Баяндама» Жанұяда этнотәрбиенің берілу формалары мен түрлері»

«Жанұяда этнотәрбиенің 6epiлy формалары мен түрлері Этнопедагогика-ұлттық; салт-дәстүрлердің тәлімдік мән-мағынасын зерттейтін ғылым саласы болып табылады.

Қазіргі кезде оқу,тәрбие процесінде халық педагогикасын пайдалану жаңа өpic алып келеді. Халық өзінің жас ұрпағы есті, адал, мейірімді, еңбекқор, ер-жүрек, ар-ожданы таза,парасатты болып өссін деген үмітпен бұрынғы ата-баба тәлім-тәрбиесін әрқашан мұра етеді

«Адамға ең бірінші білім емес,тәрбие бepiлyi керек,тәрбиесіз берілген білім адамзаттың қас жауы,келешекте оның барлық өміріне апат әкеледі»-деп Әл-Фараби бабамыз айтқан қағиданы негізге алған ата-бабаларымыз бала тәрбиесіне аса мән бергенін байқаймыз.Халық педагогикасының мақсаты бірнеше ғасырға созылған халық тәрбиесіне сүйене отырып,болашақ ұрпақты өміргe дaйындay,өнep-бiлiмгe баулу,бүкіл елдің қамын ойлау сияқты ең жоғарғы адамгерілік,имандылық қасеттерге тәрбиелеу.

Жанұяда этнотәрбиенің басты принциптері насихатталады.

1 .Тәрбие басы-әдептілік деп түсініп, баланы әдептілікке үйретуді мақсат еткен. Яғни,әдеп бол дегенді мақсат етіп қойған.

2.Ауру, сырқау,кем-кетік адамдарға қол ұшын беруге қайырымдылыққа шақырған.

Ал қайырымдылық -гуманизмнің басты шарты.

З.Тіл алғыш,елгезек,еңбексүйгіш бол деп үйреткен. Баланы жастайынан еңбекке баулу этнотәрбиенің басты мақсаты.

4.Адалдық пен шыншылдыққа баулу көзделген.

5.Білмегенді білуге тырыс,ұстаз бен көпті көрген қарияның сөзін тыңда,ақпа құлақ, болма,кұймақұлақ бол,көпшіл бол деп марапаттап келген.

б.Үлкенді, ата-ананы сыйлауды басты міндет етіп қойған.

7.Kici айыбын бетке баспа,кемтар адамға күлме,инабатты,сыпайы бол

дегенді.

уағыздаған.

8.Ел қорғаны батыр бол,халқыңа адал қызмет ет дегенді насихаттаған. қазак халқы дүниеге келгеннен-ақ, тәрбиеге ерекше мән берген.Халык, этнотәрбиесінің негізі қағидадалары «сегіз қырлы бip сырлы» толық адамды тәрбиелеу.Бұл мақалдың мән-мағынасы ете тереңде жатыр.Адам жан-жақты болуы керек, сегіз қырлы дегені,жастардың әлемді танып білуге байсалды саналы қарауы.Ал бip қырлы болуы-бір сәттік қызыққа алданбай,біреудің сөзіне ермей,өз көзқарасымен пірінің бір қалыпты болуы керек деген ұғымды білдіреді

«Жігітті тәрбиелеген-әскерді тәрбиеледі

Қызды тәрбиелеген-ұлтты тәрбиелейді»-деп халкымызда ұлдың , қыздың бойына адамгершшк қасиеттерді дарытудағы рөлі өте жоғары болған. Яғни жанұяның абырой-беделін сактау жауапкершілігі сақлалған. «Ауылыңның жастарын көрсет,елңнің болашағын айтып берейін» дейді екен дана қариялар.Ендеше жас ұрпақты өз әке-шешесін,ата-бабасын,өсіп-өнген атамекенін қастерлеуге,кұрметтеуге,табиғат сырын терең ұғынуға, өзінің болашақты жалғастырар ұрпақ, екенін сезінуге тәрбиелеу қажет. Абай атамыздың он тоғызыншы қара сөзінде жас кезінен жақсы сөз ecтіп өскен бала кейін есті адам болады дейді. «Адам ата-анадан туғанда есті болмайды,естіп,көріп,ұстап,татып ескерсе,дуниеден жақсы, жаманды танидыдағы,сондайдан білгені,көргені көп болған адам білмді болады. Естілердің айтқан сөздерін ескеріп жүрген кici өзi де eстi болады.»деп жас баланы жас кезінен бастап халық, ойларының кәусар бұлақтарымен сусындату қажет деп көрсетеді

Ата-бабаларымыз ұрпак тәрбиесінее үлкен мін беріп,ерекше көңіл бөлген.Отбасы тәрбиесі мына бағыттар бойынша жүргізілген құрсак, тәрбиесі,бесік тәрбиесі, қыз бала тәрбиесі,ұл бала тәрбиесі,келін тәрбиесі,ер азамат тірбиесі ұлттык, ойындар,ұлттык, тағамдар,ұлттык, киімдер,тарихи ескерткіштер,бата түрлерін ұлттык, ою-өрнектер,халық аспаптары,салт-дәстурлері әдет-ғұрыптар ырым-тыйымдар , қазақтың мақал-мәтелдері,ақын-жазушылардың көркем шығармалары, ертегілер, жырлар т.б.көптеген халықтың тәрбиелік асыл маржандарын кұйып отыру-тек мектептегі мұғалімнің ғана жұмысы емес,сонымен қатар үйден ата-аналардың негізі міндеттерінің бipi болуы тиіс.

Өз халқымыздың бай қазынасын болашақ ұрпаққа сусындатуға мүмкіндік жасамасақ,,халык, этнотәрбиесін-көзін жаңа тауып ашқан булақ, сияқты Tipi, жанды кұбылысты-жоғалтып,сендіріп алмауымызға кім кепіл. Ұлттык, құндылықтарымызды менсінбей,жатқа еліктеу өз-езімізді қорлау, ұлттык, санамызға дақ, салу. Олай болса,біздің басты міндетіміз-жаңа заман үрдістерне сәйкес қажыр-қайрат көрсете білетін,ғылымның мол жетістіктерімен қаруланған,тәуелсіз елге саналы,білімді ұрпак, тәрбиелеу.