Ата-аналар жиналысына арналған баяндама

БАЛА ТӘРБИЕСІ МӘСЕЛЕСІН ШЕШУДЕ ОТБАСЫ МЕН

ОҚУ ОРНЫ АРАСЫНДАҒЫ ӨЗАРА ӘРЕКЕТТЕСТІК

Отбасы - белгілі дәстүрлердін, жағымды өнегелердін, мұралар мен салт-дәстүрлердің сақтаушысы. Отбасында бала алғаш рет өмірмен, қоршаған ортамен танысып, мінез-құлық нормаларын игереді. Ата-ана және отбасы мүшелері жас нәресте дүниеге келген күннен бастап, оның еміріне қамқорлық жасап, болашағын жоспарлайды және саналы азамат болып өсуі үшін қажет жағдай жасайды. Бұған баланың қажеттілігін толық қанағаттандыру, оны дене және ой-еңбегіне үйрету, күн тәртібін дұрыс реттеуге, салауатты өмір сүруге, жақсылықты үйренуге, жамандықтан жиренуге дағдыландыру, бойында жастайынан мәдени құндылықтар мен адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру жатады. Қазіргі отбасының басты қызметтері мен міндеттеріне тоқталайық:

Басты қызметтері:

• тәрбиелік;

• сауықтыру;

• рухани-адамгершілік;

• танымдык-білімдік;

• тұрмыстык;

• еңбек;

• мәдени-ағартушылық;

• демалыс-шығармашылық;

• тұлғаның өзіндік тәжірибені ынталандырушы;

• қорғау.

Басты міндеттері:

• баланы үйлесімді дамыту;

• бала денсаулығына қамқорлық жасау;

• оқуына көмек көрсету;

• еңбек тәрбиесін жүзеге асыру және мамандық таңдауға көмектесу;

• тұлғаның әлеуметтенуіне көмектесу;

• ізгі, эмоционалды-адамгершіліктік қатынас тәжірибесін қалыптастыру;

• жалпы мәдени және интеллектуалдық дамуына қамқорлық жасау;

• қызығушылығы, қабілеті, бейімділігі мен шығармашылығын дамыту;

• өзін-өзі тәрбиелеу мен өзін- өзі дамытуға дайындау;

• жыныстық тәрбие, болашақ отбасылық өмірге даярлау.

Отбасында ата-аналар аталған қызметтерін жүзеге асыру және міндеттерін орындаумен қатар балаларының іс-әрекетін ұйымдастыруда төмендегідей шарттарды есепке алуы тиіс:

- баланың кызығушылығын, ішкі сезімдері мен көңіл-күйлерін тұрақтандыру мақсатында міндеттерін белуді жоспарлау мен жүзеге асыруда онымен санасу жағын қарастыру;

- балаға сенім білдіру және жас дербес ерекшелігіне сәйкес болуын қадағалау;

- әр баланың міндеттерін дәл, нақты анықтау;

- әр істің балалардың өзара қатынасының дамуы мен нығаюына және рухының есуіне қажетті тәрбиелік мәнінің болуы;

- жалпы отбасы дербестігі мен ынтасын есепке алу;

- балалардың өзара сыйласымдылық пен мейірімділікке, сенімге негізделетін іс-әрекеттерді тапсыру;

- тапсырманы орындау барысында колдау көрсету, түрткі калыптастыру.

Дегенмен отбасы тәрбиесінін біркалыпты жағдайға іске асырылмайтындығы және отбасы тәрбиесінің сәтсіз болуынын басты себсбі - ересек адамдардың педагогикалык көзкарастарынын каукарсыздығынан дей келе, отбасындағы бала тәрбиесіне игі ыкпал етуде мәні бар төмендегі беліілерді атап көрсетуге болады.

1. Отбасынын этикалык кұрамы және күрылымы толык емес отбасы: бірбалалы, көпбалалы отбасы бірүлттык, көпүлттык отбасы;

2. Тіршілік әрекетінін және ортанын жағдайлары: отбасы мүшелерінін білім дөрежесі, енбектену, кәсіптік күрамы, бюджеті, жалпы мятериалдык әл-аукаты;

3. Отбасынын мәдени әлеуеті: күнделікті тұрмыстың жалпы мәдениеті, күн тәртібі, демалыс, онын формалары, кітапхананы, теледидарды, музыка аспаптарын пайдалана білуі, спортпен айналысу, отбасылыкдәстүрлік мерекелер.

