«Отбасындағы әдептілік» ашық тәрбие сағаты

«Отбасындағы әдептілік» ашық тәрбие сағаты

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың қазақ халқының салт-дәстүрлері туралы түсініктерін жетілдіре отырып, сыйластық пен татулыққа, кішіпейілдікке баулу, жанұядағы үлгі тұтар ата- ана тәрбиесі берген әдептілік, ізеттілікке тәрбиелеу, ойлау қабілеттерімен сөйлеу тілін дамыту.

Көрнекілігі: Сахнаны киіз үйдің іші сияқты етіп безендіру, қанатты сөздер жазылған плакаттар, дәстүрді бейнелейтін суреттер, балалардың рольдік киімдері, дастархан.

Сабақтың барысы:

«Қазақ дәстүрі» әні ойналып тұрады.

Жүргізуші: Ассалаумағалейкум, көрермен халайық! Бүгін сіздерді сыныбымызда өткелі отырған «ой-көкпар» бағдарламасын көріп тамашалауға шақырамыз. Бүгінгі тақырыбымыз: «Отбасындағы әдептілік»

Отбасы, ошақ қасындағы, қауымдастық пен қоғамдағы өмірдің мәні мен сәні, мерейі мен берекеттілігі, жақсылығы мен жарастығы, түптеп келгенде адамдардың әдеби мен инабатына, имандылығы мен ар-ұятына байланысты. Хадистерде: «Әдетте ынсап, рахым, әдеп болмаса, адамның өзге хайуаннан артықтығы болмас еді»- делінген. Әдепті адамдар, әдетте, арлы да иманды, қайырымды да мейірімді келеді, айналасымен, ел-жұртпен сыйластықта, ынтымақ пен бірлік, татулықта өмір сүреді - депті аталарымыз. Әлпештеген әке мен аялаған ана тәрбиесі арқылы өрбіген туыстар сыйластығы, жанұядағы үлгі тұтар ата-ана тәрбиесі берген ізеттілік туралы пікір қозғайықшы. Тегінде әдеп адамшылық амандасудан басталады. Адам баласының рухани тарихында қол жеткен зор игілігі - сәлемдесу. Сәлем шарттары туралы ой толғайық.

1-оқушы: Амандасу-тұңғыш рет немесе араға белгілі бір уақыт салып кездескен таныс және бейтаныс адамдардың дәстүрлі сөз, ишара не дене қимылы арқылы бір-біріне жақындық ниет, ілтипат білдіріп, жылы шырай таныту.

2-оқушы: Бұрын қазақтар бұл рәсімді амандасу деп атап, кішілері үлкендеріне алдымен тіл қатып: «Армысыз, ата!» (баба, әже, ана т.б) дейді екен де ал үлкендер «Бар бол, балам!» (қарағым, қызым, ұлым т.б)- деп жауап қатады екен. Мұсылман дінін қабылдағаннан бері: «Ассалаумағалейкум » деп, салем беріп, «Уағалейкум» деп сәлем алатын болған. «Сәлем сөз атасы» деген содан шыққан.

3-оқушы: Орта Азиядағы түркі халықтары, барлық мұсылман елдеріндей, «Ассалаумағалейкум» деген араб сөзімен амандасады, оның мағынасы «Сізге тыныштық тілеймін» дегенді білдіреді. Оған жауап, яғни сәлемді алу ретінде айтылатын «Уағалейкумассалам» «Сізге де тыныштық тілеймін » деген сөз. Одан кейін барып: «Үй ішіңіз, мал-жаныңыз аман ба?, Денсаулығыңыз жақсы ма?» - деген сияқты хал-жағдайды білісу, жай, жөн сұрасу рәсімі жалғасады.

4-оқушы: Қазақ келіншектері қайын аталары мен енелеріне, қайнағалары мен жасы үлкен абысын-ажынға, өзі келін болып түскен жердің үлкендеріне тізесін бүгіп, қолын кеудесіне қойып, иіліп сәлем қылады. Оған үлкендері: «Көп жаса, балам!» «Үбірлі-шүбірлі бол!» деген сияқты тілек айтып батасын береді.

Ән: «Туған жер»

Көрініс:

Үй - іші, дастархан басында ақсақал, кемпірі, бала-шағасы: Олардың қалада тұратын бала келіндері қыдырып келеді.

Ұлы: «Ассалаумағалейкум, әке!», «Сәлембердік ана!»

Келіні: Иіліп сәлем қылып, «Аман-есенсіздер ме? Ата, апа! Жағдайларыңыз жақсы ма? Демалыс күні болған соң амандасып келдік. (қал-жағдай сұрап, әңгімеліп, шай ішеді?)

