Ілияс - эколог (поэзия кеші)

Туған жердің тағдыры толғантпаған, жаны тебіреніп ол туралы ойланбаған жігітті қайтіп азамат дейміз?

Қаныш Сатпаев

Тақырыбы: Ілияс- эколог

Мақсаты:Ілиястың экологиялық сиппаттағы шығармаларын оқу, жас ұрпақты табиғатты сүйюге, қорғауға баулу.

Кіріспе

Табиғат- поэтикалық өлеңмен жазылатын өлең мен жыр

Негізгі бөлім

Ілияс шығармалары-экологиялық тәрбие көзі

1. Ілияс шығармаларындағы экологиялық тағылым

2. Ілияс шығармаларындағы экологиялық білім

3.Ілияс шығармаларындағы экологиялық тәрбие құрылымы

Қорытынды

Экологиялық тәрбие беруде әдеби шығармаларды қолданудың тиімділігі.

Ілияс шығармалары-экологиялық тәрбие көзі

Экология өз алдына ғылым болып ХХ ғасыр басында қалыптасты.Бірақ адамзат жер бетінде адам болып жаралғалы күнделікті тіршілігі үшін табиғатты, жерді, суды, қоршаған ортадағы табиғат беретін игіліктерді ала біліп, ұқыпты түрде жарата бастады.

Олар тірі табиғаттың табиғи байлығын біліп, зерттеумен бірге жабайы аңдармен, өзен-көлдермен, олардағы әртүрлі балықтар, ондағы жан-жануарлармен, аспандағы ұшатын құстармен, жерде жорғалайтын мақұлықпен, аңдармен бірге өмір сүргендей сезініп оларды қорғады, олардың қауіпсіз өмір сүріп, өніп-өсу үшін жағдайлар жасай бастады. Қазақ халқынын да бар өмір салты табиғатпен тағдырлас болған. Өйткені, табиғат аясы тіршілік ететін мекені болып табылды. Халық өзін табиғаттың туындысы деп танып, оның көзінің қарашығындай сақтауға тырысты.

Қазақ халқы туған өлкесінің табиғатын сүйе отырып, ондағы жануарлар мен өсімдіктер әлемін зерттей білген. Орман мен тоғайды,өзен мен көлді,шөл-шөлейтті жерлер мен даланың тіршілік үшін қажеттілігін, біртұтастығын байқаған.Табиғаттағы барлық құбылыстарды бақылап,ауа-райын табиғат апаттарын алдын-ала болжап отырған.

Біздің ата-бабаларымыз Майқы би, Бәйдібек би, Төле би, Қаз дауысты Қазбек би табиғатты, туған жерді қорғауға үндесе, ақындар мен жырыулар табиғатты аялап жырға қосқан. Алғаш табиғатты өлеңге қосқан Абай Құнанбайұлы, Шәкәрім Құдайбердіұлы, Мағжан Жұмабаев, Жүсіпбек Аймауытов, Ахмет Байтұрсынов, Сәкен Сейфуллин, Бейімбет Майлин және Ілияс Жансүгіров аталарымыз еді. Осы ақындардың тамаша туындылырының тақырыбы табиғаттың әсемдігі және оны қорғау туралы экологиялық тәрбие беруді меңзейді.

Әдебиетімізде табиғатты көркем тілде өрнектеуге алғаш Абай атамыз жол салғаны белгілі. Абай атамыздан кейін табиғат тақырыбын батыл жырға қосқан Ілияс Жансүгірұлы. Ал, Ілияс туындыларында табиғат жырлары асқан суреткерлікпен, әрі қоршаған ортамен адамның тығыз байланыстылығы шыншылдығымен ерекшеленеді. Табиғатты көрсе көз тоймайтын сұлулығы, аңқыған жұпар иісі, сылдыр қаққан бұлағы оның кейіпкерлерінің жан тебіренісі, көңіл-күйіне байланысып отырыды.

Ілиястың ақын болып қалыптасуының түп тамыры халқымыздың озық та асыл өнерінің бастауынан, кіндік қаны тамған жері- жер жәннәті Жетісудан, аяқ басқан жерінен, қоршаған ортаның сұлулығынан нәр алудан баста«Жетісу суреттері» (1925) өлеңінде, жетісу құстары, жан-жануарлар, жәндіктері, өмір сүрген ортасы мен оның ағаш, шөп атауларын, тұтас ботаникалық бауды сөйлете білген. («Жетісу суреттері» - кітапхана бөлімінің ІІ курс оқушысы Орақова А.)

