Мәдение және сауда жолдары

Раздел	История
Класс	5 класс
Тип	Другие методич. материалы
Автор	Накипов Т.А.
Дата	27.07.2015
Формат	docx
Изображения	Есть

Поделитесь с коллегами:

5-сынып. Ежелгі Қазақстан тарихы. §23.Мәдениет және сауда жолдары.

1-деңгейлік тапсырма. (5 балл) = «3»

1. Қалып кеткен сөзді жаз: 1) Ұлы ------------------- жолы б.з.б II ғасырдың ------------------ қалыптасты.

2) Ұлы Жібек жолы --------------------------- басталып, --------------------------- аяқталатын.

3) Сол заманда ----------------- алтынмен бірге халықаралық ----------------------қызметін атқарды.

4) Ұлы Жібек жолымен тек ------------------------ ғана емес,халықтардың ----------------- жетістіктері де

таралды.

2. Сұрақтарға жауап бер: 5) Ұлы Жібек жолымен Қытайдан төмендегі заттардың қайсысы тарады?

Арғымақ, түйелер, форфор, шай, қауын, жүзім, жібек.

6) Корея мен Жапонияға будда діні қай елден келді? -----------------------------------.

7) Жібек жолының өз маңызын жойып, мүлде өмір сүруін тоқтатуына әсер еткен жағдайды ата:

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------.

8) Ұлы меридианальды жол байланыстырған аймақ: --------------------------------------------------------.

3. Төмендегі сөздерге анықтама бер:

Ұлы Жібек жолы - -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Миссионер - ---------------------------------------------------------------------------------------------------------.

2-деңгейлік тапсырма. (5+4 балл)= «4»

4. Мына пікірлермен келісесің бе?

№

ПІКІРЛЕР

ИӘ

ЖОҚ

Ерте кезде Бетпақдала дәл қазіргідей шөл болған жоқ.

Солтүстік Үндіқытай түркістандық көшпелілердің жүннен жасалған киімдерін пайдаланатын болған.

Ұлы Жібек жолы сулы, егіншілік дамыған, адамдар өмір сүре алатын жерлермен ғана өтті.

Орта Азия мен Ираннан археологиялық қазбалар кезінде қытай айналары табылды.

Қытай жібегі хандар мен елшілерге тарту ретінде, жалдамалы әскерге жалақы ретінде берілген.

5. «Әлемнің төрт патшалығы» Сәйкестендір.

№

Тән белгілері

Жауап

Елдер

Адам Мәдение және сауда жолдары

Түрік қағанаты

Піл Мәдение және сауда жолдары

Қытай

Жылқы

Мәдение және сауда жолдары

Үндістан

Құнды байлықтар

Мәдение және сауда жолдары

Византия

Шығыс түрік қағандығы

Батыс түрік қағандығы

Т ү р і к қ а ғ а н д ы ғ ы6. Ұғымдардың арасына сәйкестік нұсқарын қой:

Чаньан

Араб елдері

Батыс

Сарысу

Ислам

Қытай

Жібек

Християн

Бетпақдала

Валюта

Мәдение және сауда жолдары

3-деңгейлік тапсырма. (5+4+3 балл) = 12 балл.= «5»

7. Ілімдік талдау жаса: ААРРТОЫ-----------------------------------.

ААБАЛСҒНҰ- --------------------------------------------.

ҚСААҒЫН- ------------------------------------------------.

8. Ұлы жібек жолы деген атауды алманиялық ғалымдар Ф. Рихтһофен мен А. Герман XIX ғасырда

ұсынған. Бірақ оған дейін жол тармақтарға бөлініп, ол жолдар Лазурит жолы, Нефрит жолы, Дала

жолы деп аталған. Ал Қазақстан жеріндегі оның тармақтарында «Мыс жолы», «хан жолы» «Скиф

жолы» деген атаулары болған. Бұл жолды басқаша атауға болама?

