«Сегіз қырлы, бір сырлымыз»

Тақырыбы: «Сегіз қырлы, бір сырлымыз».

Мақсаты:

1.Білімдік: оқушылардың интеллектуалдық ой - өрісін, білім деңгейін көтеру.

2. Дамытушылық: оқушылардың танымдық деңгейлерін өрістету, тіл байлығын, өз ойын жеткізу, қазақ тілінде еркін сөйлей білу әрекеттерін жетілдіру.

3. Тәрбиелік: Туған жерді қадірлеуге баулу, қазақ тілі, әдебиеті, тарихы, өнеріне деген қызығушылықтарын арттыру, мерекелерді қастерлеуге тәрбиелеу.

Көрнекілігі: интерактивті тақта, кестелер.

Сабақтың түрі: сайыс сабағы.

Сабақтың барысы:

1 оқушы шығып өлең оқиды.

Әрі қатты, әрі тәтті өмірге,

Келген жоқпыз кешке бекер еруге

Тиістіміз болашақтың алдында,

Тік түрегеп, тура жауап беруге

Білікті бірді жығар.

Білімді мыңды жығар. - деген сөздермен бүгінгі «Сегіз қырлы, бір сырлымыз» атты сайыс сабағымызды - алдымыздағы келе жатқан Наурыз мерекесіне, Жаңа жылға арнаймыз.

2. Сынып үш топқа бөлінеді.

1 - ші топ « Атамекен».

2 - ші топ «Жерұйық».

3 - ші топ «Достар».

3. Сайыстың шарты.

1. Уақытты үнемдеу.

2. Бір - біріне кедергі жасамау.

3. Ұйымшыл болу.

4. Қазылар алқасын анықтау (мұғалімдер).

5. Топтар орнынан тұрып.

1) Топ ұранын айтып.

2) Өздерін таныстырады.

«Атамекен» ұраны:

Айналайын, Атамекен,

Қойнауыңда жатады екен.

Жыр - толғауы бабалардың,

Сағынышпен саған жетем!

«Жерұйық» ұраны:

Жерұйығым туған өлкем,

Сені ғана сыйлап өтем.

Керегі жоқ басқа Отанның,

Сенің орның алабөтен!

«Достар» ұраны:

Жақсымен жолдас болсаң - жетерсің мұратқа,

Жаманмен жолдас болсаң - қаларсың ұятқа.

6. Топтарға сәттілік тілеп, ән шырқалады.

«Шақырады көктем».

1 - ші бөлім «Бәйге» әр топқа кезектесіп екі сұрақтан сұрақ қойылады.

«Атамекен» тобына қойылатын сұрақтар.

1. Наурызда жасалатын ұлттық тағамды ата.

2. Қандай ұлттық киімдерді білесіңдер?

«Жерұйық» тобына қойылатын сұрақтар.

1. «Наурыз көже» қандай тағамнан жасалады?

2. Қандай ұлттық ойындарды білесіңдер?

«Достар» тобына берілетін сұрақтар.

1. Наурыз күні адамдар бір - біріне қандай тілек айтады?

2. Қазақтың қандай дәстүрлерін білесіңдер?

2 - ші бөлім. Өлең сайысы. « Отан» туралы жаттап келген өлеңді мәнерлеп оқу.

3 - ші бөлім. Сөз жұмбақ шешу. ( бір бала тұрып жұмбақты шешеді).

«Атамекен» тобына.

Тиіп кетсе жырлаған,

Дауысы көпке ұнаған. (жауабы не?)

«Достар» тобына

Бір кітаптың парағы,

Күнде азайып барады. (жауабы не?)

«Жерұйық» тобына:

Таудан биік,

Теңізден терең. (жауабы не?)

7. Наурызға арналған ән шырқалады.

« Наурыз әні».

4 - ші бөлім. Мақал - мәтел сайысы, әр топқа тапсырма беріледі.

«Атамекен» Отан туралы

«Жерұйық» Білім туралы

«Достар» Достық туралы

Он мақал - мәтелден айтып берулері керек.

5 - ші бөлім. Үй тапсырмасы сайысы. Әр топ елімізде болған есте қаларлық мәліметтер туралы айтады.

1. «Атамекен» - Павлодар облысына 70 жыл толғаны туралы.

2. « Жерұйық» - Шәкен Айманов туралы

3. «Достар» - Астанаға - 10 жыл толғаны туралы әңгімелейді.

8. Сынып оқушылары түгел ортаға шығып «Жаңа жыл» әнін орындайды.

Сабақтың нәтижесі туралы мұғалімдер мен оқушылардан құрылған қазылар алқасы өз ойларын ортаға салады. Мұғалім сабаққа қатысқан оқушыларға, көрермендерге алғыс айтып, сабақтың аяқталғанын хабарлайды.

Сабақтың тақырыбы: «Биік сенің мәртебең, дархан елім!»

Сабақтың мақсаты: Жас жеткіншектер бойында Отанға және туған елге деген сүйіспеншілік пен мақтаныш сезімін қалыптастыру. Отаншылдық сезім мен тұрақты моральдық мінез-құлықтың беки түсуіне ықпал ету. Адамгершілікке, елжандылыққа тәрбиелеу.

Өткізу әдісі: баяндау, сұрақ-жауап, ассоциациялау

Көрнекі құралдар: Еліміздің рәміздері, слайдты альбом (интерактивтік тақтаны пайдалана отырып), тірек-сызбалар.

Сабақ барысы:

-Құрметті қонақтар! Бүгінгі біздің «Биік сенің мәртебең, дархан елім!» атты ашық тәрбие сағатымызға қош келдіңіздер!

Біздер тәуелсіз қазақ елінің ең жас ұландарымыз. Сондықтан өз жерімізді, өз елімізді әкелеріміз бен аталарымыз сияқты қорғауға, қадірлеуге, сүюге тиіс екенімізді естен шығармайық.

Отан - жерім, Отан - суым,

Отан қуат, нәр береді.

Отан - ұран, Отан - туым,

Отан мәңгі гүлденеді, - демекші, еліміздің тәуелсіздігі тұғырлы болуы үшін біз туған жерімізді, туған елімізді, оның символдарын құрметтеу бәріміздің міндетті парызымыз болып саналады.

- Оқушылар, «Тәуелсіз ел» дегенді қалай түсінесіңдер? Қандай ұғымдар ойға келеді?

1-жүргізуші:

Қазақстан арайланып азат таңы,

Тағдырдың артта қалды азаптары.

Үмітін үкілеумен өткен жылдар,

Жасампаз жазып жатыр парақтарды.

2-жүргізуші:

Аңсаған азаттықты ұлы халық,

Бостан күнге жеткенді белі талып.

Бет түзеп өркениет ауылына,

Арманның алаулайды шамын жағып.

1-жүргізуші:

Заңғар тау, шалқар жазық маң далалы,

Атырау, Алтай, Арқа таңданады.

Сексен көл Көкшетаудың бауырында,

Сылаңдап сәнге бөлер кең даланы.

2-жүргізуші:

Ауылым өткен жылдар белестері,

Бүгінде жерім жомарт, ел еңселі.

Тәу етіп тәуелсіздік ақ таңына,

Тілеймін биік шыңды белестерді.

