Народные традиции в поэзии М. Р. Баинова Сценарий внеклассного воспитательного мероприятия

Раздел Классному руководителю
Класс -
Тип Другие методич. материалы
Автор
Дата
Формат docx
Изображения Нет
For-Teacher.ru - все для учителя
Поделитесь с коллегами:

Муниципальное бюджетное образовательное учреждение

Аршановская средняя общеобразовательная школа

Алтайского района Республики Хакасия






Сценарий внеклассного воспитательного мероприятия

для учащихся 5-7 классов

«Моисей Романович Баиновтыy поэзиязында хакас чонныy кибiрлерi»


Автор: Албычакова

Валентина Вячеславовна,

хакас тbлb паза литература урокатарыныy

eгретчbзb



Аршаново - 2013 г.

Тема: «Моисей Романович Баиновтыy поэзиязында хакас чонныy кибiрлерi»

Пjгіннер: 1. Eгренxbлерге саблыu хакас поэдb Моисей Романович

Баиновтыy чуртас чолын чарыдып, аныy поэзиязындаuы хакас чонныy кибbрлерbнеy таныстырары;

  1. Eгренxbлернby, пbстby чонныy саблыu писательлерbн улуuлап, оларныy хоос произведениелерbн хынып хыuырар кjyнbлерbн алuыдары;

  2. Пос чирbне, пос чонына паза пос тbлbне поuдархир, улуuлир паза хынар кjyнbлерbн тыыдары.

Кирек тирbглер: М.Р. Баиновтыy сомы, писательге чарыдылuан книга выставказы, компьютер, телевизор, диск «М.Р. Баинов», презентация.

Азынада тоuыс/тимненbс: eгренxbлер М.Р. Баиновтыy чуртас чолынаyар искbрbг паза презентация тимнепчелер, кибелbстер кjрбин чоохтирuа eгренчелер. Паба-bxелер, eгретчbлер хакас чонныy ас-тамаан тимнеп аuылчалар (иир соонаy стол кистbне кибbр хоостыра хакас чонныy ас-тамаан салып, одырып, азыранар eчeн)

Иирнb eгретчb паза eгренxbлер апарчалар.

Иирнby чjрbмb

  1. Иирнby пасталuаны. Мероприятиеге килген eгренxbлер, eгретчbлер, bxе пабалар, аuа-ууxалар паза аалxылар тимделер.

Иирнb пbстby музыка школазыныy eгретчbзb Валентина Ильинична Тюкпиекова «Саyыxах» тbп jменеy хада асчалар «Аттар чарызы» (хакас инструменттерbнеy ойын), «Тадар кjгенеем» (М. Кирилл).

Eгретчb: - Изеннер, аарлыu eгренxbлер, eгретчbлер, bxе-пабалар паза аалxылар! Пeeн пbс сbрернеy хада саблыu хакас поэдb, пbстby чир-суuxыбыс Моисей Романович Баиновтаyар чоох апарарбыстар.

М.Р. Баиновтыy адын Хакасияда хыныснаy паза улуuлап адапчалар. Аныy улуu искусствозы хакас чоны сілиинеy, чeрекке jтіре сиипчеткен кибелiстерiнеy паза поэмаларынаy jріндірче. Сbрер пbлчезер, пbстby школада полuан на чыл М.Р. Баиновха чарыдылuан eгретчbлер паза eгренxbлер хыuыртыuлары полча.


  1. Моисей Романовичтby чуртас чолы (eгренxb искbрbг итче).


  1. Моисей Романович Баиновтыy поэзиязында хакас чонныy кибiрлерi

Eгретчb: М.Б. Баинов амuы туста хазых полuан полза прай чонын алuирxых. Iди «Хакас чирi» газетада 31 декабрьда 2000 чылда ол хынuан чонын Наа чылнаy пiди алuыстаан:

Eгренxb кjрбин чоохтапча:

«Алuыс кjглерi»

Хыри ла пазы чох харлар ла

Хыролыu соохта саuылча.

Чибiргi пiр чeс пу чылларныy

Пастаuы кeнi чаuдапча.

Хан тигiр jjркi чылтыстарнаy

Хайхастыu кjjлбек сусталча.

Хайдаu ла кjjлбек таyнастарны

Кiзее пу Наа чыл аuылча.

Алuапчам Наа чылнаy, ил чоным,

Иб сай ырыс, талаан ползын.

Ирткен чeзер чылларныy соонаy

Пазох ла чаа ла полбазын.

Успазын тамысхан оттарыy,

Узах час чазап чуртаyар.

Уuзалбас ползын ырыстарыy,

Пу наа чeс чылны алuаyар.

Мин дее кееркеxе чeреемнеy

Килчеткен наа чылны сарним.

Чалахай кjjлбек кiзiлернiy

Пу чирде паарсазын алuим.