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Мәдение және сауда жолдары

Оқушының аты-жөні.--------------------------------------------------- Толтырған күні:----------------------

5-сынып. Ежелгі Қазақстан тарихы. §24.Әл-Фараби-Шығыстың ғұлама ғалымы.

1-деңгейлік тапсырма. (5 балл) = «3»

1. Қалып кеткен сөзді жаз: 1) «Әл-Фараби Қазақстанның ғана емес, бүкіл --------------- Азия

халықтары мен әлемнің -------------------------------- кейінгі екінші ұстазы, ойшылы, --------------------

болып есептелінеді.

2) Әл-Фараби түрлі ----------------------салаларынан 150-ге тарта іргелі ---------------- жазып қалдырды.

3) Фараби - тек Шығыстың ғана емес, Батыстың да ғылым мен ---------------------------- дамуына зор

үлесін қосқан ------------------------------------------- білімі бар ғалым.

4) Әл-Фараби заманы Ұлы Жібек жолы бойындағы қалалардың, оның ішінде -------------------------

қаласының мәдениеті де, ----------------------------------- да жақсы дамып тұрған кезіне тура келеді.

2. Сұрақтарға жауап бер: 5) Әл-Фарабидің толық аты- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------.

6) Әл-Фараби қандай тілдерді жетік меңгерді? ---------------------------------------------------------------.

7) Әл-Фараби қандай кітапханаларда болған? --------------------------------------------------------------------.

8) Әл-Фарабидің әкесі кім болған? --------------------------------------------------------------------------------.

3. Әл-Фараби Аристотельдін философиясына түсініктемелер жаза отырып, өз Мәдение және сауда жолдары

тарапынан да "Ғылымдардың шығуы", "Ғылымдар энциклопедиясы немесе

тізбесі", "Ізгі қала түрғындарының көзқарасы", "Музыканың үлкен кітабы",

"Философияны аңсап үйрену үшін алдын ала не білу қажеттігі жайлы",

"Ақылдың мәні туралы", "Әлеуметтік этикалық трактаттар", "Философиялық

трактаттар", т. б. сияқты көптеген философиялық еңбектер жазған.

Ол неше жыл өмір сүрген?

2-деңгейлік тапсырма. (5+4 балл)= «4»

4. Мына пікірлермен келісесің бе?

№

ПІКІРЛЕР

ИӘ

ЖОҚ

Бір-біріне сәйкес келе бермейтін Батыс және Шығыс мәдениеті кездескенде, ортасынан рухани өрлеу пайда болды.

Әл-Фараби өз өмірінің соңын Дамаск мен Халеб қалаларында өткізеді.

Әл-Фараби Түркістан қаласында дүниеге келді.

Отырар қаласы V-XV ғасырларда маңызды сауда, ғылым-білім орталығы болды.

Түркістан өңіріне арабтар әкелген мұсылмандық шығыс білімі кең тарады.

5. Кестені толтыр: Әл-Фараби.

Өмір сүрген жылдары

Қай елдерде болған

Қанша іргелі

еңбектер жазған

Қандай ғылымдармен айналысты.

Ғылымнан басқа қандай өнерді меңгерген

6. «Жаман мінез-құлық рухани кесел» деген екен Әл-фараби. Сен өз бойыңда қандай жаман мінез бар

деп ойлайсың. Оны жөндеу үшін не істеу керек? Ойыңды жаз.

3-деңгейлік тапсырма. (5+4+3 балл) = 12 балл.= «5»

7. Сөздерден сөйлем құрасаң Әл-Фараби бабамыздың нақыл сөздері шығады:

1) жүзген, ісімен, Өрге, өнегелі - ---------------------------------------------------------------------------------------

адал, ішінен, Таңда, өз, дос, теңіңнің.------------------------------------------------------------------------------

2) достың, малданып, Жүргендер, көп, атын -----------------------------------------------------------------------

қалма, алданып, Алайда, оған, тек ---------------------------------------------------------------------------------

8. Ілімдік талдау жаса: ООЯАТРСИМН------------------------------------------------

АБЕХЛ--------------------------------. ГЛАОИК- -----------------------------------.

