Пояснительная записка по адыгейскому языку и литературе 1 класс (на адыгейском языке)

Рабочая программа разработана на основе следующих нормативно-правовых документов: ·        Федеральный государственный образовательный стандарт; ·        Основная образовательной программы начального общего образования МБОУ СОШ № 4; ·        Программа Адагабзэ для 1- 4 классов (составители: А.Б. Чуяко, Дж. М. Тамбый), рекомендованные Министерством образования и науки (2010 г.)        Программа составлена с учетом логики учебного процесса конкретного образовательного учреждения, возрастных особен...
Раздел Классному руководителю
Класс 1 класс
Тип Рабочие программы
Автор
Дата
Формат doc
Изображения Нет
For-Teacher.ru - все для учителя
Поделитесь с коллегами:

УЩЫЗЫГЪЭГЪУАЗ


Апэрэ класс.


ЕджэкIэ - тхакIэм иягъэшIэн, унэм щеджэныр ыкIи жабзэм ихэгъэхъоню

(Тхьэмафэм сыхь. 5. ЗэкIэмкIи сыхь. 165 -рэ)



ЕджэкIэ - тхакIэм иягъэшIэн зыщыфагъэхьазырырэ лъэхьаным ипшъэрылъхэмрэ къулайныгъэу сабыймэ агъотын фаемрэ.


ПсалъэмкIэ: жабзэмрэ тхылъыбзэмрэ ащыгъозэнхэр.

ГущыIэухыгъэмрэ гущыIэмрэ:

- тамыгъэхэр (схемэхэр) къызфагъэфедэхэзэ псалъэр гущыIэухыгъэ - гущыIэухыгъэу, гущыIэухыгъэхэр гущыIэ - гущыIэу, гущыIэхэр пычыгъо - пычыгъоу агощынхэр;

- литературэ къэIуакIэм тетэу гущыIэнхэр;

- зэряупчIыгъэхэм иджэуапэу къаIон фаем кIэлэцIыкIухэр егупшысэнхэр, мыгузажъохэу ягущыIэ къырагъэжьэныр, къызэшIомынэхэу, тэрэзэу, зыпкъ итэу къэгущыIэнхэр;

амакъэ нахь агъэлъэшын, нахь цIыкIу ашIын алъэкIыныр.

ГущыIэхэм Iоф адэшIэнымкIэ:

- гущыIэу ашIэрэм ипчъагъэ нахьыбэ шIыгъэныр; ямэхьанэ икъоу къагурыIоныр ыкIи ахэр тэрэзэу агъэфедэнхэр алъэкIыныр;

- агу илъыр нахь IупкIэу къизыIотыкIыщт гущыIэу ящыкIэгъэщтыр псынкIэу къагъотын, ар адрэ гущыIэхэм тэрэзэу арапхыныр;

- зы сурэт е сурэт заулэ яхьылIагъэу мыиныщэхэу рассказхэр, а зы темэм фэгъэхьыгъэ гущыIэухыгъэхэр зэхагъэуцонхэр;

- хагъахъозэ къафаIотагъэр е къызэджагъэхэр къаIотэжьыныр, ыпэкIэ щыIэгъэ е ыужкIэ къэхъущт хъугъэ - шIагъэхэр къаугупшысынхэр;

- экскурсием щалъэгъугъэхэр, илъэсым иохътэ зэфэшъхьафхэм янэшанэу гу зылъатагъэхэр къаIотэжьынхэр;

- кIэлэегъаджэр къызэджэгъэ текстым шъхьэ къыфаугупшысыныр;

- хырыхыхьэхэр, ахэмэ къарыкIыхэрэм зэхэугуфыкIыгъэу ямэхьанэ къаIотэныр.

ПычыгъомкIэ:

- гущыIэхэр пычыгъохэмкIэ агощынхэр;

- гущыIэхэм ахэт пычыгъо пчъагъэр хэгъэунэфыкIыныр.