- Қазақстан Республикасы Президентінің 1991 жылы 16- желтоқсанда Тәуелсіздік туралы Жарлығы жарияланысымен-ақ дүние жүзінің құлағы елең етіп, егемендігін алған ерікті Қазақстанды әлем мойындай бастады. Бұл күнде Қазақстан әлемнің өзге өркениетті елдері сияқты жаңа ғасырдың табалдырығын тең аттап отырған ел. Еліміздің егемен екенін танытатын жұрт таныған ұлттық белгілері бар.

Мемлекеттік рәміздер - еліміздің тәуелсіздігін паш ететін нышандар. Халқымыздың рухын, ұлттық салт-санасын, қаһармандығы мен даналығын, болашаққа үмітін, арман-тілегін жеткізетін ерекше құнды белгілер. Еліміздің туы мен елтаңбасы 1992 жылы 4-маусымда, ал әнұран 1992 жылы желтоқсан айында қабылданған жарлық бойынша мемлекеттік рәміздер болып бекітілді.

Тәуелсіз елім, тау - елім,

Қойнауың жақұт бау елім.

Көк байрақ туым желбіреп,

Шаттықтықтың салам әуенін.

Күндердің аппақ сағымын,

Қайраққа қайта жаныдым.

Қырандай самғап қияға

Мұқалмас енді қарымым. (Батырхан)

Уақыттың ашып кезеңін,

Бақыттың кештім өзенін.

Ғасырдың жаңа бетінен,

Ғарыштың отын сеземін.

Бәрі болған қазақ сынды көне елде,

Ел белгі де, ерлік, өрлік, өнер де.

Жаһандағы ең жауынгер халықта,

Кім сенеді Ту болмады дегенге. (Нұрбақыт)

Ту туралы Мейірбек баяндайды.

Батырлыққа уызынан жарыған,

Ер Түркіні байрағынан таныған.

Өзі ақын, өзі әнші халықта,

Кім айта алар болмаған деп Әнұран.

Бас білгізіп жер тарпыған тарпаңға,

Жасы тұрмақ шығады екен қарты аңға.

Қалай оның Елтаңбасы болмайды,

Түлігіне дейін салса ен-таңба. (Абылай Н.)

Сабақтың тақырыбы: Бақыт - алда тұрған арман, мақсат

Сабақтың мақсаты: Бақыт ұғымының шексіздігін ұғындыру. Бақытты бағалауға тәрбиелеу.

Міндеті: Өмірдегі жақсы-жаманды ажырата білуге үйрету. Бақытқа жетелейтін адам бойындағы қасиетті қалыптастыру.

Типі: Жаңа сабақты меңгерту

Әдісі : Адамгершілік құндылықтар мен түсініктерді үйрету технологиясы

Көрнекілігі: интерактивті тақта, әуен, бейне көрініс.

Сабақ барысы:

І. Шаттық шеңбері

Қане, оқушылар ортаға шеңбер құрып, бір-бірімізді таныстырып, бүгінгі сабағымызға өз тілегімізді айтайық.

• Жақсы, осы айтылған тілектеріңіз қабыл болсын деп, мен сіздерге сәттілік тілеймін.

ІІ. Мен ( визуализация) - жаттығу

Қане, барлығымыз өзімізді біреудің, қызы, біреудің ұлы, оқушы, аға, әпке, бауыр, досы, құрбысы, т.б. рөлдерге қойып ойнайық. Қай рөлге қойғанда өзіңді бақытты сезінесіңдер?

• Жақсы, міне көрдіңіздер біреу апасы, біреу анасының қызы, баласы, бауыры болғанда бақытты сезінеді. Ал енді осы бақыт сөзінің түсінігін анықтайық.

• Бақыт дегенді қалай түсінесіңдер?

• Дұрыс бақытты әр адам өзінше, өз қалауынша қабылдайды.

• Ал, осы бақыт сөзіне мағыналас сөздерді айтайық.

• Жақсы, дегенмен, оқушылар өмірде жақсылық пен жамандық, ақ пен қара , түн мен күн барлығы қатар жүреді. Бақыт сөзіне қарама-қарсы қандай ұғымдар бар.

Оқушылар қалай ойлайсыңдар бақытты адамның артықшылығы?

Бақыт сонда бізге не сыйлайды.

• Дұрыс, бақыт бізге қуаныш, достық, байлық, денсаулық т.б. сыйлады.

• Бақыт сөзінің кемшілігі?

• Дұрыс, адамдардың өз бақытын бағаламауда.

• Кәне, оқушылар бір сәтке ойланып көрейік.

ІІІ. Тыныштық сәті.

Бақыт деген не өзі?

«Бақыт деген не өзі?» деп, бастады топ таласты.

Бірі оны үйден іздеп, бірі қырдан әрі асты.

Бірі айтады: «Бақыт деген - барлық, байлық емес пе?

Керегінше киіп ішсең бақыттысың демес пе?»

Бірі айтады: «Жоқ, бақыт деген - қолың жетпес мансап қой.

Жұрттан гөрі жүрсең ирек, сонын өзі жақсы ат қой.»

Бірі айтады: «Бақыт деген - жүйрік мініп, той тойлау.

Ісің болмай күйбеңменен, қарын тойса, карта ойнау.»

Бірі айтады: «Бақыт деген - адал жар мен перзент қой.

Ынтымаққа ырыс келген, ол да соған ермек қой.»

Пікірлердің таласына осылай мен жолықтым.

Бақыт, адам баласына келмес оңай, соны ұқтым.

Безбеймін мен баладан да, байлықтан да, жардан да,

Мансап жетпес бар адамға үлестіріп алғанда.

Үміт үзбей іздейді олар, тыңдап сол бір жақұтты,

Оны алыстан іздемегін, жүректен тап бақытты.

• Бақытқа жетелейтін не нәрсе ?

• Міне, көрдіңіздер ме?

• Бақыт - адам бойындағы баға жетпес сезім.

• Бақыт - алда тұрған арман, мақсат.

ІV. Өзіммен - өзім сәті.

Ендеше армандайық. Оқушылар өздерің мен өздерің оңаша ойланып, «Армандар бағына» саяхат жасайық. Өз армандарыңызды бір бетке бейнелеңіздер. Міне, оқушылар біздің арманымыз осындай. Aл енді әлем балаларының арманын көрейік.

Тақырыбы: Аталар мұрасы - халық қазынасы.

Мақсаты:

а. Білімділік: Аталардан қалған ұлағатты ғибрат аларлық сөздерді балаларға ұғындыру;

ә. Тәрбиелілігі: Сол сөздерден өнеге алуға баулу.

б. Дамытушылығы: Ойын нақты дұрыс жеткізуге, тапқыр сөйлеуге, ақылды, салмақты ой айтуға үйрету.

Жоспар:

1. Аталар сөзі - ақылдың көзі.

2. Ата өсиеті.

3. Баталы құл - арымас.

4. Жарасып тұрдәстүрім.

1 - жүргізуші: «Сәлем сөздің анасы» демекші, армысыздар ағайын!

2 - жүргізуші: Қадірменді көпшілік. Бүгінгі «Аталар мұрасы - халық қазынасы» атты тәрбие сағатымызға қош келіпсіздер!