9. Әбу Наср әл-Фараби айтқан екен: «Кімде-кім хикмат (философия, даналық) білімін оқып үйренуге кіріспек

болса, ол ең алдымен жас болуы, ниеті дұрыс , әдепті, қайырымды адам болуы керек. Ондай кісі адамдарға

мейірімді, таза, адал болуы, азғын қылықтардан: күнә, қиянат, зұлымдық пен аярлықтан таза болуы тиіс.

Білім жолына түскен жан күнделікті күйбең тіршілікті ойламауы қажет. Не түсіндің? Күнделікті күйбең

тірлік дегенді қалай түсінесің? Ойыңды жаз.

Мәдение және сауда жолдары

Оқушының аты-жөні.--------------------------------------------------- Толтырған күні:----------------------

5-сынып. Ежелгі Қазақстан тарихы. §25.Ортағасырлық Қазақстан қалалары.

1-деңгейлік тапсырма. (5 балл) = «3»

1. Қалып кеткен сөзді жаз: 1---------------- ғасырларда Түркістан, Талас, Шу өңірлерінде -----------------

мен ------------------ және ---------------------------- шоғырланған орталықтары - қалалар қалыптасты.

2) Қазақстан аумағындағы ең алғашқы -------------------- бұдан екі ------------------- мың жыл бұрын

салынған екен.

3----------------- ғасырлық қалалар мен кесенелер Қазақстанның ----------------------------- да,

----------------------------------- де табылған.

4) Қалалық ---------------------------- гүлденуі орта ғасырларда мәдениеттің --------------------- дәрежеде

дамығандығын көрсетеді.

2) Сұрақтарға жауап бер: 5) Қаланың қолөнершілер мен егіншілер тұратын бөлігінің атауы: -----------.

6) Қалабалғасын қаласы қай өңірде орналасқан? ------------------------------------.

7) Түркістан қаласы қай ханның кезінде Қазақ хандығының астанасына айналды? ----------------------.

8) Иасы қаласы қай ғасырдан бастап Түркістан деп атала бастады? ----------------------------------------.

3. Кестені толтырыңдар. Орта ғасырлық қалалар.

VIII-XII ғасырдағы қалалар

Қала қандай бөліктерден тұрған.

Оларда кімдер орналасқан.

2-деңгейлік тапсырма. (5+4 балл)= «4»

4. Мына пікірлермен келісесің бе?

№

ПІКІРЛЕР

ИӘ

ЖОҚ

Қожа Ахмет Йассауи кесенесі Ақсақ Темірдің бұйрығымен салынды

Баласағұн XI ғасырда қыпшақ мемлекетінің саяси және мәдени орталығы болды.

Цитадельде патша сарайы және әкімшілік басқару орындары орналасты.

Сығанақ Жетісуда орналасқан.

Қалаларда сауда орындары мен моншалар негізгі табыс көзі болды.

5. Сырдарияның орта және аяқ шегінде 300-ге жуық қалалар мен елді мекендер болды...Жетісудан 106

қаланың орны табылған. Қалалар үш бөліктен тұрды.

ҚАЛА

РАБАТ

ЦИТАДЕЛЬ

ЩАХРИСТАН

6. Ілімдік талдау жаса: Мәдение және сауда жолдары

ШҚААСЙРЫ-------------------------------

РАЗАТ------------------------------------,

ШСААН-----------------------------------.

3-деңгейлік тапсырма. (5+4+3 балл) = 12 балл.= «5»

7. Төмендегі картадан аталған қалалардың орнын табыңдар. Мәдение және сауда жолдары

1.Сарайшық

2. Узгент,

3. Баршынкент

4. Сығанақ

5. Янгикент.

