Ашық сабақ Тақырыбы: 1867-1868 ж. ж. Қазақстандағы реформалар

Сынып: 8 «А»

Пәні: Қазақстан тарихы. Мерзімі: 15.02.2017 ж

Тақырып: 1867-1868 ж.ж. Қазақстандағы реформалар.

Мақсат-міндеттері:

а) білімділік: оқушылардың 1867-1868 ж.ж. реформалардың алғышарттарын, оның барысын,

әкелген өзгерістерді, нәтижесін оқып-түсінуіне жағдай жасау.

ә) дамытушылық: патша үкіметінің отарлау саясатының ары қарай тереңдеуін түсіну, өздік

жұмыс, топтық жұмыс, логикалық ойлау дағдыларын дамыту.

б) тәрбиелік: егемендігімізді бағалауға, құрметтеуге, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа білімдерді меңгеріп, бастапқы бекіту сабағы.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Әдіс-тәсілдері: ауызша баяндау,ізденіс,көрнекілік,сұрақ жауап, топтық жұмыс, өзіндік жұмыс әдістері, тірек сызба

Ұйымдастыру формасы: ұжымдық, топтық, жекелей

Пәнаралық байланыс: дүние жүзі тарихы,география, қазақ әдебиеті

Сабақтың көрнекілігі: кестелер,оқулық,схемалар,интерактивтік тақта.

Ұйымдастыру кезеңі: а) оқушыларды түгендеу,зейіндерін аудару.

ә) үй тапсырмасын тексеру. Өткен тақырып бойынша шолу тест беріледі. Орындалып болған соң,өткен сабақ қорытындыланып жаңа сабақ басталады.

«Білім» биржасының акцияларын сатып алу.

1.«Жасырын сұрақ » акциясы. 5 ұпай

ІІІ.Жаңа тақырып : 1867-1868 жылдардағы Қазақстандағы реформалар

1. Реформаны дайындау

2. Реформаның мазмұны, мәні.

Хандық билікті іс жүзінде жойған 1822 және 1824 жылғы жарғылар жаңа капиталистік қатынастар дами бастаған кезде өлкенің шаруашылық даму талабына сай болмады.

Патша үкіметі 1867-1868 жылдары Қазақстан аумағында әкімшілік реформа жүргізді. Реформа жүргізудің негізгі мақсаты:

Сұлтандар тобын өкімет билігінен біржола ығыстырып, жалпыимпериялық басқару тәртібін енгізу еді.

Реформа дегеніміз- қоғамдық өмірдің қандай да бір жағын қайта құру, өзгерту, жаңарту.

ХІХ ғасырдың 60ж. қазақтардың басқару жүйесін өзгерту үшін статс-хатшы И.И. Бутков басқарған комиссия құрылды.

Бутков бүкіл қазақ даласын екі облысқа бөлуді ұсынды:

Батыс Шығыс

Орталығы-Торғай орталығы- Сергиополь немесе Қарқаралы

Комиссия ұсынысы Орынбор генерал-губернаторы А.П.Безакқа тапсырылды. 1864ж. 29 қыркүйегінде Безак Орынбор қазақтарының облыстық басқармасына қажетті мәліметтерді жинастыруды тапсырды. 1865 ж. Безактың отставкаға шығуына байланысты оның орнына жаңа губернатор Н.А.Крыжановский тағайындалып, Бутков комиссиясының бұл ұсыныстары қабылданбады.

Қазақ өлкесін басқару ісін өзгертуді дайындау үшін « Дала комиссиясы » құрылды.

Дала комиссиясын

Ішкі істер министрлігі кеңесінің мүшесі Гирс басқарды

Оның құрамы: - Бас штабтан- полковник Ф.К.Гейнс

- Орынбор өлкесінен полковник К.К.Гутковский

- Батыс Сібір ген-губ. Капитан А.П.Проценко

1865ж. 5 маусымда ІІ Александр патшаның әмірі бойынша қазақ өлкесін зерттеп білу мәселелері дайындалды. Алайда реформаны әзірлеуде бұқараның талап-тілегі ескерілмеді.

Қазақтың ғалымы Шоқан Уәлиханов:

• Қазақстанды билеуді халықтың өзін-өзі басқару негіздерінде қайта құруды;

• Әлеуметтік-экономикалық жаңалықтар енгізуді талап етті.

