Темазы: «Сагыш бакта сайзыравас, Сеткил бакта секперевес»

Сорулгазы: 1. Сагыш дугайында шажын философчу бодалдар. Эки сагыш, кара сагыш дугайында уругларга ыяк билиндирер, кара сагыштыӊ уржуктарын болгаш ак сагыштыг кижи – эки кижизидилгениӊ түӊнели дээрзин өөредир. 2.Уругларныӊ дыл-домаан, угаан-медерелин сайзырадыр. 3. Уругларны мөзү-шынарга болгаш күш-ажылды сагыш-сеткили-биле кылырынга, аӊаа хандыкшыырынга кижизидер.   Дерилгези: үлегер домактар, Чөөн чүк улузунуӊ шажынчы тарина алгазы, таблица.   Планы: Ι. Организастыг кезээ. А) уруглар-биле м...
Раздел Классному руководителю
Класс -
Тип Конспекты
Автор
Дата
Формат docx
Изображения Нет
For-Teacher.ru - все для учителя
Поделитесь с коллегами:

Темазы: «Сагыш бакта сайзыравас,

Сеткил бакта секперевес»


Сорулгазы: 1. Сагыш дугайында шажын философчу бодалдар. Эки сагыш, кара сагыш дугайында уругларга ыяк билиндирер, кара сагыштыӊ уржуктарын болгаш ак сагыштыг кижи - эки кижизидилгениӊ түӊнели дээрзин өөредир.

2.Уругларныӊ дыл-домаан, угаан-медерелин сайзырадыр.

3. Уругларны мөзү-шынарга болгаш күш-ажылды сагыш-сеткили-биле кылырынга, аӊаа хандыкшыырынга кижизидер.

Дерилгези: үлегер домактар, Чөөн чүк улузунуӊ шажынчы тарина алгазы, таблица.

Планы:

Ι. Организастыг кезээ.

А) уруглар-биле мендилежири.

Б) уругларныӊ кичээнгейин башкы бодунче хаара туткаш, аалчыларны таныштырар, аяк-шайже чалаар.

ΙΙ. Кол кезээ.

  1. Башкыныӊ сөзү.

  2. Магнитофондан ыры дыӊнаар.

  3. Беседа методу.

  4. Үлегер домактар-биле ажыл.

  5. Бодап чоруур болза, артык эвес сургаалдыӊ каш одуруглары.

  6. Сагыш-сеткил болгаш күш-ажыл.

ΙΙΙ. Түӊнел.

Чорудуу:

- Экии, уруглар!. Олуруп алыӊар! Шупту кичээнгейлиг дыӊнаӊар, уруглар. Бөгүн бис ажык класс шагы эрттирер бис. Ооӊ темазы: «Сагыш бакта сайзыравас, сеткил бакта секперевес». Ынчангаш бөгүнгү бистиӊ клазывыс шагы анаа эвес онзагай болур. Чүл дээрге бисте аалчылар - хөй башкылар олуржуп келген. Ынчангаш эргим башкылар, ада-иелер, бистиӊ клазывыс шагын сонуургап чедип келгениӊер дээш, силерге өөрүп четтирбишаан, бистиӊ-биле кады сагыш-сеткилиӊерни үлежип, аяк-шайдан ижеринче чаладывыс.

Ынчангаш клазывыс шагын дараазында аялганы дыӊнаарындан эгелээлиӊер. ( дыӊнаар)

- Ырныӊ уяны - аялгазында, сөстүӊ уяны - чеченинде - дижир болгай бис.

Ам чаа аялганы дыӊнап ора, сагыш-сеткилиӊерге чүү кирип кээр-дир азы бодал -сагыжыӊар канчап баар-дыр? Кымныӊ караанга чүү чуруттунуп келди, уруглар?

Харыылар:

- Кижиниӊ сагыш-сеткили чайгаар чиигей бээр, кандыг-даа бодал чок, кижиниӊ мээзи дыштаны берген ышкаш болур.

Аалчылардан:

- Кижиниӊ бажынга чүү-даа кирбес, чүгле ол аялганы дыӊнааш, олуруптар.