Мәдение және сауда жолдары

8. «Орта ғасырлық қалалар» Сәйкестендір.

№

Сипаттамалық атауы

Жауап

Қалалар

Дешті қыпшақтың сауда айлағы

Түркістан

Қаһарман қала

Сығанақ

Түріктер мекені.

Қалабалғасын

Ертіс өңіріндегі қала

Отырар

9. Сендер мекен еткен жерде ортағасырлық ескерткіштер мен қалалар бар ма?------ -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Оқушының аты-жөні.--------------------------------------------------- Толтырған күні:----------------------

5-сынып. Ежелгі Қазақстан тарихы. §26. Отырар-қаһарман қала.

1-деңгейлік тапсырма. (5 балл) = «3»

1. Қалып кеткен сөзді жаз: 1) ------------------------ - ертеден --------------- әлеміне танымал болған қала.

2) Отырар ----------------- хандығы заманында ------------------------ мен ------------------------------ жақсы

дамыған орталықтардың бірі болған.

3) Отырардың тез өсуіне ----------------------- жағдай жасаған Ұлы ---------------------- жолы болды.

4) Отырар қаласы өз --------------------------- небір қырғын --------------------------- басынан кешірген.

2) Сұрақтарға жауап бер: 5) Отырар қаласының неше қақпасы болды? ---------------------------------

6) Отырар қаласы қай ғасырда саяси орталыққа айналды? ----------------------------------------------

7) Шыңғысхан Отырарды басып алуға қанша әскерін жұмсады? --------------------------------------.

8) Отырар қаласы қанша уақыт қаһармандықпен монғол әскеріне қарсы тұрды? -----------------------------

3. Тест. 1) Отырарды монғолдар қай жылы басып алды? А) 1219 Ә) 1218 Б) 1220 В) 1221

2) . «Отырар апаты» - деген: А)Жошының Отырарды басып алуы.

Ә)1219 ж.Шыңғысханның Отырарға шабуылы: Б) Қытайдың Отырарға шабуылы

В) 1218 ж. Шыңғысхан жіберген саудагерлердің өлтірілуі.

3) Отырар қаласы қай ғасырда саяси орталыққа айналды?

А) б.з.б V ғғ. Ә) б.з.б II ғғ. Б) VI-VI ғғ В) XVI ғ

2-деңгейлік тапсырма. (5+4 балл)= «4»

4. Мына пікірлермен келісесің бе?

№

ПІКІРЛЕР

ИӘ

ЖОҚ

XII ғасырда қазіргі Монғолия жерінде Шыңғысханның басқаруымен монғол тайпаларының мемлекеті құрылды.

Орта ғасырдағы қалалардың ауқатты адамдар тұратын орталық бөлігін рабад деп атады

1218 жылы Шыңғысхан басқарған монғолдардың қалың қолы Жетісу өңіріне аттанды.

Отырар қаласының билеушісі Қайырхан есімді әскербасы болды.

Отырар қаласы үш биік дуалмен қоршалған болатын

5. Жазуды оқи алсаң М.Шахановтың «ОТЫРАР ҚАҺАРМАНДЫҒЫ немесе жеңілген жеңімпаз

туралы дастан» атты өлеңінен үзінді оқи аласың

YшкүнненсоңекiадамдыШыңғысханғаапкелдi. ---------------------------------------------------------------------

Оныңбipiатыаңызғаайналған,-----------------------------------------------------------------------------------------------

АлтыайбойыОтырарды-----------------------------------------------------------------------------------------------------

Апшығамдепарпалысқанқайраннан,--------------------------------------------------------------------------------------

Аманөткенсаналапатмайданнан,-------------------------------------------------------------------------------------------

Жүрекшамы iзгiлiксiзжанбайтын,-----------------------------------------------------------------------------------------

Қанаттыныталаптығажалғайтын,------------------------------------------------------------------------------------------