Қазақ жерінде реформаны тезірек асыруды көздеген комиссия феодалдық топ өкілдерімен ақылдасып, мәліметті солардан жинады. Батыс Сібір генерал губернаторлығында комиссия ірі бай Мұса Шорманұлынан, билеуші сұлтан Шыңғыс Уәлиханұлынан, Орынбор өлкесінде билеуші аға сұлтан Сейдәліұлынан т.б. ауқатты ақсүйектерден жиналған мәліметтерге сенім артты.

Сөйтіп :

• 1867 жылы 11 шілдеде ІІ Александр патша « Сырдария мен жетісу облыстарын басқару туралы уақытша Ережені»

• 1868 жылы 21 қазанда « Орынбор және батыс Сібір генерал губернаторлығындағы Дала облыстарын басқару турлы уақытша ережені» бекітті.

І тапсырма. Реформа не үшін қажет болды?

Жоспар:

1. Қазақстанда реформа жүргізудің себептері және барысы.

2.Реформалардың басталуы.

3.Басқарудың ерекшіліктері.

4.Реформаның отаршылдық сипаты.

5. 1867-1868 жылдардағы реформа бойынша қазақ жерінің біріктірілуі.

ІI. Тапсырма «Жобалау» акциясы. Акция құны 3 ұпай. (слайд көрсету)

1- топ. Реформа жүргізудің себебі мен барысы анықтаңыз.

2- топ. Реформаның басталуы мен басқару ерекшелігін табыңыз.

3 - топ:Реформаның нәтижесі мен тарихи маңызы

III. Тапсырма «Салыстырмалы эссе» акциясы. Акция құны 5 ұпай

3 топқа арналған

ХІХ ғасырлардағы реформалардың ерекшеліктерін анықтаңыздар

1822 ж реформа 1824ж.реформа 1867-68ж.реформа

Жер аумағы

Билік сатысы

Генерал -губенарторлары

Қалай жүзеге асты?

Нәтижесі қалай болды?

Басқару жүйесінің сатылары

Қазақ жері

( 3 генерал-губернаторлық)

Орынбор

(орталығы Орынбор)

Батыс-Сібір

(орталығы Омбы)

Түркістан

(орталығы Ташкент)

Облыстар

Облыстар

Облыстар

Орал Торғай

Ақмола Семей

Жетісу Сырдария

Уездер

Уездер

Уездер

Орал Гурьев

Калмыково

Жем (Темір)

Елек (Ақтөбе)

Николаев (Қостанай)

Ырғыз

Торғай

Ақмола

Көкшетау

Петропавл

Омбы

Атбасар (Сарысу) 1869 ж. қосылды

Павлодар

Қарқаралы

Өскемен

Зайсан

Көкпекті

Баянауыл

Сергиополь

Қапал

Верный

Жаркент

Ыстықкөл

Тоқмақ

Қазалы

Перовск

Түркістан

Шымкент

Әулиеата

Ходжент

Жизақ

Реформа бойынша құрылған әкімшілік бөлініс

1867 - 1868 жылдардағы реформа бойынша

құрылған сот жүйесі

Уездік сот Әскери сот

Қазылар соты Билер соты

Әскери губернатор жанында іс жүргізумен айналысатын облыстық басқармалар ұйымдастырылды. Ол 3 бөлімнен тұрды:

Облыстық басқармалар

Шаруашылық Жарлықты жүзеге асыру Сот істері

Генерал- губернаторлар тағайындап отырған уезд бастықтарына көмекші екі кісінің біреуі жергілікті халық өкілдерінен алынды.

Уезд бастықтарына

Полиция Уездегі Бекіністер Әскери бөлім

Мекемелер

Сырдарияның отырықшы елді мекендерінің басқару билігі ақсақалдар қолына берілді. Облыстық әскери губернаторлар бекіткен ақсақалдар арнайы өкілдер жиынында 3 жылға сайланатын. Қазақтарға болыс және ауыл старшыны деген нң төменгі дәрежедегі қызметтер ғана тиді.

1.Әскери билік қолында болды.

Генерал -губернатордың 2.Азаматтық билік қолында болды

Құзырына 3. Болыстарды,уезд бастықтарын тағайындады.

1. Сол аймақтағы казак әскерінің үкімет

Әскери губернатор тағайындаған атаманы болып есептеледі.

Құзырына 2. Билер мен қазылар сотын бекітті.

