Қазақ халқының рухани мәдениеті, ұлттық мейрамдары мен салт-дәстүрлері

25.01.2016ж. 8-сынып Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: Қазақтардың рухани мәдениеті, дін, қазақ халқының салт-дәстүрлері, ұлттық мейрамдары

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды халқымыздың рухани байлығын игеруге, ұлттық озық дәстүрден үлгі алуға баулу, халқымыздың ғасырдан ғасырға жалғасып келе жатқан салт - дәстүрлерін дәріптеу; көшпелі ғұмыр кешкен бабаларымыздан қалған ұлттық құндылықтарымыздың маңыздылығын ұғындыру, өзіндік үлгі өнегесін балалар бойына сіңіру; өз ұлтына, әдет - ғұрып, салт - дәстүрге деген сүйіспеншілігін арттыру.

Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты меңгеру

Сабақтың әдісі: Білім беру мен білім алудағы жаңа әдіс-тәсілдері АКТ, Блум таксономиясын, СТО технологиясының Кластер, тақырыпты ашу, негізгі идеяны түсіну, топтық жұмыс барысында қабілетті, ой түйіндеуіне орай талантты және дарынды оқушыларды анықтау,

Көрнекілік: интерактивті тақта, кеспе тапсырмалар

Негізгі түсініктер: қазақтардың рухани мәдениеті, халық мәдениетінің ерекшеліктері, ұлттық мейрамдар пен салт-дәстүрлердің маңызы.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

1. Оқу құралын тексеріп түгендеу

2. Оқушы зейінін сабаққа аудару

3. Оқушыларды 2 топқа бөлу

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: (5 минут)

1-топқа «Сәйкестендіру» тапсырмасы

2-топқа «Дұрыс-Бұрыс» ойыны беріледі

ІІІ. Жаңа сабақ:

1. Ұлттық мерекелер, ұлттық ойындар

2. қазақ халқы өміріндегі әдет-ғұрыптар мен салт-дәстүрлердің рөлі

(Постер қорғау, әр топқа қағаз, түрлі-түсті фломастерлер, тақырыпқа сай суреттер беріледі) (10 минут)

IV. Бекіту

Әр топтың әрбір мүшесіне сұрақтар беріледі. Оқушылар жеке-жеке жауап беруі тиіс.

V. Бағалау. Өзін-өзі бағалау

VI. Үйге тапсырма

VІІ. Кері байланыс.

Берілген сұрақтарға сәйкес келетін жауабын тап.

1

Ең сұрапыл жұт қай жылы болды?

А) 3 - 4

2

Ауылдағы әр отбасыдағы адам саны (орта есеппен)

Ә) Ф. фон Шварц

3

Қазақтардың аңшылық кәсібімен айналысқандығы жөнінде мәлімет берген зерттеуші

Б) Верный уезі

4

Қырғыз-қайсақтардың баспанасы киіз үй туралы жазған ғалым

В) 1880

5

Қай жылы Арал поселкесі салына бастады?

Г) 1905

6

ХІХғ. Іж. Қазақстандағы ең ірі байлардың бірі

Ғ) Шымкент, Перовск

7

Ауқатты қазақтардың үйлердегі бөлмелер саны

Д) 5 - 7

8

Қай уездерде мақта көптеп егілді?

Е) Ертіс, Жайық

9

Балық аулау дамыған өңірлер

Ж) Азынабай

10

Азын-аулақ темекі өсірілген жер

З) И.Г.Андреев

Берілген сұрақтарға сәйкес келетін жауабын тап.

1

Ең сұрапыл жұт қай жылы болды?

А) 3 - 4

2

Ауылдағы әр отбасыдағы адам саны (орта есеппен)

Ә) Ф. фон Шварц

3

Қазақтардың аңшылық кәсібімен айналысқандығы жөнінде мәлімет берген зерттеуші

Б) Верный уезі

4

Қырғыз-қайсақтардың баспанасы киіз үй туралы жазған ғалым

В) 1880

5

Қай жылы Арал поселкесі салына бастады?