ФарабименИассауидiңжырларын-----------------------------------------------------------------------------------------

Таңнантаңғажатқаайтуданталмайтын,-----------------------------------------------------------------------------------

Әpiөзгешеелбасқарумәнерi,------------------------------------------------------------------------------------------------

ОтырардыңҚайыраттыханы едi. ------------------------------------------------------------------------------------

6. Даңқты ортағасырлық географ Якут: "Шаштың ең алыс қалаларының бірі, Мауреннахрға іргелес жатқан, Сейхунның (Сырдарияның) арғы жағындағы қала ... Тұрарбанд. Халық бұл атауды түрліше айта береді жєне олар Тұрар мен Отырар дейді", - деп жазды.

Арабтардың Орта Азияны жаулап алуын суреттейін жазбаларда жєне Қазақстанның оңтүстігінде Отырар осы аттас облыстың астанасы ретінде аталған ("Фараб округі" немесе "Отырар") .

Әңгіме қай қала жайлы? Қала атауының өзгеруін ретіне қарай жаз. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------.

3-деңгейлік тапсырма. (5+4+3 балл) = 12 балл.= «5»

7. Ілімдік талдау жаса:АРЫСДЯИР-----------------------------------. Мәдение және сауда жолдары

ХААШСИРНТ. -------------------------------------------.

ОЗХМЕР --------------------------------------------------.

8. Картаға қарай отырып Шыңғысханның басқыншылығы Отырар қаласынан кейін қай

қалаларға бағытталғанын анықта.

1218 жылы Шыңғыс-хан Орта Азияға Омар -Қожа Отрари, Жамал Марағи және басқа саудагерлер басқарған сауда көруенін жіберді, 450 адамы бар 500 түйелік сауда керуені 1218 жылы жаз айында Отырар қаласына келіп жетеді. Отырар әміршісі Қайыр-хан Иналшық саудагерлерді жансыз тыңшылар деп күдіктеніп, оларды қырып тастауға бұйырып, керуенді тонап алды. Шыңғыс-хан Ғайыр-ханды қолыма бер деп талап етті, бірақ Хорезмшах II Мухаммед бұл талапты орындамағаны былай тұрсын, сонымен бірге Шыңғыс-хан жіберген жазықсыз елшілерді өлтіруге әмір етеді. Осының өзі Шыңғыс-ханның Хорезмге қарсы соғыс ашуына себеп болды, алайда бұл соғыстың себептері оның бүкіл жаулап алу соғыстарының негізіне алған себептер болатын. Мәдение және сауда жолдары

1219 жылы қыркүйекте 150 мыңға жуық Шыңғыс-ханның қалың қолы Ертістен Сырдарияға қарай қаптайды. Шағатай мен Үгедей бастаған түмендер Отырарды қоршауға алады. Жошы бастаған әскерлер Сырдарияның төменгі ағысындағы қалаларды алуға аттанады. Үшінші бөлік Сырдарияныңжоғарғы ағысындағы қалалар мен қыстақ - кенттерді алуға, ал Шыңғыс-хан өзі кіші баласы Төлей мен Бұхараға қарай бет ады.

Отырар қаласы алты ай бойы берілмей қарсыласады. Тек Хорезмшах II Мұхаммед көмекке жіберген Қараджа - Хаджибтің Суфи хан қақпасын ашып шығып, өз отрядымен моңғолдарға берілгенде ғана моңғолдар осы қақпа арқылы қалаға лап қойды. Қараджа - Хаджиб өлтірілді.

9. Қалай ойлайсың?

1). Қайыр хан Шыңғысхан жіберген саудагерлерді не себепті өлтірді деп ойлайсың?

2) Шыңғысхан Отырарды сатқан, Суфи қақпасын ашып берген Қараджа -Хаджибті неге өлтірді?

Оқушының аты-жөні.--------------------------------------------------- Толтырған күні:----------------------

загрузить