1 - жүргізуші: Ата бабаларымыздан бізге жеткен көптеген ұлағатты ғибрат аларлық, тамаша тәлім - тәрбие берерлік өсиет сөздер өте көп.

2 - жүргізуші: Ендеше, күнделікті өмірде ата - әжелеріміздің, ата - аналарымыздың айтып отыратын, «Аталар сөзі - ақылдың көзі» бөліміне сөз кезегін берейік.

Жігіт:

Ата! Қол бастау қиын ба,

Жол бастау қиын ба,

Сөз бастау қиын ба?

Қарт:Е, балам!

Қол бастау қиын емес,

Көк найзалы ерің болса,

Жол бастау қиын емес,

Соныңнан ерген елің болса,

Бәрінен де сөз бастау қиын.

Тауып айтсаң, мереке қылады.

Таппай айтсаң, келеке қылады.

Жігіт:Дұрыс айтасыз, дұрыс айтасыз.

Қарт: Е,балам!

Таза мінсіз асыл сөз,

Ой түбінде жатады.

Таза мінсіз асыл тас,

Су түбінде жатады.

Су түбінде жатқан тас,

Жел толқытса шығады.

Ой түбінде жатқан сөз,

Шер толқытса шығады.

Қарт: Сөз туралы ұлағатты сөздер өте көп

Әділ төре ел бастар,

Батыр жігіт жау бастар.

Аға жігіт қол бастар,

Шешен адам сөз бастар.

Құсты жисаң,бүркіт жи.

Қыс тоныңды түлкі етер.

Бір жақсымен дос болсаң,

Азбас - тозбас мүлк етер.

Бір жаманмен дос болсаң,

Бүкіл алаңға күлкі етер.

Қарт:Иә, балаларым, сөз кезегін түйіндейтін болсақ

Ақыл - адамды аздырмайтын ем.

Білім - таусылмайтын кен.

Адамның басшысы - ақыл.

Жетекшісі - талап.

Шолғыншысы - ой.

Жолдасы - кәсіп.

Қорғаны - сабыр.

Қорғаушысы - мінез болуы керек.

1 - жүр: Аталар мұрасы - халық қазынасының бірі домбыра.

2 - жүр: Халық әні. «Еркем - ай»

1 - жүр: Әй, тәкапар, дүние!

Маған да бір қарашы!

Танимысың сен мені,

Мен қазақтың баласы.

2 - жүргізуші:

Ізетіңді ине етіп

Иманыңды түйме етіп

Инабатты күйме етіп,

Тақырыбы: «Ардақты ана, қамқоршы ұстаз және мен»

Мақсаты: Оқушыны халықтық педагогика негізінде тәрбиелеуде мұғаліммен ата-ананың бірлескен жұмысын нығайту.

Көрнекілігі: «Шуақты көктем келді гүлін алып,

Көктемнің мерекесі бүгін анық.

Өмірдің көктемі де, гүлі-аналар,

Ана деп бас иеді күллі халық. »

«Дүниеде өзгермейтін үш нәрсе бар: ол-ананың ақ сүті, сәбидің күлкісі, күннің нұры»

Сайыс жоспары:

1. Топтың өзін таныстыруы.

2. «Ата дәстүрі- асыл қазына».

3. «Тәтті ән мен әсем күй».

4. «Он саусағы майысқан, шебер болар ұрпақпыз».

5. «Аталар айтқан асыл сөз».

6. «Ас - адамның арқауы».

Сайысқа 5-8 сынып оқушылары қатысты. Әр сыныптан құралған топтың құрамында: оқушы, анасы, сынып жетекшісі. Сайысқа қатысқан төрт топ:

1. «Тұлпар» 7-сынып.

2. «Қызғалдақ» 8-сынып.

3. «Көкпар» 6-сынып.

4. «Жеңіс» 5-сынып.

1-жүргізушінің кіріспе сөзі:

• Қош келдіңіздер, құрметті аналар, ұстаздар және оқушылар. Сіздерді көктемнің лебімен ілесе келген 8-наурыз халықаралық әйелдер мерекесімен құттықтаймын! Баршаңызға бақыт тілеймін!

«Шуақты көктем келді гүлін алып,

Көктемнің мерекесі бүгін анық.

Өмірдің көктемі де, гүлі-аналар,

Ана деп бас иеді күллі халық.

Жан кешкен баласы үшін, бағы үшінде,

Халқының, отбасының қамы үшін де.

Аналар-шексіз әлем, күннің нұры,

Тіршілік көзі жатыр әр ісінде»- дей келе бүгінгі сайысқа келіп отырған аналарымызды ортаға шақырамыз.

• Ұстазым- екінші анам, аялаған,

Біздерден бар білімін аямаған.

Таңертең күнде құшақ жаядыалдан - деп, жас ұстаздарды ортаға шақырамыз.

• Шәкіртпін мен,

Ұлылардан жақсылықты теретін,

Ой маржанын көпке ұсынып беретін.

Барлығынан ардақтысы өмірдің,

Әлемдегі жақсылыққа еретін.- деп шәкірттерге кезек береміз. Олар: Сержан, Жадыра, Шынар, Әйгерім, Гүлсезім, Жайнагүл, Бақытбек, Анар, Жанар.

Әр топ өздерінің орындарына жайғасқаннан кейін, кезекпен әр топтың өзін таныстыруы.

ІІ. «Ата дәстүрі- асыл қазына» шарты бойынша әр топқа 10 сұрақ беріледі.Осы сұрақтың 1 мин. ішінде нешеуіне дұрыс жауап беріледі, сол есепке алынады.

ІІІ. Абай атамыздың сөзімен айтқанда

«Құлақтан кіріп бойды алар,

Тәтті ән мен әсем күй.

Көңілге түрлі ой салар,

Әнді сүйсең менше сүй»- кезекті өнер сайысына береміз. Әр топ өзінің кезегінде ән айтып, би билеп өздерінің өнерге икемділігін байқатты.

ІV. Он саусағы майысқан шебер болар ұрпақпыз (бұл шарт үй тапсырмасы ретінде берілді.). Өздерінің үйден дайындап келген қолөнері туралы айтып түсіндірді. Әсіресе «Жеңіс» тобынан келген апаларымыздың дайындап келген құрақ түрлері (тырна, ши құрақ), балалардың дайындаған қамшы өрімдері, қыз балалардың кесте тоқуы ұқыптылығымен көзге түсті.

V. «Аталар айтқан асыл сөз» бөлімінде мақал-мәтелден сайысқа түсті. Мақалдың басы айтылып, соңын өздері жалғастырды.

VІ. «Ас- адамның арқауы» бұл бөлімде ұлттық тағам түрлерінің біреуін, олардың жасалуын түсіндіріп өтті.

VІІ. Қорытынды. Сайыс шарттарына сай, жинаған ұпай санымен «Жеңіс» тобы алға шықты.

