Классный час «Жаяу Мұса»

1-жүргізуші

Жаяу Мұса Байжанов-әнші,ақын,халық композиторы Павлодар облысы,Баянауыл ауданының Ақшоқы деген жерінде 1835ж туған.Әкесі Байжан молда шақыртып, азан айтқызып жататын шамасы жоқ, аузына құдай салған бір атты қоя салады.Нәрестенің аты Мұса болады.Мұсаның анасы Нақыш ертеректе қайтыс болып,Байжан екінші әйелге үйленеді.Өгей шеше Балжанның мінезі жайсыз болып,Мұсаны балам деп бауырына тартпайды.Бұл жайды көріп жүрген Байжанның інісі Тайжанның әйелі Сәтбала жас жетім Мұсаның тағдырына араласып,оны өз тәрбиесіне алады.Мұса жеті жасында арабша хат таниды.Ол өзінің ән-күйге деген қабілеттігімен көзге түсіп,қобыз,домбыра тартумен қатар сырнай мен скрипка ойнауды да меңгереді.1851ж Қызылжарға келіп,1854ж Омбы қаласына келіп орыс мектептерінде оқиды.Өлең жазумен қатар ән шығаруға талаптанады.Омбыда Мұсаның тырнақалды туындысы «Қыздар-ай» жарық көреді.

(1-қатысушы)

Эта песня была создана в молодости.В песне Муса говорит о своей популярности.Надо пологать,что песня была написана тогда,когда Муса впервые столкнулся с русским языком.

Я сказочный конь,рог мне славу трубил,

Я девушек наших и русских любил.

Я сокол,я утку оставил подбив

И гуся над озером синим убил.

Киргизская красивый, Қыздары оның сұлу-ай.

Я прошу поцелуй Не женатый,холостой.

Орысша ықшам киім киіп,екі тілде бірдей сөйлеп,жаза білу,өнерге деген талант-Мұсаның беделін күн санап өсіреді.Бірақ ауылдың жалпы жайы Мұсаны толғандырады.Теңсіздік,кедейлердің ауыр халі,дау-жанжал,ұллық-барымта,надандық,әйел теңсіздігі сияқты көріністер Мұсаға тыныш дәурен сүргізбейді.

2-жүргізуші

Сегіз қырлы жігіт Мұса сөз арасында ел әкімдеріне тілін тигізіп, «ел жақсыларын» сынайды.Басқалардың тіс жарып айта алмайтын старшын,болыс,билердің мансапқор-парақорлықтарын айтады.Бұл сияқты қара тізімнің ішіне ол «Россияның құрметті азаматы» деген атқа ие болып жүрген Мұса Шормановты да енгізіп жібереді.Сөйтіп,1860-1861ж «Патша үкіметіне қарсы шығып,қазақтар арасында патшаға қарсы наразылықты күшейтті» деген жалған приговормен Жаяу Мұса Тобылға жер аударылады.Шормановтармен наразылығы барысында «Ақсиса» әні туса,Тобылда түрмеде жатқанда «Сүйіндік», «Тұрымтай», «Ескендір», «Баянауыл» әндері өмірге келеді.

1-жүргізуші

Жаяу Муса был не только композитором,певцом,поэтом,он принимал активное участие в общественной жизни.О том,что Муса был сослан в Тобольск свидетельствуют записи,оставленные самим Мусой.Он настойчиво боролся за справедливость,усорно разоблачал градителей,взяточнилов,измывавшихся над бесправнымнародом,за это его и ненавидели богачи-правители,как Шормановы.В народе известны многочисленные песни: «Когаршын», «Хаулау», Баянауыл». В песне «Баянауыл» чувствуется великая любовькомпозитора к родному краю.

(2-қатысушы)

Баянаула жері кең шеннен асқан

Бұл маңайда жер жоқ қой сеннен асқан.

Тауым-ай, Сенен соққан дауыл-ай,

Жаман,жақсы болса да, Туып өскен ауыл-ай.