4. Ішкі отбасылык катынастар, отбасы
микроклиматынын сипаттамасы, отбасында көзкарастың бірлігі және айырмашылығы. отбасы
мүшелерінің өз міндеттерінің көзкарасы;

5. Қоғамға көзкарасы: еңбек және коғамдык міндеттерге. коғамдык тәрбие институттарына катысы:

6. Отбасынын тәрбиелік әлеуеті: отбасылык тәрбие. колданылатын әдістер, ата-аналарынын және мүшелердін педагогикалык мәдени дәрежесі.

Бұл белгілерді отбасы тәрбиесінде есепке алудын манызы зор. Бүгінгі когам алдындағы максат - емірдін барлык саласында белсенді шығармашылык іс-әрекетке кабілетті, еркін түлға тәрбиелеу. Ол үшім тәрбие беруде отбасы, балабакша, мектеп. коғам және жүртшылык бар мүмкіндіктерін кіріктіріп жүзеге асырулары тиіс. Өйткені, отбасына мектеп тарапынан білікті көмек кажст. Педагогтар мен ата-аналардың өзара әрекетінін аркасында ғана окушы түлғасын дамыту мәселелерін табысты шешуге болады.

Отбасы мен колледждің өзара әрекетінін басты кызметтері:

• акпараттык;

• тәрбиелік-дамытушылык;

• калыптастырушылык;

• корғау-сауыктырушылык;

• бакылаушылык;

• түрмыстык.

Аталған өзара әрекеттін міндеттері:

- ата-аналардын белсенді педагогикалык үсганымын калыгггастыру:

- ата-аналарды педагогикалык білім,біліктермен каруландыру:

- бала тәрбиесіне ата-аналарды белсенді катыстыру.

Отбасы мен мектептің өзара әрекетін үйымдастыру жолдары

• отбасынын тәрбиелік мүмкіндігі мен күш куатын айкындау максатында зерттеу;

• отбасынын адамгершілік бағыттылығына карай оларды топтастыру;

• олардың бірлескен әрекеттерінін ағымдык және сонғы нәтижелерін талдау;

Яғни, отбасы мен оқу орнының бірлескен әрекетін тиімді ұйымдастыру педагогикалык зерттеуден басталады екен. Ал осы отбасын зерттеу педагогка не береді?

Оқушы отбасын зерттеу педагогка отбасынын тәрбиелік мүмкіндігі мен онын әлеуетінін денгейін аныктауға, сонын, негізінде бірлескен әрекеттің онтайлы әдісін, формасын тандауға, нәтижесіне тәрбие мәселесін табысты шешуге мол мүмкіндік туғызады. Ол үшін мұгалім дәстүрлі педагогикалык-психологиялык диагностика әдістерінін кешенін пайдаланады. Отбасын зерттеу сынып жетекшіден кәсіби шеберлікті талап ететін күрделі мәселе.

Сондықтан сынып жетекшісі отбасын зерттеуде төмендегідей ережелерді сактағаны дүрыс:

• Ата-аналар мен балалар оздерін зерттеу нысаны ретінде сезінбеуі тиіс.

• Зерттеу максатты бағытталған, жоспарлы және жүйелі болуы кажет.

• Зерттеу әдістері тәрбие әдістерімен өзара байланысты болуы шарт.

• Психологиялык-педагогикалык әдістер түрленген болуы және кешенді түрде колданылуы керек.

- Отбасын зерттеуде педагог төмендегі мәліметтерге баса назар аударуы тиіс:

1. Отбасы мүшелері және отбасынын әлеуметтік-
   материалдық, тұрмыстық жағдайлары мен мектеп
   ісіне кызығушылыктары туралы толык мәлімет.

2. Отбасындағы балалардың тәрбиелік деңгейі.

3. Отбасынын тәрбиелік әлеует денгейі.