Жүргізуші: Аналар жөнінде күн сайын қаншама жаңа жырлар, әсем әндер өмірге келуде. Әйтсе де, осылардың ешқайсысы да ақ даулықты аналардың толық болмыс бітімін суреттеп бере алмайды. Ана деген күллі тіршіліктің иесі болғандықтан, олар жөніндегі әңгіме- жырлармен, қанатты да, шабытты да, ұлы да киелі әндермен аяқталуы мүмкін емес. Ол ғасырлар бойы жалғаса беруі тиіс. Сағыныш толы жүректің нәзік қылын шертетін, жаны жайсың, көңілі дарқан, пәк сезімді асыл аналар жөніндегі әдемі әуендер үздіксіз шырқалып, әрбір адамның жүрегінің төрінен орын алып, мәңгілік сарқылмауы тиіс. Өйткені, «Ана- таусылмас жыр, сарқылмас дастан, аяқталмайтын ән».

Хор: «Ана туралы жыр».

Сабақтың тақырыбы: «Дос. Жолдас. Құрбы-құрдас»

Сабақтың мақсаты: Достық туралы жақсы пікір қалыптастыру;
Оқушылардың достық туралы ой-пікірлерін дамыту;
Достықты қадірлей білуге тәрбиелеу; адал дос таба білуге баулу.

Сабақтың әдісі: Пікір-талас

Сабақтың көрнекілігі: Достық туралы нақыл сөздер.

Сабақтың мазмұны:

ән: «Қайдасыңдар, достарым»

Жүргізуші: Достық - адамдардың бір-бірін жаны қалап, шын жақын көріп, қалтқысыз сеніп, тілектес, мұраттас болуы. Достық туралы ұлы философтар мен ақын-жазушыларға қоса, ұстаздар мен педогог-психолог ғалымдардың ой толғамағаны, оның мәнін, сырын білуге талпынбаған адам кемде-кем. Мұның өзі достықтың адам өмірінде алатын келелі орнына, зло маңызына байланысты екені даусыз.

Біз бүгін 11 сынып оқуышлары мен мектеп түлектері-студенттер арасында «Дос. Жолдас. Құрбы-құрдас» деген тақырыпта пікірлесу кешін ұйымдастырып отырмыз. Мақсатымыз кешегі шәкірттеріміз - бүгінгі студенттер мен бүгінгі шәкірттеріміз - ертеңгі студенттердің достық туралы ой пікірлерін білу, достықты қадірлей білуге шақыру, адал дос таба білуге баулу, яғни Мұса Жәлел айтқандай:

«Шын дос үшін қалайда

Тік қатерге басыңды.

Айыра біл алайда

Досың менен қасыңды». Сіздерді біз «достық» туралы тақырыпта сырласуға шақырамыз. Ойларымызды жинақтап алғанша «Достар» әнін тыңдайық.

Жүргізуші: Ең әуелі «Достық туралы» ұлы ғұлама, ойшылдардың айтқан сөздерінен үзінділер келтірейік.

Зәуре: Ерте заманның ойшылы және асқан шешен, ежелгі рим мемлекет қайраткері Марк Туллий Цицерон «Достық өз бойына қаншама сан алуан пайдалы нәрселерді біріктірген десеңізші! Қайда барсаңыз да, ол сізге қызмет етеді, ол барлық жерде бар, ол ешқашан да мезі қылмайды, ешқашан да орынсыз килігетін жері болмайды, ол сәттілікке жаңа сәулет береді, ол ортақтасқан сәтсіздіктер де көп мөлшерде өзінің уытын жоғалтады,»-дейді. Достық адамның өмірдің өзіндей сан бояулы, көп қырлы қаситетті, сондықтан бірер сөзбен оның толық анықтамасын беру мүмкін емес. Әйтсе де, ұлы шешеннің жоғарыда келтірілген сөздерінде ұғымның басты мәндері көрегендікпен ашып көрсетілген.

Майра: Ал, ежелгі грек философы, ғалым, ойшыл Аристотель былай деген екен: «Достық - өмір үшін ең қажетті нәрсе, өйткені ешкім ешқашан да игілікке түгел ие бола тұрса да, дос - жарансыз өмірді қаламақ емес».

Жүргізуші: Жақсы, енді достық туралы ойларыңызды білейік.

О қ у ш ы л а р д а н «д о с т ы қ» т у р а л ы о й л а р ы н с ұ р а у.

Жүргізуші: Қандай адамдар досқа лайық?

Жақсылық: Адамдар арасындағы достық сезімі өмірде олардың бірін-бірі қажетсінуінен, құрмет тұтынуынан, шынайы тілектестік пен өзіндей көріп сенуінен, бір-біріне тірек, медет болуынан, қам-қайғысыз кезде ғана емес, әсіресе, қиын-қыстау күндерінде іркілместен қасынан табылудан, риясыз, есепсіз жомарттықтан көрінеді. Абай армандағандай, сын сағатта «Мұнан менің қай жаным аяулы»,-деп, қасыңда бірге тұрып қана алатын адам ғана досқа лайық.

Жүргізуші: Дұрыс айтасың. Енді, мына бір көрініске назар аударалықшы.

1 - көрініс

Марал етігі жыртылып қалғандықтан сабақтан бірнеше күн қатырынан қалды. Оны сыныптасы Қарлығаш іздеп үйіне келді.

• Марал, көптен сабақта жоқсың ғой. Ауырып қалған жоқсың баЮ

• Жоқ, ауырған жоқпын. Етігім жыртылып қалды. Жаңасын алатын үйде ақша болмай тұр.

• Мен етігімді жөндетіп алып келе жатыр едім. Менің әзірше киетін етігім бар ғой. Сен кие тұр

• Мамаң ұрыспай ма?

• Мамама түсіндіріп айтамын ғой.

• Рахмет! (Марал етікті киіп алады да бірге шығып кетеді

Жүргізуші: Парсы жазушысы Кабустың әйгілі !Қабуснама» кітабында былай делінген екен: «Ей, перзентім! Мынаны білгейсің: адамға тірісінде доссыз болмайды. Адамның доссыз болғанынан ағайынсыз болғаны жақсы. Бір данышпаннан: «Дос пен ағайынның қайсысы жақсы?» - деп сұрапты. Жанышпан «Дос жақсы»,- депті. Сол үшін достарыңның ісі жайында ойла, оларға сәлем-сауқат жіберіп тұр және қамқор бол. Себебі әркім өз досын жадында тұтпаса, достары да оны есінде сақтамайды, ақырында ол доссыз қалатын болады». Және халықта «Алтын берген дос емес, ақыл берген дос» деген мақал бар. Сондағы жаңағы Қарлығаштың қылығы достық па?

Т а л д а у

ӘН: «Достарым» (Гүлмира)

Жүргізуші: Бұрынғылар айтқандай, адамның адамсыз күні жоқ. Сондықтан ол жүрген жерінде, жұмыста, елде, сапарта, бөтен жерде болсын, ұғынысып, түсінісетін, жарасып, жақын жүретін, өзара бүкпесіз, сырлас жан іздейді. Бұл - өте қажет те табиғи тілек. Әйтпесе халық саналығы «Көп ақшаң болғанша, көп досың болсын», - демес еді. Енді келесі көрініске назар аударалық.