3. Ақсақалдарды бекітті

Реформаның жағымсыз жақтары:

1. Қоғамның қайшылықтарын шеше алмады;

2. Реформа арқылы отарлық басқару, билік нығайтылды;

3. Халықты бағынышты жағдайда ұстайтын,үстем таптың саясатын бұлжытпай орындайтын әскери әміршілер Қазақстанда да өз күшіне енді;

4. Реформалар Қазақстанды Ресейге қосып алу үрдісінің толық аяқталғанын көрсетті;

5. Қазақстанның кең байтақ жері Ресейдің мемлекеттік меншігіне өтті;

6. Патша үкіметі енді қазақтардың құнарлы жерлерін кез-келген сылтаумен тартып ала беретін болды;

7. Қазақтарға болыс және ауыл старшыны деген ең төменгі дәрежедегі қызметтер ғана тиді;

8. Патша өкіметінің Қазақстанның табиғи бай ресурстарын оңды-солды емін-еркін пайдалануы бұл өлкені Ресей экономикасының қосалқы арзан шикізат көзіне айналдырды.

Реформаның жағымды жақтары:

• Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуында белді орын алды;

• Өлкенің табиғи байлықтарын игеруге қолайлы жағдайлар қалыптасты;

• Әлеуметтік,шаруашылық өмірге капиталистік құбылыстар ене бастады;

• Көшпелі мал шаруашылығымен айналысқан қазақтардың да күнделікті өмірі өзгеріске түсті;

• Кедейленген қазақтардың қалаларға,алғашқы өндіріс орындарына шоғырлануы.

Осы реформаның куәсі болған Абай Құнанбайұлы, Ыбырай Алтынсарыұлы сияқты ойшылдар оның теріс жақтарын өз шығармаларында талай мысқылдаған. Мысалы Абайдың « Күлембайға» арнаған өлеңі.

Реформаның отаршылық сипатын көрсететін жағдайлар:

1. Қазақстанның кең-байтақ жері Ресей империясының меншігі болып жарияланды;

2. Қазақтар жоғары әкімшілік қызметтерге тағайындала алмады;

3. Шыңғыс ұрпақтары салықтан босатылды және өмірлік зейнетақымен қамтамасыз етілді;

4. Салық мөлшері өсті;

5. Әскери және әкімшілік билік генерал губернатордың қолына шоғырланды.

Оқушылар орындап болған соң әр топ өз тапсырмаларын тақтаға шығып жазып түсіндіреді, сынып көшіріп алады.

Бекіту. Бекіту мақсатында төмендегі сұрақтар қойылады:

1. И.И.Бутков қандай ұсыныс жасады?

2. Реформа барысынды қай қазақ зиялысы өз пікірін ұсынды?

3. Реформаның қысқаша мазмұнын айтып бер.

4. Қай генерал губернаторлыққа Қытай, Иранмен дипломатиялық келіссөз жасауға рұқсат берілді?

5. Қай облыста басқару билігі ақсақалдарға берілді?

6. Сот жүйесінде қандай өзгерістер болды?

7. Реформаның салдарын атаңдар.

ІV.Жаңа тақырыпты қорытындылау «Аукцион»: (Әрбір топ сұрақтарға қолындағы стикерлерін көтеру арқылы жауап беруі тиіс.)

1. XIX ғасырдың 60 жылдарында Қазақ жерін басқару жүйесін өзгерту үшін құрылған «Дала комиссиясын» басқарған: (Ф.Гирс).

2. 1865 жылы 5 маусымда ІІ Александрдың бұйрығымен жүзеге асырылған:(Қазақ жерін зерттеу сұрақтарын дайындау).

3. Әкімшілік басқару жүйесіне өз пікірлерін ұсынған қазақтың ағартушы-ғалымы:(Ш.Уәлиханов).

4. «Сырдария мен Жетісу облыстарын басқару» туралы Ереже бекітілген жыл: (1867 ж. 11 шілде).

5. «Орынбор және Батыс Сібір генерал-губернаторлығындағы Дала облыстарын басқару туралы уақытша Ереже бекітілген жыл: (1868 жылы 21 қазан).

6. 1867-1868 жж. реформаларға сәйкес, әскери-губернаторлар басқарды.

7. 1867-1868 жылғы «Ережелерге» сәйкес әр болыстың құрамындағы ауылдардың ішіндегі шаңырақ саны: (100-200).

8.«Ережелер» бойынша сот жүйесінің ең төменгі буыны: (Билер мен қазылар соты).

9. «Ережелер» бойынша сот жүйесінің ең төменгі буыны - билер мен қазылар сотын бекіткен: (Әскери губернатор).

10.«Ережелердің» ең басты ауыртпалықтары: (Қазақ жері Ресей үкіметінің меншігі болып жарияланды).

11. Облыстық басқармалары мынадай бөлімнен тұрды: (Шаруашылық, сот, жарлықты іске асыру).

