«Обычаи-традиции казахского народа»

.

Ғалия Баяндинова,

Шығыс Қазақстан облысы

Зырян ауданының

«№2 Жаңа Бұқтырма орта мектебі» КММ

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Сыныптан тыс өткізілетін шараның тақырыбы:«Қазақ халқының салт-дәстүрлері»

Сыныптан тыс іс шараның мақсаты: қазақ халқының рухани және тарихи-мәдени тіл байлығын салт-дәстүрлер арқылы көрсету, оқушылардың білімін бекіту, қазақ тілінде сөйлеу білік-дағдыларын қалыптастыру, ой-өрісін дамыту, туған жеріне, қазақтың салт-дәстүрлеріне сүйіспеншілігімен, мақтаныш сезімен ұялату, еңбекке баулу, салауатты өмір сүруге тәрбиелеу

Алдын ала даярлау жұмысы:

• сценарий жазу, компьютер арқылы материалдар

• оқушылар тобын дайындау

• шығармашылық жұмыстар

• реквизиттер

• музыкалық және техникалық жабдықтарды даярлау

Қатысушылар:оқушылар тобы, қонақтар

Өткізу түрі: «Әй, жарайсың!» ойыны

Қолданылған технология:М.М.Жанпейісованың модульді оқыту технологиясы, ойын технологиясы

Ойынның өту барысы

I Кіріспе сөз

• Сәлеметсіңдер ме, балалар!

• Бүгінгі күніміз ерекше болар! Ашық шарамызға қонақтар келіп отыр. Біздің қазақ халқы - өте бауырмал, қонақжай халық. Сондықтан қонақтарымызға қошемет көрсетейік!

• Шарамыздың тақырыбы: «Қазақ халқының салт-дәстүрлері». Осы тақырыпты «Әй, жарайсың!» деген ойынымен өткізіп, алған білімдерін көрсете аласыңдар.

Мы сегодня обобщим тему: «Обычаи-традиции казахского народа». Вы сможете показать полученные знания через игру «Әй, жарайсың!»

• Ойынның шарты:балалар екі топқа бөлінеді, әр топ өз атауын мен ұранын дайындайды.

Топтар сайысқа түсіп, 7 кезеңінен өтеді. Жеңген топ «Әй, жарайсың!» деген атаққа ие болар! Бәрі түсінікті ме?

• Түсінікті! Ал бастайық! Сәт-сапар!

II Негізгі бөлім

1. Бірінші кезең «Таныстыру» деп аталады.

• Міне, екі топ құрылды «Жастар» мен «Жұлдыздар» тобы. Енді бір-біріңізге қошемет көрсетіңіздер!

(Балалар бір-бірімен құшақтасып, сәлемдеседі)

2. Екінші кезең «Сен білесің бе?» деп аталады.

• Қазақ халқы өз рухани байлығын қалай жеткізген?(Салт-дәстүрлері арқылы жеткізген)

• Қандай дәстүрлердің түрлерін білесіңдер? (Діни әдет-ғұрыптар, отбасылық той-думандар мен жиындар, маусымдық халықтық мерекелер)

(Қатысушылар сұраққа жауап беріп, қазақтың салт-дәстүрлері туралы қысқаша мазмұндайды)

.

Наурыз мейрамы (1-оқушы)

Мұсылман қауымның Жаңа жылы - күн мен түннің теңелген күні - 22 наурыз. Наурыз мерекесінде көпшілік бұлақтарды тазартады, тал егеді, игілікті жұмыстар атқарады. Бұл кезде мал төлдейді, жер көктейді, дүние жаңара бастайды. Сондықтан наурыз тойын «жаңару мейрамы» деп атайды.

Бата (2-оқушы)

Бата - біреуге тілек ретінде айтылған сөз. Тілек-бата - халықтың ежелгі мұрасы. Батаны жасы үлкен адам береді. Халықтың тілек-бата сөздері жас ұрпақты әдепті, сабырлы, арлы болып өсуге баулиды.

Балаға ат қою (3-оқушы)

Нәрестеге үш күннен қалмай ат қойылады. Арнайы мал сойылады, дастарқан жайылады. Үлкен адам бата береді.