Г) 1905

6

ХІХғ. Іж. Қазақстандағы ең ірі байлардың бірі

Ғ) Шымкент, Перовск

7

Ауқатты қазақтардың үйлердегі бөлмелер саны

Д) 5 - 7

8

Қай уездерде мақта көптеп егілді?

Е) Ертіс, Жайық

9

Балық аулау дамыған өңірлер

Ж) Азынабай

10

Азын-аулақ темекі өсірілген жер

З) И.Г.Андреев

Берілген сөйлемдердің дұрыс, не бұрыс екендігін анықта. Бұрыс сөйлемнің дұрыс нұсқасын тауып жаз.

Дұрыс

Бұрыс

1

Шөп қола шалғылармен шабылды.

2

Киіз үйдің ішіндегі ең құрметті орын төр саналды.

3

Түйе қазақтың ең басты байлығы саналды.

4

Қазақтардың байқауынша ауыр жұттар «сиыр» жылында болды.

5

Малға азық дақылдардан жоңышқа егу кеңінен етек алды.

6

Қазақ шаруашылығында аңшылық қосымша кәсіп сипатында болды

7

Балық аулаудың қарқынды дамуына Омбы - Ташкент теміржолының салынуы ықпал етті.

8

ХХ ғ. аң аулауға мылтық пайдаланыла бастады.

9

Қазақ даласында әрбір тұрғынының мал емдеуден хабары болды.

10

Азынабай Баянауыл сыртқы округінде тұрады.

Берілген сөйлемдердің дұрыс, не бұрыс екендігін анықта. Бұрыс сөйлемнің дұрыс нұсқасын тауып жаз.

Дұрыс

Бұрыс

1

Шөп қола шалғылармен шабылды.

2

Киіз үйдің ішіндегі ең құрметті орын төр саналды.

3

Түйе қазақтың ең басты байлығы саналды.

4

Қазақтардың байқауынша ауыр жұттар «сиыр» жылында болды.

5

Малға азық дақылдардан жоңышқа егу кеңінен етек алды.

6

Қазақ шаруашылығында аңшылық қосымша кәсіп сипатында болды

7

Балық аулаудың қарқынды дамуына Омбы - Ташкент теміржолының салынуы ықпал етті.

8

ХХ ғ. аң аулауға мылтық пайдаланыла бастады.

9

Қазақ даласында әрбір тұрғынының мал емдеуден хабары болды.

10

Азынабай Баянауыл сыртқы округінде тұрады.

1. Қазақтың қандай дәстүрлі мейрамдарын білесің?

2. Қазақтар көктемгі күн мен түннің теңелуін Жаңа жылдың басын қай мейраммен байланыстырады? Ол қалай тойланады?

3. Жиын тойларда ойналатын қандай ойындарды білесің?

4. «Қымызмұрындық» дегеніміз не?

5. Қазақтың ұлттық ойындарының қандай тәрбиелік мәні бар?

6. «Қазақша күрес» туралы әңгімелеп бер.

1. Бүгінгі күнге дейін жеткен қандай салт-дәстүрлерді білесің?

2. «Әмеңгерлік» дегенімізді қалай түсінесің?

3. Некеге қатысты қандай салт-дәстүрлерді білесің?

4. «Енші» дегеніміз не?

5. Қазақ халқының күнделікті өмірінде бата берудің алатын орны

6. Қазақ халқының салт-дәстүріндегі бала тәрбиесі

Кенесары Қасымұлы Жәңгір хан

Махамбет Өтемісұлы Бөкей хан

Исатай Тайманұлы Абылай хан

Сырым Датұлы Әбілхайыр хан

Жанқожа Нұрмұхамедұлы Керей хан

Есет Көтібарұлы Жәнібек хан

Бағалау парағы

1

Топтық жұмыс Тақырыптың ашылуы - 2

Топ мүшелерінің қамтылуы - 1

Материалдың баяндалуы - 1

Безендірілуі - 1

2

Сұрақ - жауап 5 дұрыс жауап - «5»

4 дұрыс жауап - «4»

3 дұрыс жауап - «3»

3

Бекіту 14-15 - «5»

10-13 - «4»

6-9 - «3»

4

Қорытынды баға

Кері байланыс.