2-көрініс

Бір топ оқушы өзара әңгімелесуде. Оқшау бір оқушы тұр. Топ оқушының арасынан біреуі жеке тұрған оқушыны көрстіп еді, топ оқушылар қолдарын сілтеп, жақтырмаған ыңғай білдірді

Жүргізуші: «Дүниеде адамның жалғыз қалғаны - өлгені, қайғының бәрі соның басында»,- депті Абай атамыз. Бір топ оқушының қылықтары дұрыс па? Өзара достыққа лайықты жандар ма? Осындай достарың болғанын қалайсың ба?

Т а л д а у

ӘН «Жан досым» (Нұрбибі)

Жүргізуші: Итальян жазушысы, драматург, ақын Александр Мандзони: «Достық өмірдің ең зор қуаныштырының бірі, онан да зор қуаныш - сырыңды айтатын адамның болуы» - деген екен. Енді тағы бір көрініске назар аударалық.

3-көрініс

2-ші көріністегі қайталанады. Жеке тұрған оқушының қасына біреуі барады. Екеуі мәз болып шығып кетеді.

ДАУЫС: Үш күннен соң...

Жеке оқушы топтың қасына келіп: «Білесіңдер ме, Ақзира маған өзінің кіммен жүретінін айтты...»

Бәрі шығып кетеді.

Жүргізуші: Қай кезде де, қай жаста болса да, адам өміріндегі достықтың орны бөлек. Сондықтан оған өте жауапкершілікпен, байсалды қарау керек. Американ саяси қайраткері физик Бендами Франклин айтқандай, досты асықпай таңдаған жөн. Ол да күтіп, аялауды, бағып - қағуды қажет етеді. Ал, ұлы Абай: «Досы көппен сыйлас, досы жоқпен сырлас», - деген екен. Жаңағы көріністегі кімдікі достық?

Тақырыбы: «Ер есімі - ел есінде»

Мақсаты: 1. Ұлы Жеңісті дәріптеу, өз Отанын, елін,туған жерін сүю, туған жеріне деген сүйіспеншілігін арттыру,Отанын, туған елін қорғай білуге тәрбиелеу.

2. Ұлы Отан соғысында ерлік көрсеткен ата - бабаларымыздың ерлік істерін қастерлеп, рухын көтеру, үлгі өнеге тұту.

Көрнекілігі: Мәңгі алаудың макеті жасалып, гүл шоқтары қойылған, оның тұсына әсем безендірілген «Мұны ұмытуға болмайды» тақырыбы бойынша плакат ілінген. Онда ерлік жайында түрлі - түсті суреттер, буктемелер, мақал - мәтелдер ілінген.

1. «Батыр туса - ел ырысы,

Жаңбыр жауса - жер ырысы».

2. «Батыр - елдің сәулеті,

Бал құрақ - жердің сәулеті».

3. «Ер жігіт елі үшін туады, елі үшін өледі».

4. «Ер - елдің ық жағының қаласы,

Жел жағының панасы».

Барысы: Ұйымдастыру.

Кіріспе. Мұғалім сөзі.

Сабақтың тақырыбын хабарлап, жоспарымен таныстырып, мақсатын айту.

Еліміздің қорғаны, халқымыздың қалауы болып...

Биыл даңқты мереке жылы болып отыр, сондықтан да егемендік пен тәуелсіздік алып өркениетті демократиялық қоғам орнатуға батыл қадам басқан ұлттар мен ұлыстар мекендеген халқы бар, ынтымағы жарасқан, ой парасатты азаматтары бар, Қазақстан Республикасында, сондай - ақ Созақ ауданындағы бұл мейрамды терең жан толғанысымен, жүрек сыздауымен, мақтаныш сезіммен, қуаныш сезіммен атап өтпейтін бір де бір адам және отбасы жоқ.

Иә, Отан - ана өзінің 27 миллион ұлдары мен қыздарынан айырылды. Олар дала төсінің ерлері, инжинерлер мен ғалымдар, қысқасы адамдардың зор бақытын жасаушылары бола алатын еді. Өмір мен өлім арасында отты майдандарда қазақстандықтар, солардың ішінде өзіміздің осы Раң ата ауылының өрімдей азаматтары қыршын кетті. Зұлым жауға қарсы күреске 1 миллион 200 мың қазақстандықтар қатысты.Олардың 200 мыңнан астамы ордендермен және медальдармен награтталды. Ал, 500-і Кеңестер Одағының Батырлары атағына ие болды.

65 жыл толып отырған Жеңісті жақындатуға біздің ауылымыздың халқы да өзіндік үлес қосып, тарих шежіресінде өз іздерін қалдырды.

Қазіргі ұл - қыздарымыздың қызығын көріп отырған ардақты ақ шашты әжелеріміз тылда еңбек етіп, соғысқа өз үлестерін қосты. Жауынгерлерді киіммен, азықпен, қарумен қамтамасыз етуде жанқиярлықпен үлестерін көрсетті.

Мінеки, бұл күндері соғыстың аяқталғанына 65 жыл уақыт өтті, бірақ соғыс әкелген қайғы мен азапты біздің халқымыз ешуақытта есінен

шығармайды.

Аудан бойынша әлі де болса, санын анықтауды қажет ететін деректерге жүгінсек, 2000 - ға жуық жауынгер майдангерлердің елге оралмағаны, белгісіз кеткені байқалады. Оның ішінде біздің аталарымыз, туыс бауырларымыз бар екендігін естен шығармаймыз. Бұдан артық қайғы мен қасірет бар ма?

Құрметті балалар, келер ұрпақ! Енді соғыс өрті жанбасын, еліміз тыныш болып, бейбіт өмір сүрейік дей келе сендерді 9 - мамыр Жеңістің 65 жылдық мерекесімен құттықтаймын.

1-оқушы:Адам тарих.Адам кешкен жолын ұқ,

Неше ұрпақ күнтізбектен алындық.

Бүкіл жерді бүркеп ұстап зұлымдық,

Қанша тер мен қан ұрттады зұлымдық.

Сұрапылдан дауа таппай шерленген,

Әлем демін әрең алды шеңберден.

Ажыратып қанды қара шеңгелден,

Жарып шықты қарғыс пенен дозақтан.

Бастаушы: Мөлдір аспанды бұлт қаптады.Шаттық әні қайғылы үнге, нұрлы күнді қара түнге айналдырмақ болды. 1941 жылы 22 маусымда фашистік Германия Кеңес Одағына опасыздықпен шабуыл жасады. Бұл халық үшін ауыр кезең болды.

2-оқушы: Отанымызға қатерлі күн туды. Еліміздің көптеген ер - азаматтары майданға аттанды.

Көрініс: «Майданға» әні. (солдат киімді , мылтық асынған оқушылар өтеді).

3-оқушы: Барлық жұмыс соғыс талабына сай ұйымдастырылды. Партизан отряды құрылды. «Бәрі де майдан үшіін» деген ұран тасталды.

Бастаушы: Еңкейген кәрі, өрімдей жас, еңбектеген балаға дейін елі, жері , Отаны үшін арпалысты.

4 - оқушы: Қаһарлы күндер өттің арпалыста,

Құныққан қан құмарлар қанша қысса.

Мызғымай болат қорған армиямыз,

Бір адым бастырмады алты ай қыста.

