн эмээхсин» (Саха остуоруйата)

Ыһыах буолбут, уруу буолбут. Кийиит киирбит аатыгар тэгэс тиэстибит, бөҕөс мустубут, кулан тоҕуоруйбут, кудьун тилийбит. Үөһээ дойдуттан тоҕус бииһин ууһа тоҕуоруйбут, орто дойду уон икки бииһин ууһа мустубут.Үөһээ дойду бииһин ууһа элбэх ду, орто дойду бииһин ууһа ду, хаһынан?

Суота:9<12, 12-9=3

Эппиэтэ: орто дойду бииһин ууһа 3-нэн элбэх.

Уста мээрэйэ:


«Таал-Таал эмээхсин» (Саха остуоруйата)

Таал-таал эмээхсин биир күн туран, мууска киирэн хатыыскалаан оонньуу сылдьыбыт. Күөл кытыытыттан ойбоҥҥо диэри 5миэтэрэ тэйиччи эбит. Эмээхсин 3 миэтэрэ хатыыскалаабыт, онтон охтон түспүт 1миэтэрэ халыйбыт. Ойбоҥҥо хас миэтэрэнэн тиийбэтэ?

Суота: 5-3-1=1(м)

Эппиэтэ: 1миэтэрэнэн ойбоҥҥо тиийбэтэ.

Оҕолор бэйэлэрэ остуоруйа-задача айалларын олус сөбүлүүллэр. Маннык задачалар оҕо суоттуур дьоҕурун эрэ буолбакка, кини төрөөбүт төрүт тылын таптыырга, киэн туттарга үөрэтэр-иитэр, сайыннарар.

Саина задачата(үөрэнээччи)


Мин түөрт атахтаах доҕорум Тузик куруук биһигин кытта бииргэ сылдьарын сөбүлүүр. Сайын окко барсааччы. Ходуһаҕа тиийэн мэниктиирин, кутуйахтаан сиирин сөбүлүүр. Биир күн сарсыарда 3 кутуйаҕы, онтон эбиэт кэннэ 2-нэн элбэҕи туппута. Бу күн Тузик хас кутуйаҕы туппута буолуой?

Суота: (3+2)+3=8(к)

Эппиэтэ: барыта 8 кутуйа5ы туппут.

Норуоппут муҥура биллибэт баай тылынан уус-уран айымньытын сөргүтэн, өбүгэлэрбит олохторугар дьаһахтарыгар иҥэриммит үтүө үгэстэрин, сиэрдэрин - туомнарын төнүннэрэн, саха о5отун сахалыы кутун - сүрүн эргитэн, саха «сахабын» дэнэр курдук иитиэххэ - үөрэтиэххэ сөп. Үөрэтии саҥа ис хоһоонугар киирии билиҥҥи оҕо өйүн - санаатын сайдыыта уруккутааҕар лаппа эрдэлээн иһэрин, сайдар эйгэтэ киэҥин, көрдөбүлэ үрдүгүн, билиигэ көрүүгэ тардыһыыта күүстээҕин аахсары эрэйэр. Аныгы дэгиттэр сайдыылаах үйэ оҕотун хомоҕой өйүн, сыстаҕас дьоҕурун бары кыахтарын толору туһанан, муҥутуурдук сайыннаран, кини билиигэ көҕүн сөҕүрүппэт, дьулуурун ахсаппат курдук эрчимнээхтик иитии - үөрэтии үлэтин ыытар сорук турар.

Онон, түмүктээн эттэххэ билиҥҥи кэмҥэ ханнык баҕарар уруокка этап быһыытынан норуот уус-уран айымньытын киллэрдэххэ оҕону сиэр-майгы өттүнэн иитиигэ кырата суох оруолу ылыа диэн бигэ санааҕа кэлэбит.


© 2010-2022