Тәрбие сағаты: Қазақтың ырымдары мен тыйымдары

Күні 19.03.2015ж

Кл 5б

Тәрбие сағаты.
Тақырыбы: Қазақтың ырымдары мен тыйымдары.
Мақсаты: Ырым - тыйым сөздерінің мән - мағынасын түсіндіру.
Тәрбиелік мәні:
Ойшылдыққа, әдептілікке, адалдыққа, батылдыққа, әдемілікке, сезімталдыққа тәрбиелеу.
Дамытушылығы: Рухани жан дүниесін дамыту.
Көрнекілігі: қазақтың ырым - тыйым сөздері кітапшасы, ырым - тыйым сөздер.
Әдісі: Түсіндіру, баяндау, сұрақ - жауап.

Сабақ барысы.
I. Ұйымдастыру кезеңі.
II. Тәрбие сағатының тақырыбымен таныстыру. Қазақтың ырымдары мен тыйымдары.
III. Кіріспе әңгіме. Мұғалімнің түсіндіруі. Жас кезінен ұрпағын «тек» деп өсірген халқымыз теріс қылық мінезге де тыйым салған. Бұл балалық шақтан бастап, отбасы болғанша сақталған ереже тәрізді. «Олай жасама, бұлай жасама, жаман сөз айтпа, дұрыс емес» т. б. сөздердің жауабын «жаман болады» дегенмен аяқталып отырған. Өмірде әр тақырыпқа байланысты ырым - тыйым сөздер кездеседі. Балаға, малға, әйел адамға т. б.

IV. Ырым - тыйым сөздердің мән - мағынасын түсіндіру.

Халқымыздың дәстүрлі ырымдарының арасында жас балаларға арналған немесе балаларды тәрбиелеуге байланысты кездесетін ырым-тыйымдар қатары мол.

Соның бірі қазақ қонақ келгенде де ырым-нанымдарын бала тәрбиесінде қолданып отырған. Осы жөнінде көрініске назар аударайық

Үй ішін ана аластап жүреді.Қасында баласы жүреді.

(Ортаға екі аяғын ашып,жол қарап тұрған бала тұрады.Оны байқап қалған анасы :

-Оу үйге қонақ келе жатыр ғой.Мына балам менің жол қарады ғой,-дейді анасы.

(Осы сөзді айтып бола бергенде екінші ұлы үйге жүгіріп келе жатып:

-Апа,үйге қонақтар келе жатыр (дей бергенде табалдырыққа келе құлайды).

Оны баласын анасы көтеріп жатып:

Үйге береке,ырыс келеді деген ырым бар..Айналайын.Еш жерің ауырып кеткен жоқ па?

Кел мен сені мына төр көрпеге аунатып алайын. Біссіміллә-біссіміллә.Олжа келді,олжа келді.олжасын көтере алмай келе жатыр,төрге,төрге жұқсын

Осы сәтте үйге топырлай біраз қонақтар кіреді.

Армысыздар.Наурыз құтты болсын!Ақ мол болсын,Ырыс-несібелі жыл болсын!-деп бір-бірімен көрісіп жатады.

Жоғарылаңыздар,төрге шығыңыздар!

Мен қазан көтерейін ,мен қазір дейді анасы. (сыртқа шығып қайта кіреді.

Келін шырағым дастархан жай,қонақтарға шай құй,-дейді анасы.(Келіні дастарханның тұйық жағын төмен қаратып жаяды.Оған енесі:

-Дастарханның тұйық жағын жоғары қаратып жай,-дейді.(Келіні дастарханға нан,наурыз көже әкеледі).

Қонақ кәде деген болушы еді.Өнерлерің болса ортаға көрсетіп

отырыңыздар.

Қонақ қыздардан ән айтатын Индира,Гүлсая,Ақерке,Сәуле«Қазақ осы».

«Нағыз қазақ қазақ емес,нағыз қонақ-домбыра»демекші,мен де сендерге қазақтың домбырасымен күй тартып бергелі тұрмын.

Күй «Арман».(орындайтын Азбергенова Аружан).

Бәрекелді,өркенің өссін,-дейді төрде отырған ата.

Әлгі осы үйдің екі жүгірмегі қайда жүр деді.(Олар(Қабыл мен Ислам) ұлттық ойын асық ойынын ойнату).

Балдарым-ау ет болды деп жатыр.Қонақтардың қолына су құйыңдар-де Асан,қарағым қонақтарға қолға су құйып жібер-дейді анасы

Қолға су құйып жатқанда ішінде бір бала қолын жуғаннан кейін сілкіп қалады.

Мұны байқап қалған анасы:

Қолыңды жуғанннан арам болды,қолыңды сілкілеме, қайта жу деп деп бұйырады.

(қол қайта жуылып сүртіледі).Қонақтар қолға су құйған балаға:өркенің өссін», жасың жүзге жетсін»деп батасын беріп жатады.

Ет әкелінеді.

Ет турап отырып қонақ Нұрболат тілдің ұшын бала Исламға беріп жатып:

-Балам-ау,шешен бол,сөйлегіш шешен бол дейді.Қонақ бала етті бірінші бастап жатады.

Оған анасы етті үлкен кісінің бірінші бастайтынын ескертеді.

Кішкентай бала ет үстінде ас қайтарылмай кетіп бара жатады.Оған төрдегі ата ескерту жасайды.Бала кешірім сұрап орнына отырады.

Ал жауырынды өзі (Нұрболаттың) кеміреді.

Келіні(Арайлым) сорпа таратады.

Нұрболат бата береді.

Қолға су құйылады.

Үй иесі қонақтарға:

-Қазақта баланы құр алақан үйге қайтармайды деген ырым бар.Сендерге бір жандығымыз бар,-деп қонақтармен қоштасады.