Чараш кижи деп кымыл?

Раздел Классному руководителю
Класс -
Тип Конспекты
Автор
Дата
Формат docx
Изображения Нет
For-Teacher.ru - все для учителя
Поделитесь с коллегами:

Чараш кижи деп кымыл?

Бодун шын алдынып чоруур кижи дээрге-ле чараш мɵзу-бүдүжу-биле бодун долгандыр турар кижилерни хүндүлээни ол дижир.

Бодун чараштыр алдынып чоруур кижилерни кɵргеш, кижи ол кижини мага хандыр чарашсынып, чоргаарланып орар. Ынчангаш мен аныяк ɵскенге «Далайга дамды дуза» болур деп бодалга даянып алгаш, бодун алдынарының чамдык сумелерин силернин солунуңарга чырыдар деп бодап алдым.

Аажы-чанның аяны

Кижиниң канчаар туруп турарындан, кылажындан, олудундан, холдарын болгаш буттарын таарыштыр тудуп чоруурундан оон ɵске кижилерге хүндүткелин азы хүндүткел чогун эскерип каар бис. Кижиниң шимчээшкин, туруш бүрүзү чогуур байдалга хамаарыштыр таарышкан турар ужурлуг.

Эң чараш, аянныг кɵстүр арынныг, тулган дурт-сынныг, чараш шынарлыг хепкеринген кижи бир эвес бодун тɵлептиг ап чорбас болза, кымның-даа сонуургалын чаалап албас. Бодун ап чоруурунуң аяны долгандыр турар чүүлдерден, кижиниң чүнү кылып турарындан, ооң канчаар хепкерингенинден хамааржыр. Бир эвес спортчу хептиг уруг азы оол стадионга тура, буттарын карыштыр салып алгаш, быктын даянып алган азы чайып-даа турар болза, ону чедир кижизиттинмээн деп санап болбас. А бир эвес ындыг шимчээшкиннерни кылып турарларны кудумчуга, школага, театрга азы хɵй-ниитиниң ɵске-даа черлеринге кɵɵр болзувусса, ындыг кижилер дыка кижизиттинмээн кылдыр костүр.

Кижиниң сеткили илереп турар аян эң чараш. Хɵнү дурт-сынныг, дадыккан эът-боттуг кижилер эң чараш кылдыр кɵстүр болгай. Оларның кылажы, шимчээшкини далаш чок-даа болза, тода шимченгир. Кижиниң дурт-сыны кошкак, шɵшпүргей болза, ындыг хевир чаңчыл болуп чорза-чорза, оорга чүстери ыргаяр, ол чорук кижиниң иштики органнарының шын туружун урээр.

Кылаштаары

Чаяңнадыр, эмин эрттир дүрген, танцылай аарак кылаштаарын шегледир. Тоң-на чугула эвес болза, чаданың каш тепкиижин ажыр базып кылаштаарын болдурбанар. Эр кижилерзиг, херик баскылаар, ол-бо талаларынче делгем шимчээшкиннер кылыры, эр улуска тааржыр болгаш херээженнерге шуут таарышпас. Холдарын ол-бо талаларынче эмин эрттир чайгылаар, эгиннерин чаяңнадыр чорук эр-даа, херээжен-даа кижилерге эки аян коргуспес. Эгиннерин кызып алгаш турары-даа, кылаштаары-даа чараш эвес.

Хɵну сынныг, ээлгир шимчээшкинниг кижини кылаштап чорда кɵɵрге чараш. Кижиниң холдарының шимчээшкини оон кылажының аайы-биле чергелешкек болур. Холдарны эмин эрттир чаярын азы сула салып алырын болдурбанар. Кылаштап чорунарда майыктарыңар чергелешкек болур болгаш буттуң салаалары бичии-ле даштынче угланган болур.

Бедик ээжектиг идиктиг болгаш алгыг юбкалыг херээжен кижилерниң кылажы чавыс ээжектиг, спортчу идиктерлиг кижилерниинден чиик болур. Чүвүрлүг чорууру бодунга бодун ап чоруур эргени берип турар деп чамдык уруглар санап чоруурлар. А шүшпергей чорук кажан-даа, кымны-даа каастап чорбаан.

Ийи кижи кожа, ылаңгыя четтинип алгаш чораан болзуңарза, аргалыг-ла болза буттарыңарны таарыштыр кылаштажыңар.

Канчаар олурарыл.

Сандайга күдүйбейн дорт, хостуг, шенектенмейн олурарын сүмелеп турар. Сандайга олуруп алгаш, чайдынып, кыдыынга олуруп азы ону шуут мунуп ап болбас. Олурарда-даа, турарда-даа шимээн үндүрбес. Сандайны ынай-бээр идип болбас, ооргазындан тудуп алгаш, ɵскээр кɵдуруп алыр. Олурган сандайын, а оон кедерезе ɵске кижиниң олурган сандайын тепкилээр, шимээргедир чорук дыка эпчок. Олуруп алгаш буттарын чайып, кыйбыңнадып болбас. Дискектери кожа, майыктары база чангыс черде, буттарының бирээзин арай бурунгаарлады, кажыктар дегжип, карыжа берген турар кылдыр салып ап болур.