Туған жері әркімнің өзіне ыстық,

Сондықтан шыдамастан әнге бастық.

1-жүргізуші Жаяу Мұсаның «Жаяу» деген атқа ие болуының мәнісі мынада:ақсүйек Шормановтың Мұсасымен аттас болуын ұнатпаған Шормановтар жалғыз атты кедейдің Мұса аты жойылып,бұдан былай «Жаяу» аталсын депті.Содан бастап Байжанның Мұсасына «жаяу» деген қосымша ат тағылған екен.

2-жүргізуші Старший султан Баянаульского округа Муса и его младший брат Мустафа Шормановы имели большую власть в степи.Сыновья Байжана, имевшие такие же имена, получили добавки к своим именам: Мусу назвали «Жаяу» (пеший), а младшего брата Мустафу- «Жалаң аяқ» (босой).

(3-қатысушы)

Ақ сиса,қызыл сиса,сиса-сиса,

Қалмайды кімдер жаяу зорлық қылса.

Шорманның Мұстафасы атымды алып,

Атандым сол себептен Жаяу Мұса.

Үш жүзге атым мәлім Жаяу Мұса

Жүрмейді кімдер жаяу зорлық қылса.

Аттыдан жаяу жүріп кек аламын,

Жігіттер шамаң келсе,маған ұқса.

1-жүргізуші Жаяу Мұсаның үйленуі композитор өміріндегі мәні бар кезең екенін айтпасқа болмайды.1875ж Мұса Есіл бойын мекендейтінҚұлбай деген байдың немере қызы Сапармен танысып, соған үйленеді.

(4-қатысушы)

Құлбай байдың тайлағы, Ат шаптырым аймағы.

Өзіне тәңірі берген соң, Бұзылмай тұр қаймағы.

Құлбай байдың тұсағы, Өткір екен пышағы.

Басқасы жаман болса да, Қызының тәуір құшағы.

1879ж тұңғыш ұлы Бөрібай туып, жас кезінде опат болады. Одан кейінгі қызы Зекен де ауырып қайтыс болады.Үшінші қызы Анна,жақсы әнші болған.Әкесінің ән,өлеңдерін халық арасына таратқан.Аннадан кейін Кәсіп днген қызы,Салық атты ұлы туған.Мұсаның музыкалық шығармаларын жазғызып,бастыртып шығаруда осы Салықтың еңбегі зор.

2-жүргізуші Несколько слов о потомках Жаяу Мусы. До последнего времени считалось, что у композитора кроме сына Салыка,не было детей.Однако, после того как исследователи побывали в родном ауле Мусы,Сведения о Мусе значительно пополнились.Незадолго до рождения старшей дочери Анны Муса прочитал роман Л.Толстого «Анна Каренина» и назвал свою дочь именем героини романа.Она была известной певицей,прожила долгую жизнь.Вторая дочь Зекен умерла рано. Третья Касип,умерла в 1945г.Салык-единственный сын композитора -был самым младшим.

(5-қатысушы)

Жаяу Мұса баласы Салықты ертіп алып,әйелі Сапардың моласының басында тұрып шығарған әні:

Жатырмысың,ей,Сапар, Қара жермен пара-пар,

Келдім Сапар Басыңа, Жалғыз Салық қасымда.

Кеттің Сапар дүниеден, 47 жасыңда.

Тасыған көл басылды, Тыя алмай тұрмын жасымды.

Артыңда қалған үш жетім, Апалап кімге асылды?...

В стихотворений «Сапар», в котором композитор оплакивает смерть жены, есть такие слова:

Зекен,Анна,Касип-вот наши дети,

Не сладко жить сиротами на свете.

А есть еще Салык,совсем малютка Ты умерла,зачем стенанья эти?...

1-жүргізуші Жаяу Мұса осындай өлеңдер шығарумен қатар сол заманның жағымсыз адам мінездерін суреттейтін мысалдар жазған. «Шал мен торғай» мысалында автор қайтсем мал тауып,байимын деген адамның пиғылын білдіреді.