Олар шығып кеткен соң кемпірі шалына көргенді бала, осы келінімізге ауыл аймақта ырзалығын айтып жатады. Ұяда не көрсең ұшқанда соны аларсың деген көргенді жердің баласы екенін көрсетті. Үмітім ақталды. Үнемі іші бауырыма кіріп тұрады, айналайын. Ұзағынан сүйіндіргей! Т.б». (көрініс аяқталады)

Жүргізуші: Қазақ халқы ежелден қонақ десе ішкен асын жерге қоятын ел. Қазақ «қырықтың бірі қыдыр» дейді. Бұл қонақты қума оның шарапаты тиеді, бірінен болмаса екіншісінен құт келеді деп есептегендіктен болса керек. Қонақ үй иесінің қамқорлығында болуы керек, сондықтан қонақ болып отырған адам сол үйдің жауы болса да қиянат жасамайды. Өз үйіңде таудай дауыңды айтпа, - дейді қазақ халқы.

1-оқушы. Қазақ халқының аса мән беретін орны дастархан басы. Әрбір қазақ шаңырағы үшін дастархан басы тәрбие мектебі болған. Тамақты әдетте үй іші болып ішеді. Жалғыз өзің бір нәрсені іше салып, жей салып тұра жүгіру - тәрбиесіздік болып есептеледі. Дастархан басына әуелі үлкендер жайғасады, содан соң барып жасы кішілер отырады. Жас адам үлкендерден бұрын тамақ алмайды. Тамақ ішіп болғасын, дастархан басынан елден бұрын тұрып кетпейді. Бұл біздің халқымызда тұрпайы қылық. Егер адам өте асығып отырса, дастархан басындағылардан кешірім өтініп, кетуге рұқсат сұрайды. Рұқсат алса ғана орнынан тұрып кетуіне болады. Мұның бәрі жастарды ізеттілікке, мәдениеттілікке, басқаны сыйлай, тыңдай білуге тәрбиелейді.

2-оқушы. Қазақ халқы қонақ күтуді де қонақ болып қыдыруды да қызық көрген. Сондықтан қазақ мәтелі «Асың барда ел таны - беріп жүріп, атың барда ел таны - желіп жүріп» ер азаматқа үйіңде отыра бермей ел көр, жер көр, көппен аралас» - деп кеңес берген сыңай танытады.

3-оқушы. Егер қонақ түскен үйде отағасы жоқ болса, ол астан кейін түнемеген, басқа орын іздеген. Адал ниет, ақ көңілмен келгенін білдіру үшін қонақтар қару-жарағын сыртта қалдырып, қамшысын бүктеп ұстаған күйі үйге енеді. Себебі, қамшы болған жерде жын-шайтан жүрмейді.

4-оқушы. «Қонақпен еріп құт келеді» деген сенім бойынша, қонағын қарсы алған отағасы есігін өзі ашып, алдымен үйге қонағын кіргізеді. Ал, шығарып саларда үй есігін қонаққа ашқызады. Себебі үй иесі есігін өзі ашса, онда қонағын қуғанмен бірдей болып саналады.

5-оқушы. Дәстүр бойынша төрге жасы үлкен қонақ отырады. Жолы мен жасына қарай, атағымен дәрежесіне қарай төр ағасының оңы мен солынан орын алады. Қонақ үстінен қонақ келсе, жасы кіші қонақ жасы үлкенге ығысып орын береді. «Бұрынғы қонақтың соңғы қонаққа орын беруі» сонан қалған дәстүр.

6-оқушы. Қазақ елінде қонаққа деп әрқашан сыбаға сақтаған. Мал союдың да өзіндік жөн-жобасы бар. Арнайы қонақ шақырып, той жасағанда келушілер саны оннан аспаса бір семіз марқа, жиырма болса тоқтылы қой немесе екі үлкен ту қой, отыздан асса бір құлын не тай сойған. Ал, құдайы қонаққа «қоңыр тоқты», ешкі баласынан «қара шұнақ лақ», жылқы баласынан «торлысын» сойған. Союшы малды есіктен кіргізіп мінер жағына тізерлеп отырып, екі қолын қойдың мойнынан орай, ұстап, алақанын жайып қонақтан «әумин» деп бата тілейді.

Ән: Қазақы дастархан

1 Көрініс: «Қазақтың неше түрлі қонағы болады»

Қонақтың батасы:

Басқа амандық берсін,

Жанға саулық берсін.

Босаға тең болсын,

Пиғыл кең болсын.

Үйден ат кетпесін,

Алдан ас кетпесін.

Кетпес байлық

Қайтпас ырыс берсін,

Дәулетің тасып жатсын,

Жасың жүзден асып жатсын.

Жүргізуші. «Қазақтың неше түрлі қонағы болады» атты көріністі тамашалаңыздар

Жүргізуші: «Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие беру керек, тәрбиесіз білім адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның өміріне опат әкеледі» деп Әл-Фараби айтқандай әдептілік әліппесінен үзінділер тыңдаймыз.

Ән: «Ана туралы жыр», «Әке бала».