Макъэхэмрэ хьарыфхэмрэ:

- макъэхэр ашIэнхэр, ахэмэ яхьарыфхэр атхынхэр;

- зещэхэмрэ зэращэхэмрэ зэтырагъэушъхьафыкIынхэр;

- зещэ макъэхэм пычыгъохэр къызэрашIыхэрэр ашIэныр;

- гущыIэхэм макъэхэр (зещэхэмрэ зэращэхэмрэ) къахагъэщынхэр;

- гущыIэхэр пычыгъоу ыкIи макъэхэу агощынхэр;

- гущыIэр мэкъэ пчъагъэу зэрэхъурэр, макъэхэр зыфэдэхэр, зэкIэлъыкIуакIэу яIэр хагъэунэфыкIынхэр;

- къаIорэ ыкIи зэхахырэ гущыIэмрэ ащ фэгъэхьыгъэ схемэмрэ зэрагъэпшэнхэр;

- араIогъэ макъэр хэтэу ежь - ежьырэу гущыIэхэр къаугупшысынхэр;

- къаIорэ (нэужыпкъэм къызаджэхэрэ) гущыIэхэмрэ арагъэлъэгъурэ тамыгъэхэмрэ (схемэхэмрэ) зэтефэхэмэ е зэтемыфэхэмэ зэрагъэпшэнхэр;

- буквэхэу а, э, ы, у, и; ахэр алъэгъухэмэ (язакъоми, гущыIэхэм ахэтхэми) къашIэжьынхэр;

- макъэхэмрэ хьарыфхэмрэ тэрэзэу зэфахьысынхэр;

- сурэтхэр ашIынхэр, гъэтхъ зэфэшъхьафхэр агъэтхъынхэр, тхыпхъэхэр ашIынхэр, хьарыфхэм яэлементхэр ыкIи хьарфхэр атхынхэр;

- тхэным шынкIыгъэу пылъхэр агъэцэкIэнхэр;

- тхэхэ зыхъукIэ тэрэзэу щысынхэр;

- тетрадь нэкIубгъом рыгъозэнхэр;

- хьарыфхэм яэлементхэр тэрэзэу тыратхэнхэр.

ЕджэкIэ - тхакIэм изэгъэшIэн зыщыфагъэхьазырхэрэ лъэхьаным Iоф зыдашIэщт темэхэм ащыщхэр:

  1. Ти Адыгэ Республик, тиеджапI, тикласс.

  2. Тиунагъорэ тиIахьылхэмрэ.

  3. Щыгъынхэмрэ кIэлэцIыкIу джэгуалъэхэмрэ.

  4. Тисадрэ тихатэрэ.

  5. Щагу бзыухэмрэ хьайуанхэмрэ.

Макъэхэмрэ хьарыфхэмрэ зыщызэрагъашIэрэ лъэхьаныр.

I. ЕджакIэ ягъэшIэгъэныр.

Макъэхэр хьарыфхэмкIэ къызэрагъэлъагъохэрэр. макъэхэр зэхамыгъэкIуакIэу тэрэзэу зэхахынхэр ыкIи къаIонхэр. Макъэхэмрэ ахэр къызэрагъэлъэгъорэ хьарыфхэмрэ. ГущыIэхэм ахэт макъэхэр (зещэхэмрэ зэращэхэмрэ) къыхагъэщынхэ, гущыIэхэр пычыгъохэу ыкIи макъэхэу агощынхэ, мэкъэ пчъагъэу гущыIэм хэтыр, ахэр зыфэдэхэр, зэкIэлъыкIуакIэу яIэр къаIон алъэкIэу егъэсэгъэнхэр.

Макъэу ыкIи хьарыфэу У. У - мэкъэзещ (у-нэ), у- мэкъэзэращ ( уа-тэ), у- мэкъэIужъу, хьарыфхэу къэзышIырэ тамыгъ (гъу, жъу).