Башкы:

- Ийе. Кижи бүрүзүнүӊ бодал-сагыжы аӊгы-аӊгы -ла болгай. Сагыш-сеткил база аӊгы - аӊгы өскерлир. Ынчангаш кижиниӊ сагыш-сеткили хөлзей бээр, дүвүрей бээр азы муӊгарап, хомудай бээр дижир бис. Чогум сагыш деп чүл ол?

Сагыш - кижиниӊ психологтуг байдалыныӊ илерээшкини: уян хөөнге, кударал, муӊгаралга, дүвүрел - хөлзээшкинге алзыры азы өөрүшкү -маӊнайлыг болуру. Ындыг таварылгаларда улус «сагыжым аарып тур» азы «сеткилим дүвүреп тур» азы «өөрүп тур» деп чугаалажыр.

- А ол сагыш кандыг-кандыг болурул, ооӊ хевирлери бар бе, уруглар?

- Ак сагыш, кара сагыш.

- Эки сагыш, бак сагыш.

- Шын-дыр, уруглар. Эр хейлер!

Эки сагыш кандыг-кандыг хевирлерге илереттинерил, кым чугаалап бээрил?

( таблицаны ажыглап болур)

- Эки сагышка йөрээл, мактал, алгаг, сүзүг хамааржыр.

Йөрээл дээрге оран-чуртунга, төрээн бойдузунга, тайга-таӊдызынга чаагай күзээшкинниӊ илерээшкини. Бүгү чүве чаагай, амыр-тайбыӊ турзун дээш күзелди алгаг хевиринге көргүзер.

Алгаг (алганыг) - төрээн черинге, тайга-таӊдызынга тураскааткан мак тал, йөрээл. Алгаг каш янзы болур: Хамныӊ хаккыланырын хамныӊ алганыы дээр. Малга төл алзырын база алганыг дээр.

Мактал - алгагныӊ бир хевири, кандыг -бир чүвени делгередири, алдаржыдары.

Сүзүг (сүзүглел) - кижиниӊ чаагай сеткил сеткиири, бедик күзел күзээри болгаш аӊаа бердинери, кандыг-бир чүвени ыдыкшыды көөрү.

Ынчангаш тыва чоннуӊбо дугайында чүү деп үлегер дома бар ийик, сактып көрээлиӊерем.

Сагыштан аарыыр,

Сүзүктен экириир.

Кижи шынап-ла, эки сеткил сеткип, чаагай бодалдар бодап, сүзүглеп чоруур болза кажан-даа аарывас, багай чүвеге таварышпас.

Дараазында кара сагыштыӊ хевирлерин көрээлиӊер. ( таблицадан көрээлиӊер)

Карганыг - кандыг-бир бак уулгедикчиге хамаарыштыр эӊ кара өштүг каржы кыжаныг.

Чатка - кандыг-бир кижиниӊ ёра чок, бак үүлгедиишкининден когараан качыгдаан кижиниӊ килеӊнээн сеткилиниӊ илерээшкини.

Дүкпүртүнери - база-ла кандыг-бир бак үүлгедигниӊ ужун когараан азы качыгдаан кижиниӊ килеӊнээн сеткилиниӊ илерээшкини. Ону довурак чажып база дүкпүрер.

Ынчангаш кижилер аразында кандыг-даа кижилер чоруур. Оларныӊ сеткил-сагыштары кандыг-даа болур. Ам бир сорунзалыг кижилер дугайында бичии чугаалажыптаалыӊар. Олар кымнарыл: ыраажылар, тоолчулар, хамнар, мал тоотпалаар кижилер.

Силерниӊ билириӊер кым деп ыраажыны, тоолчуну, хамнарны, малдыӊ төлүн алзыр кижилерни сорунзалыг кылдыр бодап турар силер база чүге?

- Юлиана Ондарны, Титов Санчатты, Надежда Кууларны, Демир-оол Кежиктигни, ( чүге деп айтырар)

- Тоолчулар Тулуш Баазаӊайны, Чанчы-Хөөнү (Чүге?)