Тақырыбы: Қызым-қызғалдағым, ұлым-ізгі арманым.

Мақсаты: Оқушыларды қазақ қызы мен ер баланың бойына тән өнерлік тәлімдік қасиеттермен таныстыру, мұны ұлттық салт-дәстүр, әдет-ғұрыптармен байланыстыра білу. Ұл бала мен қыз баланы бір-бірін шынайы құрметтеп, қастерлей білуге баулу, өзара сыйласымдылықты, достық қарым-қатынасты қалыптастыру; Оқушылардың бойында әдептілік қасиеттерді дамыту; Талғаммен киінуге, әсемдікке, сұлулыққа құштарлығын арттыру, яғни эстетикаға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Пікірталас.

Көрнекілігі: Слайд-шоу.

1. «Қыз өссе-елдің көркі, гүл өссе - жердің көркі».

2. «Қызға қырық үйден тыю, қала берсе қара күңнен тыю».

Сабақтың барысы:

Мұғалім сөзі:

Құрметті ата-аналар, ұстаздар және оқушылар! «Қызым - қызғалдағым, ұлым - ізгі арманым» атты ашық тәрбие сағатымызды ашық деп жариялауға рұқсат етіңіздер.

Қыз бен ер баланы тәрбиелеуге халқымыз ерте заманнан бері ерекше мән беріп келеді. Қыз бен ер баланы құрметтеп, олардың алдында дөрекі сөйлемей ізетті болуды, ер тұрманы әшекейленген сұлу жорғаларды қыздарына, қарындастарына, мінгізуді, киімнің сәндісін, алтынды бұйымдардың жақсысын қыздарына тарту етуді дәстүрге айналдырды. Жиын тойларда қыз баланы әр уақытта сыйлы орынға отырғызған. Жаңа түскен келіндер қайынсіңілілерін, қайындарың атымен атамай, еркелетіп «Еркежан», «Шырайлым», «Төре жігіт» деген сияқты аттар қойған. Жалғыз келе жатқан қызды көрсе оған қорған болып, баратын жеріне шығарып салу әрбір ер адамның парызы болып келген. «Қыз өссе-елдің көркі, гүл өссе - жердің көркі» дей отырып, осы қызғалдақтай болып өсіп келе жатқан гүлдің мезгілсіз солып қалмауына қамқорлық жасаған.

Міне, біздің ата - бабаларымыз осындай тәрбиелік мәні зор әдет-ғұрыптарды атадан балаға мұра етіп қалдырып келді. Қыз бен ер баланың тәрбиесіне бүкіл ел болып, сонымен бірге ата-анасы да үлкен мән берді. Олар қыздарын тұрмыстық мүліктерді даярлауға үйретіп, жүн түту, жіп иіру, кесте тігу, құрақ құрау, оюлап киіз басу, кілем тоқу, арқан есу, көрпе көктеу т.б өнерді олар бөгде босағаға бармай тұрып- ақ үйреткен.

Қыз емес, қыздың аты қызыл алтын-

Көрінер толған айдай жүзі жарқын

Үлкеннің алдын орап сөз сөйлемес.

Халқының сақтай білген ізгі салтын, - деген өлеңдегідей қыздарымыз апаларының өнегелі істерін өз бойларына дарытып өссе екен дейміз.

Бұрын оқымаған, тіптен хат та танымайтын қыздарымыз асыл қасиетті, жан дүниесі нәзік, адал махаббат иесі болғандықтан, ешқандай байлыққа, асыл мүлік жиһаздарға қызықпағандығын жыр дастандардан көреміз. Қазақ қыздары мен ер балалар махаббат атты асыл сезімді аса бір қастерлеген, аялаған.

Әсіресе қыздар мен ер балалар өз ұлтын, ана тілін сүйіп қастерлегенде ғана атадан балаға әлім - сақтан бері мирас болып келе жатқан ізгі қасиеттерді ата - анасы, үлкенді сыйлау, кішіге қамқорлық, мейірбандық, инабаттылық, ізеттілік басқа да әдет-ғұрыптар қалыптасары сөзсіз.

Ата -бабамыз қыз бен ер бала тәрбиесіне көңіл бөліп, оның үй ішінде өзін ұстауына зор көңіл бөлген.

Қыз бен ер бала ізетті, инабатты, асыл жан етіп, ісіне көркі сай шебер етіп тәрбиелеу, қыз сыйлау халқымыздың қанына сіңген қасиет, оларды айналадағы адамдармен қарым-қатынас жасай білуіне көңіл бөле отырып, оларға нәзіктік пен сүйкімділік қасиеттерін арта білген.

Қазақ халқы бала тәрбиесіне өте көп көңіл бөлген. Ана - барлық өмірдің бастауы. Ол адамды өмірге әкеледі. Ол адамды адам етіп тәрбиелейді, ана тілінде сөйлейді. Сондықтан бүгінгі қыздарыңызды және ұлдарыңызды тәрбиелеу ананың және әкенің міндеті. Халқымыз «Қызға қырық үйден тыю, қала берсе қара күңнен тыю» деген мақалға қаншама философиялық ой сыйғызған. Яғни, қыз бала мен ер бала тәрбиесіне тек қана анасы, әкесі жауапты емес, бүкіл ауыл, ел жауапты болып отыр.

Адам табиғатында өзіне түсініксіз көптеген сұрақтар бар. Ол сұрақтарды кімнен сұрарын білмейді де, көптеген қателіктерге ұрынады.

Мектеп жасындағы қыз бала мен ер бала тәрбиесін негізінен үш кезеңге бөлуге болады.

а) Бастауыш сыныптар кезеңіндегі тәрбиенің мақсаты-тазалыққа, ұқыптылыққа, жинақтылыққа үйрете отырып, баланың көп білуге құштарлығын арттыру.

ә) 5-8 сыныптар арасында алғашқы кезеңдегі тәрбие түрлері ары қарай дамытыла түседі. Бұл тұста жас ерекшелігіне қарай қыз бала мен ер бала анасынан ешнәрсе бүкпейді. Қит еткен нәрсенің бәрін анасына, әкесіне айтып келеді. Сол шыншылдығы мен ашықтығын пайдаланып, баланың келешегіне ең керекті нәзіктік, ілтипаттылық, үлкенді сыйлау, кішіге қамқор болу, тұрақтылық сияқты мінездерді қалыптастыру - басты борыш.

б) 9-11 сыныптарда әр бір қыз балаға және ер балаға ата-анасын, туыстарын, ұстазын сыйлап, қадірлей білуді үйреткен, болашақта одан елін, жерін, халқын сүйетін, өз шаңырағын ардақтайтын, балаларын жақсы көретін мейірімді ана , әке шығары сөзсіз.

Ал, қазір жасыратын не бар, бұрын дәстүрімізде болмаған сүреңсіз жағдайлар бой көрсетуде. Соңғы кезде бала тәрбиесіне, соның ішінде қыз бала мен ер бала тәрбиесіне қоғам кінәлі деген сөз жиі айтылады.