Eгретчb: Моисей Романович Баиновтыy чайаачы тоuыстарын eгренiп, пiс поэт хакас чонныy кибiрлерiн чиит тjлге читiрерге тiп саuызын сизiнгебiс. Иy не пастаuызын ол чир-сууна хыныс. Аны пiс «Таy солбанында тоuазыu» тiп поэмазында сизiнчебiс:

Eгренxb: -Чаяннар чирi сiлiг чир,

Jскен дее оды оyмаан чир,

Чаядаy сыйбаан ixе чирi,

Jзел тее чjрзеy, jкер ноо.

Худайлар чирi сiлiг чирi,

Аххан даа сууxаа тоyмаан чир,

Хада инелген ixе чирi,

Алдарап таа чjрзеy, аарлыu ноо. [2; 24]

Eгретчb: Хакас чонныy пурунuыда позыныy пазылбин пeткен чайаачызы тилеен. Iди пiс «Таy солбанында тоuазыu» тiп поэмазында хайxы-нымахчы алыптыu нымахтарны харааларда ысханын пiлiп алчабыс:

Чатхан тохтап, кинетiн амыр,

Чыхчоuа тееп, кил, сыyыраан;

Мунаан петуктыy eнi чарып,

Таyны кjглирге маyзыраан. [2; 28].

Пуох кизекте пiс хакас чоныныy паза пiр кибiрiн сизiнчебiс. Ол -

аалxыларны аарлап удурлиры паза улуuлиры:

Eгренxb:

Пурунuы кибiрнiy иб ээзi

Ам jjре оор-пузын тутча.

Пызлахча кjбiy iпектернi

Тойuа, чон алнына салча;

Тадаан кjк чазынаy мeннерi

Тиyни парчазына урча.

Че иy не аарлыu чилеy пазы -

Нымахчы Кодыл eлeзi,

Нымахтыy кибiрлiг той пазы

Айран - ах сeттiy iлiгi. [2; 29].

Eгретчb: Пiстiy чон хаxан-пуруннаy сыuара, пiрее кiзi чолuа сыхчатса, алuаxаyнар (чахыu пирxеyнер), чолы ачых ползын, итчеy киректерi килiссiн eчeн тiп. «Таy солбанында тоuазыu» тiп поэмазында пiс алuыс сjстерiн таапчабыс:

Eгрнxb: Хаxан-пiрее пiске хынuан хыстарныy

Талааны тартып, чорых оy ползын

Пiске хаxан даа паарсаан харахтарныy

Чылии чолларда тjjле чылытсын. [2; 7].

- E-eк, айнаy даа мынаy ат ползын,

Ах чарыхта ат тjрiзе,

Ах сарыu осхас тjрiзiн,

Алныy азых ползын,

Ал сооy тeзiг ползын! [2; 13].

Eгретчb: М.Р. Баинов jсчеткен тjлге iдjк чалахай чуртаснаy алuыстапча. Iди ол кiчiг олuаннарзар айланып, 1-uы сентябрьuа чарыдып пасча:

Eгренxb:

«Jjркi чолuа jjрлеп парыyар!»

Кееркестiг саyнарныy сыyырааны

Наа ах чарых хаалхазын асча.

Хыuырча ол тjрзер палаларны,

Чахайахтыu тjрi саuылча.

Алuапчам мин иy не кiчiглернi,

Пiлiс чолын пeeнгi кeн пастаан,

Алныyарuа, аарлыu иркелерiм,

Пeeн хыр пазым паарсаснаy тутчам.

Пiлiс чолы пирiк, тeбi чоuыл,

Jрiнiзiм ниигiн алыyар,

Наа тустарuа саuып чылтыс чолын,

Jрiнiстiг jjрлеп парыyар,

Пос тiлiнеy jjрелестiг чооuын,

Иркелерiм, тeeнiп алыyар.

Хоорuынныu чол ниик чол, кjлек чоuыл,

Часкалыu ла, паарсах полыyар.

Алuапчам мин пeeнгi туyмаларны

Eгредiгнiy наа чыл кeнiнеy.

Кjлеткiзi пeeнгi аар чылларныy

Туу тeспезiн олuан кjyнiне. [3].

Пiстiy историядаuы Илбек Адалыu чаа тузындаuы аар чуртастаyар пазып, М.Р. Баинов наа тjл андаu чааны кjрбезiн тiп пичеленче:

Eгренxb: Jjрлiг чон eчeн jjзiбiс ачып,

Jстестiг чаада jзел чjрдiбiс,

Хараuы сiлiг халых чон eчeн

Ханныu чаада харал чjрдiбiс.

Илеен албаттыy iкi хулуны

Jкерлеп ойлирuа хаxан даа чиксеен.