Баланы қырқынан шығару (4-оқушы)

Нәрестеге қырық күн толған соң, ата-аналар той жасайды. Ыдысқа 41 қасық су құяды, шомылдырады. Қарын-шашын, тырнағын алады. Кіндік шешесіне сыйлық беріледі.

Тілашар тойы (5-оқушы)

Бала жеті жасқа толған кезде әке-шешесі той жасайды. Арнайы мал сойылады, дастарқан жайылады. Үлкен адам бата береді. Балаға сәт-сапар тілейді.

Қымызмұрындық (6-оқушы)

Қымызмұрындық - мамыр айында басталатын үлкен той. Осы кезде жылқышылар бірін-бірі қымызға шақырады. Құран оқып, мал сойылып, түрлі ойындар өткізіледі.

Сабан той (7-оқушы)

Күз айында диқандар мен бағбандардың құрметіне арналған той. Мал сойылып, түрлі жарыстар мен ойындар өткізіледі.

Соғым басы (8-оқушы)

Соғым басы тойы - алғаш рет қар жауғанда, адамдар малдарын сойып, бірін-бірі қонаққа шақырады, дастарқан жайылады. Үлкен адам бата береді.

Бесік той (9-оқушы)

Кіндігі түскен баланы бес күннен кейін бесікке салады. Арнайы мал сойылады, дастарқан жайылады. Үлкен адам бата береді.

Тоқым қағар тойы (10-оқушы)

Бала бірінші рет үйінен алысқа жол аттанғанда, ата-аналар баласына той жасайды. Арнайы мал сойылады, дастарқан жайылады. Үлкен адам бата береді. Сәт-сапар тілейді.

3. Үшінші кезең «Ойлан да тап» (ойлау қабілетін арттыру)

• Осы айтылған салт-дәстүрлерді қалай жүйелеуге болады? Интерактивтік тақтада «Кластер» құрастыру керек (1 минута уақыт беріледі, қай команда тез құрастыра алады)

Қазақ халқының салт-дәстүрлері

(Обычаи и традиции казахского народа)

Кім жылдам «Кластер» құра алады?

Казақтың әр салт-дәстүрі ұлттық ойынымен жалғасатын.

• Балалар, қандай ұлтты ойындарды білесіңдер? (бәйге, аударыспақ, көкпар, қыз қуу, арқан тарту, тоғыз құмалақ т.б.) Жиі кездесетін ұлттық ойыны «бәйге». Сол жарысты өткізіп жіберсек, қалай қарайсыңдар?

4. Төртінші кезең «Бәйге» деп аталады. / (1 минута уақыт беріледі, қай команда айтылған сұрақтарға жылдам жауап береді?

• Дайынсыңдар ма? / Дайынбыз! Ал бастайық!

«Жұлдыздар» тобы

1. Адам мешітке, мектепке қай аяқпен аттанады?(оң аяқпен))

2. Халық рухани байлығын қалай жеткізген? (салт-дәстүрлер арқылы)

3. Салт-дәстүрлерін қалай жинаған?(ғасырлар бойы)

4. Құрбан айт, Ораза айт (діни салт-дәстүрлер)

5. Үйлену тойы (отбасылық дәстүр)

6. Наурыз мейрамы (жалпы халықтық тойы)

7. Қазақтың қасиетті күні (жұма)

8. Алтыбақан (ұлттық ойын)

9. Екі ақынның сөз сайысы (айтыс)

10. Күміс алу (ұлттық ойын)

11. Ұлттық тағамдар (нац. блюда)

12. Бесбармақ (негізгі тағам)

13. Құтты қонақ келсе .... (қой егіз табады)

14. Қымызмұрындық (первая проба кумыса)

15. Наурыз - мұсылман қауымның ... (Жаңа жылы)

16. Киіз үйдің құрылымы (шаңырақ, уықтар, кереге)

17. 22 наурызда күн мен түн (теңеледі)

18. Кәрі асқа, жігіт ... (іске)

19. Наурызбай, Наурызгүл, Наурызтаң (адам аттары)

20. Бауырсақ - дастарқанның ....(сәні)

21. Жылқы, сиыр, қой, түйе ... (төрт түлік мал)

22. Намаз оқу, ораза ұстау...(діни әдет-ғұрыптар)

«Жастар» тобы. Ал бастайық!