12. «Ереже» бойынша салықтан босатылғандар: (Шыңғыс тұқымдары).

13. «Ереже» бойынша Қазақстанда отырықшы елді мекендерде басқару билігі ақсақалдар қолына берілген облыс: (Сырдария).

14.«Ережеден» кейін Қазақстанның Закаспий облысына өткен жері: (Маңғыстау приставтығы).

15.«Ережелерге» сәйкес Иранмен, Қытаймен дипломатиялық келіссөз жүргізуге рұқсат берген әкімшілік: (Түркістан генерал-губернаторлығы)

16. «Ережелерге» сәйкес қазылар соты сақталған аймақ: (Сырдария облысы).

17. «Ереже» бойынша облыстар бөлінген әкімшілік буыны: (Уезд).

18. XIX ғасырдың 60 жылдары қазақ өлкесін реформалауға байланысты Ш.Уәлиханов айтқан пікір: (Халықтың өзін-өзі басқару негізінде қайта құруды талап етті).

19. 1872 жылдан бастап Бөкей Ордасының жері қараған әкімшілік аймақ: (Астрахань губерниясы).

20. «Ереже» бойынша Ақмола, Семей облыстары кіретін генерал-губернаторлық: (Батыс-Сібір).

21. Ережеге сәйкес уезд бастығын тағайындайтын басшы: (генерал-губернатор).

22. XIX ғасырдың 60 жылдарында И.И.Бутков ұсынған жоба бойынша қазақ өлкесі мынадай облыстарға бөлінуі тиіс болатын: (Батыс, Шығыс).

23. Г.А.Колпаковскийдің ұсынысымен «Жетісуда шаруаларды қоныстандыру туралы» Ереже қабылданған жыл: (1868 жылы).

24.1822 жылы «Сібір қазақтарының Жарғысының» басты мақсаты: (Әкімшілік, сот, саяси жағынан басқаруды өзгерту).

25. «Орынбор қазақтарының Жарғысы» шықты: (1824 жылы).

Бағалау:

Соңында тест беріледі.

1. Әкімшілік реформалар қай жылдары жүргізілді?

А) 1822-1824 ж.ж.

В) 1865-1866 ж.ж.

С) 1867-1868 ж.ж.

D) 1871-1872 ж.ж.

Е) 1875-1876 ж.ж.

2. 1867-1868 ж.ж. жүргізілген реформаның басты мақсаты?

А) Қазақстан территориясын облыстарға бөлу

В) Қазақстан территориясын арақашықтыққа бөлу

С) Басқарудың билік жүйесін өзгерту

D) Революциялық қайта құрулар

Е) Хандық билікті қалпына келтіру

3. Ресей үкіметі қазақ жерін басқару туралы Ереженің макетін дайындау үшін Дала комиссиясын қай жылы құрды?

А) 1865 ж.

В) 1866 ж.

С) 1867 ж.

D) 1868 ж.

Е) 1869 ж.

4. 1865 ж. 5-маусымда қазақ жерін зерттеп білу сұрақтарын дайындауға әмір берген патша?

А) І Александр

В) ІІ Александр

С) ІІ Павел

D) І Николай

Е) І Петр

5. ХІХ ғ. 60-ж.ж. И.Бутков құрған комиссия қазақ жерін қалай бөлуді ұсынды?

А) 3 облысқа (батыс,шығыс,орталық)

В) 4 облысқа (батыс,шығыс,оңтүстік,солтүстік)

С) 5 облысқа (батыс,шығыс,орталық,оңтүстік,солтүстік)

D) 2 облысқа (батыс және шығыс)

Е) 1 облысқа (орталық)

6. Реформа жобасын дайындау жөніндегі комиссияға кім басшылық етті?

А) Ішкі істер министрлігінің кеңес мүшесі Гирс

В) Премьер-министр Перовский

С) Генерал-губернатор Гасфорт

D) Генерал-губернатор Гутковский

Е) Патша Александр

7. Реформаға дейін қазақ жері неше генерал-губернаторлыққа бөлінді?

А) 3 (Түркістан,Орынбор,Батыс Сібір)

В) 4 (Орынбор,Омбы,Түркістан,Батыс Сібір)

С) 2 (Орынбор,Батыс Сібір)

D) Генерал-губернаторлықтарға бөлінбеді

Е) 1 (Орынбор)

8. Реформа бойынша қазақ даласы неше генерал-губернаторлықтаға бөлінді?