егер ата-аналардын отбасы турасынладүрыстүсінігі болмаса.егеронын максаттарын педагогикалык түрғыдан жағдай-ластырмаса, онда бүл да баланын жеке санасынын калыптасуына ғана емес, түгелдей жске басынын тәрбиесіне кері әсерін, зиянын тигізеді. Тәжірибелік жүмысымызда ата-аналармен жүргізілген сауалнамалар нәтижесі отбасы тәрбисіндс жиі ксздесетін кателіктердің санын кырыктан асырган. Солардын елеулісі және жиі кездесетіндері деп төмендегілерді есептейміз:

1. баланың мектепке дейінгі кезенінде оған түракты көніл аудармау.

2. Балаға жүйелі және накты талап коя алмау.

3. Баланы беталды естен тана жаксы көру.

4. Үйдегі ересектердін назары жалғыз балада болуы.

5. Ата-аналардын өздері балалык шағында ауыр түрмыс халін кешіргендіктен, баламыз жеңіл тіршілік кешуі тиіс деп санауы.

6. Денсаулығына байланысты койылуы тиіс талаптардын болмауы.

7. Бала тәрбиесі екінші орында калып койған.

8. Отбасындағы тәрбие максаты, міндеті, әдіс-тәсілдерінін заман талабына сай жетілдірілмеуі.

9. Отбасындағы жаксы материалдык жагдайға байланысты баланы дандайсыту.

10. Бала тәрбиесіндегі кайшылыктар: шектентыс босансыту. өз бетімен жіберу, коркыту, аса катандык, орынсыз жазалау.

11. Ата-ананын өз балаларын сүйкімді және жүғымсыз немесе кабілетті және дарынсыз деп болуі.

Өкінішке орай, отбасында мұндай кателіктердін етек алуы бала түлғасынын калыптасуына, жалпы өмірге бейімделуіне де кері ыкпал етеді. Ал ересектер бүгінгі сәбидін болашакта мектеп окушысы, студент, кызметкер, отбасы иесі және азамат, коғам мүшесі екенін күнделікті күйбін тіршілік барысында ескере бермейміз. Әлі де уакыт бар деп езімізді алдаркатып. актаймыз. Мектепке дейінгі шактағы кателіктерді түзетуге болмайды деген бір жакты пікір жок болғанымен. бүл кезендегі тәрбиенін адам емірінде із калдырмауы мүмкін еместігі жокка шығарыл-майды. Жоғарыда аталған кателерден баска, елеулі кателіктер катарына ата-аналардын балалар тәрбиесін балабакшаға, мектепке, жүктеуді, үй жүмысынан корғаштауды, мадактауды орынды колдана алмауы, жазалаудын октем түрін колдану, әдеп сактамау, ата-ананың жағымсыз кылыктары, ата-ананын өз мүмкіншілігін жоғаруы бағалауы немесе өз ата-анасынын кателіктерін автоматты түрде кайталауы, өз кемшіліктерін кайта карамауын және т.б. жаткызуга болады. Сонымен сөзімізді корытындылай келе жоғарыда ерекше мән берген отбасынын тәрбиелік әлеуетінің деңгейін диагностикалаудын педагог - галым В.Максимов нактылаған үлгісін үсынамыз.

Отбасының тәрбиелік мүмкіндігінің диагностикалық картасы

О.т. мүмкін-н күрауышгары

Тәрбиелік мүмкінліктін дачу денгейінін сипаттамасы

Темен (Т)

Орташа (О)

Жогары(Ж)

1

2

3

4

Тәрбиенін максаты мен міндеттерін түсінуі

О.т. максат, міндеттері жок болуы

Тәрбиенін максат міндеттері педагогикаға сәйкес емес отбасынын мүддесінен келіп шығады.

Отбасы тәрбиесінің максат-міндеттерін дүрыс түсінеді.

Психологиялык мәдениет денгейі

Психологиялык-педагогикалык білім денгейі темен. Педагогикалыкокуларға

бірнеше мәрте шакырғаннан кейін әрен келеді.

Педагогикалык-психологиялык білім денгейлері бар, бірак әлсіз. Педагогикалык

оқуларға келгенмен оған мән бермейді. Өз білімін көтерумен айналыспайды.

Педагогикалык-психологиялык даярлығы жаксы. Тәрбиеге катысты өз білімін көтерумен

айналысады.

Тәрбиеәдісі мен күралдарын өмірде колдана білу мүмкіндігі

Тәрбие әдістері мен күралдарын максатты түрде колдана алмайды.