1. Жылқы, сиыр, қой, түйе... (төрт түлік мал)

2. Құтты қонаққа - тәтті... (тамақ)

3. Бесбармақ, қуырдақ, қазы-қарта (ет тағамдары)

4. Қонаққа «кел» демек бар, «кет» ... (демек жоқ)

5. 22 наурызда күн мен түн (теңеледі)

6. Наурыз - мұсылман қауымның ... (Жаңа жылы)

7. Нұрсұлтан, Қазыбек, Арыстан (ер адамның аты)

8. Арқан тарту (ұлттық ойын)

9. Бір аптада неше күн бар? (7-жеті)

10. Қазақтың қасиетті күні (жұма)

11. «22 Наурыз» мейрамы қай айда тойланады?(наурызда)

12. Үйдегі құрметті орны (төр)

13. Қонақты сөзбен ... (тойдыра алмайсың)

14. Ас атасы - ... (нан)

15. Құрбан айт, Ораза айт (діни салт-дәстүрлер)

16. «Бесікке салу» (салт-дәстүр)

17. Сырмақ, алаша, кілем тоқу (қазақтың қолөнері)

18. «Сәукеле» (женский свадебный головной убор)

19. Бауырсақ , шелпек, қатырма (ұн тағамдары)

20. Сүйінші (сообщение радостной вести)

21. 12, 24, 37 жас ... (мүшел жас)

22. Киелі құс - ... (аққу)

5. Бесінші кезең «Ой шақыру» деп аталады. Интерктивтік тақтада қазақтың ұлттық дәстүрлер туралы видео материалдар көрсетіледі. Содан кейін интерктивтік тақтада жасырынған мақалды табу керек.

«Дөңгелектен дөңгелікке»

1. Құтты қонаққа - тәтті тамақ

2. Құтты қонақ келсе, қой егіз табады

6. Алтыншы кезең «Мақал-мәтелдер - сөздің көркі» деп аталады. Топтың басшылары қатысады. Жаттап келген қонақжайлылық туралы мақал-мәтелдерді жатқа айтады. (1минута уақыт беріледі)

Қонақжайлылық (Гостеприимство)

1. Қонақ келсе, құт болар (Если придет гость - будет изобилие)

2. Құтты қонаққа - тәтті тамақ (Уважаемому гостю - сладкое угощение)

3. Ет етке, сорпа бетке (Мясо в насыщение, бульён в угощение)

4. Құтты қонақ келсе, қой егіз табады (При желанном госте, овца двойню приноси

5. Қонаққа «кел» демек бар, «кет» демек жоқ (Гостю говорят «приходи», не говорят «уходи»)

6. Келгенше қонақ ұялар, келген соң үй иесі ұялар (При приходе гость стесняется, а после - хозяин)

7. Қонақ келсе, жүгіріп шық есікке (Если приходит гость, выбегай его встречать)

8. Қонақты сөзбен тойдыра алмайсың (Гостя словами не накормишь)

9. Қазаныңа не салсаң, сол шөмішіңе ілінер (Что положишь в казан, то и половником возьмешь)

10. Шақырған жерден қалма, шақырмаған жерге барма (От приглашений не отказывайся, неприглашенным не ходи)

11. Тойға барсаң тойып ал (Если идешь на той, иди сытым)

12. Тойда тоныңды сұрама (На празднике не спрашивай шубу)

13. Қонақ таңдап қонады (Гость выбирает ночлег)

• Иә, міне қонақжайлылық туралы мақал-мәтелдер айтылды. Қазақ халқы әрқашан да құшақтарын жайып қонақтарды қарсы алған.