А) 3 (Түркістан,Орынбор,Батыс Сібір)

В) 4 (Орынбор,Омбы,Түркістан,Батыс Сібір)

С) 2 (Орынбор,Батыс Сібір)

D) Генерал-губернаторлықтарға бөлінбеді

Е) 1 (Орынбор)

9. Реформадан кейін неше сатылы басқару жүйесі қалыптасты?

А) 3

В) 4

С) 2

D) 5

Е) 1

10. Реформадан кейін қандай басқару жүйесі қалыптасты?

А) Генерал-губернаторлық,облыс,уезд,болыс,ауыл

В) Генерал-губернаторлық,облыс,уезд,село

С) Генерал-губернаторлық,болыс,ауыл

D) Генерал-губернаторлық,облыс,село

Е) Генерал-губернаторлық,село

11. ІІ Александр патша Жетісу және Сырдария облыстарында басқару туралы ережеге қашан қол қойды?

А) 1868 ж. 21 қазанда

В) 1867 ж. 22 қыркүйекте

С) 1867 ж. 11 шілдеде

D) 1869 ж. 10 мамырда

Е) 1870 ж. 1 ақпанда

12. 1867-1868 ж.ж. реформа бойынша Түркістан генерал-губернаторы дипломатиялық келісім-шарттар жасауға құқылы болды.Қай елдермен?

А) Қазақстан, Қырғызстан

В) Қытай,Иран

С) Ресей,Греция

D) АҚШ,Жапония

Е) Италия

13. Реформа бойынша Батыс Сібір генерал-губернаторлыққа кірген облыстар:

А) Ақмола,Семей

В) Түркістан,Перовск

С) Орынбор,Ақмола

D) Павлодар,Алматы

Е) Орынбор,Семей

14. Торғай,Орал,Ақмола және Семей облыстарын басқару туралы ережеге патша қашан қол қойды?

А) 1867 ж. 11 шілдеде

В) 1868 ж. 21 қазанда

С) 1868 ж. 11 қарашада

D) 1869 ж. 2 маусымда

Е) 1870 ж. 10 тамызда

15. Облыстар қандай әкімшілік бірлікке бөлінді?

А) Ауыл

В) Село

С) Уезд

D) Қала

Е) Аудан

16. Реформаның таптық сипатын неден көруге болады?

А) Қазақтарға жер берілмеді

В) Шыңғыс тұқымдары салықтан босатылды

С) Қазақтардың малдарын тартып алды

D) Қазақтардың жерін тартып алды

Е) Ешқандай таптық сипат болмады

17. 1867 ж. 11 шілдеде қандай оқиға болды?

А) Патша қайтыс болды

В) Қазақстанда хандық билік жойылды

С) Жетісу және Сырдария облыстарын басқару туралы ережеге патша қол қойды

D) Торғай,Орал,Ақмола,Семей облыстарын басқару туралы ережеге қол қойды

Е) Қазақстанға дүнгендер көшіп келді

18. Реформа бойынша кімдер салықтан босатылды?

А) Патша

В) Шаруалар

С) Шыңғыс тұқымдары

D) Генералдар

Е) Қазақтар

19. 1868 ж. 21 қазанда қандай оқиға болды?

А) Патша қайтыс болды

В) Қазақстанда хандық билік жойылды

С) Жетісу және Сырдария облыстарын басқару туралы ережеге патша қол қойды

D) Торғай,Орал,Ақмола,Семей облыстарын басқару туралы ережеге қол қойылды

Е) Қазақстанға дүнгендер көшіп келді

20. 1867-1868 ж.ж. реформа бойынша қазақтың қай ғалымы өз ұсынысын жасады?

А) М.Бабажанов

В) Ы.Алтынсарин

С) А.Құнанбаев

D) Ш.Уәлиханов

Е) М.Қаратаев

21. Реформа бойынша сот жүйесінің ең төменгі буыны қалай аталады?

А) Билер мен қазылар соты

В) Патшалық сот

С) Губернатор соты

D) Хан соты

Е) Әкім соты

22. Уездер бөлінген әкімшілік буын:

А) Ауыл

В) Село

С) Болыс

D) Қала

Е) Аудан

23. 1867-1867 ж.ж. жылғы реформа бойынша қазақ далалық әкімшілік басқару жүйесінің басты принципі:

А) Көшпелілердің өмірі патриархалдық-рулық қауымда

В) Қазақстан әкімшілік басқаруында өзін-өзі басқаруға көшуі

С) Әлеуметтік-экономикалық жаңалықтарды енгізу

D) Қазақтардың материалдық жағдайларының жақсаруы

Е) Әскери және азаматтық басқарудың генерал-губернатор қолына шоғырлануы

24. Қай облыста басқару билігі ақсақалдарға берілді?