Макъэу ыкIи хьарыфэу О. О- мэкъэзещ (о-щы), о - мэкъэ Iужъу хьарыфым щыщ Iахьрэ (у) мэкъэзещэу -укмэ (рэ (къо-къу+э).

Тамыгъэхэу ъ, ь, I хьарыф гуадзэхэу зэрагъэфедэхэрэм нэIуасэ фэшIыгъэнхэр. Макъэхэр зытамыгъэкээ (б, д, с) тамигъитIукIэ (Iу, хь, жъ, пI), тамигъищыкIэ (гъу, кIу,шъу) зэратхырэр ашIэныр. Зэфэдэ тамыгъэхэр зыхэт хьарыфхэр (къ, кI, кIу, къу) зэхамыгъэкIокIэнхэр. А зы тамыгъэмкIэ къагъэлъэгъорэ мэкъэ зэфэшъхьафхэм 9дж: нэгъундж - лъэгундж, хь: Хьэсан - Хьалим, кI: КIэнкIэ - шкIэ) ащыгъэгъонхэр.

Урысыбзэм къыхэкIи адыгабзэм къыхэхьэгъэ гущыIэхэм ахэт макъэхэмрэ хьарыфхэмрэ нэIуасэ афэшIыгъэнхэр.

Пычыгъор. Зещэ макъэхэм пычыгъо къызэратырэр дэгъоу агурыIоныр. ЗэхабзыкIырэ азбукэр къызыфагъэфедэхэзэ, зигъэпсыкIэ зэфэмыдэ пычыгъохэр зыхэт гущыIэхэр зэхагъэуцонхэм ыкIи ахэмэ къяджэнхэм якъулайныгъэхэр аIэкIэгъэхьанхэр:

  1. пычыгъо "заIохэу" зэхэт гущыIэхэр (ха-тэ, къа-мэ, шъы-нэ);

  2. мэкъэзэрэщитIу зэбгъодэтэу зыхэт пычыгъо зэIухыгъэхэмрэ, ахэр зыхэт гущыIэхэмрэ (бы, бгы-пэ, пкъы, пкъы-гъо, бжьэ, бжьы-ны);

  3. пычыгъо зэфэшъхьафхэр, ахэр зыхэт гущыIэхэр (быр-сыр, кIэп- хын, къаз-гъыр);

  4. зэфэдэ тамыгъэхэр зыхэт хьарыфхэр къызхэфэрэ пычыгъохэмрэ гущыIэхэмрэ (ша-ша-гъэ, шIэ-шIэ- ныгъ, шъуа-шъуа-шэ, шIуа- шIуа- гъэ).

Ямэхьанэ къагурыIоу, хэмыукъоу, амакъэ Iэтыгъэу, рэхьатэу пычыгъохэмкIэ гущыIэхэм,

гущыIэухыгъэ кIэкIхэм ыкIи текст мыиныщэхэм къяджэнхэм егъэсэгъэнхэр.

Къеджэным псынкIагъоу иIэщтыр - зы такъикъым къыкIоцIы гущыIэ 15 - 20 къаIонэу ары.

Къеджэхэ зыхъукIэ, гущыIэухыгъэ къызэрыкIом ыуж щыт тамыгъэм (?!.) елъытыгъэу амакъэ

дашIыным, джащ фэдэу гущыIэ зэлъэпкъэгъухэр къызэкIэлъыкIохэ зыхъукIэ, макъэр дашIызэ

къеджэнхэм егъэсэгъэнхэр.

Япсауныгъэ къемыгооным фэгъэхьыгъэу еджэным ищыкIагъэхэр агъэцэкIэнхэр.

II. ТхакIэ ягъэшIэгъэныр.

Тхэхэ зыхъукIэ тэрэзэу щысынхэу, тетрадыр партым зэрэтелъын фаем тетэу агъэтIылъынэу,

къэлэмымрэ ручкэмрэ икъукIэ афэнэIуасэхэу, сурэт ашIы хъуми, тхэхэ хъуми тэрэзэу

агъэфедэнхэ алъэкIэу егъэсэгъэнхэр.