5. Жетінші «Сөзтапқыш» кезеңіне де келіп қалдық. Тапсырма:карточкаларда әртүрлі сөздер жазылады, әр командасынан бір-бірден қатысушы шығып жазылған сөздерді іштей оқып, өз командасына сол сөзді мимакамен көрсете алады, команданың қатысушылары көрсетілген сөзді айтып шығуы керек. (бір белгіленген уақыт беріледі)

1-топ 2-топ

шашу

жұма

киіз үй

бесік

бауырсақ

қонақ

бесбармақ

қой

сиыр

жылқы

домбыра

амандасу

т.б. сөздер

Музыкалық үзіліс: Домбрасыз сән қайда, домбрасыз ән қайда? «Би» күйін (музыкалық мектебінен келген қонағымыз - Баяндинова Жанар) орындап береді. Қарсы алайық!

8. Ең соңғы кезеңіміз «Өнерпаз болсаң ...» деп аталады. Үй тапсырмасы.

(Балалар үйдегі өз дайындаған салт-дәстүрлерді көрсете алады)

«Тұсау кесу» (Перерезание путы)

Жас ана: «Енежан, бөбегіңіз өзіңізге ұқсап, сөзге де, іске де жүйрік болсын. Еліне елеулі, халқына қалаулы болсын, тұсауын кесіңізші».

Әже:«Көрсеткен құрметіне, рақмет, ал бастайық».

(Ведут ребенка, ноги перевязаны черно-белой веревкой.)

Қаз, қаз балам, қаз балам,

Қадам бассаң, мәз болам,

Ала жіпті шешейін,

Тұсауынды кесейін

Перерезает путы:(раскидывается «шашу»-угощение)

Құтты болсын қадамың

Өмірге аяқ баса бер,

Асулардан аса бер.

Үлкен азамат бол!

Жас ана: «Кәдені алыңыз!» (приподносится подарок)

Әже: «Рақмет, айналайын! Көп жаса!»

«Қонақ күту» (Прием гостей)

Приход гостей

• Ассалаумағалейкум!

• Әлейкүмассалам!

• Наурыз тойы құтты болсын!

• Бірге болсын! Ел аман, халық тыныш болса, одан өзге не керек?!

• Иә, ел аман болсын!

(Все гости сидят за столом, угощаются.) Ақсақал бата береді.

Наурыз батасы

Ұлыс оң болсын

Ақ мол болсын,

Қайда барсаң, жол болсын.

Ұлыс бақты болсын,

Төрт түлік ақты болсын!

Ұлыстың ұлы күні құтты болсын!

Ауминь!

Ал, кымбатты балалар, құрметті қонақтар! Осы сыныптан тыс өткізілген шарамызды өлең шашумен аяқтайық! Сіздерге арналған «Еркем-ай» өлеңі.

Все участники танцуют танец «Қара жорға» затем поют песню, которую сочинили сами

Еркем, еркем, еркем-ай

Еркелеген еркем-ай

Еркелеген еркемді

Еркелетсем екен-ай!

1. Бүгін ашық сабақта,

Би биледік, ән салдық.

Наурыз тойы келе бер,

Жадырады көңілді.

Қайырмасы:

2. Ал, қанеки, қонақтар,

Құтты болсын мейрам.

Дастарқаңыз мол болып,

Құт береке, бақ қонсын!

Қайырмасы:

8. Марапатталу. Қорытындысын жасау.

Вечером 22 марта собиралась вся молодежьселения, желающие петь и танцевать. Вопрос где и как называется то место, где молодые люди качаются и поют?

Почему женщины поливают дерево молокомв день празднования «Наурыз»?

В полдень на установленном месте у селения резали животное и варили из него блюдо. Вопрос:Какое животное резали и почему?

В конце угощения что произносится? И кто его произносит?

Ұлыс оң болсын

Ақ мол болсын,

Қайда барсаң, жол болсын.

Ұлыс бақты болсын,

Төрт түлік ақты болсын!

Ұлыстың ұлы күні құтты болсын!

Ауминь!

Почему в ночь перед торжеством все емкости заполняются молоком, айраном, зерном, ключевой водой?

Какое ритуальное блюдо готовят на праздник Наурыз?Назовите основные компоненты.

12