Херээжен кижи буттарын карыштыр салып алгаш олуруп болур бе? Шаанда болза ону эмин эрттир хостуг чорук кылдыр санап турган. Амгы уеде херээжен кижи ынчаар олуруп болур. Ынчан дискектерни болдунар-ла шаа-биле кожа тудар, буттуң кажыы дискек кырынга чыдар кылдыр, а туфлинин улдуңун кɵзулдур бутту кɵдуруп болбас. Улуг кижилер турда ынчаар олуруп болбас дээрзин аныяк кыстар билзе чогуур. Ол-ла дүрүмнер оолдарга база хамааржыр.

Холдарынга чаагын сыртандыр салып алырын чараш эвес чаңчыл деп санап турар. Ындыг байдалга тура ɵске улус-биле, ылаңгыя улуг кижилер-биле чугаалажыры чараш эвес. Буттарын дазайтыр салып алган болгаш дискектеринге холдары-биле чɵлендир салып алган олурар эр кижи каржы болгаш культура чок кылдыр костур.

Холдарын канчаар ап чоруурун хɵй-хɵй аныяк кижилер билбес болгулаар. Холдар чуве тутпаан хостуг болза, оларны тап-билээ салып алган чоруур, оларны дүрбүштүрер, салаалары-биле стол азы сандай соктаар, салааларын дазырадыр, чушкуузун азы кулааның артын дырбаар, холдары-биле чаактарын дүрбүүр, дыргактарынче кайгаар чоруктан адырлыры чугула. Чемненилге үезинде холдун салаа-сайгыттыг чери столда турар ужурлуг.

Чугаалажып турар үелерде холдарны ол-бо шимчедип калбаннадыр чорукту шуут эвээжедир болза эки. Чугаалажып тура аксын холдары-биле дуй тудар, эжиниң эгиннерин часкаар, оон ɵɵктерин тудар, чеңнеринден туттунар, ону шенектээр чорукту чараш эвес деп санап турар. Таныыры эжиниң хевинде чыпшына берген чораан хендирни азы баш дугун ап кааптар дээнде, оон чɵпшээрел айтырып алыр.

Салааларны аргалыг-ла болза кожаландыр тудуп чорааны дээре. Чемненип турда, танцы азы таакпылаашкын уезинде ходуя берген турар бичии салааны кɵɵрге, езуургак хевирни кɵргузуп турар болгай. Салаа-биле айтып коргузери дыка чараш эвес.

Кижиниң коружу.

Кым-бир кижи-биле чугаалажып тура, оон караанче дорт кɵɵр. Бодунуң кɵрүжүн таарыштырып билир херек, чуге дээрге, кижиниң кɵрүжү эптиг-ээлдек-даа чорукту, каразыышкынны-даа, дорамчылалды, кочулаашкынны, ыят чок каржы чорукту-даа коргүзүп болур. Арыг сеткилдиг кижиниң кɵрүжү безин чымчак, эки чүүлдерни күзеп турар, кижинин сагыш-сеткили ɵɵрушкулуг турда, оон кɵрүжүнде аас-кежик, ɵɵрүшкү чайнап турар. Чамдык херээжен кижилер шала кенен кɵрүш аныяксыг, аян-хевир киирип чоруур деп санап чоруурлар. Элдепсингенин азы магадаанын илередирде, олар кирбиктерин кɵдүрүп, эриннерин сүүрертип, аастарын аазадырлар. Кижиниң бодунуң чаяаттынган арын-шырайындан артык чараш чүве кайда-даа чок дээрзин оларга сагындырары артык эвес.

Чɵдурерде, азырарда, сиңмирерде дааш ундурбес, билдиртпес болур болгаш думчук чодар аржыылдыг болур херек. Азыртыр үе келирге оон тутунары берге эвес. Ындыг таварылгада думчук дɵзунден кыза тудуптар азы думчук кертиин болгаш думчук үдүн базып, суйбагылаар. Аксын дуй туттунгаш, тыныжын соксадып тургаш азыртыр чорукту база соксадып ап болур. Чалгаараашкынның демдээ болур улуг тынар, эзээр чорукту болдурбазын кызыдар. Аасты хаггаш, агаарны думчуктан үндур тынар болза эзээшкин болдунмайн барып болур.

Каттырарда аасты эмин эртир ажыдып болбас. Чанында турар кижилерни хɵлзедиптер ɵске-даа шимээн ышкаш дынзыг каткы дыка таарымча чок. Шын сеткили-биле каттырганын сагышка тааржыр каткы деп санаар. Каткы чокка хɵглээшкин турбас дээр-ле болгай. Ынчалза-даа каттырарда ɵйлуг, чараш, чоогунда турар улусту хүндүлеп, чараш хүлүмзүрүп, оожум аяар каттырып чорууру кузенчиг.

Бодун кижизидери кажан-даа орай эвес, анаа чүгле боттуң күзели херек. Бодунун аажы-чаңын эдип, ону ɵскертип шыдавас кижи турбас деп бодаар мен. Бот - кижизидилгени чорудуп, силерни долгандыр турар кижилерни хайгаарап, оларның аажы-чанынче болгаш даштыкы хевиринче кичээнгейни угландырып кɵрүңер. Хайгаараачал чорук эки талаларны бак талалардан ылгай кɵɵрүнге дузалаар.

Ээлдек аажы-чаң дээрге, чамдык дурумнерни анаа-ла доктаадып алырынга эвес, а амыдыралчы арга-дуржулганы дамчыштыр кɵрүп-билгенин дамчыштыр амыдыралдың үнезин шын углап билиринге дянып тургустунар.

Тес-Хем кожууннуң Кызыл-Чыраа

ортумак ниити ɵɵредилге

школазынының социал педагогу

Шойдак Урана Каадыр-ооловна


© 2010-2022