Сіздің бүгінгі сабақтан алған әсеріңіз? _________________________________ __________________________________________________________________

Бағалау парағы

1

Топтық жұмыс Тақырыптың ашылуы - 2

Топ мүшелерінің қамтылуы - 1

Материалдың баяндалуы - 1

Безендірілуі - 1

2

Сұрақ - жауап 5 дұрыс жауап - «5»

4 дұрыс жауап - «4»

3 дұрыс жауап - «3»

3

Бекіту 14-15 - «5»

10-13 - «4»

6-9 - «3»

4

Қорытынды баға

Кері байланыс.

Сіздің бүгінгі сабақтан алған әсеріңіз? _________________________________ __________________________________________________________________

1. Қыркүйек

2. Наурыз

3. Қаңтар

7. Балалардың ең көп тараған ойыны?

1. Айгөлек

2. Көкпар

3. Қазақша күрес

8. Ер адамдардың кеңінен тараған ойыны?

1. Алтыбақан тебу

2. Асық ойнау

3. Көкпар

9. «Олардың (қазақтардың) арасында көптеген адамдар 100 жасқа дейін, тіпті одан да көп жасаған» - деп жазған орыс зерттеушісі?

1. А.Гейнс

2. Ф. фон Шварц

3. И.Г.Андреев

10. Қазақтардың баланы жас кезінен атқа отырғызатыны туралы жазған неміс зерттеушісі?

1. А.Гейнс

2. Ф. фон Шварц

3. И.Г.Андреев

11. Сынған сүйекті салушыларды халық арасында қалай атады?

1. Тәуіп

2. Сынықшы

3. Оташы

12. Халық емшілері кімнің медициналық трактаттарымен таныс болатын?

1. Әл-Фараби

2. Гиппократ

3. Ибн Сина

13. Психикалық дерті бар адамдарды емдегендер:

1. Оташы

2. Бақсы-балгер

3. Дәрігер

14. Бала кезінде қолының саусақтарын күйдіріп алғандықтан Балуан Шолақ атанып кеткен балуан?

1. Қажымұқан Мұңайтпасұлы

2. Жақсылық Үшкемпіров

3. Нұрмағанбет Баймырзаұлы

15. ХІХғ. аяғы ХХ ғ. І жартысында бүкіл әлемге танылған қазақтың ұлы балуаны?

1. Қажымұқан Мұңайтпасұлы

2. Жақсылық Үшкемпіров

3. Нұрмағанбет Баймырзаұлы

Тест қорытындсы:

1.В, 2.А, 3.С, 4.С, 5.А, 6.В, 7.С, 8.В, 9.С, 10.А

Бағалану критериі

10-9 = 5

8-7=4

6-5=3

4-1=2

ІV. Сабақтың қорытындысы:

Дәстүрлі қазақ қоғамының өмірінде мерекелердің, ұлттық ойындар мен спорт жарыстарының алатын орны ерекше. Мерекелерде адамдар жаппай бас қосып, бір-бірімен сөйлесуге, қарым-қатынас жасауға мүмкіндік алды. Ұлттық ойындар мен спорт жарыстары жастарды төзімділікке, ұстамдылыққа, тапқырлық пен әбжілдікке баулиды. Олар кез келген дене еңбегі мен ауыр сынаққа әрқашан дайын болып өседі. Сондай-ақ салауатты өмір салтын қалыптастыруға ықпал етеді.

