Оқушыларды тәрбиелеудегі отбасы мен мектеп тәрбиесі

Әрбір отбасы қоғамның кішкентай бір бөлігі болып табылады. Тәрбиенің бастапқы әліппесін бала отбасында алады. Салауатты отбасында ғана салауатты ұрпақ қалыпттасады.
Заманымыздың заңғар жазушысы М. Әуезовтің «Ел боламын десең, бесігінді түзе» деген нақыл сөзінің мәні тереңде жатыр. Яғни, болашақ тізгінің ұстары, елінің ертеңі болар, халқының үмітін ақтай білетін дені сау, білімді де саналы жас ұрпақты өсіру талабынан туындап отырады. Осы ұлы мақсаттарға жету жолында кеиелі де қасиетті екі түсінік бар.
Бірі, баланың бастапқы тәрбие мектебі алтын бесік - отбасы болса, екіншісі, алтын ұя - мектеп. Бұл екі ортаның мақсат мүддесі ортақ. Отбасы, ата-ана адамды дүниеге әкеліп, қалыптастырып, дамытып жетілдірсе, адам бойындағы бар игі қасиет мектеп қабырғасында қаланады. Бұл кеиелі жерде қызмет ететін мұғалім мен ата- анаға жауапкершіліктің үлкен жүгі артылған.
Ұлы Абай атамыз «Адамның адамшылығы- ақыл, ғылым, жақсы ата, жақсы ана, жақсы құрбы, жақсы ұстаздан болады» деп ой түйген. Бала өміріне қажетті тәлім-тәрбиенің іргетесы ата-ана арқылы отбасында қаланады.
Дана халқымыз «Ұядан не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» демекші, ата-ананың әрбір іс -әрекеті балаға үлкен сабақ. Әрбір ата-ана өз балаларының тұңғыш тәрбиешісі. Бала ата -ананың өмірінің айнасы. Адамгершілік қасиет отбасы мүшелерінің бірін - бірі қадірлеуінен, түсінушілігінен, үлкенге құрмет, кішіге ізет секілді толып жатқан заңдылықтар арқылы көрініс табады. Баланың жаны мен тәні таза, дені сау етіп өсірумен бірге еңбекке деген сүйіспеншілікке, адалдыққа, баулып өсіріуі шарт. Ал мектеп баланы болашаққа дайындап, келешек өмірін қай бағытпен жүрсе дұрыс екенін, өзідерінің керекті, мамандық таңдауғ, бағыт беретін ұя. Мектеп пен отбасы арасында саналы да тәрбиелі бала тәрбиелеу үшін өте тығыз байланыста болуы керек. Бірлік арқылы біз көздеген мақсатымызға жетеміз.
Тәрбие ешқандай үзіліс дегенді білмейді. Ол тұрмыста, ойын үстінде, оқу, еңбек барысында барлық кезде жүре береді. Сондықтан «Бала тәрбиесі - баршаға ортақ» екенін ескеріп, жас ұрпақты саналы азамат етіп тәрбиелеу - ең негізгі міндетіміз. Тәрбиенің бастапқы әліппесін бала отбасында алады.
Қазақ зиялылыарының бірі М. Жұмабаевтың «тәрбиедегі мақсат-баланы тәрбиешінің дәл өзіндей етіп шығару емес, заманына лайық қылып шығару» деп айтуы ата-аналар алдында үлкен жауапкершілік бар екенін дәлелдейді. Әрине, отбасы тәрбие саласында ауқымды мәселелерді шешуде әлсіздік танытады. Ол үшін отбасы мен мектептің өзара ынтымақтастығын нығайту өте маңызды. Бүгінгі отбасы тәрбиесінің барысын екі жақты қырынан байқауға болды. Біріншісі, отбасының мектеппен ынтымақтаса отырып балаларының сапалы білім алып, жан-жақты дамуы үшін оқуға береді. Мектеп пен отбасының өзара ынтымақтастығы нәтижесінде ата-аналар тарапынан әр түрлі көмектер көрсету, атап айтқанда, демеушілік жасау, тәрбие тәжірибелерімен бөлісу т.б. жүзеге асырылады.
Екіншіден, отбасының мектеппен ынтымақтастықты орнатуға немқұрайлықпен қарауы орын алуда. Бұл күн көріс жағдайымен отбасында балалар тәрбиесіне көңілдің бөлінбеуі, тіпті, ата-аналардың жиналысқа келмеуі, мектеппен байланыс жасауға талпыныстың болмауы т.б. арқылы айқындалады.