«Ілияс-туған жері,елдің тау-тасын өзен-көлдерін беріле сүйген патриот ақын,қоршаған ортаның ғажап сұлулығынан шабытанәр алып сан алуан бояулары буырқанған ғажап суреттер салды». Ілияс-табиғат құпиясын зертей білген тірі ағза арасындағы үйлесімдікті,табиғи өзгерісті,эволюциялық дамуды,табиғатқа қамқорлық жасаудың жолын көркем тілмен бірге өрнектеген дана ақын.Ақын шығармаларына терең ой жүгіртіп,зейінмен қарасақ танымдық,тәрбиелік маңызы бар экологиялық тағылымды көреміз.Ілиястың табиғатты жырлаған жырлары көзге жылы,көңілге ыстық екенін сеземіз.Ол табиғаттағы барлық құбылыстарды бағалап,олардың біртұтастығын көрсете білген. Міне, Ілияс шығармаларынан осындай экологиялық ұғымдардыкөре білген оқушының табиғатқа деген көз қарасы дұрыс қалыптасып,оны суюге, қорғауға,өркендетуге ат салысады.

Пейзаждық суреттеуде табиғаттың белгілі бір мезгілі сәті, жері жеке алынып тұтас көрініс ретінде суреттеледі.Мұны Ілиястың «Ағынды менің Ақсуым», «Ақшам», «Бұлт», «Жел», «Тас», «Жазғы таң», «Жанар тау» тағы басқа өлеңдерінен көреміз. («Режиссура» бөлімінің оқушылары - Шынғали А., Ибраемов С., Төлеген Г.)

Табиғат арқылы қоғамдық өмірді суреттеу Ілиястың «Жазғытұрым», «Жазғысалым», «Боранда», «Жазғы шілде» тағы басқа өлеңдерінде кездеседі. («Режиссура» бөлімінің оқушысы - Еңсегенов Т., «Кітапхана ісі» бөлімінің оқушылары Шүкірова Б., Исбатыр А., Жамолова Г.) Ал осындай өлең жолдарынан «Табиғат пен адам-егіз»деген ойға келеміз.

Ілияс шығармаларында географиялық орынды суреттеуде Алтайдан Алатауға тізілген тау, өзен, көл, жер атауларын арқау етіп, жаратылыстану тұрғысынан нақтылап көрсетіп отыр. Ілиястың географиялық орынды нақты суреттеулерін «Құлагер», «Көкшетау», «Гималай», «Жетісу суреттері»- «Тау суреттері», «Жетісудағы су суреттері»деген бөлімдерден табамыз. («Режиссура» бөлімінің оқушысы - Рамазанова Б. )

Қорытынды

Қазіргі кездегі күллі адам баласын толғандырып отырған толғағы жеткен өзекті мәселелердің негізгі табиғат тақырыбы болып отыр.Өмір талабынан туған экологиялық мәселеге назар аударған кезде әдеби шығармаларды да экологиялық тәрбие беруде қолданамыз. Шығармаларда табиғатты ерекше әсем көріністерін,мөлдір бұлақты,кейбір жануарлар мен құстард,әсіресе тұз тағдырынкиелі деп қастерлейді.Аң мен құсты бей-берекет ауламай,үркітпей қорғап отырғанын көрсетеді.Қарлығаш,аққу,бұлбұл тағы басқа құстарды жақсылықтың жаршысы,адамдарға бақыт әкеледі деп ұясын бұзуға,оларды өлтіруге болмайды деген үндеуді шығармаларына арқау еткен.

Шіркін-ай! Аз өмірінде ұрпаққа көп ізх қалдырған Ілияс өмірінің соңына дейін туған жер,өскен елінің табиғатын тамаша өрнектермен жазып,бізге баға жетпес өлеңдерін қалдырып кеткен ғой.

Ілиястай ғұлама барма қазақта?

Табиғатқа жан ашыр бас иетін,

Сенбесең,өлеңін оқы,парақта.

Табиғаттың танытқан қасиетін,

-деген өлең жолдарымен «Ілияс-эколог» атты поэзия кешін аяқтағым келіп тұр.