Ixе албаттыy iкi пiр хызы

Jкерлезерге хаxан даа чиксеен.

Кjгерiп турuан кjгjк тигiрнiy

Кjгi чiтпезiн пiстiy сообыста,

Кeннiy алтыныy кjгjк пiр оды

Jртке кjйбезiн пiстiy сообыста. [2; 23].

Иy не пiстiy аuырсымныu сурыuны - пос тiлiнеyер, М.Р. Баинов чиит тjлге саuызыбысха сииртерге саuынып пасхан:

Eгренxb: …Пар чоным, паарсах нанxыларым,

Чiтпезiн кjjлбек тiлiбiс,

Тик соонаy кjjленген хыстарым,

Тeспезiн кjjлiг кjyнiбiс.

«Хакас ла чирiн» тастабааyар,

Соuлыu очиибыс успазын,

Аuаа салковай айабааyар,

Алтын пiчиибiс сусталзын.

Чил ахча ниигiне чил аастыy,

Чилге салбин ис-пайыбыс,

Поuдархас чоuыл ба хакастыy

Ал халар аарлыu адыбыс!

Салчам сiрернiy алныyарuа

Чeзер сjстерiм тоныuын,

Чjптiг, ынаu ла нанxыларuа

Тeзедiр jjрлес хоорuыны.

Хыйаллыu, аар туста иреелiг

Сын нанxы кjнi кjрiнче,

Ол син полuаныбыс мидеелiг,

Полuаныбыс ла пiлiнче.

Саuам хакас тiлi тилеенi

Наyмыр сурнаанxа сарнапча,

Чалuыс газетабыс сjлеенiн,

Сиргек тилекей тыyнапча.

Таyнарда кjгiлбей тeстерiн

Кjрче хыролыu аuастар.

Хакастап кjjленiс кjглерiн

Кjглесче пeeнгi оол-хыстар.

Пораан ойнаанxа маyзырааyар,

Парарuа тааннар аuынuа,

«Хакас ла чирiн» тастабааyар,

Хайхап пу чирнiy аuына. [4].

Eгретчb: Андаu оyдайнаy пiс кjрчебiс, М.Р. Баиновтыy мында адаан тjрт ле чайаачы тоuызында хайдаu кjп хакас чонныy кибiрлерi пар. Прайзы олар eгредiглiг полчалар. Прай чуртазын ол пос чонына саuыссырап, чиит тjлнi eгредерiне, пос тiлiн чiдiрбес eчeн саuыссыраан.

М.Р. Баинов хакас чонныy хыйuа саuызын хыйыстырбин, пiске читiрген, чонныy тілінеy сибер тузаланuан.

Ікі дее чeс чыл ирт парзын, че Моисей Романович Баиновтыy чайаачызында чуртаан чуртазы килер тустаuы улустыy кjyнін чылыu сыйбир. Чонuа чапсых тоuыстар сыйлаан улустыu ады хаxан даа чоннаy хада чуртир.


  1. Bxе-пабаларнаy пос сjбbрезbнде чуртапчатхан хакас кибbрлерbнеyер чоох.

Eгретчb: - Аарлыu bxе-пабалар, аuа-ууxалар! Пeeн пbс сbрернеy хада Моисей Романович Баиновтыy поэиязындаuы хакас чонныy кибbрлерbнеyер чоох апарuабыстар. Прайзы пbс пос чоныныy кибbрлерbнеy таныспыс. Амды чоохтазыu апарарбыстар ол кибbрлердеyер, хайзыларынаy пbс пос сjбbрезbнде тузаланчабыстар.

Иy не пастаuызын мин сbрерзер пbр сурыныснаy айланчам: «Пbреезb пурунuыда хонxыхтар чыылызып, хайxыныy алыптыu нымахтарын ысханыннаyар пbрее ниме пbлчезер бе алай искезер бе тbп чоохтап пирbyер. Ол олuаннарuа уuаа хыныu поларxых». (Аuа-ууxаларныy, паба-bxелернby чоохтары).

- Пbстby чонныy хайдаu кибbрлерb сbрернby сjбbреyерде саuамuы туста чуртапча? (Аuа-ууxаларныy, паба-bxелернby чоохтары).


  1. Иирнb тоосчабыс, прайзы стол кистbнзер одырчабыс.

Тузаланuан литература:


  1. «Хакас чирi» газета. - 2000ч. - 31 декабрь. - С. 2.

  2. М.Р. Баинов «Таy солбанында тоuазыu». Поэма, стихтар. - Хызылчар кн.изд-зы Хакасиядаuы пjлiгi. Аuбан. - 1982.

  3. «Хакас чирi. Хола пырuыxах.» газета. - 1999ч. - 31 август.

  4. «Хакас чирi» газета. - 1999ч. - 27 ноябрь.

1


© 2010-2022