Хьарыф цIыкIуи хьарыф ини (ахэр "ТхыбзэмкIэ" зэракIухэрэм диштэу) ятхыкIэрэ хьарыфхэр

зэрэзэпатхэрэ шIыкIэмрэ ягъэшIэгъэнхэр. ТамигъитIоу, тамыгъищэу зэхэт хьарыфхэм ятхыкIэ

щыгъэгъозэнхэр.

Нахьыпэ рапшIэу Iэпэрытхым, етIанэ хэутыгъэм гущыIэхэмрэ гущыIэухыгъэхэмрэ

атратхыкIын алъэкIэу, макъэу хэтхэмрэ пычыгъоу хэтхэмрэ пэшIорыгъэшIэу зызэхафыхэрэ

нэужым гущыIэхэр, гущыIэухыгъэхэр атхыхэу кIэлэеджакIохэр егъэсэгъэнхэр.

КIэлэегъаджэм къыIозэ гущыIэхэр, гущиIи 3-5 -у зэхэт гущыIэухыгъэхэр атхын алъэкIыныр.

Атхыгъэр текстым рагъапшэзэ ауплъэкIужьыным егъэсэгъэнхэр. Тхэхэ зыхъукIэ

гущыIэухыгъэр хьарыф инкIэ къырагъэжьэныр. ЦIыфхэм ацIэ, хьайуанхэм афаусыгъэхэр

(зэряджэхэрэр) хьарыф инкIэ атхыныр.

ЯпсауныгъэкIэ къямыгуаоу тхэнхэм пае ищыкIагъэхэр ягъэцэкIэнхэр.

III. Еджэнымрэ жабзэм ихэгъэхъонрэ.

Класснэ еджэныр. Тиреспубликэ ис кIэлэцIыкIухэм, IофшIэным, унагъом, къуаджэм,

мэфэкIхэм, псэушъхьэхэм афэгъэхьыгъэ художественнэ произведениехэм

яджэнхэр.

Унэм щеджэныр. ГурыIогъошIоу щыт художественнэ прои зведениехэу нэкIубгъо ныкъом

щегъэжьагъэу зы нэкIубгъом нэс зиинагъэмэ яджэнхэр. Зэджэщт усэхэр, орэдхэр, пшысэхэр,

хырыхыхьэхэр, рассказхэр ямэхьанэкIэ узыIэпащэу, гум рихьыхэу щытынхэ

фае.

Анахь темэ шъхьаIэу кIэлэцIыкIухэр заджэхэрэр Родинэм, лIыблэнагъэм, IофшIэным, кIэлэцIыкIухэм, псэушъхьэхэм, къэкIыхэрэм, хъугъэ- шIэгъэ зэфэшъхьафхэм, нэмыкIхэм яхьылIагъэхэр ары.

ШIэныгъэу,IэпыIэсэныгъэу, къулайныгъэу агъотын фаехэр; ар зыфэдизыщтыр:

- еджэным нахь фэщагъэхэу, нахьыбэрэ еджэхэу есэнхэр;

- мыхьылъэщэ тхылъхэу кIэлэегъаджэр къызаджэхэрэм ямэхьанэ къагурыIоным фэгъэхьазырыгъэнхэр (тхылъхэу зэджагъэхэм ахэт персонажхэм къагъэлъагъорэ хъугъэ - шIагъэхэр сурэтымкIэ къашIэжьынхэр, ахэр агу раубытэнхэр);

- кIэлэеджакIохэм ашIэрэр нахьыбэ шIыгъэныр, яакъылрэ ягулъытэрэ ахэгъэхъогъэныр, яжабзэ гъэбаигъэныр;

- кIэлэцIыкIу тхылъхэр шIу ягъэлъэгъугъэныр, ахэмэ ренэу афэщагъэхэу пIугъэнхэр.

Текстымрэ тхылъымрэ Iофэу адашIэщтыр.