А) Орал

В) Торғай

С) Сырдария

D) Омбы

Е) Орынбор

25. Уезд бастығын тағайындаған басшы:

А) Патша

В) Генерал-губернатор

С) Әкім

D) Генерал

Е) Халық

Тест орындағаннан кейін жаңа сабақ қорытындыланады.

Сынып: 8 «А»

Пән: Қазақстан тарихы. Мерзімі:

Тақырып: 1867-1868 ж.ж. Қазақстандағы реформалар.

Мақсат-міндеттері:

а) білімділік: оқушылардың 1867-1868 ж.ж. реформалардың алғышарттарын, оның барысын,

әкелген өзгерістерді, нәтижесін оқып-түсінуіне жағдай жасау.

ә) дамытушылық: патша үкіметінің отарлау саясатының ары қарай тереңдеуін түсіну, өздік

жұмыс, топтық жұмыс, логикалық ойлау дағдыларын дамыту.

б) тәрбиелік: егемендігімізді бағалауға, құрметтеуге, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа білімдерді меңгеріп, бастапқы бекіту сабағы.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Әдіс-тәсілдері: ауызша баяндау,ізденіс,көрнекілік,сұрақ жауап, топтық жұмыс, өзіндік жұмыс әдістері, тірек сызба

Ұйымдастыру формасы: ұжымдық, топтық, жекелей

Пәнаралық байланыс: дүние жүзі тарихы,география, қазақ әдебиеті

Сабақтың көрнекілігі: кестелер,оқулық,схемалар,интерактивтік тақта.

Ұйымдастыру кезеңі: а) оқушыларды түгендеу,зейіндерін аудару.

ә) үй тапсырмасын тексеру. Өткен тақырып бойынша шолу тест беріледі. Орындалып болған соң,өткен сабақ қорытындыланып жаңа сабақ басталады.

Жаңа сабақты оқыту. Жаңа сабақтың мақсат-міндеттерімен таныстырып өткен мұғалім сабақтың жоспарын айтады.

1. Реформаның алғышарттары. Дайындық кезеңі.

2. Реформаның мағынасы, мәні.

3. Реформаның нәтижесі.

Оқулықтағы реформаны дайындау атты алғашқы тақырыпшаны бір оқушыға оқытып, сол уақытта сынып тақтада берілген талдау сұрақтарына жауап беріп отырады.

1. Реформаға дейін қазақ жері неше генерал-губернаторлыққа бөлінді?

2. Неліктен жаңа реформа қабылдау қажеттілігі туды?

3. Әкімшілік тарапынан реформаны дайындауда қандай шаралар жасалды?

4. Реформаға дайындық барысы қалай жүргізілді? Комиссияның қызметі қандай еді?

5. Патша реформаларды бекіткен күндерді атап, дәптерге жазып алып есте сақтаңдар.

Оқушылардың өздік жұмысын ұйымдастыру. Талдап болған соң мәтіннің екінші тақырыпшасын оқушылар екі топқа бөлініп зерттейді.

1 топтың тапсырмасы: реформаның жүргізудің себебі мен барысы, басталуы, басқару ерекшелігін анықтаңыз.

2 топтың тапсырмасы: реформаның нәтижесінде әкімшілік салада болған өзгерістер

3 топтың тапсырмасы: реформаның нәтижесінде сот саласында болған өзгерістер.

Басқару жүйесінің сатылары

Реформадан кейін

3 сатылы

5 сатылы

Округ

Генерал-губернаторлық

Болыс

Облыс

Ауыл

Уезд

Болыс

Ауыл

Қазақ жері

( 3 генерал-губернаторлық)

Орынбор

(орталығы Орынбор)

Батыс-Сібір

(орталығы Омбы)

Түркістан

(орталығы Ташкент)

Облыстар

Облыстар

Облыстар

Орал Торғай

Ақмола Семей

Жетісу Сырдария

Уездер

Уездер

Уездер

Орал Гурьев

Калмыково

Жем (Темір)

Елек (Ақтөбе)

Николаев (Қостанай)

Ырғыз

Торғай

Ақмола

Көкшетау

Петропавл

Омбы

Атбасар (Сарысу) 1869 ж. қосылды

Павлодар

Қарқаралы

Өскемен

Зайсан

Көкпекті

Баянауыл

Сергиополь

Қапал

Верный

Жаркент

Ыстықкөл

Тоқмақ

Қазалы

Перовск

Түркістан

Шымкент

Әулиеата

Ходжент

Жизақ

Реформа бойынша құрылған әкімшілік бөлініс

Сот ісін басқару құрылымы:

Әскери сот комиссиялары

Уездік соттар

Билер мен қазылар соты

Реформаның отаршылық сипатын көрсететін жағдайлар:

6. Қазақстанның кең-байтақ жері Ресей империясының меншігі болып жарияланды;

7. Қазақтар жоғары әкімшілік қызметтерге тағайындала алмады;

8. Шыңғыс ұрпақтары салықтан босатылды және өмірлік зейнетақымен қамтамасыз етілді;

9. Салық мөлшері өсті;

10. Әскери және әкімшілік билік генерал губернатордың қолына шоғырланды.

Оқушылар орындап болған соң әр топ өз тапсырмаларын тақтаға шығып жазып түсіндіреді, сынып көшіріп алады.

Бекіту. Бекіту мақсатында төмендегі сұрақтар қойылады:

8. И.И.Бутков қандай ұсыныс жасады?

9. Реформа барысынды қай қазақ зиялысы өз пікірін ұсынды?

10. Реформаның қысқаша мазмұнын айтып бер.

11. Қай генерал губернаторлыққа Қытай, Иранмен дипломатиялық келіссөз жасауға рұқсат берілді?

12. Қай облыста басқару билігі ақсақалдарға берілді?

13. Сот жүйесінде қандай өзгерістер болды?

14. Реформаның салдарын атаңдар.

Соңында тест беріледі.

2. Әкімшілік реформалар қай жылдары жүргізілді?

А) 1822-1824 ж.ж.

В) 1865-1866 ж.ж.

С) 1867-1868 ж.ж.

D) 1871-1872 ж.ж.

Е) 1875-1876 ж.ж.

2. 1867-1868 ж.ж. жүргізілген реформаның басты мақсаты?

А) Қазақстан территориясын облыстарға бөлу

В) Қазақстан территориясын арақашықтыққа бөлу

С) Басқарудың билік жүйесін өзгерту

D) Революциялық қайта құрулар

Е) Хандық билікті қалпына келтіру

3. Ресей үкіметі қазақ жерін басқару туралы Ереженің макетін дайындау үшін Дала комиссиясын қай жылы құрды?

А) 1865 ж.

В) 1866 ж.

С) 1867 ж.

D) 1868 ж.

Е) 1869 ж.

4. 1865 ж. 5-маусымда қазақ жерін зерттеп білу сұрақтарын дайындауға әмір берген патша?

А) І Александр

В) ІІ Александр

С) ІІ Павел

D) І Николай

Е) І Петр

5. ХІХ ғ. 60-ж.ж. И.Бутков құрған комиссия қазақ жерін қалай бөлуді ұсынды?

А) 3 облысқа (батыс,шығыс,орталық)

В) 4 облысқа (батыс,шығыс,оңтүстік,солтүстік)

С) 5 облысқа (батыс,шығыс,орталық,оңтүстік,солтүстік)

D) 2 облысқа (батыс және шығыс)

Е) 1 облысқа (орталық)

6. Реформа жобасын дайындау жөніндегі комиссияға кім басшылық етті?

А) Ішкі істер министрлігінің кеңес мүшесі Гирс

В) Премьер-министр Перовский

С) Генерал-губернатор Гасфорт

D) Генерал-губернатор Гутковский

Е) Патша Александр

7. Реформаға дейін қазақ жері неше генерал-губернаторлыққа бөлінді?

А) 3 (Түркістан,Орынбор,Батыс Сібір)

В) 4 (Орынбор,Омбы,Түркістан,Батыс Сібір)

С) 2 (Орынбор,Батыс Сібір)

D) Генерал-губернаторлықтарға бөлінбеді

Е) 1 (Орынбор)

8. Реформа бойынша қазақ даласы неше генерал-губернаторлықтаға бөлінді?

А) 3 (Түркістан,Орынбор,Батыс Сібір)

В) 4 (Орынбор,Омбы,Түркістан,Батыс Сібір)

С) 2 (Орынбор,Батыс Сібір)

D) Генерал-губернаторлықтарға бөлінбеді

Е) 1 (Орынбор)

9. Реформадан кейін неше сатылы басқару жүйесі қалыптасты?

А) 3

В) 4

С) 2

D) 5

Е) 1

10. Реформадан кейін қандай басқару жүйесі қалыптасты?