Атам қазақ басынан талай «Ақтабан шұбырынды, Алқа көл сұламаны» кешкен, солай болсада ортасында жүрген дана тәрбиешілерінің ғұлама ұстаздарының болуынан өз болмысын сақтап қалғаны баршаға аян. Бұрын жазлған шығармаларды оқи отырып, өзіңіе қажетті көптеген тәрбиелік әсерлерді алуға болады. Сол кездері баларды қалай тәрбиелегені жөнінде біле отырып қазіргі жастарды дәл солай болмасада, қазіпгі заман талабына сай тәрбиелуміз керек.Қазіргі жасөспірімдеріміздің көбісі басына түскен қийыншылықта көте алмай жаман жолға түсіп кетуде. Бұрын қанадй қиналса да , жігерлекпен жеңе жүрді емсе пе? Сол қиындық адам басына түскенде бағыт беретін жандар кездесіп, сол қиындықтан шығып кетеді. Осы біздерге бағыт-бағдар беріп отыратын бізді тәрбиелеп өсіретін, ата-аналар мен мектептегі мұғалімдер емес пе? «Баланы жастан»- демекші баланы туылғаннан бастап, тәрбиелеуміз керек. Бұрын бір кісі бір білімді, иманды молдаға барып «мен баламды қалай тәрбиелейін және қай уақыттан бастап деп сұраса? Сонда сол молда одан сұрапты, балаң қаншада? Ол 3 айлық дегенде, онда сен үш ай кешігіпсің»- деген екен. Сол үшін менің балам әлі жас үлкейгенде ақыл кіреді,сонда бәрін түсіндіремін деп жүріп, уақыттың қалай өткізіп алғанын сезбестен, көпшілік ата-аналар баларын қолдан шығырып алуда. Кейбір ата -аналар өздерінің балаларының тәрбиесіне, оқуына, күнделікті не істеп жүргенін қадағаламай, бір күні баласының жаман жолға түсіп кеткенін білген ата-ана мектепке барып, мұғаліміне айқайлайды , сонда оның ойынша мектеп жасындағы жасөспірімдерді тек мектеп ғана тәрбиелейді - деген ата-аналар аз емес. Негізінде бұндай ой дұрыс емес , бала мектепте ары барса 3-4 сағат ғана болады, ал қалған уақытын үйінде өткізеді. Қазіргі кездегі жасөспірімдердің байқаусызда жаман жолға түсіп кетіп жатқанының бірден бір себебі осы. Мекеп пен ата-аналар арасындағы қарымқатынастың болмауы. Кейбір ата-аналар мектепте жиналыс болып жатса, бармайды «қойшы, айтатыны тек мектепке өз үлестеріңізді қосыңыздар, сұрайтындары, айтатындары тек ақша»-деп барғысыда келмейтіндер аз емес.Қазігі таңда шыныда да мектептердің көпшілігі балалардың тәрбиесі үшін емес, сол ата-аналардың қаржы жағынан көмегі үшін шақырады. Бірақ барлық мектептер осындай деп те, айта алмаймыз. «Бір құмалақ, бар майды шірітеді демекші»-кейбірлер осы мақсатта шақырады. Осыдан емеспе? Егер жиналыстарда мұғалімдер балаларының тәрбиесін, білім дәрежесінің қандай екенін, айтып ата-аналармен көп бірігіп жұмыс жасап, баланы екі жақтан қолға алып тәрбиелесе білімді болары рас. Үйде ата -аналар баласының бүгін не істедің? Қандай сабақтар өттің, алып кел қай жеріне түсінбедің? Үй тапсырмасын бірге орындайық деп қадағалап отыратын болса, жастар саналы, тәрбиелі,білімді болып өсер еді. Әрбір мұғалім ата-анамен көп қарым-қатынас жасап, көп байланыста жүруі керек. Өйткені баланы тәрбиелеуге өзінің шамасы жетпейді. Халқымыз бекер айтпаған ғой « Бірлік болмай, тірлік болмас»- демекші ата -аналармен мектеп арасында тығыз байланыста болуы керек. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні ретінде ұлы Абайдың даналық ойларына терең үңіліп, ойымды аяқтаймын.
Бес нәрседен қашық бол. Өсек, өтірік, мақтаншақ,
Еріншек, бекер мал шашпақ Бес дұшпаның білсеңіз.
Бес нәрсеге қанық бол, Талап, еңбек терең ой, Қанағат рахым, ойлап қой, Адам болам десеңіз, , Бес асыл іс көнсеңіз.
Тілеуің өмірің алдыңда,
Оған қайғы жесеңіз
Мұндағы қашық болатын бес қасиет бала бойына алдыртпасақ, ал асыл болатын бес нәрсені тәрбиенің түп қазығы етіп алсақ көздеген мақсатқа жетеріміз анық.. «Бұл айтылған сөздер санаға сілкініс, тәрбиеге серпіліс болса екен »деп аяқтамақпын.