- къызэджагъэхэм яхьылIэгъэ упчIэхэм яджэуап аратыжьыныр;

- зэджагъэхэр сурэтхэм арыгъуазэхэзэ къаIотэжьыныр;

- произведениеу зэджагъэхэр зэхафынхэр, къатегущыIэжьынхэр;

- зимэхьанэ къагурымыIорэ гущыIэхэр текстым къыхагъэщынхэр;

- мыиныщэхэу уси 6-8 езбырэу зэрагъэшIэныр;

- еджэныр шIу ягъэлъэгъугъэныр: тхылъэу янэIуасэхэмрэ ямынэIуасэхэмрэ

зэхамыгъэкIокIэнхэр, янэIосэ тхылъхэм ацIэ тэрэзэу къаIоныр.

Езбырэу зэрагъэшIэмэ хъущт ащыщхэр:

Пэрэныкъо М. Май.

МэщбэшIэ И. Тихэгъэгу.

Жэнэ Къ. Ор - орэу. УеджакIо дэгъумэ.

ЯхъулIэ С. Сихэгъэгу сигугъапI.

Къуекъо Н. ХьантIаркъо.

Нэхэе Р. КъашIэ!

Художественнэ произведениехэр тэрэзэу къагурыIонхэм фэгъэхьазырынхэр:

- кIэлэцIыкIу тхылъхэм акIышъо тет сурэтхэмкIэ тхылъмэ арытхагъэр ыкIи ар чIыпIэу зыщыхъугъэр къашIэжьыныр;

- произведениемэ ахэт лIыхъужъхэм ацIэхэр

къыраIонхэр;

- зэдэIугъэ произведением щыщ гущыIэхэр, гущыIэухыгъэхэр, пычыгъо псаухэр къаIуатэрэм щагъэфедэнхэр.

Грамматикэм, тхакIэм ыкIи жабзэм ихэгъэхъонкIэ кIэлэеджакIохэм шIэныгъэхэу, IэпыIэсэныгъэхэу, къулайныгъэхэу ягъэгъотыгъэнхэ фаехэр:

- гущыIэхэм макъэхэр къахагъэщынхэр;

- макъэхэм зэкIэлъыкIуакIэу яIэр хагъэунэфыкIыныр;

- мэкъэзещэхэмрэ мэкъэзэращэхэмрэ зэтыраушъхьафыкIынхэр;

- ахэр къызэрагъэлъагъорэ хьарыфхэр ашIэнхэр;

- тамигъитIу, тамигъищыкIэ къагъэлъэгъорэ макъэхэм яхьарыфхэр ашIэнхэр, ахэмэ тэрэзэу къяджэнхэр, атхынхэр;

- тамыгъэ зэфэдэхэр зыхэт хьарыфхэр зэхамыгъэкIокIэнхэр;

- мэкъэ Iужъухэр тэрэзэу къаIонхэр, ахэр къызэрагъэлъагъорэ хьарыфхэр ашIэнхэр;

- гущыIэухыгъэм хэт гущыIэхэр къыхагъэщынхэр;

- тэрэзэу, яцыхьэ зытелъыжьэу хьарыф цIыкIухэри хьарыф инхэри атхынхэр, ахэр зэдиштэу зэпатхэнхэр, гущыIэхэр дахэу атхынхэр;

- Iэпэрытх ыкIи хэутыгъэ гущыIэхэмрэ гущыIэухыгъэхэмрэ атыратхыкIынхэр;

- кIэлэегъаджэм къыIозэ гущыIэхэр ыкIи гущыIи 3 - 5 -эу зэхэт гущыIэухыгъэхэр тэрэзэу атхынхэр;

- гущыIэухыгъэхэр хьарыф инкIи къырагъэжьэныр, гущыIэухыгъэ ужым точкэ агъэуцуныр;

- Iофыгъо гъэнэфагъэ фэгъэхьыгъэ гущыIэухыгъэхэр жэрыIокIэ зэхагъэуцонхэр.


© 2010-2022