Ал осы қоғам сіз бен бізден, ата-аналар мен ұстаздардан, тәрбиешілерден құралмай ма? Қазіргі кезде тәрбиеге не әсер етуі мүмкін? Ал қазіргі заманда бала тәрбиесіне тек қана ана, әке емес, радио мен теледидар, газет-журнал, кітаптар мен кинолар, дискотекалар жан-жақтан әсер етуде. Бұл тәрбиенің жағымды жақтары да, жағымсыз жақтары да толып жатыр. Ата-аналары күнұзақ жұмыста, бала тәрбиесіне бөлінетін уақыт күннен-күнге азайып барады.

Қазақ отбасында қыз баланы қалай тәрбиелеген екен, соған тоқталайық.

«Қыздар-ай» әні орындалады.

1. Қыз емес, қыздың аты - қызыл алтын,

Көрінер туған айдай жүзі жарқын.

Үлкеннің алдын кесіп сөз сөйлемес,

Халқының сақтай білген ізгі салтын-дегендей, біздің халқымызда қыз деген сөздің өзі әдеміліктің, әідептіліктің, жан-жақты сұлулықтың символы ретінде қолданылады.

«Қыздың жиған жүгіндей», «Қыздың тіккен кестесіндей» деген сияқты теңеулер қыз баланың ұқыптылығын , шеберлігін көрсетеді. «Қыз- елдің көркі, гүл - жердің көркі » деген де мақал бар. Осының бәрі де қыз баланың сүйкімділігінен , жанының нәзіктігінен , әрі іске талапты да алғырлығынан , өнер- білімге бейім тұратын сергектігінен шыққан сөздер болса керек. Халқымыз қыз баланы ардақтап ұстайды, оған қатты сөз айтпай, мәпелеп өсіреді.

2- оқушы:

Қазақ отбасындағы қыз бала тәрбиесінде ұл бала тәрбиесіне қарағанда , біраз ерекшеліктердің бар екенін білеміз. Себебі, бүгін отбасында еркелетіп ұстап отырған қыз балаларымыздың күні ертең бойжетіп өскен соң, өзге шаңырақтың түтінін түтетіп, ошағының отын жағатын әйел, ана болатынын айтсақ та жеткілікті.

Тақырыбы: «Түйір нан - тамшы тер».

Түрі: әңгіме

Жас шамасы: 9- 16жас

Мақсаты: Ас атасы нанды қастерлеуге, қандай ащы еңбекпен келетінің түсіндіру. Нан түрлерімен таныстыру.

Еңбекке, инабаттылыққа тәрбиелеу.

Міндеті: Тәрбиеленушілердің логикалық ойлау қаблеттерін дамыту.

Ой өрістері мен тіл байлықтарын дамыту.

Көпшілік ортада ой-пікірін еркін жеткізіп, нақты дәлелді сөйлеуге

үйрету.

Ұлттық рухққа, жылдам шешім қабылдауға, тосыннан ой айтуға, алғырлыққа тәрбиелеу.

Көрнекілігі: нақыл сөздер, түрлі суреттер т.б.

Жоспар: 1.Ұйымдастыру.

а) Нан түрлері.

2. «Жердің сәні егін, ердің сәні білім».

3. «Қуыршақ пен бауырсақ». (көріңіс)

4. Қорытыңды.

Тәрбие сағат барысы:

Адамнан үлкен ат жоқ,
Наннан үлкен ас жоқ.

1. Нан - ең қасиетті дәм. Кішкентай кезімізден ең алғаш аузымызға алатын тағам нан екеніне ешкімнің таласы жоқ. Үйімізге қонақ келсе, ең алғаш таттыратынымыз да нан. Асығып тұрған кісі болса, «Ең болмаса нан ауыз тиіңіз» дейді үлкендер. Дастархан басында да ең алғаш нанды жеуден бастаймыз. Нансыз дастарханның да, ішетін астың да дәмі болмайды. Тіпті ғарышкерлер ғарышқа ұшқанда 4,5 грамм ғана нанды өздері үшін қуат тұтады екен. Бұл нанның құдіретті ас екендігін дәлелдейді. Сол үшін зауыттардан тәулік сайын миллиондаған нан пісіріліп, халыққа тынымсыз сатылады. Нанды қалай болса солай бөліп турай беруге болмайды. Оның ұсағының өзі киелі. «Нанның ұсағын жеген бала сауапқа қалады» - деген сөзді ата-әжелеріміз көп айтады. Себебі , қиыншылық кездерде бір үзім нан көптеген жандардың жаныны жалау болып, өмірден үмітін үзбеуге себеп болған. Қазіргідей тоқшылық заманда біз секілді жастар мүмкін нанның қадірін тереңнен ұқпас. Кез-келген жерде тәтті тоқаштарды жеп кете береді. Жерде жатқан нанды көрсе алмайтындар да бар. Ойланбай қоқыстардың арасына тастай салады. Бұл әрине кешірілмес күнәдей сезіледі маған. «Бір тоқтықтың бір аштығы болады» - деп дана халқымыз тегін айтпаған. Еліміздің күш-қуаты болып, дастарханымыздың тұздығын келтірген қасиетті нанымызды қадірлей білейік балалар.

Ерк ер кісі күніне 300-400 грамға жуық, ал ауыр дене жұмысын атқарған кезде

а) Нан болмаса бағыңның кетері бар,

Нанмен ғана өмірдің өтері бар

Жолда жатса егерде бір үзім нан

Арланбай-ақ сен оны көтеріп ал - деп талай ақын-жазушыларымыз жырлаған.

- Қазір балалар мен сендерге жұмбақ жасырамын. Сендер сол жұмбақтын шешімін тез, әрі дұрыс шешулерін қажет.

1.Ұзын мұртты сарылар 2. Асты-тас ,үсті-тас

Қойнында наны бар.(Бидай) Ортасында піскен ас.(Таба нан)

- Балалар күнделікті жеп жүрген нанның қаншама түрі бар екенің білесіңдер ме? - Нанның 200-ден астам түрі бар екен. Наннан басқа ұнан, бидайдан жасалатын тағамдардын түрлері қаншама!

Қиықша - қамырын жұқа илеп, жалпақтау әрі қиық-шалап кесіп алып, бауырсақ тәрізді майға пісіреді. Қиық-шамен шай ішсең дәмі қан-дай тәтті десеңші.
Шелпек - Айт күндерінде, аруақтарды еске алғанда, ас бергенде пісіріледі. Қамырды жұқалап әзірлеп, майға пісіреді. Шелпек жеті нан, тоғыз нан болады.
Таба нан - тапаға салып пісіріледі. Пісірер алдында қамыр бетіне бармақпен басып ойық жасайды. Қалыпқа салып пісірген наннан таба нан әлдеқайда дәмді де құнарлы.
Төп - тарының шикі, піскен сөгінен, талқанынан, күріштен әзірленетін дәмді тағам. Қазанға су құйылып, тұз салынып пісіріледі де үстіне шыжық, май қосып әкелінеді.
Бөртпе - күріштен, піскен сөктен сүтке қайнатып, дайын болған соң ортасына май салып әкеледі.
Қазанжаппа - ұннан қа- мыр илеп, оны жұқалап, дөңгелек етіп жасайды да ыстық қазанға жапсырады. Піскен соң үстіне не май, не қаймақ жағады.
Жарма - қуырылған бидайды, піскен сөкті диірменге өте ұнтақтамай тартып, жарма жасап, сүтке, қаймаққа, майға, айранға былғап әзірлейді.
Күлше - қатты иленген қамырды домалақтап, сопақшалап қызуы мол қоламтаға көміп, 15-20 минуттан соң алып, жейді.