- Мокур-оол…

- Кырган-ава, кырган-ачаларын адаар. Хураган, анай алзып билир кижи бар болза, өттүндүрер. Башкы-даа күүседиптер.

- Ынчангаш оларныӊ хоюг, өткүт тааланчыг үннери, кайгамчык талантызы кижиниӊ сагыш-сеткилин холзедип, уярадып, муӊгарадыптар сорунзалыг. Чижээ, мал төлүн алзыр кырган-ачавыстыӊ сорунзазы - оларныӊсеткилиниӊ байлаанда болгаш малынга ынаанда.

Дараазында үлегер домактар-биле ажылдаалыӊар. Ийи одуругга маргылдаа чарлаптар. Кайы одуруг хөй чугаалаптар эвес, база үлегер домааныӊ утказын чугаалаар. Чугаалаан соонда башкы уругларны мактаар.

- Эр хейлер! Кончуг эки-дир, уруглар!

- Ак сагыштыг кижи - эки кижизидилгениӊ түӊнели азы эки кижизиттинген болуп турар.

«Өжээннигни өжеве»( араб )

Улуг сеткил. Адааргак сеткил. Кара сагыш. Бак сагыш. Улуг сагыш. (Чөөн чүк улустарыныӊ шажын-философчу бодалдарында)

«Кандыг бодалдар бодап турар силер - силер шак-ла ындыг силер» (индий)

«Өлүрериниӊ дугайында бодаптары дээрге-ле өлүрүкчү чорук болур» ( коран улустун)

Ынчангаш силерге мен, уруглар сарыг шажын өөредиинден буян болгаш нүгүл дугайында номчуп бээйн. Буян эки сеткилдиг, эки ажылды кылган кижилерге доктаар болгаш түӊнели аас-кежикке чедирер, а нүгүл дээрге багай сеткил сеткип, кижилерге өжээргеп, кыжанып чорааш, багай түӊнелдерге келириниӊ демдээ-дир. ( номдан номчуп бээр)

Дараазында силерге уруглар, эштериӊер бодап чоруур болза, артык эвес сургаал одуругларын силерге номчуп бээр-дир. ( уругларга номчуур)

Ынчаарга бо чоннуӊ сургаалдарын дыннадывыс. Силер бодаарыӊарга, шын-дыр бе, чөпшээрежир силер бе?

Ам силерге Айланмаа тыва улустуӊ «Ак -Сагыш, Кара-Сагыш» деп тоолунуӊ утказын чугаалап бээр-дир. (өөреникчи тоолдун утказын чугаалааш, «артык сеткил ара дужер» азы «бак сагыш башка халдаар» деп тоолда шынзыг кылдыр көргускен деп тайылбырлап бээр.)

- Кара сагыштыӊ уржуктары кандыгыл, уруглар?

- Сагыш-сеткил дүвүрээр, аарыыр.

- Кижиниӊ даштыкы хевири үрелир ( арын-шырайы, кылажы, үнү, карактарынын уу, шимчээшкиннери)

Күш-ажыл болгаш сагыш - сеткил.

Күш-ажылды сагыш-сеткил-биле кылыр, аӊаа хандыкшыыр. «Эки кылган ажыл элеп читпес алдар» Улегер домактыӊ утказын уругларга чугаалаттырар. Ынчангаш сагыш-сеткил-биле күш-ажыл быжыг харылзаалыг деп түӊнээр. Бодунга тааржыр ажылды, мергежилди тып алыры база-ла сагыш-сеткил-биле болур.

Түӊнел. Ынчангаш бо кичээливисти түӊнеп тура, сагыш-сеткилиӊер хоозургай эвес, байлак, чаагай, хей-аъдыӊар бедик, угаан-бодалыӊар арыг болуруӊарны күзээр-дир бис.

Ажыглаан литература:

  1. «Амыдыраарыныӊ угаадыы»

  2. «Улусчу педагогика»

  3. А.С.Шаалы «Кыстыӊ будужу»



© 2010-2022