А) Генерал-губернаторлық,облыс,уезд,болыс,ауыл

В) Генерал-губернаторлық,облыс,уезд,село

С) Генерал-губернаторлық,болыс,ауыл

D) Генерал-губернаторлық,облыс,село

Е) Генерал-губернаторлық,село

11. ІІ Александр патша Жетісу және Сырдария облыстарында басқару туралы ережеге қашан қол қойды?

А) 1868 ж. 21 қазанда

В) 1867 ж. 22 қыркүйекте

С) 1867 ж. 11 шілдеде

D) 1869 ж. 10 мамырда

Е) 1870 ж. 1 ақпанда

12. 1867-1868 ж.ж. реформа бойынша Түркістан генерал-губернаторы дипломатиялық келісім-шарттар жасауға құқылы болды.Қай елдермен?

А) Қазақстан, Қырғызстан

В) Қытай,Иран

С) Ресей,Греция

D) АҚШ,Жапония

Е) Италия

13. Реформа бойынша Батыс Сібір генерал-губернаторлыққа кірген облыстар:

А) Ақмола,Семей

В) Түркістан,Перовск

С) Орынбор,Ақмола

D) Павлодар,Алматы

Е) Орынбор,Семей

14. Торғай,Орал,Ақмола және Семей облыстарын басқару туралы ережеге патша қашан қол қойды?

А) 1867 ж. 11 шілдеде

В) 1868 ж. 21 қазанда

С) 1868 ж. 11 қарашада

D) 1869 ж. 2 маусымда

Е) 1870 ж. 10 тамызда

15. Облыстар қандай әкімшілік бірлікке бөлінді?

А) Ауыл

В) Село

С) Уезд

D) Қала

Е) Аудан

16. Реформаның таптық сипатын неден көруге болады?

А) Қазақтарға жер берілмеді

В) Шыңғыс тұқымдары салықтан босатылды

С) Қазақтардың малдарын тартып алды

D) Қазақтардың жерін тартып алды

Е) Ешқандай таптық сипат болмады

17. 1867 ж. 11 шілдеде қандай оқиға болды?

А) Патша қайтыс болды

В) Қазақстанда хандық билік жойылды

С) Жетісу және Сырдария облыстарын басқару туралы ережеге патша қол қойды

D) Торғай,Орал,Ақмола,Семей облыстарын басқару туралы ережеге қол қойды

Е) Қазақстанға дүнгендер көшіп келді

18. Реформа бойынша кімдер салықтан босатылды?

А) Патша

В) Шаруалар

С) Шыңғыс тұқымдары

D) Генералдар

Е) Қазақтар

19. 1868 ж. 21 қазанда қандай оқиға болды?

А) Патша қайтыс болды

В) Қазақстанда хандық билік жойылды

С) Жетісу және Сырдария облыстарын басқару туралы ережеге патша қол қойды

D) Торғай,Орал,Ақмола,Семей облыстарын басқару туралы ережеге қол қойылды

Е) Қазақстанға дүнгендер көшіп келді

20. 1867-1868 ж.ж. реформа бойынша қазақтың қай ғалымы өз ұсынысын жасады?

А) М.Бабажанов

В) Ы.Алтынсарин

С) А.Құнанбаев

D) Ш.Уәлиханов

Е) М.Қаратаев

21. Реформа бойынша сот жүйесінің ең төменгі буыны қалай аталады?

А) Билер мен қазылар соты

В) Патшалық сот

С) Губернатор соты

D) Хан соты

Е) Әкім соты

22. Уездер бөлінген әкімшілік буын:

А) Ауыл

В) Село

С) Болыс

D) Қала

Е) Аудан

23. 1867-1867 ж.ж. жылғы реформа бойынша қазақ далалық әкімшілік басқару жүйесінің басты принципі:

А) Көшпелілердің өмірі патриархалдық-рулық қауымда

В) Қазақстан әкімшілік басқаруында өзін-өзі басқаруға көшуі

С) Әлеуметтік-экономикалық жаңалықтарды енгізу

D) Қазақтардың материалдық жағдайларының жақсаруы

Е) Әскери және азаматтық басқарудың генерал-губернатор қолына шоғырлануы

24. Қай облыста басқару билігі ақсақалдарға берілді?

А) Орал

В) Торғай

С) Сырдария

D) Омбы

Е) Орынбор

25. Уезд бастығын тағайындаған басшы:

А) Патша

В) Генерал-губернатор

С) Әкім

D) Генерал

Е) Халық

Тест орындағаннан кейін жаңа сабақ қорытындыланады.

Үй тапсырмасы.

Бағалау.