Төңкерме - қызған қа-занға бидай ұнын себелеп қуырып, басқа ыдысқа салып алып, қазанға мал майын турап шыжғырып, үстіне су, сүт құяды.
Қуырылған ұнды қосып, тұз салып, араластырады да дастарханға қояды.
Быламық - ұннан, тал-қаннан, бидай жармасынан жасалатын тағам. Ұнды, жарманы қазанға аздап қуырып алып, қойдың шыжғырылған іш майын қосып, үстіне су құйып, үздіксіз араластырып жасайды. Көбінесе қарттарға, сәбиге береді.
Нан салма - етке салатын 2-3 нан жайманы суға қайнатып пісіріп алады да алдын-ала сары майға қуы-рылған жұмыртқаны үстіне салып дайындайды.
Қолдама - сүтке немесе сорпаға иленген нанды майлы сорпаға салып пісіреді.
«Сылқ етер» - жайма наннан жасалады. Суға піскен жұмыртқаны үстіне турап салып, әкеледі. Бүркеме - жаңа піскен ақ ірімшікті қамырға орап, бетіне май жағып, табаға салып, қоламтада пісіреді.
Ботқа - дәнді дақылды суға қайнатып жасайды. Олар: күріш, бидай, жүгері, қарақұмық, лобия, тары, ноқат т.б. Бір немесе бірнеше дән түрлерінің қою қайнатысынан әзірлейді. Бауырсақ - бидай ұнын ашытып, әртүрлі үлгіде жасап майға пісіреді. Қазақтың той, мереке дастарханында міндетті түрде бауырсақ болуға тиісті. Ыстық бауырсаққа сары ма жағып жесең, өте дәмді. Құймақ - ұнға жұмыртқа, қант, май, сүт қосып, суға араластырып, сұйық күйінде қазандағы майға пісіріп әзір-лейді. Оны шаймен жейді. Қонаққа құймақ құйып берсең, қатты риза болып қалады.

Боза - дәнді дақылдардан ашытып жасайтын сусын. Олар: жас боза, қорланған боза, уытсыз, жай ашытылған мақсым боза.

Мыжыма - ыстық нанды үзіп-үзіп сары маймен шарада араластырып жасайтын тағам. Ашығып келгенде тамақ піскенше мыжыма жеп алсаң, қарның тоқ.

2. Нан - ас атасы. Ол бидай ұнынан жасалады. Нанды жерге тастамайды, үстінен аттамайды, үстіне ешбір затты қоймайды. Нанды бір қолмен үзіп жемейді. Қазақтар нанды қасиетті санайды.

Жердің сәні егін, ердің сәні білім - дегендей балалар, осы тақырыпта өздерін қандай мақал-мәтелдер білесіндер? (балалар жауабын тындау).

Арпа бидай ас екен,
алтын күміс тас екен.

Бидай тоңға тимей,
аузың нанға тимейді.

Пейіліңді кеңге сал,
қырманыңды дөңге сал.

Диханшылық түбі - кеңес,
саудагершіліктің түбі - борыш.

Дихан болсаң сүдігеріңді сайла,
шаруа болсаң малың жайын ойла.

Сабақтың тақырыбы: Салауаттылық - денсаулық негізі.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды ізденімпаздыққа, белсенділікке, қосымша материалдарды пайдалануға дағдыландыру, ойлау қабілетін дамыту және есте сақтау қабілетін арттыру, ізгілікке, имандылыққа, адамгершілікке, қоғамдағы жат қылықтардан аулақ болуға, салауатты өмір сүруге тәрбиелеу.

Көрнекілігі: фломастерлер, өмір, денсаулық, бақыт туралы сөздер, кестелер, компьютер, документ - камера.

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру, оқушыларды жұппен отырғызу.

Сабақтың тақырыбын, мақсатын таныстыру.

Негізгі бөлім. Жүргізуші:

- Біз, болашақ Қазақстан Республикасының азаматтары бүгінгі мектеп табалдырығындағы оқушылар денсаулығымызға жастайымыздан қамқор болуымыз қажет.

Қазіргі кезде жеткіншектердің денсаулығын сақтау және салауатты өмір сүруін қалыптастыру қажеттілігіне байланысты бүкіл оқу тәрбие жүйесін валеологизациалау қажеттілігі туындап отыр. Халықаралық денсаулық сақтау ұйымының есебі бойынша адам денсаулығына 10% дәрігерлік көмек, 15% - тұқымқуалаушылықтан, 25% - қоршаған ортадан, ал 50% - адамның өзіне, өмір сүру қалпына байланысты екен.

1 слайд.

«Дені сау адам - табиғаттың ең бағалы туындысы»/ Т.Корлейль.

«Жер ғаламшары біздің үйіміз ғана емес, біз оның бөлінбейтін бөлшегіміз...»/ В.И.Вернадский

«Бірінші байлық - денсаулық, екінші байлық ақ жаулық, үшінші байлық он саулық»/ халық мақалы.

Тренинг. Аяқталмаған сөйлем

Бақытты өмір - бұл...

Автор орындығына отырып ойларын ортаға салады.

2 слайд.

Біздің елімізде 14,5 млн адам бар дейді, 2050 жылдарда 10,5 млн қалуы мүмкін. Орташа өмір сүру: ерлер - 57 жыл, әйелдер - 72 жыл. Басты себептері жүрек - қан аурулары, онкологиалық өкпе ауруы, наркомандар, депрессияға ұшырағандар, салауатты өмір салтының ережелерін сақтамағандар, суицид болып отыр.

Халықта мынадай дана сөз бар:

«Ақша жоғалтқаның - ештеңе жоғалтпағаның,

Уақыт жоғалтқаның - көп нәрсе жоғалтқаның,

Денсаулық жоғалтқаның - бәрін жоғалтқаның».

3 слайд.

Денсаулыққа кері әсер ететін факторларды атаңдар:

1. Қоршаған орта ластығы.

2. Дұрыс тамақтанбау.

3. Тұқымқуалаушылық.

4. Денсаулық сақтау шараларының төменгі сатыда болуы.

5. Зиянды заттарды қабылдау.

6. Тазалықты сақтамау.

7. Отбасындағы кері жағдайлар.

8. Адамда стресс жағдайы жиі болуы.

4 слайд.

Денсаулыққа дұрыс әсерін тигізетін факторлар:

1. Дұрыс тамақтану.

2. Қоршаған орта тазалығы.

3. Дене шынықтыру.

4. Денсаулық сақтау, медициналық көмектің сапасының жоғары болуы.

5. Зиянды заттарды қабылдамау.

6. Жеке бастың тазалығын сақтау.

7. Қоршаған ортаға, табиғатқа, қоғамға, адамдарға деген дұрыс көзқараспен қарау.

8. Эмоциялардың оң болуы.

«Мен қандаймын...» сурет салу. (Күліп тұрған адамның беті)

Салған суреттеріне талдау жасайды.