Қазақтың төрт тойы - наурыз мейрамы, қымызмұрындық, сабантой, соғым басы. Бұл тойлар жылдың төрт маусымының ауыспалы кезеңдеріне және халықтың сол кезеңде көшіп-қонуларына байланысты тойланған. Жайлаудан қыстауға, қыстаудан төменге түсіп көшіп жүрген шаруа адамдары бой жазып, көңіл көтеріп, бір-бірлеріне ақ тілектерін айтып, әр маусымға жақсылық тілеп, келесі тойды амандықта, қуанышта қауышқанша асыға күткен.

Наурыз - Қазақтардың мүшел есебі бойынша жыл басы саналатын бірінші ай, ойын-сауық мерекесі. Бұл күні наурыз көже пісіріп, наурыз жырын айтып, наурыз тойын еткізеді. (1917 жылғы қазан төңкерісінен кейін қүрылған Кеңес өкіметі бұл мерекені діни кертартпа рәсім деп тауып, 1926 жылдан ресми тойлауға тыйым салды. Наурызды Қазақстанда тойлау тоқтатылғаннан кейін 62 жыл өткенінде Мұхтар Шаханов бұрынғы Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің бірінші хатшысы Г.В.Колбинге Наурызды халыққа қайтару жөнінде арнайы хат жазды. Тек елімізде демократиялық ағым бел ала бастаған 1988 жылдан бүкілхалықтық мейрам ретінде атап өтілетін болды.)

Наурыз (парсыша «нау» (жаңа) және «рыз» (күн) - Жаңа жылдың бірінші күні деген мағынаға ие. Қазақтардың ежелгі наным - сенімі бойынша, 21 наурыз түні даланы Қыдыр аралайды. Қазақтар ұлыстың ұлы күнін жаны - тәні таза қалпында, жаңа киіммен, жақсы тілекпен қарсы алады. Адамдар бір-бірімен жылы жүзде амандасып, Наурыз бата береді, Наурыз көже ішеді, араздасып жүрген ағайынды татуластырып, мүсәпір, мүгедектерге жәрдем береді, ұлттық ойындар өткізіп, ән - жыр айтады, күй тартады, бітелген бұлақтардың көзін ашып, жерге тал отырғызады. Бұрындары қазақтар таңата биік төбенің басына шығып, жаңа күнді қарсы алған.

Қымызмұрындық, бие байлап, алғашқы қымыз ішу рәсімі. Құлын байлап, бие сауылып, оның сүті қорланып ашытылған соң, жиналған қымызға ауыл ақсақалдары мен көршілер шақырылады. Яғни алғашқы қымыз көпке бұйырсын деген тілекпен дастарқан жайылып, бата жасалады.

«Сабан той» - ұлттық салт - дәстүр ішінде жомарттық пен қайырымдылықтың ынтымақтық, еңбексүйгіш елдің тағы бір қырын көрсететін еңбек мерекесі, әрі той.Мұны егінші ел жасайды. Егін бітік шығып, қырманын қызылдап, оны төкпей - шашпай, суыққа ұрындармай мезгілінде жинап алған ел күзде «Сабан той» өткізеді. Әрине мұнда да кең дастархан жайылып, ақсақалдар бата береді. Палуан күрес, ойын- сауық түрлері өткізіледі. Не керек, жұрт қауырт жұмыстан кейін кең тыныс алып бір жасап қалады. «Сабан той» мереке әрі егіншілердің еңбек қорытындысы десе де болады.

Соғым басы - алғаш жауған қар қатып, аяз түскен сәттен бастап тойланады. Ауыл адамдары - "соғым - ел басы" деп бір-бірін қонаққа шақырады. Қыстың ұзақ түнінде жыршыларға аңыз, қисса, ертегілер, ақындар айтысын, т.б. орындатып, тамсанып тыңдаған. Алғашқы жауған қарды аңшылар "Қансонар" деп атайды. Қансонарда бүркітшілер "сауық-сайран салбурынға" шығып, қызығы мол дәурен сүреді. Ел ішінде "соғым басы" бір айға созылады.