Тәрбие әдістері мен күралдарын интуициясына сүйеніп колданады, теориялыкбілімін емірмен үштастырмайды.

Отбасында тәрбие әдістері мен күралдарын саналы және түсініп колданады.

Балатәрбнесі үшін ата-ананын жауапкершілік денгейі

Бала тәрбиесіне жауапкершілігі жеткіліксіз, кейде мүлдем жок. Үйде талаптар коймайды. окуы

мен тәрбиесін кадағаламайды, жағымды әрекеттер калыптастырмайды.

Жалпы жауапкершілікпен карағысы келеді, бірак кейбір себептерге байланысты жауапкершіліксіз болады. Бала тәрбиесінде жекелеген кателіктер жібереді.

К,оғам алдындағы бала төрбиесі үшін жауапкершілігін саналы түсінеді.Табысты тәрбие беруге барлык жағдайды жасайды.

Отбасындағы карым-катынас сипаты немесе стилі

Отбасындагы карым-катынас жағымсыз, кейде адамгершілікке жат сипатты (ішетін, төбелесетін)

Отбасында айтарлыктай карым-катынас жок, кей кездері түсініспеушіліктер болып тұрады.

Отбасында жағымды карым-катынас және үйлесімдік орнаған.

Ата-ана беделі мен өнегесінін болуы

Ата-ананын бірі немесе екеуі де бала түлгасына кері эсер етеді.

Ата-ана өнегесінде жалған

бедел, байлыкка күмарлык, сарандык және т.с.с. ауыткушылыктар керініс беруі мүмкін.

Ата-аналар жоғары адамгершілікті бала алдында өнегесі мен беделі бар.

Отбасы мен мектептін балатәрбиесіндегі бірлігі

Бірлік мүлде жок.

Мектеппен бірлік жекелеген жағдайларда бар. Көбіне мектепке сенім білдіргенмен өздері белсеніп катыспайды.

Отбасынын тәрбиелік әрекетін мектеп талал-тарымен үйлестіреді, мектеп берген кенесті өмірде колдануга тыры-сады, мектеп еміріне белсене катысады.

Отбасы - сапасы жоғарыдағыдай біркатар өлшемдермен аныкталатын. балаөмірі мен дамуынын ортасы. Сол себептен отбасынын тәрбиелік әлеуетінін деңгейін аныктаған сон, мектептін міндеті оны кетеругс мейлінше ыклал ету. Мұндай ыкпалдын кажеттілігіне олардын көздерін жеткізіп, ғылыми тұрғыда дәлелдеп беру және ынталандыру, бірлесіп жұмыс жасауға жұмылдыру. Әрине бул педагогтан жүйелілікті, төзімділікті, педагогтык этиканы. ғылыми білімді, психологиялык сауаттылыкты эмоиионалдык ұстамдылыкты, даналылыкты әрі кешірімділікті талап ететін аса күрделі де жауапты іс. Бірак та осы киын жұмыстын нотижесінін де комакты болатынын баса ойлау педагогка зор кұлшыныс берері анык. Өйткені, оз ісінін шсбері нағыз педагог үшін бір баланын болса да дұрыс тәрбиеленуінен артык максат жок дсп ойлаймыз. Алғаш, бірнеше отбасынын тәрбиелік әлеуетінін денгейін көтеруге кол жеткізсеніз, міндетті түрде келесі жылы бір сыныптың отбасынын тәрбиелік әлеуетін көтерерініз анык, күрметті үстаз! Елімізде эр отбасы бакытты болса, еліміздін бакытты болмаска шарасы жок.

Сонымен корыта келгенде, мүндай күрделі міндетті жүзеге асыру тек отбасынын жеке-дара кызметімен шешіле салмайтыны белгілі. Ол үшін әлеуметтік институттардын арасындағы бірлескен әрекет тетіктсрін кіріктіру бүгінгі күн кажеттігінен туындайды.

Пайдаланылған әдебиеттер:

Коянбаев P.M. Педагогика. Астана, 1998

Максимов ВВ. Педагогическая диагностика в школе. М., 2005.

Иманбекова Б.И. Тәрбиеге жетекші.А., 2004.

МардахаевЛ.В. Социальная педагогика. М., 2005.